Η πολιτειακή τυπολόγηση της Εκλόγιμης Μοναρχίας ως Φιλελεύθερης και Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας – Η απάτη της νεοτερικότητας

Ανακοίνωση του Πολυχρόνη Καρσαμπά στο πλαίσιο του 2ου Επιστημονικού Συμποσίου της «Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας» που διεξήχθη 9-10 Δεκεμβρίου 2022 στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασός»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ – Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΙΚΗΤΕΣ

Η ιστορία γράφεται από τους νικητές είχε πει ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο θεμελιωτής της σύγχρονης Γαλλίας, αλλά και της σύγχρονης Ευρώπης, και είχε δίκιο.

Σε μία πολεμική σύρραξη, καθένα από τα συγκρουόμενα μέρη έχει το δικό του αφήγημα, το δικό του πολιτισμικό «κεκτημένο». Οι νικητές στο τέλος, επιβάλλουν κατά κάποιο τρόπο το δικό τους, μιας και οι νικημένοι έχουν κατακτηθεί.

Στην περίπτωση της Ρωμαϊκής και της Οθωμανικής κατάκτησης του Ελληνικού Κόσμου/Ανθρωποκεντρικού Κοσμοσυστήματος, που αναπτύχθηκε, εξαπλώθηκε και κυριάρχησε στην λεκάνη της Μεσογείου, οι κατακτητές ηγεμόνευσαν-επικάθισαν στο κατακτημένο Κοσμοσύστημα, χωρίς να το καταστρέψουν.

Η Γερμανοσκανδιναβική Δυτική Ευρώπη, που ήδη από το 1204 με την 1η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους έδειξε τις δηωτικές και λεηλατικές διαθέσεις της, κατακτώντας τον 19ο αιώνα την ηγεμονία του Ελληνικού /Ανθρωποκεντρικού Κοσμοσυστήματος, επιδόθηκε σε μία εργώδη προσπάθεια να «υποσκάψει τα θεμέλια του», να το «κατεβάσει» στα δεσποτικά της μέτρα και εν τέλει να το καταλύσει. Και τούτο διότι «δεν υδήνατο, ως εκ της φύσεώς της, να το οικειοποιηθεί, ούτε καν να το καταλάβει», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης.

Άλλωστε, η αποικιοκρατία στην οποία επιδόθηκε η Δυτική Ευρώπη, κατέστη δυνατή, στο μέτρο και στους χώρους,που πέτυχε ο πολιτιστικός της ιμπεριαλισμός να καταστρέψει τις εγχώριες πολιτιστικές δομές. Τέτοιος υπήρξε και ο γεωπολιτικός χώρος του Ελληνικού Κοσμοσυστήματος, ο χώρος της Ανατολικής Μεσογείου, στον οποίο κατόρθωσε να διεισδύσει και να τον μελετήσει δια των «περιηγητών» της, και εν τέλει να τον διασπάσει και να τον διαλύσει με την άσκηση βίας.

Η Άλωση της Βασιλεύουσας Πόλης και η διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου

Παναγιώτης Ήφαιστος

Η χιλιετής Βυζαντινή κοσμοπολιτεία αναλύεται συχνά και συγκριτικά με το σύγχρονο διεθνές σύστημα σε πολλά βιβλία και άρθρα. Στο πρόσφατο βιβλίο «ΤΟ ΕΘΝΟΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ. Παθογένειες, αδιέξοδα, αίτια, πολιτικός στοχασμός. Μεταμοντέρνος εθνομηδενισμός versus Έθνος και Πολιτισμός» (Εκδόσεις Ποιότητα, Ιούνιος 2023)

βρίσκεται στον πυρήνα των συγκριτικών και εξειδικευμένων αναφορών με σκοπό να γίνουν πλήρως κατανοητές οι παθογένειες και τα αίτια των καταμαρτυρούμενων επικίνδυνων αδιεξόδων.

Ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες και πολιτικά πρόσωπα όταν συζητούν για το Βυζαντινό Κοσμοσύστημα δημιουργείται η εντύπωση ότι είναι ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό ζήτημα. Όμως, εξ αντικειμένου, τουλάχιστον ως προς τα γεγονότα, δεν είναι. Για στιγμές μέσα στην μακροϊστορική ιστορική δίνη, δεν μπορούμε να αποφανθούμε και οι σοβαροί ιστορικοί, ως προς αυτό, είναι πολύ προσεκτικοί. Όπως εξελίσσονται τα γεγονότα και επηρεάζονται από πλήθος μεταβλητών μεγάλης κύμανσης και όπως μικρά και μεγάλα ιστορικά κύματα συμπλέκονται δεν είναι εφικτό να μιλήσεις φωτογραφικά και προσδιοριστικά παρά μόνο προσανατολιστικά.

Το πώς δηλαδή περίπου ήταν οι αφετηρίες, ποιοι ήταν οι ευδιάκριτοι προσανατολισμοί του υπό εξέταση ιστορικού γίγνεσθαι και οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις –αναμφίβολα πάντα οι μεγάλες δυνάμεις της ιστορίας επηρέαζαν δραστικά το ιστορικό γίγνεσθαι–, και ποιοι ήταν οι μεγάλοι ιστορικοί σταθμοί και ποια τα αποτελέσματα. Υπό αυτό το πρίσμα και όσον αφορά το Βυζαντινό κοσμοσύστημα κανείς θα μπορούσε να αναφέρει συντομογραφικά τα κύρια και αξονικά. Η χιλιετής Βυζαντινή μετακρατοκεντρική κοσμοπολιτεία όπως πάντα ισχύει για τα επίγεια, ήταν και αυτή μια Οδύσσεια με αντιστροφές και οπισθοδρομήσεις όπως το 1204 μ.Χ. Παραμένει όμως ότι είναι, βασικά, το μοναδικό και μάλιστα χιλιετές κοσμοπολιτειακό Παράδειγμα που ως εκ τούτου βρίσκεται στον αντίποδα των διεθνιστικών ιδεολογικών διακηρύξεων. Ήταν επίσης η σταδιακή έστω -μετά την Ρωμαϊκή κατάκτηση-, μετεξέλιξη του κλασικού κρατοκεντρισμού.

Ελληνισμός - Χριστιανισμός - Οικουμένη και Νεότερος κόσμος // Γ. Κοντογιώργης

Διάλεξη του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη με θέμα «Ο Ελληνισμός, ο Χριστιανισμός, η Οικουμένη και ο νεότερος κόσμος», η οποία έγινε στις 18.4.2016 στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Ασπροπύργου.

Γ. Κοντογιώργης, Το ζήτημα της κοινωνικής βιολογίας και ο κοσμοσυστημικός χρόνος

Ομιλία του Ομ. Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη, με θέμα «Το ζήτημα της κοινωνικής βιολογίας και ο κοσμοσυστημικός χρόνος», η οποία πραγματοποιήθηκε στις 8.3.2023, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ, στο πλαίσιο κύκλου διαλέξεων της Φιλοσοφικής Ακαδημίας.

Γ. Κοντογιώργης, Η νεοτερικότητα σήμερα: η θέση της στην κοσμοϊστορία και η κατεύθυνση του μέλλοντός της

Η νεοτερικότητα σήμερα: η θέση της στην κοσμοϊστορία και η κατεύθυνση του μέλλοντός της. Από το σεμινάριο Πολιτικής Επιστήμης της Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας, στις 13.4.2022

Αφετηρία - ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ

Η Χάρτα του Ρήγα

Ο Φράνσις Φουκουγιάμα είναι ο συγγραφέας που εξέφρασε το 1992 εκ μέρους της Δύσης την ευφορία και την αίσθηση της νίκης σε θεωρητικό επίπεδο με το περίφημο βιβλίο του «Το Τέλος της Ιστορίας». Το εν λόγω βιβλίο προφήτευε τότε πώς η ολοκληρωτική νίκη του καπιταλισμού και της «δημοκρατίας της αγοράς» θα επέφερε την ειρήνη, την δημοκρατία και την πρόοδο σε όλες τις κοινωνίες του πλανήτη. Ισχυρίστηκε ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, απαλλαγμένη από εσωτερικές αντιφάσεις που ταλάνισαν όλα τα υπόλοιπα πολιτικά συστήματα, είναι το ακροτελεύτιο σημείο ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας. Χρησιμοποιήθηκαν βαρύγδουπες εκφράσεις όπως «το τέλος της ιστορίας του ανθρώπου» και «ο θάνατος των ιδεολογιών» ενώ τα έθνη και οι πολιτισμοί των λαών θεωρήθηκαν έννοιες ξεπερασμένες και μπήκαν στο στόχαστρο ως θεμελιώδεις μηχανισμοί σφυρηλάτησης αντιιμπεριαλιστικού πνεύματος.

Η ιδεολογική ρηγμάτωση η οποία προκλήθηκε στον χώρο της Αριστεράς από την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ ήταν τέτοια, που η προωθητική δύναμη αυτών των απόψεων επικράτησε με σχετική ευκολία και εξαπλώθηκε ταχύτατα. Ήταν η εποχή της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης κατά την οποία ένας αχαλίνωτος καπιταλισμός πάσχιζε να καταργήσει το άγραφο μα χρυσό «κοινωνικό συμβόλαιο» πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η ευημερία, η πρόοδος και η ανάπτυξη της Δύσης μετά τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κληρονομιά του Ρόναλντ Ρήγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ είχε θριαμβεύσει.

Έχοντας συμπληρώσει σχεδόν μια τριακονταετία από την κατάρρευση της Σοβιετικης Ένωσης και των δορυφόρων της (καθώς και της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας), οι εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο δείχνουν να μην έχουν δικαιώσει ούτε στο ελάχιστο τους φιλελεύθερους προφήτες σχετικά με τις προβλέψεις τους. Με σημείο αναφοράς την άκρατη κερδοσκοπία των οικονομικών ολιγαρχιών οι ανισότητες γιγαντώθηκαν, οι πολεμικές συγκρούσεις εξαπλώθηκαν και μεγάλα τμήματα των κοινωνιών σε ολόκληρο τον κόσμο οδηγήθηκαν στην φτώχεια και την εξαθλίωση. Ενδεικτικό είναι ότι σύμφωνα με τους New York Times (την ναυαρχίδα του φιλελευθερισμού στις Η.Π.Α.) στην οκταετία Κλίντον (1993 – 2001) το 1% των Αμερικανών προσποριζόταν το 45% της αύξησης του ΑΕΠ. Στη οκταετία Μπους (2001 – 2009) το 45% έγινε 65% και στην οκταετία Ομπάμα (2009 – 2017) εκτοξεύθηκε στο 93%! Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, το πλουσιότερο και ισχυρότερο έθνος στον πλανήτη, 41 εκατομμύρια πολίτες διαβιούσαν το 2018 σε συνθήκες σχετικής και απόλυτης φτώχειας. Αποκορύφωμα αυτής της ανεξέλεγκτης πορείας ήταν η φούσκα και η κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος το 2008, που οδήγησε τις επί μέρους κοινωνίες σε τεράστια οικονομική και κοινωνική καταστροφή. Μια κρίση που μόνο με την Μεγάλη Ύφεση του 1929 μπορεί να συγκριθεί.

Γ. Κοντογιώργης, «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα - Τι είναι το Βυζάντιο;»

Διάλεξη του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη με θέμα «Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα - Τι είναι το Βυζάντιο;», η οποία έγινε στις 5.11.2021 και διοργάνωσε το Ινστιτούτο Έρευνας & Μελέτης Θουκιδίδης, σε συνεργασία με τις εκδόσεις Άπειρος Χώρα.

Η Ιωάννα Τσιβάκου, στα Άκρα

ΚΛΙΚ στην εικόνα για να μεταφερθείτε στην συνέντευξη...

Στα Άκρα | Ιωάννα Τσιβάκου, καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τι είναι η εργαλειακή ορθολογικότητα της Δύσης και πώς επιδρά στο συναίσθημα του ελληνικού λαού;

Πώς προετοιμάστηκε η Ελληνική Επανάσταση με νωπές ακόμα τις μνήμες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην συνείδηση των Ελλήνων;

Με ποιο τρόπο το θέατρο, το 1821, έγινε ο προπομπός της Ελληνικής Επανάστασης του ’21 στα Βαλκάνια και την Ευρώπη με πρωταγωνιστές ηθοποιούς-δραματουργούς-πολεμιστές;

Πώς ήταν οι κοινωνίες στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, από όπου ξεκίνησε η Επανάσταση;

Ποια ήταν τα ήθη και τα έθιμα, η διατροφή και η ιατρική φροντίδα πριν και κατά την περίοδο του Απελευθερωτικού Αγώνα;

Ο Γιώργος Κοντογιώργης για το 1821-Στα Άκρα

Τι είναι η εργαλειακή ορθολογικότητα της Δύσης και πώς επιδρά στο συναίσθημα του ελληνικού λαού;

Πώς προετοιμάστηκε η Ελληνική Επανάσταση με νωπές ακόμα τις μνήμες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην συνείδηση των Ελλήνων;

Οίκος και Πόλις: Από την οικιακή στην πολιτική οικονομία

Ευαγγελία Κοζυράκη

Μία από τις σημαίνουσες αλλαγές που δρομολογήθηκε τον 8ο π.Χ. αιώνα, και ανακλάται στα Ομηρικά Έπη, είναι η μετάβαση από τον θεσμό του οίκου σ' αυτόν της πόλεως, η μετάβαση δηλαδή από την κλειστή κοινωνία δεσποτικού τύπου στην πρώιμη ανθρωποκεντρική κοινωνία. Θεμέλιο της ομηρικής κοινωνίας αποτελούσε ο οίκος, τον οποίο εξουσίαζε ο πατριάρχης– βασιλιάς.

Ο ομηρικός οίκος ήταν θεσμός ευρύτερος από την στενή, πυρηνική οικογένεια, διότι εκτός από τους εξ αίματος συγγενείς, περιελάμβανε όλα τα συνδεόμενα μ' αυτόν άτομα, που διαβιούσαν στον ίδιο οικιστικό χώρο, ελεύθερους και δούλους, ακόμη και ξένους που έρχονταν ως φίλοι. Συγκροτείτο στη βάση της ιδιοκτησίας γης, ζώων, κτηριακών εγκαταστάσεων και εν γένει εξοπλισμού. Αποτελούσε δηλαδή πρωταρχική οικονομική μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών. Η οικονομική αυτάρκεια ενός οίκου προσέδιδε φήμη και κύρος στον επικεφαλής του, αλλά και στα μέλη του, των γυναικών συμπεριλαμβανομένων.

Έτσι διακρίνουμε στον Όμηρο, τον φτωχικό οίκο-χοιροστάσιο του Εύμαιου, τον πλούσιο οίκο του Οδυσσέα, όπως και τον παραμυθένιο οίκο του Αλκίνοου. Η κομβική αλλαγή που συντελέστηκε στην εποχή του Ομήρου, ήταν η πρωτοανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση αυτών των δεσποτικών οίκων σε πολεοτικές κοινωνίες. Οι πρώιμες ανθρωποκεντρικές πόλεις/κράτη διακρίνονταν για την οργάνωση της οικονομίας στη βάση της γαιοκτησίας και της αγροτοκτηνοτροφίας.

Η σχέση ιδιοκτησίας, οικονομίας και ελευθερίας

Όπως αριστοτεχνικά αναλύει και τεκμηριώνει ο Καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης στο έργο του με τίτλο “Η δημοκρατία ως ελευθερία”, το διακύβευμα των κοινωνιών του ελληνικού κόσμου ανέκαθεν είχε ανθρωποκεντρικό πρόσημο και εστιαζόταν στη σχέση μεταξύ ιδιοκτησίας, οικονομίας και ελευθερίας. Στην μεταομηρική εποχή των 7ου & 6ου π.Χ. αιώνων, το κοινωνικό πρόταγμα χαρακτηρίστηκε από το αίτημα των φτωχών ακτημόνων για ισομοιρία και αναδασμό της μεγάλης γαιοκτησίας. Εξάλλου και η μεταρρύθμιση του Σόλωνα το 592 π.Χ., στόχευε καταρχήν να εγγυηθεί την ελευθερία, μέσω της ιδιοκτησίας, καθιστώντας την λιγότερο τρωτή έναντι της φιλαργυρίας και της απληστίας των πλουσίων ευγενών. Η σεισάχθεια, δηλαδή η απόσειση -όχι όμως η ολική διαγραφή- των χρεών, αφορούσε στην απαγόρευση δανεισμού με ενέχυρο το σώμα, στην απελευθέρωση των μικροκαλλιεργητών.

Ὁ Ἑλληνισμός και οἱ ἀξίες τῆς Ἐλευθερίας καὶ τοῦ Πολιτισμοῦ

skal 

τὸ μὴ εἰδέναι νοσοῦντα

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, Ἀντιόπη 

Ἐδῶ καὶ χιλιετίες ὁ Ἑλληνισμός παραμένει πιστός θεματοφύλαξ τῆς Ἐλευθερίας καὶ τοῦ Πολιτισμοῦ. Κρατᾶ ζωντανὴ τὴν Μνήμη τῶν Ἱερῶν Παραδόσεων.

Ὅταν ὁ Μαρδόνιος ἐπέστρεψε στὶς Θῆβες μὲ τὸν στρατὸ του, οἱ Ἕλληνες σύνεδροι στὸν Ἰσθμὸ ἀποφάσισαν νὰ παραλάβουν τοὺς Ἀθηναίους καί, βγαίνοντας ὅλοι μαζὶ στὶς Πλαταιές, νὰ ἀγωνιστοῦν μέχρι τέλους γιὰ τὴν Ἐλευθερία. Ἀποφάσισαν νὰ ὁρκισθοῦν στοὺς Θεοὺς ὅτι, ἐὰν νικήσουν, θὰ ἑορτάζουν -ἀπὸ κοινοῦ- τὴν Ἐλευθερία καὶ θὰ ὀργανώνουν Ἐλευθέριο Ἀγῶνα πρὸς τιμὴν Της στὶς Πλαταιές. Ἔχοντας ὁμονοήσει λοιπὸν οἱ Ἕλληνες, συγκρότησαν ἀξιόλογο στρατὸ 110.000 ἀνδρῶν καὶ μὲ εὐψυχία, ὑπὸ τὸν Παυσανία, ἔδωσαν τὸν Ὑπὲρ πάντων Ἀγῶνα. Νίκησαν περιφανῶς καὶ, καταστρέφοντας τὸν στρατὸ τοῦ Μαρδονίου στὶς Πλαταιές, ἀπέβαλαν διὰ παντὸς τοὺς Πέρσες ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα. Ἀπωθῶντας τὴν Ἀσιατικὴ κατάρα ἀπὸ τὴν Εὐρώπη, διέσωσαν τὴν Τιμὴ τῆς Ἀνθρωπότητος.

Πεντακόσια καὶ πλέον ἔτη ἀπό τὴν μάχη τῶν Πλαταιῶν καὶ ἐνῶ ὁ ρωμαϊκὸς κλοιὸς ἔσφιγγε τὸν τράχηλο τῆς Ἑλλάδος, οἱ Πλαταιεῖς συνέχιζαν νὰ τηροῦν τὸν Ὅρκο. Συνέρχονταν καταμεσῆς τοῦ Δεκέμβρη, τιμῶντας τοὺς Ἕλληνες πεσόντες. Μόλις ἀνέτελλε ἡ ἡμέρα ἐκείνη, προπορευόταν ὁ σαλπιγκτής τῆς μεγαλειώδους πομπῆς. Ἀκολουθοῦσαν ἅμαξες ἀνθοστολισμένες, μὲ πλούσιους στεφάνους καὶ κλάδους μυρτιᾶς, ἕνας μαῦρος ταῦρος καὶ οἱ χοηφόροι, νεανίσκοι μὲ ἀμφορεῖς μὲ γάλα καὶ κρασὶ καὶ στάμνους μὲ λάδι καὶ μύρο. Οἱ συμμετέχοντες στὴν πομπὴ ἦταν μόνον οἱ Ἐλεύθεροι.

Ἡ τελετὴ λάμβανε χώρα εἰς μνήμην τῶν ὑπὲρ τῆς Ἐλευθερίας πεσόντων. Ὁ προεξάρχων τῶν Πλαταιέων, προσερχόταν ἐνδεδυμένος πορφυρὸ χιτῶνα. Φέρων τὸ ξίφος του, διέσχιζε τὴν πόλη γιὰ νὰ φθάσει στοὺς τάφους τῶν Ἡρώων. Ἔπαιρνε νερὸ ἀπὸ τὴν κρήνη καὶ μὲ τὸ χέρι του ἔπλενε καὶ ἔραινε τοὺς τάφους μὲ μύρο. Θυσίαζε τὸν ταῦρο στὴν πυρὰ καὶ προσευχόμενος ἔκανε παράκληση στοὺς γενναίους ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος θανόντες προσκαλῶντας τους στὸ θυσιαστήριο δεῖπνο. Καὶ ἀφοῦ γέμιζε τὸν κρατῆρα του μὲ οἶνο καὶ τελοῦσε τὴν σπονδή, ἔλεγε:

“(..) προπίνω τοῖς ἀνδράσι τοῖς ὑπὲρ τῆς Ἐλευθερίας τῶν Ἑλλήνων ἀποθανοῦσι”

Το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο και η κρίση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

Η ομιλία του Ερατοσθένη Γ. Καψωμένου με τίτλο:

 Το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο και η κρίση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, από την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Ε.Μ.Θ. στις 17 Νοεμβρίου 2010. 

ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ Γ. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ 

Η εποχή μας διακρίνεται από μια μοναδικότητα: 

η κρίση του πολιτισμού, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, εκδηλώνεται ως διατάραξη της φυσικής ισορροπίας και ως ορατός κίνδυνος οικολογικής καταστροφής. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του ανθρώπου, κρίση που συνδέεται με τα πρότυπα, τις δομές, την κατεύθυνση του πολιτισμού μας. 

Το μοντέλο βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης - θεμελιωμένο καθώς είναι στην αντίληψη της αντιπαλότητας προς τη φύση, που χαρακτηρίζει την κουλτούρα δυτικού τύπου[1] - επέβαλε, σε παγκόσμια κλίμακα, μια πολιτισμική επιλογή ασύμβατη προς τους φυσικούς όρους διατήρησης της ζωής και συνεπώς, αδιέξοδη. Η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν είναι διόλου εύκολη, καθώς αυτό το πρότυπο κι αυτή η λογική αποτελούν δομικά συστατικά του συστήματος, με βαθιές ρίζες στη νοοτροπία και στην πρακτική του δυτικού ανθρώπου. Γι’ αυτό και καμιά από τις μεγάλες κοινωνικές ιδεολογίες που δίχασαν την ανθρωπότητα στον 20όν αιώνα δεν έχει απάντηση. Γιατί, ως προς τη σχέση ανθρώπου - φύσης, βρίσκονται στην ίδια πλευρά: 

η έννοια της «προόδου» συνδέεται με την κατάκτηση και εκμετάλλευση της φύσης, στον ασύμμετρο βαθμό που υπαγορεύει ο κοινός στόχος της «βιομηχανοποίησης» της παραγωγής. 

Προκύπτει λοιπόν επιτακτικό το ερώτημα πώς και γιατί η κατεύθυνση που έχει επιβάλει σε παγκόσμιο επίπεδο το κυρίαρχο δυτικό μοντέλο εμφανίζεται, σύμφωνα με τους επίσημους εκφραστές του, αναγκαστική και μη αναστρέψιμη. Ως την ώρα τουλάχιστον, η μόνη δυνατότητα που προσφέρει η λογική του συστήματος είναι μια κούρσα ανάπτυξης της διαστημικής τεχνολογίας και της αντίστοιχης βιομηχανικής παραγωγής, η οποία να εξασφαλίσει – κοντά στα γενναία κέρδη – και τις τεχνικές προϋποθέσεις για τη μετανάστευση μιας μικρής «αντιπροσωπείας» του ανθρώπινου γένους σε κάποιον άλλο πλανήτη – αν υπάρχει τέτοιος – που να διαθέτει ανάλογες με τη γη συνθήκες, για τη συνέχιση της ζωής. 

Η επαγγελία μιας συμβολικής επιβίωσης, μέσω της αναβίωσης του μύθου της Κιβωτού του Νώε, είναι το μέγιστο που έχει να προσφέρει στην ανθρωπότητα, ως αντιστάθμισμα για την ολική καταστροφή, ο κυρίαρχος δυτικός πολιτισμός. 

Γι' αυτό είναι ζωτικής σημασίας να γνωρίζομε ότι υπάρχουν στην ιστορία των ανθρώπινων πολιτισμών αξιόπιστα εναλλακτικά πρότυπα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν, με τις αναγκαίες αναπροσαρμογές, σε μια υπέρβαση του αδιεξόδου. Ανάμεσα στα τυπολογικά κριτήρια που έχουν προταθεί για την ταξινόμηση των πολιτισμικών συστημάτων, θεωρούμε πρόσφορο για το σκοπό μας να εξετάσομε το κριτήριο που προκύπτει από την αντίληψη που έχει μια ανθρώπινη κοινωνία για το χώρο και το χρόνο και τη μεταξύ τους σχέση.[2] Σύμφωνα μ’ αυτό το κριτήριο, διακρίνομε πολιτισμούς του χώρου και πολιτισμούς του χρόνου, που αντιπροσωπεύουν δυο διαφορετικές πολιτισμικές κατευθύνσεις, ιστορικά υπαρκτές και αντίπαλες.

 Οι πολιτισμοί του χώρου χαρακτηρίζονται από την προτεραιότητα που παίρνει μέσα στο κοσμοείδωλο της αντίστοιχης κοινωνίας ο τόπος, η πάτρια γη, προτεραιότητα που εκφράζεται με μια σχέση οικειότητας και αρμονίας προς τη φύση· και μ’ ένα αίσθημα συγγένειας των ανθρώπων που κατοικούν στον ίδιο τόπο· η κοινή τοπική καταγωγή γίνεται ο κυριότερος παράγοντας κοινωνικής συνοχής. Και ο τόπος αναγνωρίζεται ως το κατ’ εξοχήν πεδίο ενεργοποίησης, δημιουργίας και ολοκλήρωσης του ατόμου και της κοινότητας. Η συνείδηση ταυτότητας του ανθρώπου διαμορφώνεται σε άμεση συνάρτηση με τον τόπο και την τοπική κοινότητα. 

Στις παραδοσιακές κοινωνίες αυτού του τύπου ο χρόνος είναι κυκλικός και γίνεται αντιληπτός μέσα από τη σταθερή εναλλαγή της μέρας και της νύχτας και τη διαδοχή των εποχών. Έτσι, ο χρόνος ενσωματώνεται στο χώρο σε μια ενιαία αντίληψη του χωροχρόνου. 

Στη μυθολογία αυτών των πολιτισμών η αντίληψη του θείου είναι ενδοκοσμική. Ο θεός είναι μέσα στη φύση και είναι πληθυντικός. 

Οι πολιτισμοί του χρόνου, αντίθετα, χαρακτηρίζονται από την εμμονή στην προτεραιότητα του χρόνου, η οποία εκφράζεται με την αποσύνδεση από ένα γενέθλιο τόπο, με τη συνεχή μετακίνηση, την αποδημία, την ελεύθερη περιπλάνηση. Η παρουσία της γης στη μυθολογία αυτών των πολιτισμών συρρικνώνεται στο μέγιστο βαθμό, περιορίζεται στην ομοιομορφία και την ουδετερότητα της ερήμου, η οποία δεν προσφέρει όρους επιβίωσης στον άνθρωπο· είναι πεδίο άσκησης και δοκιμασίας, όχι ευδαιμονίας. 

Η αντίληψη του χρόνου είναι γραμμική, σε διαρκή ροή, και συναρτάται με την ιδέα της συνεχούς εξέλιξης. Συνεπώς, η θεότητα δεν μπορεί να συνδέεται με το χώρο, και πολύ λιγότερο, με τη φύση. 

Η περιοχή του θεού είναι το μεταφυσικό επέκεινα. Στην κοσμολογία αυτών των πολιτισμών ο Κόσμος έχει αρχή και τέλος· αρχίζει με τη γένεση του Κόσμου και τελειώνει με τη βασιλεία του Θεού. Στο πλαίσιο αυτής της εσχατολογίας, η ζωή του ανθρώπου νοείται ως μια δοκιμασία με στόχο την τελείωση. Και η συνείδηση της ταυτότητας δε συναρτάται με το χώρο και την κοινωνία αλλά με το υποκείμενο και με το νόμο του θεού. Αντίστοιχα, οι έννοιες της ιστορίας και του ιστορικού χρόνου αποχτούν κεντρική σημασία ως έννοιες ανταγωνιστικές προς τη φύση. Η ιστορική πορεία της ανθρωπότητας νοείται ως μια διαρκής ανοδική εξέλιξη μέσα στη διαχρονία.

Γιώργος Κοντογιώργης, συζήτηση με την ομάδα του περιοδικού ResPublica.Gr

Στο παρακάτω βίντεο ο πανεπιστημιακός δάσκαλος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γιώργος Κοντογιώργης, συνομιλεί με μέλη της ομάδας του περιοδικού ResPublica. Στη συζήτηση αναλύονται ποικίλα θέματα, και κυρίως η πορεία της σκέψης του Διαφωτισμού, κατά πόσο θα μπορούσαν φιλοσοφικά συστήματα που πηγάζουν από τούτο το ρεύμα να προσφέρουν λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Κεντρικός πυρήνας της σκέψης του Κοντογιώργη είναι η δημοκρατία, όπως αυτή προσεγγίζεται μέσα από την κοσμοσυστημική γνωσιολογία.

Η αναζήτηση της ελληνικής ιδιοπροσωπίας

Φώτης Κόντογλου, «Η Ελλάδα των τριών κόσμων», 1933, Εθνική Πινακοθήκη – Παράρτημα Κέρκυρας 

του Γιώργου Καραμπελιά από το Άρδην τ. 17

Η βυζαντινή ατραπός

Ένα θεμελιώδες στοιχείο της σύγχρονης «προοδευτικής» σκέψης υπήρξε η αποσύνδεση μεταξύ αρχαίου ελληνικού κόσμου και χριστιανισμού. Και πόσο μάλλον που ο ελληνικός σκοταδισμός μιλούσε για «ελληνοχριστιανικό πολιτισμό» δυσφημίζοντας έτσι κάθε σοβαρή απόπειρα προσέγγισης της σχέσης ελληνισμού και ορθοδοξίας. Αποσυνδέοντας το Βυζάντιο από τον αρχαίο κόσμο, αποδεχόμαστε την προσκόλληση μας στη Δύση. Γιατί μια και ο «αυθεντικός κληρονόμος» της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας υπήρξε ο δυτικός κόσμος, ενώ η Ελλάδα βυθίστηκε στο «βυζαντινό και θεοκρατικό σκοτάδι», η σύγχρονη Ελλάδα θέλοντας να αναφερθεί στην παράδοση της αρχαίας Ελλάδας θα έπρεπε να απορρίψει την ιστορία της των τελευταίων χιλίων- πεντακοσίων χρόνων και να προσκολληθεί στη Ελλάδα του Χέλντερλιν και του Ουγκώ. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός κλασσικού νεοέλληνα αρχαιολάτρη και –παρεμπιπτόντως- ευρωκεντρικού, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος, στον Πρόλογο των Εκδόσεων 1941 και 1947 γράφει:

Γράφοντας την ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος άφησα έξω την Ελλάδα. Η Ελλάς βρίσκεται πριν από την Ευρώπη. Η έννοια της Ευρώπης προϋποθέτει την Ελλάδα, τη Ρώμη, το Χριστιανισμό και κάτι ακόμα το Βορρά.[1]

Για τον συγγραφέα τα πράγματα είναι σαφή. Η Ελλάδα βρίσκεται πριν από την Ευρώπη, δηλαδή πρόκειται για την αρχαία Ελλάδα, ως προϋπόθεση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η μεσαιωνική Ελλάδα, το «Βυζάντιο», βρίσκεται έξω από την Ευρωπαϊκή ιστορία! Και από την οπτική του πράγματι είναι έτσι. Εφ’ όσον πρόκειται για την δυτική Ευρώπη, που συνοπτικά συνηθίσαμε να αποκαλούμε «Ευρώπη», αυτή θα αναπτυχθεί έχοντας όχι ως προϋπόθεση το Βυζάντιο, όσο και εάν ισχύει και αυτό σε ένα βαθμό, όσο –κυρίως– σε βάρος του Βυζαντίου και του μεσαιωνικού ελληνισμού. Η συρρίκνωση και η αποικιακή απομύζηση του Βυζαντίου (σταυροφορίες, Ενετοί και Γενουάτες, φραγκοκρατία) θα αποτελέσει μια από τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης. Αν όμως ο συγγραφέας όπως και τόσοι και τόσοι άλλοι Έλληνες αναγνώριζαν αυτή την εξώφθαλμη πραγματικότητα, ότι δηλαδή εκτός από την Δυτική Ευρώπη υπάρχει και ένας άλλος «ευρωπαϊκός χώρος» συνδεδεμένος με το Βυζάντιο, με την ιστορική του κληρονομιά στην ανατολική Ευρώπη και με την ορθοδοξία, τότε θα έπρεπε να αναγνωρίσουν την ιστορική ιδιαιτερότητα του ελληνικού χώρου ως προς την Ευρώπη. Γι’ αυτό λοιπόν η Ελλάδα υπάρχει μόνον ως πρόγονος της Ευρώπης. Είναι η αρχαιοελληνική κληρονομιά.

Βέβαια ο ίδιος ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και μάλιστα στον Πρόλογο του 1966, στο ίδιο βιβλίο θα προσπαθήσει να υπερβεί το πρόβλημα:

Μια βασική διαφορά μεταξύ της παλαιάς και της νέας μορφής του έργου μου αναφέρεται στο Βυζάντιο. Τώρα έδωσα στο Βυζάντιο τη θέση που του αξίζει στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Στην πρώτη έκδοση του (1941) του πρώτου τόμου δεν είχα παραχωρήσει στο Βυζάντιο παρά μόνο επτά σελίδες. Αλλά και στη δεύτερη έκδοση (1947) αυξήθηκαν οι σελίδες αυτές μόλις σε δέκα. Τώρα οι δέκα έγιναν περίπου διακόσιες εξήντα… Χαίρω ότι με την πρόοδο της ηλικίας, έφθασα στην ωριμότητα εκείνη του πνεύματος που μ’ έκανε να μπορώ να αποδώσω δικαιοσύνη στον τόσο βασανισμένο βυζαντινό ελληνισμό.[2]

Παρ’ όλο που ο συγγραφέας φαίνεται να κατανοεί πλέον το ζήτημα της μονομέρειας στις πηγές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, και εγκαταλείπει την απόλυτα δυτικοκεντρική οπτική του, πράγμα σημαντικό και συνδεδεμένο με τις γενικότερες εξελίξεις, αυξανόμενης αυτογνωσίας που έχουμε επισημάνει, ωστόσο η οπτική του δεν μεταβάλλεται ριζικά. Μερικές σελίδες πιο κάτω επαναλαμβάνει το ίδιο σχήμα για τις προϋποθέσεις του ευρωπαϊκού πνεύματος:

Γιώργος Κοντογιώργης, Πως γεννήθηκε το ελληνικό πελατειακό κράτος

https://slpress.gr/idees/pos-gennithike-to-elliniko-pelateiako-kratos/

Γιώργος Κοντογιώργης

Στο εσωτερικό του νεοελληνικού κράτους, η εγκαθίδρυση της βαυαρικής απολυταρχίας με τη βίαιη κατάργηση των πόλεων/κοινών που ακολούθησε είχε ως συνέπεια να μεταστεγασθεί η λογική του πολεοκεντρισμού στο περιβάλλον του κεντρικού πολιτικού συστήματος. Φορείς της ήταν οι δυνάμεις εκείνες που εγκαλούσαν προηγουμένως τον Καποδίστρια για αυταρχισμό, επειδή θεωρούσαν ότι το εγχείρημα δημιουργίας ενός κεντρικού πολιτικού συστήματος ικανού να διαχειρισθεί τη διάσωση της επανάστασης και να συγκροτήσει κράτος, αντέκειτο στην πολεοτική τους αυτονομία.

Πώς ερμηνεύεται λοιπόν η μεταστέγαση της εμφυλιακής/διχαστικής λογικής της πολιτικής αντίθεσης στο νεοελληνικό κράτος; Επισημάναμε ήδη την επιβολή τηςαπολυταρχικής μοναρχίας σε μια χειμαζόμενη από την εξαθλίωση κοινωνία, γύρω από την οποία στεγάσθηκε η εκφυλισμένη από τις συνθήκες της επανάστασης πολεοτική πολιτική τάξη των «κοτζαμπάσιδων». Η πολιτική αυτή τάξη συναντήθηκε ευθύς αμέσως με την απολυταρχία στο ζήτημα της κατάλυσης των πολεοτικών κοινών και ιδίως της δημοκρατικής πολιτείας τους.

Είχαν ήδη από την εποχή του Καποδίστρια διαγνώσει ότι το πολίτευμα της απολυταρχικής ή ακόμη και της αιρετής μοναρχίας τους παρείχε περισσότερες εγγυήσεις για την εξουσία που κατέκτησαν στη διάρκεια της Επανάστασης, συγκριτικά με την αποκατάσταση των δημοκρατίας στα κοινά που επιχειρήθηκε από τον Κυβερνήτη.

Ουδείς προφανώς είχε λόγους

Θέματα Ελληνικής Ιστορίας Οι επιδράσεις της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας στους βυζαντινούς ιστορικούς (η περίπτωση της Άννης Κομνηνής)

Άννα Κομνηνή

γράφει ο Αρχιμ. Κύριλλος Κεφαλόπουλος, 

Ιστορικός 

Πρόλογος

Η παρούσα εργασία, όπως δηλώνει και ο τίτλος της, σκοπόν έχει να αναδείξει την επίδραση που άσκησαν οι αρχαίοι κλασσικοί ιστορικοί (ιδίως οι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφών, Πολύβιος, Πλούταρχος) στην βυζαντινή ιστοριογραφία, για την οποία αποτέλεσαν πρότυπα προς μίμησιν ως προς το ύφος και την μεθοδολογία. Δεν κομίζουμε κάτι νέο, εφ’ όσον οι βυζαντινολόγοι έχουν αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας τον ισχυρό πνευματικό σύνδεσμο μεταξύ αρχαίας κλασσικής γραμματείας και βυζαντινής ιστοριογραφίας. Επομένως, η εργασία μας έχει περισσότερον χαρακτήρα συνθετικό παρά πρωτοποριακό ή καινοτόμο. Το ενδιαφέρον μας στην παρούσα εργασία θα επικεντρωθεί στο έργο της Άννης Κομνηνής, κόρης του αυτοκράτορος Αλεξίου Α΄Κομνηνού, «Αλεξιάς». Μέσα από μία σύντομη εισαγωγική περιδιάβαση γενικά στην βυζαντινή ιστοριογραφία, θα επικεντρωθούμε στο πρόσωπο της Άννης Κομνηνής, και στο ιστορικό της έργο, μέσα από το οποίο θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε επιδράσεις της αρχαίας κλασσικής γραμματείας.

Γενικά για την βυζαντινή ιστοριογραφία.

Οι βυζαντινοί ιστορικοί μας κατέλειπαν αξιόλογα έργα από απόψεως ιστοριογραφίας και λογοτεχνίας. Πολλοί εξ αυτών υπήρξαν σπουδαίοι ιστορικοί, αν και δεν εκτιμήθηκαν δεόντως από τους συγχρόνους τους, οι οποίοι προτιμούσαν να διαβάζουν τους αρχαίους κλασσικούς ιστορικούς (Θουκυδίδη, Ηρόδοτο, Ξενοφώντα, Πολύβιο, Πλούταρχο) και να θαυμάζουν με προγονική υπερηφάνεια τους αρχαίους Έλληνες, των οποίων οι Βυζαντινοί αποτελούσαν φυσικούς και πνευματικούς κληρονόμους.

Είναι γνωστή η σχέση των Βυζαντινών με τον ελληνικό πολιτισμό και η αγάπη και ο σεβασμός που έτρεφαν για την προγονική τους πολιτιστική κληρονομιά. Δικαίως αισθάνονταν υπερήφανοι για το ένδοξο ελληνικό τους παρελθόν και για τα ιστορικά και πνευματικά επιτεύγματα των προγόνων τους. Σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο ήταν αναμενόμενο να αναπτυχθεί έντονο ενδιαφέρον για την μελέτη της αρχαίας κλασσικής γραμματείας, αλλά και μία τάση μιμήσεως των προγενεστέρων ως πρότυπα λογοτεχνικά, φιλολογικά, γλωσσικά και ιστορικά.

Γράφει πολύ χαρακτηριστικά ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος σε μίαν επιστολή του προς κάποιον σοφιστή Αβλάβιον: «πυνθάνομαί σε σοφιστικής εράν, και το χρήμα είναι θαυμάσιον, οίον σοβαρόν φθέγγεσθαι, μέγα βλέπειν, βαδίζειν υψηλόν καιμετέωρον, το λήμμα σοι φέρειν εκείσε εις Μαραθώνα και Σαλαμίνα, ταύτα δη τα ημέτερα καλλωπίσματα, και μηδέν εννοείν, ότι μη Μιλτιάδας και Κυναιγέρους και Καλλιμάχους τε και Τηλεμάχους, και πάντα εσκεύασθαι σοφιστικώς».[1]

Γ. Κοντογιώργης – Το Ελληνικό Κοσμοσύστημα και η εποχή μας. Η νεοτερικότητα στο σπήλαιο του Πλάτωνα

Ομιλία του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη με θέμα «Ελληνικό Κοσμοσύστημα και Επικαιρότητα», που έγινε στις 15 Νοεμβρίου 2015 στο Εμπορικό Επιμελητήριο Κορίνθου, με αφορμή την έκδοση του δεύτερου τόμου του βιβλίου του για το ελληνικό κοσμοσύστημα (Εκδόσεις Σιδέρη).