π. Λάμπρος Καμπερίδης

Τα πρώτα σημάδια στην ιστορία του σλαβικού πολιτισμού, παρεκτός βέβαια από τα λειτουργικά και βιβλικά κείμενα, που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μεταφράσεις, εκδηλώθηκαν διαμέσου της δημιουργίας ενός είδους που δεν έπαψε να διαιωνίζεται στους σλαβικούς λαούς: του χρονικού. Σε αντίθεση με τα ομηρικά ποιήματα που παρουσιάζονται ως τα πρότυπα επικών αφηγήσεων του ελληνικού κόσμου, αναδείχνοντας ήρωες-κλειδιά που αποβαίνουν με τη σειρά τους οικουμενικοί τύποι ανθρώπινων χαρακτήρων, τα χρονικά φέρνουν στο φως τον πρωταγωνιστή τους: το χρόνο. Τα γεγονότα καταγράφονται σύμφωνα με τη σημασία τους σε σχέση με το χρόνο και αυτός εδώ καθίσταται το κύριο στοιχείο που κανονίζει τις ανθρώπινες πράξεις στη σύνδεσή τους με τις αναγκαιότητες των ιστορικών περιστάσεων.

Το πρότυπο αυτών των ντοκουμέντων που γράφτηκαν στα σλαβονικά, Το χρονικό ενός παρελθόντος χρόνου, γνωστό ως Πρώτο χρονικό, συντάχτηκε απο τον μοναχό Νέστορα και πρόκειται για ένα χρονολογικό κατάλογο που διαβάζεται σαν ετήσιο ευρετήριο ιστορικών γεγονότων. «Στα 6376(868) ο Βασίλειος (ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου) άρχεται τη βασιλεία του. Στα 6377(869) ολόκληρη η γη των Βουλγάρων εκχριστιανίστηκε». Ο χρονικογράφος είναι τόσο συνεπαρμένος απο τη σημασία  του χρόνου ώστε ακόμη και τη χρονιά που δεν έχει τίποτα να καταγράψει, τη σημειώνει επιμελώς στην επόμενη συνοδεύοντάς τη με ένα κενό. «Στα 6378(870)...» (κενό). Στην εποποιία, το κύριο πρόσωπο, ο ήρωας, αποβαίνει ο κατ’ εξοχήν χαρακτήρας που διαφεντεύει και ορίζει το χρόνο. Σημασία δεν έχει ο απρόσωπος και κοινός σε όλους χρόνος, αλλά η ποιότητα του προσωπικού χρόνου, ο καιρός, η κατάλληλη στιγμή, ο ιδιαίτερος χρόνος, οι ευνοϊκές περιστάσεις που συλλαμβάνονται από τον ήρωα και τον παρακινούν να ενεργήσει επιστέφοντας τις κινήσεις του με επιτυχία ή αποτυχία.  Ο Οδυσσέας ταξιδεύει μέσα στον κοινό χρόνο, σε μια συγκεκριμένη περίοδο της αρχαιότητας, λίγο μετά τον τρωϊκό πόλεμο, αλλά η σπουδαιότητα της κάθε του πράξης υπολογίζεται σε σχέση με την απόσταση που τον απομακρύνει από ή τον φέρνει πιο κοντά στο σκοπό του, το φτάσιμό του στην Ιθάκη, σε σχέση με το δυσοίωνο ή ευμενές αποτέλεσμα των πράξεών του μεταβαλλόμενο από τον καιρό. Η πανουργία του Οδυσσέα–«μήτις» συνίσταται στην ικανότητά του να συλλαμβάνει τον καιρό, να ενεργεί την κατάλληλη στιγμή με διάκριση, διαύγεια, ανδρεία, σωφροσύνη, και να ξέρει να υπηρετείται από τις αρετές που συνοδεύουν τις πράξεις ενός σοφού ανδρός.