Ο Οδυσσέας Ελύτης και το νησί του

Στέλιος Κουνιάρης, ο ναΐφ ζωγράφος της Λέσβου

Γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης για τη Λέσβο

(από το βιβλίο του «Ο ζωγράφος Θεόφιλος», εκδόσεις Ικαρος)

«… Πουθενά, σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, ο Ήλιος και η Σελήνη δε συμβασιλεύουν τόσο αρμονικά, δε μοιράζονται τόσο ακριβοδίκαια την ισχύ τους όσο επάνω σ‘ αυτό το κομμάτι γης που κάποτε, ποιός ξέρει σε τι καιρούς απίθανους, ποιός Θεός, για να κάνει το κέφι του, έκοψε και φύσηξε μακριά, ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους.
Μιλώ για το νησί που αργότερα, όταν κατοικήθηκε, ονομάστηκε «Λέσβος», και που η θέση του, όπως τη βλέπουμε
σημαδεμένη στους γεωγραφικούς χάρτες, δε μοιάζει να ανταποκρίνεται και πολύ στην πραγματικότητα.»

Γράφει ο Ελύτης για τα χωριά της Γέρας της Λέσβου,

Το Τρανταφλέλ’.

Στο παρελθόν, κάθε «σαλεμένος», φτωχός συνήθως, άνθρωπος που κυκλοφορούσε στην Αγορά της Μυτιλήνης κι από κει στις γειτονιές γινόταν κέντρο ενδιαφέροντος, για να αντληθεί από αυτόν διασκέδαση και γέλιο. Συνάμα και επιβεβαίωση πολλών ότι αυτοί ήταν ανωτέρου επιπέδου και είχαν το δικαίωμα να τον τσιγκλάνε τον «αγαθό» για να λέει τα παλαβάτα του, έγραφε στην εφημερίδα «Πολιτικά» ο Παναγιώτης  Παρασκευαΐδης. 

Έτσι ο «τύπος», όπως τον διαμόρφωνε ο κοινωνικός του περίγυρος άθελα του συντελούσε στην «υγεία» των άλλων. Αυτοί όμως οι ιδιόρρυθμοι άνθρωποι ξεχώρισαν από το ανώνυμο πλήθος, έγιναν επώνυμοι και «γράψανε ιστορία» που τέρπει ή και διδάσκει και επόμενες γενιές. 

Ίσως ο πιο γνωστός και αγαπητός τύπος της Μυτιλήνης ήταν ο Τριαντάφυλλος Κουγιανός, ή όπως τον ήξεραν όλοι, το Τρανταφλέλ’. Ήταν πλανόδιος βιολιστής, σαντουρίστας, φάλτσος και κακόφωνος μα μερακλής και κεφάτος. Γύριζε με το όργανό του στις ταβέρνες και τα πανηγύρια και έπαιζε παλιά τραγούδια από οπερέτες ή και κλασικά κομμάτια πιστεύοντας πολύ στο μουσικό του δαιμόνιο. Το οξύθυμο βιολί του το ονόμαζε «στρατηγάριους» (προφανώς από το στραντιβάριους). Είχε παρουσιαστικό κακομοίρη, αλλά εσωτερικά ήταν το αντίθετο. «Ένα πλέλι είμι», έλεγε. «Τ’ Θεού  του μουρό». Είχε τη δική του φιλοσοφία και πίστευε στον εαυτό του και στο μουσικό του δαιμόνιο. Αγαθή ψυχή, δεν έβλαψε ποτέ κανέναν. Πέθανε το 1986.

Στην παράστασή μας «10 συν 1 γράμματα» έκανε τιμητικά το δικό του πέρασμα από τον καφενέ· τον υποδύθηκε με μπρίο ο Αλκιβιάδης Σουφλιάς, ο οποίος έζησε κιόλας τον Τριαντάφυλλο στα μικράτα του στη Μυτιλήνη.

Απόσπασμα από την τηλεοπτική σειρά της ΕΡΤ '' Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια''

Εδώ, ο Τριαντάφυλλος σε στιγμιότυπο της σειράς της ΕΡΤ «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια», βασισμένης στο μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη. Γυρίστηκε το 1979 όταν ο Τριαντάφυλλος ήταν ήδη μεγάλος σε ηλικία https://youtu.be/r-OGEIOw7jk
ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/v/ezSjF7huGkn9beyS/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

ΑΝΤΩΝΗΣ Ή ΑΔΩΝΙΣ ; Ι Έθιμα των ημερών στην Αγία Παρασκευή Λέσβου

της Μάγδας Αναγνωστή

Μέχρι τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, στην Αγία Παρασκευή, οι γυναίκες ασκούσαν ένα ιδιόρρυθμο έθιμο. Μπαίνοντας η Μεγάλη Σαρακοστή φυτεύαν σε γλάστρες σπόρους από το φυτό γόγγολη (Agrostemma githago) που στη διάλεκτο λέγεται «κουκουρόβλους», ένα ζιζάνιο των σιτηρών με μαλακούς αναρριχώμενους βλαστούς. Τις γλάστρες αυτές τοποθετούσαν σε σκοτεινό χώρο (κατώγι), ανάποδα ώστε να εξαναγκάσουν το φυτό να αντιστρέψει τη φορά του, και τις πότιζαν με χλιαρό νερό για να επιταχύνουν τη βλάστηση. Λόγω της έλλειψης χλωροφύλλης οι βλαστοί ήταν κατάλευκοι και, όταν ξανατοποθετούσαν σωστά τις γλάστρες, κρέμονταν εντυπωσιακά. Με τις ωραιότερες στόλιζαν τον επιτάφιο, και βέβαια ο συναγωνισμός ανάμεσα στις νοικοκυρές ήταν τεράστιος.

Τι παράξενο! Τους ίδιους αυτούς κρεμαστούς κήπους συναντάμε στα πανάρχαια χρόνια με την ονομασία «κήποι του Αδώνιδος» ως μέρος των λατρευτικών του Άδωνι, κατά τις γιορτές προς τιμήν του, που λάβαιναν χώραν (για φαντάσου!) κατά την πρώτη πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία, με την ονομασία Αδώνια.

Ο Άδωνις, ο ωραιότερος νέος που είδε ποτέ ο Κόσμος, αγαπήθηκε τόσο από την Αφροδίτη όσο και από την Περσεφόνη, και χρειάστηκε η παρέμβαση του Δία για να βρεθεί λύση στη διεκδίκηση: 6 μήνες τον χρόνο παραμονή στον Άδη με την Περσεφόνη και 6 μήνες στη γη με την Αφροδίτη. Φυσικά η γη πενθούσε όταν έφευγε ο Άδωνις (φθινόπωρο – χειμώνας) και γιόρταζε όταν επέστρεφε (άνοιξη – καλοκαίρι). Για την επιστροφή του Άδωνι γιορτάζονταν τα Αδώνια που ξεκινούσαν πένθιμα με ένα είδος κηδείας, περιφοράς ομοιωμάτων του Άδωνι με πένθιμους θρηνητικούς ύμνους, και ολοκληρώνονταν θριαμβικά με την επιστροφή – Ανάστασή του με χορούς και αφθονία τροφής. Τα ομοιώματα δε του Άδωνι κατέληγαν είτε στη θάλασσα, είτε σε κάποια πηγή, ή ποταμό, πάντως σε νερό. Μια σημαντική λεπτομέρεια: τα Αδώνια ήταν αποκλειστικά γυναικεία γιορτή.

Μύθοι και ιστορίες γύρω από τη γέννησή του, τους έρωτές του με την Αφροδίτη και τη σύντομη ζωή του υπάρχουν άφθονοι, με διάφορες παραλλαγές. Θα άξιζε ίσως να αναφερθούμε κάποια στιγμή σ' αυτούς. Για την ώρα θα σταθούμε μόνο στον θάνατό του που συνέβη σε κυνήγι ενός μεγάλου κάπρου (αρσενικό αγριογούρουνο), σταλμένου από τον Άρη που τον τύφλωσε η ζήλια, αφού, ως γνωστόν υπήρξε ο μόνιμος εραστής της Αφροδίτης. Από το αίμα του Άδωνι βάφτηκαν κόκκινα τα τριαντάφυλλα, που μέχρι τότε ήταν μόνο λευκά. Από τα δάκρυα της Αφροδίτης πάλι φύτρωσαν οι ανεμώνες (Anemone coronaria) και από το αίμα της που στάλαξε, καθώς ξετρελαμένη γύρευε τον Άδωνι και τρυπήθηκε από ένα αγκάθι, φύτρωσαν οι παπαρούνες (Papaver rhoeas). Κοντά σ' αυτά θα πρέπει να βάλλουμε και το φυτό Μύρρα ή Σμύρνα (Commiphora myrrha), στο οποίο μεταμορφώθηκε η μητέρα του Άδωνι, προϊόν του οποίου είναι μια ρητίνη που αποδίδει ένα πανάκριβο άρωμα. Πρόκειται για τα σμύρνα που προσέφεραν στον νεογέννητο Ιησού οι Μάγοι μαζί με λιβάνι και χρυσό. Πολλά λοιπόν ανοιξιάτικα φυτά συνδέονται με τους μύθους του Αδώνιου κύκλου. Είναι απολύτως φυσικό, καθώς στον Άδωνι φαίνεται να προσωποποιούνται όλες οι ζωοποιές και αναζωογοννητικές δυνάμεις της φύσης και ο ίδιος καταλήγει μια ακόμη (όπως για παράδειγμα ο Διόνυσος), θνήσκουσα και αναγεννώμενη θεότητα, ακολουθώντας τον ετήσιο κύκλο της ζωής. Άλλωστε, καθώς φανερώνει και το με αριθμό 62 fragmento της Σαπφούς (περίπου 630 – 570 π.Χ.) «κατθνάσκει, Κυθέρη ̓, ἄβρος Ἄδωνις· τί κε θεῖμεν; καττύπτεσθε, κόραι, καὶ κατερείκεσθε χίτωνας» (πεθαίνει Αφροδίτη ο αβρός Άδωνις, γιατί καθόμαστε; στηθοκοπηθείτε κορίτσια και ξεσκίστε τα φορέματά σας), τα Αδώνια τελλούνταν ήδη στη Λέσβο από τον 7ο προχριστιανικό αιώνα, και τα μοιρολόγια για τον αδικοχαμένο νέο ήταν μέρος του τελλετουργικού.

«Ἡ δὲ πόλις ἐλάλησεν»: Λέσβος - Ὀδυσσέας Ἐλύτης

Ένα “κινηματογραφικό δοκίμιο” του Γιάννη Σμαραγδή, μέσα στα πλαίσια της σειράς «Η δε πόλις ελάλησεν», την οποία δημιούργησε για την ΕΡΤ το 1990-91.
Ποίηση και πεζά κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, μαζί με αποσπάσματα από την ποίηση της Σαπφούς, απαγγέλλουν ο Γρηγόρης Βαλτινός και η Μαρίκα Τζιραλίδου. Μουσική επένδυση: Νίκος Κυπουργός.

Πρόκειται για εκπομπή η οποία δεν έχει περιληφθεί/αναρτηθεί στο Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ.

" alt="" />Ένα “κινηματογραφικό δοκίμιο” του Γιάννη Σμαραγδή, μέσα στα πλαίσια της σειράς «Η δε πόλις ελάλησεν», την οποία δημιούργησε για την ΕΡΤ το 1990-91.
Ποίηση και πεζά κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη, απαγγέλλουν ο Γρηγόρης Βαλτινός και η Μαρίκα Τζιραλίδου. Μουσική επένδυση: Νίκος Κυπουργός.

Πρόκειται για εκπομπή η οποία δεν έχει περιληφθεί/αναρτηθεί στο Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ.

---

• Next

Η Λέσβος των προσφύγων και των … σκουπιδιών

Αγαπητέ Β.

Όπως γνωρίζεις, το νησί μας, η Λέσβος βρίσκεται στη πρώτη γραμμή του μεταναστευτικού προβλήματος της πολύπαθης χώρας μας αλλά και της Ευρώπης. Με δικούς μας πόρους και προσωπική προσπάθεια κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας, με τα πενιχρά μέσα και το λιγοστό ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτουμε, μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Να κρατήσουμε ισορροπίες μπροστά στο ανθρώπινο δράμα και παράλληλα να διατηρήσουμε, όσο γίνεται, τη ψυχραιμία μας και την ανθρωπιά μας, ν’ αντέξουμε την πολύμορφη υποβάθμιση που έχουμε υποστεί αλλά και να διασφαλίσουμε τα κεκτημένα δικαιώματα των πολιτών μας και τη κοινωνική συνοχή.

Καθημερινά σχεδόν καταφθάνουν στο νησί μας 100 έως 200 βάρκες και αποβιβάζονται 2.000 έως 8.000 πρόσφυγες και παράτυποι μετανάστες, ενώ εξαιτίας των καθυστερήσεων καταγραφής τους από τις αρμόδιες αρχές ή της μεταφοράς τους με τα πλοία της γραμμής, στο νησί μας οι φιλοξενούμενοι μετανάστες αγγίζουν και αρκετές φορές ξεπερνούν τους 20.000 – και τίποτε δεν μας διασφαλίζει ότι ο αριθμός αυτός δεν θα διπλασιαστεί ή τριπλασιαστεί, όταν οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού είναι 86.436 (απογραφή 2011).