Τα τρία στάδια της πνευματικής ανάπτυξης του ανθρώπου

από π. Γεώργιος Λέκκας

Παιδική ηλικία, εφηβεία και ενηλικίωση συνιστούν τρία διακριτά στάδια στην πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου.

«Παιδί» από πνευματική άποψη είναι ο άνθρωπος που ζει με κέντρο τον εαυτό του. Προβάλλει τις ανάγκες του στους άλλους, τον τρέφει η αναγνώριση και ο θαυμασμός τους, αντιλαμβάνεται το κάθε τι και τους πάντες ως μέσο για την αυτοσυντήρησή του και φοβάται την μοναξιά περισσότερο απ’ όσο φοβούνται τα παιδιά μες στο σκοτάδι. Ο φανατισμός είναι κατεξοχήν σύμπτωμα της ανωριμότητας αυτού του είδους.

Η πνευματική παιδικότητα είναι μια μορφή αυτισμού. Συνιστά αδυναμία επικοινωνίας με τον άλλον, ο οποίος, ως απλή προέκταση του εαυτού μου, στην πραγματικότητα είναι σαν να μην υπάρχει ή μάλλον, για να είμαστε πιο ακριβείς, υπάρχει μόνο ως αναλώσιμος. Για όποιον είναι ακόμα πνευματικά παιδί, ο μόνος άνθρωπος είναι ο ίδιος, όλοι οι άλλοι είναι απλώς ανθρωποειδή. Μπορεί, έτσι, να τους θυσιάζει δίχως τύψεις στον βωμό της αυτοσυντήρησής του, αφού δεν του είναι παρά μόνο αναγκαία μέσα για την διαιώνιση της ανωτερότητάς του.

Στην πνευματική εφηβεία μπαίνει κανείς από τη στιγμή που αρχίζει να αναγνωρίζει τον άλλον ως ισάξιό του. Η ανακάλυψη της αξίας του άλλου συνήθως προϋποθέτει την επώδυνη εμπειρία του έρωτα. Ο ερωτευμένος μαθαίνει την αξία του άλλου την στιγμή που συνειδητοποιεί πως ο ίδιος δεν είναι τίποτα χωρίς εκείνον. Για τον ερωτευμένο ο άλλος δεν είναι πλέον μέσο για την διαιώνιση της ανωτερότητάς του, αλλά ισότιμος συνάνθρωπός του που μπορεί να έχει μάλιστα πάνω του εξουσία ζωής και θανάτου.

Ο πνευματικά «έφηβος» ξέρει να ακούει τον συνάνθρωπό του, να διαλέγεται μαζί του, να μαθαίνει από αυτόν και τελικά να τον αγαπά όχι λιγότερο απ’ όσο τον εαυτό του. Επιθυμεί να είναι μέλος μιας κοινωνίας τουλάχιστον ισάξιων μαζί του άλλων και αναγνωρίζει σε αυτήν την κοινωνία την ανώτερη δυνατή μορφή ανθρωπίνου βίου. Το μοίρασμα είναι η κατεξοχήν εκδήλωση πνευματικής εφηβείας.

Πνευματικοί άνθρωποι

Άρης Δαβαράκης

Μάνο Χατζιδάκι, όταν άκουγε την έκφραση «πνευματικοί άνθρωποι» τον πιάνανε τα νεύρα του. «Δηλαδή», έλεγε, «υπάρχουν και άνθρωποι που δεν έχουν πνεύμα; Τι ανοησία είναι αυτή;». Και εδώ που τα λέμε ποια είναι τα όργανα μέτρησης για να δούμε για πόσο το πνεύμα (που «πνεί» και πάει όπου θέλει και κανείς δεν το κατακτά για να το βάλει στο τσεπάκι του ή στην τράπεζα ως ιδιοκτησία του) διάλεξε να τιμήσει το κεφάλι του Ευριπίδη ή του Μποτιτσέλι, του Μπαχ, ή του Ντοστογιέφσκι; Δεν υπάρχει κοντέρ να το μετρήσουμε. Αφήστε που είναι και μυστήριο το «πνεύμα» σαν έννοια, σαν υπόσταση, σαν «άνωθεν παρέμβαση». Στη Χριστιανική ορολογία το Πνεύμα είναι ο Θεός ο ίδιος που είναι τρισυπόστατος: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Όμως οι περισσότεροι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «πνευματικοί άνθρωποι» δεν είναι, βέβαια, Χριστιανοί. Το αντίθετο μάλιστα. Δεν το κρύβουν και δηλώνουν απερίφραστα πως ό,τι έχουν καταφέρει το έχουν καταφέρει μόνοι τους και πως το «Πνεύμα», δεν φέρει την ευθύνη για τα έργα τους – ούτε μπορεί να διεκδικήσει μερίδιο από την επιτυχία ή την αποδοχή που έχουν από μεγάλη ή μικρότερη μερίδα συνανθρώπων μας.