1922: Από τη Μεγάλη Ιδέα στη Μεγάλη Ανάμνηση

 

 

 

Μάρτος Δημήτρης

Το 1922, η Mικρασιατική Kαταστροφή ανέτρεψε το κλίμα ανάτασης και ελπίδας που δημιούργησαν η επανάσταση του 1821, οι βαλκανικοί πόλεμοι (1912-13) και η Συνθήκη των Σεβρών (1920). Η προσδοκία που συμπυκνώθηκε για αιώνες στις παραλλαγές του θρήνου «…πάλι δικά σας θάναι», ενώ φαινόταν αρχικά να επιτυγχάνεται, στην κρίσιμη στιγμή, όμως, δημιουργήθηκε πολιτική κρίση, με το θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου, που οδήγησε στην εκλογική ήττα του Βενιζέλου (1920) και στη μυστηριώδη αλλαγή των “συμμάχων’’.

Το 1922 ο ελληνικός στρατός θα γίνει άθυρμα των διχαστικών αγκυλώσεων των πολιτικών ηγεσιών και θα υποστεί ταπεινωτική ήττα. Η συνειδητοποίηση της μεγάλης εδαφικής και πολιτισμικής καταστροφής θα εσωτερικεύσει τη μοιρολατρία και την ανημποριά στην εθνική ταυτότητα. Όλοι διαισθάνονταν ότι ο Ελληνισμός, ως ιστορική και γεωγραφική κατηγορία, τελείωσε και αυτή η αίσθηση, σε συνδυασμό με την συνειδητοποίηση της αδυναμίας τους να παρέμβουν, μετατρέπεται σε μεγάλο πόνο.

Πρακτικά, ο μεγάλος πόνος μεταφραζόταν σε αυτοκτονίες (Καρυωτάκης) ή σε αναζήτηση υποκατάστατων της Μεγάλης Ιδέας. Ο Σεφέρης γράφει το “Μυθιστόρημα” και ο Ελύτης “το Άξιον Εστί”, που είναι διακηρύξεις διατήρησης της Μεγάλης Ιδέας, όχι με πολεμιστές, πόλεις και εδάφη, αλλά με λέξεις και εικόνες. Ο Βάρναλης και ο Ρίτσος θα βρουν υποκατάστατο της ρωμηοσύνης στις σοσιαλιστικές ιδέες, που φέρνουν οι Δυτικοευρωπαίοι και οι εξελίξεις στη Ρωσία.

Ο Βάρναλης, επιπλέον, με το «Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα / προσμένοντας ίσως κάποιο θάμα», διαπιστώνει την ανυπαρξία εσωτερικής δυναμικής ανάτασης. Ο Παλαμάς, σοκαρισμένος από την καταστροφή, θα αναδιπλωθεί τα χρόνια του υπερρεαλιστικού μεσοπολέμου, με τους στίχους του: «Θα διαβούμε και στεριά και πέλαγο / Θα σταθούμε, όπου το πόδι δεν μπορεί / Τούρκου κανενός να μας πατήσει», για να αναθαρρέψει όταν οι Έλληνες θα ξαναβγούνε στο βουνό ως πολεμιστές (1940).

1922 και Μεγάλη Ανάμνηση

Δημήτρης Μάρτος. Με το όραμα της πόλης και του πολίτη

Συνέντευξη στη  Δήμητρα Σμυρνή

Αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, συγγραφέας, με συμμετοχή σε πολιτικούς και εθνικούς αγώνες από τα φοιτητικά του χρόνια, ο Δημήτρης Μάρτος είναι από κείνους τους ανθρώπους, που η ανησυχία τους για τα κοινά αποτελεί πηγή στοχασμού και  έκφρασης λόγου προσωπικού, που κατατίθεται με τόλμη.

Σεμνός και αθόρυβος στην προσωπική του ζωή, εκφράζεται εδώ και πολλά χρόνια κυρίως μέσα από τα βιβλία του, όπου η αγωνία για τον τόπο του παρουσιάζεται  ανάγλυφα.

Ο Δημήτρης Μάρτος μιλά στη faretra.info για την επιστημονική και πολιτική του διαδρομή, μιλά για το ελλαδικό και διεθνές πολιτιστικό και πολιτικό τοπίο, που διαμορφώνει τον σημερινό Έλληνα, για την πόλη του τη Βέροια, κάνοντας διαπιστώσεις και προτάσεις με γνώση αλλά και βαθιά αγάπη γι' αυτήν, δίνοντας τελικά το πορτρέτο του πολίτη και της πόλης, όπως εκείνος το οραματίζεται, σε μια Ελλάδα που έχει χάσει τη μνήμη και την ταυτότητά της.

Βέροια, 1956- 1974. Γεννιέστε εδώ, μεγαλώνετε εδώ. Ποιες είναι οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις από την πόλη και την εποχή, πριν φύγετε για σπουδές  στη Φλωρεντία; Η οικογένεια, το σχολείο, οι άνθρωποι, το πολιτικό σκηνικό;

Όταν γεννήθηκα  το Φλεβάρη του 1956, οι γονείς μου μετασχηματίζονταν από κτηνοτρόφοι του Βερμίου σε αγρότες του κάμπου. Το 1962, ενόψει του αιτήματος της σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ και την άρση του προστατευτισμού για τα κτηνοτροφικά προϊόντα, απελευθερώθηκαν οι εισαγωγές από τη Βουλγαρία, ρίχνοντας τόσο πολύ τις τιμές των εγχώριων αιγοπροβάτων, που αναγκάστηκαν να τα πουλήσουν και να αγοράσουν χωράφια στο βάλτο του Σταυρού και του Σκυλιτσίου. Αυτή η μετάβαση είχε ένα κόστος ψυχολογικό, πολιτισμικό… είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση.

Αθηναΐσμός

Του Κώστα Καραΐσκου

Ζώντας σήμερα τόν ἐπιθανάτιο ρόγχο τοῦ ἑλλαδικοῦ κράτους, ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας γύρω ἀπό τήν γέννηση, τήν φυσιογνωμία καί τήν ἀναπηρία του μᾶς ὁδηγεῖ στίς ἀπαρχές του. Στήν κατεύθυνση αὐτή ὁ Δημήτρης Μάρτος μᾶς προσφέρει ἕνα πρωτότυπο, ἐπεξεργασμένο καί ὁλοκληρωμένο μοντέλο ἑρμηνείας, τόν ἀθηναϊσμό.

Πρόκειται γιά μιά εἰσαγόμενη – κατεψυγμένη κουλτούρα, ἕνα πακέτο ἰδεῶν πού ἐθνικοποιεῖ ἕναν λαό ἐξεγερμένο, τοῦ ὁποίου ὅμως ἡ Ἐπανάσταση ἀπέτυχε καί βρίσκει σανίδα σωτηρίας τό μοντέλο πού τοῦ ἑτοίμασαν οἱ ἰμπεριαλιστικές δυνάμεις τῆς Εὐρώπης (Βαυαροί, Ἄγγλοι, Γάλλοι). Μέ τήν ἐπιβολή τῆς Ἀθήνας ὡς πρωτεύουσας τοῦ νέου κράτους, ὁ ἑλληνικός λαός σιγά σιγά ἀποκόπτεται ἀπό τήν ἀληθινή του πρωτεύουσα, τήν Κωνσταντινούπολη καί ἀπό τήν φυσική του σύμμαχο, τή Ρωσία. Ταυτόχρονα ἡ ἰδεολογική γέφυρα πρός τό “κλασικό”, τό ἀνώδυνο γιά τή Δύση, ἀπώτερο παρελθόν πού ἐκπροσωπεῖ ἡ Ἀθήνα, διαγράφει τό βυζαντινό, πρόσφατο καί ζωντανό, παρελθόν τῶν Ἑλλήνων καί τούς δημιουργεῖ μεῖζον πρόβλημα ταυτότητας πού ἐκδηλώνεται στήν πολιτική, στήν κοινωνία, στήν οἰκονομία, στήν αἰσθητική. Προάγονται ἀκόμη τρόποι κατοίκησης, δομές αἰσθήσεων καί ἀντανακλαστικῶν, μέ τούς ὅρους πού θέτει ἡ ἰμπεριαλιστική σχέση, σέ μία μακρόχρονη ἀποδόμηση καί ἀπώθηση τῶν ἐγχώριων στοιχείων πού δομοῦν διαφορετικά τίς ἐθνικές αἰσθήσεις καί τά ἀντανακλαστικά ἑνός ἱστορικοῦ λαοῦ.