Ανάλυση της Εικόνας της Γεννήσεως του Χριστού

π. Διονύσιος Σκλήρης, Χριστούγεννα - Συλλογικός τόμος, ο Εορτασμός των Χριστουγέννων, Εκδόσεις Ακρίτας, 2006, σελ 113-123

Η εικόνα της Γεννήσεως έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού απεικονίζει εικαστικά το άρρητο μυστήριο της Ενσαρκώσεως του Θεού. Το γεγονός της ενανθρωπήσεως, κατά τη θεολογία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, αποτελεί τον συμπαντικό σκοπό, τον οποίο έθεσε ο Θεός στη Δημιουργία από την αρχή της, και τον οποίο «έχοντας στο νου» δημιούργησε τις φύσεις των όνων. Στην ενσάρκωση ενώνεται το κτιστό με το άκτιστο, το πεπερασμένο με το άπειρο, το χρονικό με το άχρονο, το υλικό με το άϋλο, ο άνθρωπος με τον Θεό. Κατά την έκφραση του αγίου Μαξίμου, «όλος ο χρόνος και όλα όσα είναι εν χρόνω βρίσκουν την αρχή και το τέλος τους στον Χριστό». Και πραγματικά, στην εικόνα της Γεννήσεως η καθολικότητα του κτιστού μετέχει δοξολογικά στο μυστήριο της σωτηρίας: ο υλικός κόσμος, τα ζώα, οι άνθρωποι όλων των κατηγοριών, οι ασώματες φύσεις των αγγέλων, όλα τα είδη των όντων συμπαρίστανται στην κατ' εξοχήν επιφάνεια του Θεού.

Η παράσταση της Γεννήσεως άρχισε απλά περιλαμβάνοντας μόνο τη Θεοτόκο, το Θείο Βρέφος και τη φάτνη με τα ζώα. Στη συνέχεια, πολλές λεπτομέρειες εισήχθησαν και διαφορετικά θέματα συνετέθησαν, έτσι ώστε να φτάσουμε μετά τον 9ο αιώνα στην Ανατολή σε μια σχετική σταθεροποίηση της εικόνας με τη συμπερίληψη μιας πολλαπλότητας παραστάσεων. Στη Δύση εξακολουθούν και μετά να δημιουργούνται νέα θέματα. Αξίζει, όμως, να μελετήσουμε χωριστά τη δημιουργία, την εξέλιξη, το νόημα και τον συμβολισμό των επιμέρους παραστάσεων της εικόνας της Γεννήσεως όπως διαμορφώθηκε στην Ανατολή.

α) Η Θεοτόκος.

Η θέση και το μέγεθος της Θεοτόκου στην εικόνα της Γεννήσεως καταδεικνύουν την κεντρική σημασία της για όλη την κτίση.

Περί κινηματογράφου και περί Ταρκόφσκυ

Eικονολογική Θεώρηση του Κινηματογράφου

από

 π. Σταμάτης Σκλήρης

 -

24 Οκτωβρίου 2021

0

Ποια νομίζετε ότι είναι η θέση του Ταρκόφσκυ στην ιστορία του σύγχρονου κινηματογράφου;

Αν και δεν είμαι ειδικός, νομίζω ότι ο Ταρκόφσκυ κατέχει μια ιδιάζουσα θέση. Μέσα στο σύγχρονο κινηματογράφο, όπου το υπαρξιακό πρόβλημα του ανθρώπου και τα ψυχολογικά προβλήματα και όλη η ψυχολογία του βάθους τίθενται με οξύτητα, ο Ταρκόφσκυ, ο οποίος έχει και τα δύο αυτά στοιχεία (και την ψυχολογία του βάθους και τον υπαρξισμό), προσφέρει ένα ιδιαίτερο στοιχείο. Το ότι δεν τα αφήνει όλα αυτά αυτόνομα αλλά, μέσα από μια σουρρεαλιστική, υπερπραγματική διάσταση που διαπνέει το έργο του, τα χρησιμοποιεί σαν μέσα για να μεταφερθούμε σε μιαν άλλη αντίληψη των πραγμάτων, σε έναν άλλο τρόπο να καταλάβουμε τα πράγματα, σε μιαν άλλη θεώρηση.

Άπ’ αυτή την άποψη νομίζω ότι έχει κάτι πολύ σπουδαίο να πεί, και αυτό κάνει τη θέση του Ταρκόφσκυ στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου ιδιαίτερη και μοναδική. Το ότι δηλαδή μας κατευθύνει σε «υπερπραγματικές» σχέσεις αγάπης και τρόπους ζωής, παρ’ όλο που ξέρει καλά την ψυχολογία και είναι πολύ επηρεασμένος απ’ αυτή. Μάλιστα ξαναγυρνάει συνέχεια σ’ αυτή τη σχέση του ήρωά του με τη μητέρα του και τη γυναίκα του, τις οποίες, πολλές φορές, στον ψυχικό του κόσμο ο ήρωας τις ταυτίζει, ενώ άλλοτε πάλι ζεί συχνά το δράμα μιας λανθασμένης σχέσης προς τη μητέρα ή τη γυναίκα.

Μήπως είναι αυτοβιογραφικά στοιχεία;

Υποθέτουμε ότι μπορεί να είναι και αυτοβιογραφικά, για να τον απασχολούν τόσο πολύ και σε τόσα πολλά έργα. Το βλέπουμε στο «Σολάρις», στον «Καθρέφτη», στο «Στάλκερ» κτλ. Έτσι ο Ταρκόφσκυ έχει πολλά ψυχολογικά στοιχεία, όπως επίσης έχει και τον υπαρξιακό προβληματισμό. Αυτά όλα έχει έναν τρόπο πάντα να τα αναφέρει σε ένα επίπεδο υπερπραγματικό. Δηλαδή έχει την πραγματικότητα με την ψυχολογία την κανονική, αλλά τη στιγμή που κάνει ψυχολογία και δείχνει εσωτερικά προβλήματα, αβύσσους και χάη του ανθρώπου, πετάει και κάποια συμβολικά στοιχεία. Π.χ. στο «Στάλκερ», το κοριτσάκι του «Στάλκερ» («Στάλκερ» σημαίνει ξεναγός, και είναι ο ξεναγος που θα τους οδηγήσει σε μια ζώνη απαγορευμένη, όπου κάτι παράξενο συμβαίνει), το κοριτσάκι αυτού του ανθρώπου είναι κι αυτό ένα σημαδιακό πρόσωπο, το οποίο εισάγει στο έργο ένα στοιχείο σουρρεαλιστικό, κοιτάζει στο τραπέζι ένα ποτήρι και το ποτήρι αρχίζει και κινείται μόνο του. Έτσι χρησιμοποιεί το ποτήρι σαν ένα σύμβολο, ότι υπάρχει και ένας άλλος κόσμος, όπου συμβαίνουν πράγματα που δεν τα εξηγεί η λογική μας. Μέσω του συμβόλου αυτού μας μεταφέρει σε μια ατμόσφαιρα σουρρεαλιστική. Παρόμοια μέσα χρησιμοποιεί και στον «Ρουμπλιώφ», στο διάλογο του ήρωα με το νεκρό Θεοφάνη. Και στο «Σολάρις» με τις εμφανίσεις της νεκρής γυναίκας του ήρωα, και στον τρελό με το κερί στη «Νοσταλγία», και στη Μαρία της «Θυσίας». Αυτός είναι ένας δρόμος για ν’ ανεβάσει τα ψυχολογικά μας προβλήματα σε μια σφαίρα άλλη, ανώτερη, όπου οι προβληματικές σχέσεις μας με τους ανθρώπους τείνουν να γίνουν αιώνιες σχέσεις αγάπης. Έτσι εκφράζει με το βαθύτατο αυτό ανθρώπινο πόθο τη θέληση του ανθρώπου ν’ απελευθερωθεί από δεσμεύσεις που του επιβάλλει ο ντετερμινισμός των ψυχολογικών νόμων.

Η Τέχνη στην αγωγή παιδιών και νέων

ό

 π. Σταμάτης Σκλήρης

 -

Εισήγηση του πρωτοπρεσβυτέρου Σταμάτη Σκλήρη, Ιατρού και Αγιογράφου, με θέμα:

«Η Τέχνη και ο Πολιτισμός στην αγωγή παιδιών και νέων» στις Τριήμερες Εκδηλώσεις για την εορτή των Τριών Ιεραρχών του Ιδρύματος Νεότητος και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών με τίτλο: «Η Τέχνη στην Αγωγή Παιδιών και Νέων», 1-3 Φεβρουαρίου 2019 στο Πολιτιστικό Κέντρο Ι. Α. Αθηνών.

π. Σταμάτης Σκλήρης: Το θεολογικό νόημα της εικόνας των Χριστουγέννων

Ο π. Σταμάτης ιχνηλατεί τον δρόμο διά του οποίου οι πρώτοι χριστιανοί ζωγράφοι αναζήτησαν έναν τρόπο απεικόνισης της ιερής ιστορίας.

 

Αναφέρεται στην επίδραση της αρχαιοελληνικής τέχνης και εξηγεί, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, σε ποιες εκφραστικές ανάγκες ανταποκρίνεται η εικαστική γλώσσα την οποία, βήμα με βήμα, αξιώθηκαν να δημιουργήσουν οι άνθρωποι της βυζαντινής εποχής.

Επισημαίνει ότι οι υπερβάσεις τόσο του ευσεβισμού, όσο και του συναισθηματισμού υπήρξαν παρούσες από την πρώτη στιγμή, επισημαίνει την οπτική απόδοση μιας δύναμης εσωτερικής στις μορφές, ολότελα ξένης απ’ την επιβολή της ισχύος, καταδεικνύει εν ολίγοις τη διάσωση του αρχαίου «μέτρου» (αυτού που θα χανόταν, αργότερα, στη δυτική «Αναγέννηση») στην καλλιτεχνική σημειωτική και της χριστιανικής εποχής του ελληνικού κόσμου.

Στο τέλος, ο ομιλητής παρουσιάζει και δικές του δοκιμές εικονισμού της Γεννήσεως.

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στην ενορία του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά στην Πλάκα, στις 15 Δεκεμβρίου 2017. Η λήψη, όπως και η επεξεργασία, της μαγνητοσκόπησης έγινε από το Αντίφωνο.

Παρουσίαση βιβλίου: «Άσκηση μυστική» π. Στ. Σκλήρης

Ο Εκδοτικός Οίκος Eπτάλοφος  παρουσίασε την Κυριακή 19 Νοεμβρίου 2017 στο Polis art Cafe το βιβλίο  «ΑΣΚΗΣΗ ΜΥΣΤΙΚΗ»  του π. Σταμάτη Σκλήρη.

 

Μίλησαν οι: 

 ο κ. Σωτήρης Μητραλέξης, ερευνητικός εταίρος στο Πανεπιστήμιο του Winchester, επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Πόλεως

ο κ. Θανάσης Παπαθανασίου, διδάκτωρ Θεολογίας καθηγητής, αρχισυντάκτης του περιοδικού «Σύναξη»,

ο π. Αλέξανδρος Καριώτογλου, διδάκτωρ Θεολογίας, προϊστάμενος Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Ραγκαβά,

και ο συγγραφέας

Τα κείμενα του βιβλίου αυτού, προσπαθούν να μυήσουν τον αναγνώστη στην ασκητική θεώρηση της ζωής, όπως την παρέδωσε στα Ευαγγέλια ο Χριστός και όπως την εβίωσαν στη ζωή τους οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι είναι οι αυθεντικοί ερμηνευτές των Ευαγγελίων. Η άσκηση ονομάζεται στο βιβλίο «μυστική» με την έννοια, ότι δεν είναι η αυστηρή και τυπική άσκηση που ζούν οι ασκητές, αλλά μία άτυπη προσπάθεια να βιώσουμε μέσα στον κόσμο το ήθος των Ευαγγελίων κατά το μέτρο που μπορούμε, με σεμνότητα και επιγνωση της αδυναμίας μας. Η έκδοση κοσμείται με έγχρωμα και μονόχρωμα ζωγραφικά έργα του συγγραφέα.

π. Σταμάτης Σκλήρης: «Άμα ο ζωγράφος βγάζει από μέσα του φως και ένα σκουπιδοτενεκέ θα τον κάνει να λάμπει».

Είναι το δεύτερο μέρος της συνέντευξης που παραχώρησε ο π. Σταμάτης Σκλήρης στο pemptousia.gr, με αφορμή την εκδήλωση που διοργάνωσαν χθες Παρασκευή οι εκδόσεις Πορφύρα, με θέμα: «Η Νεοβυζαντινή Ζωγραφική ως Γλώσσα και Έκφραση στην Σύγχρονη Ελληνική Τέχνη».  Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης ο π. Σταμάτης αναφέρθηκε στον όρο Νεοβυζαντινή τέχνη, στον Φώτη Κόντογλου, στη δουλική απομίμηση του βυζαντινού παρελθόντος που γίνεται εμμονή σε κάποιες περιπτώσεις κ.ά.

http://www.holyicon.org/ Ο π. Σταμάτης Σκλήρης

Πεμπτουσία: Τι δεν είναι εμμονή; Πότε ένα έργο χαρακτηρίζεται ως γνήσιο, χωρίς ο εικαστικός να είναι ένας απλός αντιγραφέας;

π. Σταμάτης Σκλήρης: Η εμμονή είναι αυτό που λέμε «δήθεν».  Αντί να εκφραστεί κανείς με παρθενικότητα, κάνει κάτι πράγματα «δήθεν».  Δηλαδή, σαν να ήταν ένας βυζαντινός, κάθεται  και φτιάχνει ένα ποτήρι και ένα λουλουδάκι μέσα.  Όπως έφτιαχναν οι βυζαντινοί ένα λουλουδάκι σε ένα βάζο.  Το θέμα είναι για να μην είναι δήθεν.  Θα μπορούσε ένας καλλιτέχνης να είναι τόσο παρθένος στην καρδιά, ώστε την ώρα που βγαίνει από το σπίτι του, τον σκουπιδοτενεκέ να τον βλέπει με τόσο παρθένο μάτι κι όταν τον ζωγραφίσει να λάμπει; Άμα αυτός βγάζει από μέσα του φως, θα φτιάξει και τα σκουπίδια και τον ντενεκέ, μ’ ένα τρόπο που θα τους υπαγορεύει η καρδιά του.  Για να το κάνει αυτό ο ζωγράφος, πρέπει να πιστεύει στην Ανάσταση ή να έχει Θεία φώτιση που δεν μπορεί να τη συνειδητοποιήσει. Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα: πώς να πετύχoυμε τη γνησιότητα χωρίς την αντιγραφή.

Τοιχογραφία από το βιβλίο του π. Σταμάτη Σκλήρη «Το Βλέμμα του Παντοκράτορα»

 Πεμπτουσία: Να μιλήσουμε πατέρα Σταμάτη τώρα για τα νέα παιδιά, για τους ζωγράφους τον Φώτη Βάρθη, τον Χρήστο Γουσίδη, τον Γιάννη Δέδε, τον Κώστα Λάβδα και τον Δημήτρη Χατζηαποστόλου με τους οποίους εσείς, ο Ψυχαναλυτής Δημήτρης Κυριαζής και η Ιστορικός Τέχνης Ίρις Κρητικού, συζητήσατε χθες Παρασκευή, στο Ίδρυμα Α και Λ Κατακουζηνού; Οι νέοι αυτοί ζωγράφοι, θεωρείτε ότι προσλαμβάνουν την εποχή μας μέσα από τα έργα τους;

Σύγχρονος Ελ Γκρέκο με ράσα...

ΜΕ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΙΝΕΛΟ ΣΤΟ ΧΕΡΙ

Είτε στον καμβά είτε σε τρούλους, ο πατήρ Σταμάτης, που δηλώνει επηρεασμένος από τον Ματίς και τον Βαν Γκογκ, κάνει πραγματικότητα το πάθος του για τη ζωγραφική

• ΕΘΝΟΣ
• 14:01, 21/2/2015

• 487

Ο πατήρ Σταμάτης είναι μελετητής του Ελ Γκρέκο και δηλώνει φανατικός ερμηνευτής των έργων του Τσαρούχη. «Υπάρχει διπολικό στοιχείο στη ζωγραφική μου. Τα έργα είναι βυζαντινών επιδράσεων αλλά με μια ματιά της σύγχρονης αντιλήψεως για τη ζωγραφική», αναφέρει. Αυτή την εποχή ολοκληρώνει την αγιογράφηση του Αγίου Νεκταρίου Βούλας

Οταν δεν ασκεί τα ιερατικά του καθήκοντα στην Αγία Σκέπη του Παπάγου, πιάνει τα πινέλα του και δημιουργεί. Πότε σε καμβάδες γυρίζοντας τον κόσμο, πότε σε τρούλους εκκλησιών.

Η έμπνευσή του αστείρευτη, αφού δεν χάνει ευκαιρία να ταξιδέψει, είτε στα εθνικά πάρκα της Αμερικής όπως το Γκραν Κάνιον, είτε στο Μαυροβούνιο, την Ιορδανία και οπουδήποτε αλλού νιώθει ότι η «τέχνη» τον καλεί.

Ο πατήρ Σταμάτης Σκλήρης, ιερέας τα τελευταία 36 χρόνια, συνδυάζει με απίστευτη αρμονία αρκετές ιδιότητες.

Σπούδασε γιατρός, στη συνέχεια θεολόγος, παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου και ελαιογραφίας σε σχολή καλών τεχνών στο Παρίσι.

Είναι μελετητής του Ελ Γκρέκο και δηλώνει φανατικός ερμηνευτής των έργων του Τσαρούχη.

Ζωγραφικές επιρροές του, ο Ανρί Ματίς και ο Βαν Γκογκ. Ενας κοσμοπολίτης ορθόδοξος ιερέας, που έχει καταφέρει να υπηρετεί τη θρησκεία χωρίς συντηρητισμό, αλλά με την ανοιχτή ματιά του ανθρώπου που έχει γυρίσει όλο τον κόσμο.

Είναι φίλος με τον ζωγράφο Αλέκο Φασιανό, από την εποχή που σπούδαζε στο Παρίσι, αλλά και με τον σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα.

Στην ουσία μπορεί να τον κέρδισε η Εκκλησία, την οποία και υπηρετεί, όμως ταυτόχρονα δεν εγκαταλείπει τη μεγάλη του αγάπη: τη ζωγραφική.