Ο Αλεξάντρ Σολζενίτσυν και η λογοτεχνία του γκουλάγκ 

από

 Δημήτρης Μπαλτάς

 -

14 Απριλίου 2022

Αλεξάντρ Σολζενίτσιν και η λογοτεχνία του γκουλάγκ

Aφιέρωμα στον ρώσο συγγραφέα Αλεξάντρ Σολζενίτσυν (1918-2018) πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων από το Περιοδικό ΣΤΕΠΑ και το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον».

– π. Πέτρος Μινώπετρος: “Ο μάρτυρας και η συνείδηση των θυμάτων του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού“.

Σολζενίτσιν : «Η αθεΐα, το πρώτο βήμα για τα γκουλάγκ»

Από: Aleksandr Solzhenitsyn, “Godlessness: the First Step to the Gulag”. Templeton Prize Lecture, 10 Μαΐου 1983 (Λονδίνο).

Πριν από περισσότερο από μισό αιώνα, ενώ ήμουν ακόμα παιδί, θυμάμαι να ακούω ορισμένους ηλικιωμένους να δίνουν την ακόλουθη εξήγηση για τις μεγάλες καταστροφές που έπληξαν τη Ρωσία: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι' αυτό συνέβησαν όλα αυτά.

Από τότε έχουν περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια και όλα αυτά τα χρόνια διάβασα εκατοντάδες βιβλία, συγκέντρωσα εκατοντάδες προσωπικές μαρτυρίες και έχω ήδη συγκεντρώσει οκτώ τόμους της δικής μου προσπάθειας να κατανοήσω τα ερείπια που άφησε η αναταραχή αυτή. Αλλά αν μου ζητηθεί σήμερα να διατυπώσω όσο το δυνατόν πιο σύντομα την κύρια αιτία της καταστροφικής επανάστασης που αφάνισε περίπου εξήντα εκατομμύρια από τον λαό μας, δεν θα μπορούσα να το θέσω με μεγαλύτερη ακρίβεια παρά να επαναλάβω: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό. Γι’ αυτό συνέβησαν όλα αυτά.

Επιπλέον, τα γεγονότα της ρωσικής επανάστασης μπορούν να γίνουν αντιληπτά τώρα, στα τέλη του αιώνα, σε σχέση με τα γεγονότα που συνέβησαν στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό που προκύπτει εδώ είναι μια διαδικασία παγκόσμιας σημασίας. Και αν μου ζητηθεί να προσδιορίσω εν συντομία το κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του εικοστού αιώνα, και εδώ δεν θα ήμουν σε θέση να βρω τίποτα πιο ακριβές και μεστό από το να το επαναλάβω για άλλη μια φορά: Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό.

Οι αποτυχίες της ανθρώπινης συνείδησης, που στερήθηκαν τη θεϊκή της διάσταση, αποτέλεσαν καθοριστικό παράγοντα σε όλα τα μεγάλα εγκλήματα αυτού του αιώνα. Το πρώτο από αυτά ήταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και πολλά από τα σημερινά μας προβλήματα μπορούν να αναχθούν σε αυτόν. Ήταν ένας πόλεμος (η μνήμη του οποίου φαίνεται να ξεθωριάζει) όταν η Ευρώπη, γεμάτη υγεία και αφθονία, έπεσε σε ένα οργίλο ξέσπασμα αυτο-ακρωτηριασμού, που δεν μπορούσε παρά να χάσει τη δύναμή της για έναν αιώνα ή περισσότερο και ίσως για πάντα. Η μόνη πιθανή εξήγηση για τον πόλεμο αυτό είναι μια ψυχική έκλειψη μεταξύ των ηγετών της Ευρώπης λόγω της χαμένης συνειδητοποίησης μιας Ανώτατης Αρχής πάνω τους. Μόνο μια άθεη πικρία θα μπορούσε να παρακινήσει φαινομενικά χριστιανικά κράτη να χρησιμοποιήσουν δηλητηριώδη αέρια, ένα όπλο τόσο προφανές πέρα από τα όρια της ανθρωπότητας.

Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό

Aλεξάντερ Σολτζενίτσυν 

Πριν από μισό αιώνα και πλέον, όταν ήμουν ακόμη παιδί, θυμάμαι ότι άκουγα πολλούς ηλικιωμένους να δίνουν την ακόλουθη εξήγηση για τι μεγάλες συμφορές που είχαν βρει τη Ρωσία: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι’ αυτό έγιναν όλα αυτά.

Από τότε έχω περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια δουλεύοντας πάνω στην ιστορία της Επανάστασής μας. Στο διάστημα αυτό έχω διαβάσει εκατοντάδες βιβλία, έχω μαζέψει εκατοντάδες προσωπικές μαρτυρίες, κι έχω ήδη συνεισφέρει οκτώ δικούς μου τόμους στην προσπάθεια να καθαρίσουν τα συντρίμμια που απόμειναν από την αναστάτωση αυτή. Ωστόσο, αν με ρωτούσαν σήμερα να διατυπώσω όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά την κύρια αιτία της καταστροφικής Επανάστασης που κατάπιε κάπου εξήντα εκατομμύρια δικούς μας ανθρώπους, δεν θα μπορούσα να το κάνω με μεγαλύτερη ακρίβεια από το να επαναλάβω:  οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι΄ αυτό έγιναν όλα αυτά. 

Ακόμη περισσότερο, τα γεγονότα της Ρωσικής Επανάστασης μπορούν μόνο να κατανοηθούν τώρα, στο τέλος του αιώνα, πάνω στο φόντο του τι έχει γίνει από τότε στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό που εμφανίζεται εδώ είναι μια διαδικασία με παγκόσμια σημασία. Κι αν μου ζητούσαν να επισημάνω με συντομία το κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του εικοστού αιώνα, κι εδώ δεν θα μπορούσα να βρω κάτι πιο ακριβές και κοφτό από το να επαναλάβω: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό.  

Οι αδυναμίες της ανθρώπινης επίγνωσης, στερημένης από τη θεϊκή της διάσταση, υπήρξαν καθοριστικός παράγων σε όλα τα μεγάλα εγκλήματα αυτού του αιώνα. Το πρώτο από αυτά ήταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, και η σημερινή μας δύσκολη κατάσταση σε μεγάλο βαθμό ανάγεται σ’ εκείνον. Ήταν ένας πόλεμος (η ανάμνηση του οποίου φαίνεται να ξεθωριάζει) που έγινε όταν η Ευρώπη, που έσφυζε από υγεία και αφθονία, ξέσπασε σε ένα αμόκ αυτοκαταστροφής που εξάντλησε τη δύναμή της για έναν αιώνα ή και περισσότερο, ίσως και για πάντα. Η μόνη δυνατή εξήγηση για τον πόλεμο αυτό είναι μια ‘νοητική έκλειψη’ των ηγετών της Ευρώπης που οφείλεται στο ότι έχασαν την επίγνωση μιας Υπέρτατης Δύναμης πάνω από αυτούς. Μόνο μια άθεη πικρία θα μπορούσε να οδηγήσει φαινομενικά Χριστιανικά κράτη να χρησιμοποιήσουν δηλητηριώδη αέρια, ένα όπλο τόσο ολοφάνερα απάνθρωπο.

Οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό

Aλεξάντερ Σολτζενίτσυν

Πριν από μισό αιώνα και πλέον, όταν ήμουν ακόμη παιδί, θυμάμαι ότι άκουγα πολλούς ηλικιωμένους να δίνουν την ακόλουθη εξήγηση για τι μεγάλες συμφορές που είχαν βρει τη Ρωσία: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι’ αυτό έγιναν όλα αυτά.
Από τότε έχω περάσει σχεδόν πενήντα χρόνια δουλεύοντας πάνω στην ιστορία της Επανάστασής μας. Στο διάστημα αυτό έχω διαβάσει εκατοντάδες βιβλία, έχω μαζέψει εκατοντάδες προσωπικές μαρτυρίες, κι έχω ήδη συνεισφέρει οκτώ δικούς μου τόμους στην προσπάθεια να καθαρίσουν τα συντρίμμια που απόμειναν από την αναστάτωση αυτή. Ωστόσο, αν με ρωτούσαν σήμερα να διατυπώσω όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά την κύρια αιτία της καταστροφικής Επανάστασης που κατάπιε κάπου εξήντα εκατομμύρια δικούς μας ανθρώπους, δεν θα μπορούσα να το κάνω με μεγαλύτερη ακρίβεια από το να επαναλάβω: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό, γι΄ αυτό έγιναν όλα αυτά.

Ακόμη περισσότερο, τα γεγονότα της Ρωσικής Επανάστασης μπορούν μόνο να κατανοηθούν τώρα, στο τέλος του αιώνα, πάνω στο φόντο του τι έχει γίνει από τότε στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό που εμφανίζεται εδώ είναι μια διαδικασία με παγκόσμια σημασία. Κι αν μου ζητούσαν να επισημάνω με συντομία το κύριο χαρακτηριστικό ολόκληρου του εικοστού αιώνα, κι εδώ δεν θα μπορούσα να βρω κάτι πιο ακριβές και κοφτό από το να επαναλάβω: οι άνθρωποι ξέχασαν τον Θεό.