π. Δημ. Στανιλοάε και Μητρ. Περγάμου Ζηζιούλας: Δυο Διαφορετικές Εκκλησιολογίες

από Δημήτρης Γ. Ιωάννου

Στο παρόν άρθρο θα ήθελα να παρουσιάσω τα πορίσματα μιας εργασίας του π. Callinic Berger “Does the Eucharist makes the Church?” (St Vladimir’s Theological Quarterly 51:1 (2007) 23–70), που αναφέρεται στην συγκριτική εξέταση των δύο εκκλησιολογιών, αυτής του π. Δημητρίου Στανιλοάε και του Μακαριστού Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα, η οποία γνωρίζει μεγάλη διάδοση και κυριαρχεί στις μέρες μας. Θεωρώ εν μέρει δεδομένη τη γνώση της Ευχαριστιακής θεολογίας του Μητρ. Περγάμου (κυκλοφορούν τα βιβλία «το Είναι ως Κοινωνία», Εκδ. Ινδικτος, Αθήνα 2023 και προπαντός το «Εκκλησιολογικά Μελετήματα», Εκδ. Δόμος, Αθήνα 2016), για αυτό και δεν θα προβώ σε κάποια παρουσίασή της. Κεντρική θέση της είναι ότι η ευχαριστία δημιουργεί την Εκκλησία, ενώ επίσης εξαίρεται ο ρόλος του Επισκόπου στην τέλεση του Μυστηρίου. Ο Μητρ. Περγάμου άντλησε από διάφορες πηγές, τον π. Αφανάσιεφ και τον Βλάντιμιρ Λόσκι, ωστόσο ο ίδιος εμπλούτισε το έργο των προγενεστέρων θεολόγων. Δεν έφτασε όμως ποτέ σε μία στέρεη σύνθεση Χριστολογίας και Πνευματολογίας, που θα τον βοηθούσε στο εκκλησιολογικό έργο του.

Ο π. Δημήτριος Στανιλοάε, αντιθέτως -πράγμα που δεν γνώριζε ο Μητρ. Ζηζιούλας, εφόσον το έργο του πρώτου παρέμενε αμετάφραστο σε κάποια διεθνή γλώσσα-, πέτυχε μια τέτοια σύνθεση, και ανέπτυξε, βασιζόμενος πάντα στις πατερικές πηγές, μια πλούσια Τριαδολογία, που αναφέρεται μάλιστα και στην εσωτερική ζωή της Αγίας Τριάδος. Αντιθέτως, ο Μητρ. Περγάμου μίλησε μόνο για την ad extra οικονομία των Προσώπων της Θεότητας, τον ρόλο τους δηλαδή στην προς τα έξω προβολή τους. (Ο Έλληνας αναγνώστης, όσον αφορά τον Στανιλοάε, μπορεί να σχηματίσει μια ιδέα για την Τριαδολογία του τελευταίου, μελετώντας το βιβλίο του «Θεολογία και Εκκλησία», Εκδ. Τήνος, Αθήνα 1989.)

Άσκηση και Εκκλησιολογία στην θεολογία του γέροντα Αιμιλιανού (μέρος β)

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

25 Ιουλίου 2020

0

91

Στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε σε όσα λέγει ο Γέροντας Αιμιλιανός περί νήψεως. Φαίνονται αποκλειστικά για τους μοναχούς όσα λέγει, αλλά, όπως διαβάζουμε και σε άλλους Πατέρες, ο ταπεινός άνθρωπος και αυτός που συγχωρεί τους εχθρούς του, είναι ικανός να νήφει ακόμη και μέσα στην μεγαλούπολη. Παραφράζοντας τον άγιο Σιλουανό θα λέγαμε: «αγάπα τους εχθρούς σου και κάνε ό,τι θέλεις». Συνεχίζουμε, μιλώντας πάντα για το θυσιαστήριο της ανθρώπινης καρδιάς, στην οποία, λέγει ο Γέροντας, μιλάει ο Θεός. «Όμως, αν και αποκαλύφθηκαν τα αποκεκρυμμένα μυστήρια, για να τα βιώσει κανείς, απαιτείται λόγω του βάθους των κάποια προσπάθεια. Η οντολογική δηλαδή αποκάλυψις της θεότητος γίνεται διά του ιδίου του Θεού μέσα στην ύπαρξί μας, ανάλογα με το πόσο εμείς θεούμεθα. Ας αναφέρομε ένα παράδειγμα: Έρχεσαι να μου μιλήσεις εσύ πνιγμένος στα προβλήματά σου. Είσαι άρρωστος, αμάρτησες, εξώκειλες, σε έδιωξαν από το μοναστήρι, σου είπαν ότι έχεις καρκίνο και θα πεθάνεις. Σου μιλάω εγώ, με ακούς και μετά από λίγο μου λες με δάκρυα: Γέροντα, λύθηκε το πρόβλημά μου. Λύθηκε; Πώς; Ο καρκίνος δεν θεραπεύτηκε, η εγχείρησις θα γίνει, τελικώς θα πεθάνεις. Από το μοναστήρι σε έδιωξαν. Πώς λύθηκε το πρόβλημά σου; Και όμως, εσύ λες ότι λύθηκε. Πράγματι λύθηκε, διότι άλλαξε η εσωτερική κατάστασίς σου, άλλαξε το βίωμά σου. Θεία ενέργεια φώτισε τα έγκατά σου, και ένιωσες ότι λύθηκε το πρόβλημά σου. Δεν λύνονται τα προβλήματά μας, διότι προκαλούνται από τους άλλους και τις καταστάσεις. Εν τούτοις, το πρόβλημα δεν είναι οι άλλοι αλλά η σχέσις μου με τον Θεόν, εγώ και ο Θεός. Όταν αυτή την τακτοποιούμε, δεν υπάρχει πρόβλημα» (ό. π. σελ. 29).

Άσκηση και Εκκλησιολογία στην θεολογία του γέροντα Αιμιλιανού (μέρος α)

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

18 Ιουλίου 2020

0

254

Διαβάζοντας κανείς τα βιβλία του π. Αιμιλιανού, καταλαβαίνει ευθύς εξαρχής τον πρώτιστο ρόλο που παίζει η ηθική στην ορθόδοξη θεολογία, καθώς μάλιστα δεν είναι αποσπασμένη από την δογματική συνείδηση. Θα κάνουμε μια μικρή προσπάθεια να φωτίσουμε λίγο αυτή την ηθική, με βάση το βιβλίο του Γέροντα «Λόγος περί Νήψεως, Ερμηνεία στον Αββά Ησύχιο» (Ίνδικτος, 4η έκδοση, 2018).

Εν πρώτοις, είναι αληθές ότι υπάρχει το «ομοούσιον» όλων των ανθρώπων, ότι στην πραγματικότητα υπάρχει ένας άνθρωπος, «ο Αδάμ». Και όμως, η σχέση με τον Θεό είναι τέτοια, ώστε συναντάς τον άλλο άνθρωπο μέσα σε μια αποφατική ατμόσφαιρα, σε ένα είδος γνόφου απομάκρυνσης από αυτόν. Μόνο έτσι τον ξαναβρίσκεις αληθινά. Εν πρώτοις γράφεται ότι ο ίδιος ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο και του ενεφύσησε «ψυχήν ζώσαν» (Γεν. 2, 7)). «Τότε ο Θεός έπαυσε πλέον να πνέει μόνον επάνω από αβύσσους και να περνά μέσα από κτιστά και υλικά στοιχεία και ζώα∙ εσκήνωσε σε ένα μοναδικό και ύψιστο ον, το οποίο έγινε ο βασιλιάς και ο λόγος της κτίσεως∙ λόγος δε της κτίσεώς του, της δημιουργίας του, είναι ο ίδιος ο Θεός. Από την ώρα αυτή γίνεται πια αναπόφευκτη η συγκυρία, η συμπόρευσις, η ένωσις του ανθρώπου μετά του Θεού, και δεν είναι δυνατόν  να νοηθεί ο άνθρωπος, η εικών του αοράτου Θεού, χωρίς το Άγιον Πνεύμα» (ό.π. σελ. 4). Ο άνθρωπος πλάθεται έχοντας εξαρχής «το ηγεμονικό» (ό.π. σελ. 5), και αυτό ειναι ο «νους», με τον οποίο μπορεί να επισκοπεί τον εσωτερικό του κόσμο και παράλληλα να ελέγχει και το εξωτερικό του περιβάλλον. Αυτή η ικανότητα της αυτοπαρατήρησης είναι πολύ μεγάλη. Στη Δύση είναι κυρίως γνωστή μέσω της λογοτεχνίας, όπου οι ήρωες σκέπτονται τα συναισθήματά τους και τις ιδέες τους. Στον τομέα της σύγχρονης δυτικής ηθικής, δεν παίζει ιδιαίτερο ρόλο, γιατί οι φιλόσοφοι ενδιαφέρονται περισσότερο για τις πράξεις και λιγότερο για τις αντιλήψεις ή την άβυσσο της ανθρώπινης εσωτερικότητας (που αναλαμβάνει να μελετήσει η Ψυχανάλυση). Και όμως, χάρη στο «νου» του, ο άνθρωπος έχει μία τεράστια δυνατότητα να αφουγκράζεται και να παρακολουθεί τον εαυτό του, πάνω στην οποία στηρίζεται και η ορθόδοξη ηθική. Και συμπληρώνει ο π. Αιμιλιανός ότι, εφόσον ο άνθρωπος έχει το «ηγεμονικό», «υπάρχει εσωτερική κοινωνία της ανθρώπινης και της θείας φύσεως εν τω ανθρώπω, όπως και εν τω Χριστώ» (ό.π. σελ. 5).