24.4.1204: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Επανάκαμψη σε μια σκοτεινή και δόλια εποχή

Γράφει ο Γεράσιμος Δενδρινός //

 

 

 

Α΄ ΜΕΡΟΣ

1] ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ: Η Δ’ Σταυροφορία (1201-1204) αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα διάφορων συμφερόντων και συναισθημάτων: α) θρησκευτικά αισθήματα και β) ελπίδες των Σταυροφόρων για ηθική ανταμοιβή και επιθυμία για κέρδη. Όμως η επικράτηση των υλικών συμφερόντων, η οποία ήταν αισθητή και στις προηγούμενες Σταυροφορίες εκδηλώθηκε ξεκάθαρα κατά την Δ’ Σταυροφορία με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Η Δ’ Σταυροφορία ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Πάπα Ιννοκέντιου Γ’ 1] το 1198 για την κατάληψη των Αγίων Τόπων που κατείχαν οι Μουσουλμάνοι. Μετά την αποτυχία της Γ΄ Σταυροφορίας (1189-1192) το ενδιαφέρον των δυτικοευρωπαίων ατόνησε. Την Ιερουσαλήμ, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας και της Αιγύπτου, ήλεγχε η μουσουλμανική δυναστεία των Αγιουβιδών. Το Λατινικό Βασίλειο της Ιερουσαλήμ μόνο κατ’ όνομα υπήρχε, περιορισμένο σε λίγες πόλεις στις ακτές της Παλαιστίνης. Στην αρχή ο Πάπας συνάντησε τη γενική αδιαφορία των εστεμμένων της Ευρώπης επειδή είχαν τα δικά τους προβλήματα να επιλύσουν. Τον επόμενο χρόνο, κάποιοι ευγενείς, κυρίως από τα εδάφη της σημερινής Γαλλίας, πείσθηκαν να συγκροτήσουν ένα εκστρατευτικό σώμα, με επικεφαλής τον κόμη Τιμπό της Καμπανίας. Ο Τιμπό όμως πέθανε τον επόμενο χρόνο 1201 και αρχηγός της Δ’ Σταυροφορίας ανακηρύχθηκε ο ιταλός κόμης Βονιφάτιος ο Μομφερατικός.[2]

2] ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ–ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ: 

1204: Η πρώτη άλωση της Kωνσταντινούπολης

Η αντιμετώπιση των Λατίνων από τους Βυζαντινούς, τα εγκλήματα και τα σκάνδαλα

Palma il Giovane, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204
12.04.202404:30
Ιστορικό Αρχείο
Γιάννης Θ. Διαμαντής


ΗΆλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453 από τους Οθωμανούς έφερε φυσικά το οριστικό τέλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου όπως ονομάστηκε αργότερα, δεν ήταν όμως και η μοναδική φορά που η «Βασιλεύουσα» κυριευόταν από κάποιον κατακτητή.

Δυόμισι αιώνες νωρίτερα, στις 12 Απριλίου του 1204, η Κωνσταντινούπολη βίωνε την πρώτη της Άλωση. Κατακτητές της ήταν οι Λατίνοι της Δ’ Σταυροφορίας.

Ποιες όμως ήταν οι μέχρι τότε σχέσεις μεταξύ Βυζαντινών και Δυτικών και πώς εξελίχθηκαν κατόπιν αυτής;


«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 24ης Οκτωβρίου 2004, με αφορμή την συμπλήρωση, τότε, 800 χρόνων από εκείνη την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης σημείωνει στο ειδικό αφιέρωμα των Νέων Εποχών: «το γεγονός αυτό, πέρα από το ότι βάθυνε αντιδυτικά συναισθήματα τα οποία ήδη υπήρχαν στους Βυζαντινούς, απετέλεσε ορόσημο για τις σχέσεις Ανατολής και Δύσης, σε πολιτικό, ιδεολογικό, και πολιτισμικό επίπεδο».
Σταυροφόροι και Βυζαντινοί

Σύμφωνα με τον καθηγητή Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πάρι Γουναρίδη:

«Η έκπληξη που προκάλεσε στη βυζαντινή κοινωνία η Α’ Σταυροφορία (1096-1099) σύντομα μετατράπηκε σε εχθρότητα.

»Η φραγγική διάβασις εκλήφθηκε ως επιθετική ενέργεια και κάποιοι Βυζαντινοί πίστευαν πως οι Σταυροφόροι είχαν ενδομυχούντα λογισμόν…και αυτήν την Βασιλεύουσαν [Κωνσταντινούπολη] κατασχείν.

»Η δυσπιστία που αναπτύχθηκε με τις επόμενες Σταυροφορίες (1147-1149, 1189-1192) εμπέδωσε την ιδέα πως χάσμα διαφοράς εστήρικται μέγιστον και πως Βυζαντινοί και Δυτικοί ήταν ταις γνώμαις ασυναφείς»

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

στο Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφτου Στήβεν Ράνσιμαν. Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή

ΑΡΔΗΝ

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Ένα πιο σοβαρό αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν ότι θεωρήθηκε ιερό καθήκον των Δυτικών να κρατήσουν την Ανατολική Εκκλησία υπό τον έλεγχο της Ρώμης καί να πολεμούν, επομένως, εναντίον των σχισματικών Ελλήνων. Έτσι, αντί να πολεμούν στην Παλαιστίνη, διάφοροι φιλόδοξοι ιππότες μπορούσαν να πολεμούν σε πολύ πιο ευχάριστο περιβάλλον, στην Ελλάδα, εγκαθιστώντας εκεί ηγεμονίες. Και το πιο τρανό παράδειγμα της περίπτωσης αυτής είναι του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου, που εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και έγινε Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

του Στήβεν Ράνσιμαν. Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή
ΑΡΔΗΝ

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Ένα πιο σοβαρό αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν ότι θεωρήθηκε ιερό καθήκον των Δυτικών να κρατήσουν την Ανατολική Εκκλησία υπό τον έλεγχο της Ρώμης καί να πολεμούν, επομένως, εναντίον των σχισματικών Ελλήνων. Έτσι, αντί να πολεμούν στην Παλαιστίνη, διάφοροι φιλόδοξοι ιππότες μπορούσαν να πολεμούν σε πολύ πιο ευχάριστο περιβάλλον, στην Ελλάδα, εγκαθιστώντας εκεί ηγεμονίες. Και το πιο τρανό παράδειγμα της περίπτωσης αυτής είναι του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου, που εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και έγινε Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, έργο του Ντελακρουά

του Στήβεν Ράνσιμαν

Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Το Σχίσμα Ορθοδόξου και Καθολικής Εκκλησίας - κ. Δημήτριος Μ

Από τα σημαντικότερα γεγονότα που καθόρισαν την ιστορία της Ευρώπης, του κόσμου και φυσικά του Χριστιανισμού ήταν το μεγάλο Σχίσμα μεταξύ της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας το 1054, ένα Σχίσμα αφορμή του οποίου υπήρξαν τόσο οι θεολογικές διαφωνίες σε θέματα δόγματος όσο και οι πολιτικές εξελίξεις στην Δύση, που έδωσαν πολιτικό χαρακτήρα στην εκκλησιαστική εξουσία του Πάπα. 

Οι ιστορικές συνθήκες έφεραν τις δύο αυτές Εκκλησίες σε αντίθετα στρατόπεδα πάμπολλες φορές στην ιστορία τους, με τις συγκρούσεις πολλές φορές να είναι σφοδρές και να οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερα χάσματα μεταξύ τους. Ποιες είναι οι συνθήκες σήμερα και ποιο θα μπορούσε να είναι το μέλλον της σχέσης των δύο Εκκλησιών, της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας και της Καθολικής; 

Με τον κ. Δημήτριο Μόσχο, αναπληρωτή καθηγητή και πρόεδρο του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

12 Απριλίου 1204. Η πρώτη Άλωση

Σταυροφόροι 1204 

Όπως έγραφε το 2004 ο  Μιχάλης Χαραλαμπίδης*: 

"..Η κυρίαρχη στον ευρωπαϊκό χώρο ευρωκεντρική εκδοχή της ιστορίας είδε τους σταυροφόρους, όπως και τους εξερευνητές στη Λατινική Αμερική, ως αποστόλους, φορείς της πίστης, του σταυρού του μηνύματός του Θεού.  Υποβαθμίζει το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ήταν φορείς του σπαθιού, του εμπορίου, του φέουδου και της ληστείας• περισσότερος σπαθοφόροι παρά σταυροφόροι[...]

Τελικά, η πρώτη ευρωπαϊκή αποικιακή έξοδος ή η πρώτη αποικιακή ευρωπαϊκή συσσώρευση κεφαλαίου, η οποία διήρκησε ορισμένους αιώνες και υποχρεώθηκε να αλλάξει ρότα - δρόμους προς τη Λατινική Αμερική, σκεπάζεται επιμελώς τα πολλά κλειστά και σκονισμένα αρχεία και τους τόμους της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας.[...]

Εάν όμως δούμε την ιστορία ως παρόν ή το παρόν ως ιστορία, βλέπουμε ότι ο "διμέτωπος αγώνας" του Ελληνισμού ενάντια σε σταυροφόρους και σουλτάνους δεν είναι μόνον η ιστορία των περασμένων αιώνων. Η μικρασιατική ήττα πριν 70 χρόνια ήταν αποτέλεσμα αυτού του διμέτωπου.

Παρόλα τα ψέματα, που υποκριτικά και ένοχα ειπώθηκαν από δεξιά και αριστερά, και την ερευνητική ολιγωρία της ελληνικής ιστοριογραφίας, ο Μουσταφά Κεμάλ όχι μόνο δεν ήταν αντιιμπεριαλιστής, αλλά το όργανο της αποικιακής ανασυγκρότησης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. 

 Οι Ιταλοί, οι Γάλλοι, οι Άγγλοι πολύ απλά και πρακτικά ήθελαν να έχουν ως συνομιλητές, συμμάχους και "ανταγωνιστές" τους Τούρκους παρά τα αυτόχθονα ιστορικά έθνη της περιοχής, τους Έλληνες, τους Αρμένιους, τους Κούρδους.   Δεν θα επέτρεπαν ανεμπόδιστα την αυτόνομη ιστορική και εθνική επαναθεμελίωση και επανασύνδεση αυτής της ιδιαίτερης γεωπολιτσμικής και γεωοικονομικής σφαίρας, της οποίας την αποδιάρθρωση άρχισαν από την περίοδο των σταυροφοριών..."

* ΜΙΧΆΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ, "ΕΘΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ" Νέο εθνικό σχέδιο, Κεφ. "Σταυροφορίες:1204-2004 Η όγδοη εκατονταετία" σσ. 170-176

______________

Η Άλωση του 1204 μέσα από τις πηγές: Νικήτας Χωνιάτης

Ο Νικήτας Χωνιάτης θεωρείται ο σημαντικότερος βυζαντινός ιστορικός του 12ου αιώνα, όντας αυτόπτης μάρτυρας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους στις 13 Απριλίου 1204.

Αλλά ως γνωστόν "ανήκομεν εις την Δύσιν" και έτσι ποτὲ μέχρι σήμερα δὲν μεταφράστηκε ολόκληρο τὸ έργο του Νικήτα Χωνιάτη στὰ νεοελληνικά όπως έγινε με πλείστα άλλα βυζαντινά κείμενα ήσσονος σημασίας.

Απόσπασμα:

"...Κι έτσι, καθένας είχε πόνο, στα στενά θρήνος και κλάματα, στα τρίστρατα οδυρμοί, στους ναούς ολοφυρμοί, φωνές των ανδρών, κραυγές των γυναικών, απαγωγές, υποδουλώσεις, τραυματισμοί και βιασμοί σωμάτων. […] 

Λέων Σγουρός: Ο Πελοποννήσιος άρχοντας που αντιστάθηκε στους Σταυροφόρους

n Λέων Σγουρός: Ο Πελοποννήσιος άρχοντας που αντιστάθηκε στους Σταυροφόρους

0

Γράφει ο Αντώνιος Σιούτος

Όταν ξεκινούσαν σιδηρόφρακτα με τον κόκκινο σταυρό στο στήθος τα Σταυροφορικά τάγματα, ως σκοπό τους και ευγενή φιλοδοξία τους είχαν την απελευθέρωση των αγίων τόπων από τους Μουσουλμάνους. Στην πορεία όμως παρεκτράπησαν του αρχικού τους σκοπού και άρχισαν να συμπεριφέρονται ως κατακτητές και κυρίαρχοι. Μετά την πολιορκία και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης (1204) άρχισαν να υποβλέπουν τον νότο και τέλος θέλησαν να επεκταθούν σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Οι επιδρομές τους υπήρξαν καταστροφικές και οι φιλοδοξίες τους υπερβολικές. Ανδριανούπολη, Κομοτηνή, Θεσσαλονίκη, Στερεά, Πελοπόννησος αλλά και άλλες περιοχές της Ελλάδας, μπήκαν στο στόχαστρό τους.

Το Ναύπλιο εκείνη την εποχή γνωρίζει σπουδαία ανάπτυξη. Μαζί του το Άργος και η Κόρινθος. Οι Σταυροφόροι είναι ακόμη μακριά του. Οι Βυζαντινοί το υποστηρίζουν και το υπολογίζουν. Αυτή την ευλογημένη γωνιά της Ελλάδας καλείται να διοικήσει ο Θεόδωρος Σγουρός, όταν το 1180 το Βυζάντιο ( αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός) τον αναγνωρίζει ως άρχοντα του.

Η καταγωγή τους

Σχετικά με την καταγωγή της οικογένειας η Γιόνα Μικέ Παϊδούση-Παπαντωνίου γράφει. «…Για τούτη την επωνυμία αναφέρεται πως στο βιβλίο της Κουγκέστας απαντά ως Σγούρος, πράγμα που επιβεβαιώθηκε από μέρους μας στην ίδια έκδοση. Αναφέρεται επίσης ότι « οι Φράγκοι τον λέγανε Lasgur » και φαίνεται ότι από τη γαλλική παραλλαγή του κειμένου της Κουγκέστας* προέρχεται ο αναφερόμενος τύπος της επωνυμίας. Για τους προγόνους του Σγουρού δεν υπάρχουν στοιχεία, το δε μικρό όνομά του πιθανολογείται ως Θεόδωρος. Σημειώνουμε πως ο Λαμπρυνίδης πρώτος πρόσεξε ιδιαίτερα το επίθετο Σγουρός αναφέροντας: « Μαυρίκιος Μπούας Σγουρός, Δεσπότης Άρτης, Ιωαννίνων και Αγγελοκάστρου. Εκ της οικογενείας ταύτης κατήγετο και ο ημέτερος Μερκούριος, ου οι πρόγονοι αρχομένου του ΙΕ΄αι. μετώκησαν εις Ναύπλιον, όπου και εγκατεστάθησαν. Η οικογένεια αύτη ηξίον ότι κατήγετο εκ του γνωστού άρχοντος Ναυπλίου Λέοντος Σγουρού, εφ̉ ω συν τω Μπούα έφερε την προσωνυμίαν Σγουρού».

Το περιβάλλον

Η Άννα Κομνηνή κατά των Σταυροφόρων

Στις 12 Απριλίου 1204, οι Σταυροφόροι καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Πολλά χρόνια πριν, η Άννα Κομνηνή τούς παρατηρούσε να έρχονται κατά σμήνη αναγκάζοντας τον πατέρα της Αλέξιο Κομνηνό να κινητοποιήσει όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις που είχε:

Ποιος δεν θυμάται τα άπειρα εκείνα πλήθη των Κελτών που κατέκλυσαν τη βασιλεύουσα τότε που ξεσηκώθηκαν από τα μέρη τους κι όρμησαν στα δικά μας; Τότε εκείνος έπεσε σε πέλαγος φροντίδων αχανές: γνώριζε από καιρό ότι εκείνοι ονειρεύονταν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έβλεπε πως ήταν πλήθος μεγαλύτερο από την άμμο και τ’ άστρα ήξερε πως ολόκληρο το ρωμαϊκό στράτευμα δεν έφτανε ούτε στο πολλοστημόριο των δικών τους δυνάμεων. Ακόμα και να συγκεντρωνόταν όλο μαζί και πολύ περισσότερο που στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν διασπαρμένοι: άλλοι φρουρούσαν τις κοιλάδες της Σερβίας και τη Δαλματίας, άλλοι βρίσκονταν στον ίστρο φυλάγοντας τα σύνορα από τις επιδρομές των Κομάνων και των Δακών και πολλοί είχαν αναλάβει να φρουρούν το Δυρράχιο για να μην πέσει στα χέρια των Κελτών . Αυτά έβλεπε ο αυτοκράτορας και δόθηκε ολόκληρος στην αντιμετώπιση του προβλήματος βάζοντας όλα τα άλλα σε δεύτερη μοίρα.

Η πρώτη Άλωση – 13 Απριλίου 1204

Πηγή

Του Γιώργου Καραμπελιά* 

Κατά τα επόμενα είκοσι χρόνια, μέχρι την Άλωση του 1204, η κατάσταση επιδεινώνεται αδιάλειπτα. Όταν οι στρατιές των σταυροφόρων κατόρθωσαν να την εκπορθήσουν, στις 13 Απριλίου 1204, η Κωνσταντινούπολη είχε ήδη αλωθεί εκ των ένδον. Η εσωτερική υπονόμευση συνίστατο κατ’ αρχάς στις αναρίθμητες διαμάχες ανάμεσα στους ευγενείς –και τη δημιουργία «κακοδαιμόνων τυραννίδων», σύμφωνα με τον Νικήτα Χωνιάτη–, διαμάχες που εκμεταλλεύθηκαν επιδέξια οι Λατίνοι, με τους οποίους συμμαχούσαν οι «δυνατοί», «τῆς πατρίδος προαγωγοὶ γινόμενοι» (Χωνιάτης).

Οι διομολογήσεις στους ξένους εμπόρους είχαν υποτάξει σε τέτοιο βαθμό το Βυζάντιο, ώστε οι «Λατίνοι» διέθεταν αυτόνομα τελωνεία και εισέπρατταν δασμούς για λογαριασμό τους στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας, ακόμα και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον Γρηγορά, λίγο πριν από την Άλωση, οι Γενοβέζοι εισέπρατταν, από το τελωνείο τους στην Κωνσταντινούπολη, δασμούς αξίας διακοσίων χιλιάδων υπερπύρων (περίπου 100.000 χρυσών λιρών), ενώ το βυζαντινό τελωνείο εισέπραττε μόλις τριάντα χιλιάδες[1]. Το Βυζάντιο αποτελούσε ήδη ημι-αποικία και δεν απολειπόταν παρά η τελευταία πράξη του δράματος. Ο δόγης Ερρίκος Δάνδολος θα εκμεταλλευθεί την Δ΄ Σταυροφορία, που είχε συναποφασίσει με τον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄[2], για να επιτύχει τη διάλυση και τον διαμελισμό του βυζαντινού κράτους.

Πηγή

1204. Το δεύτερο «Θανάσιμο χτύπημα» στην Αυτοκρατορία !

από: Βασίλης Στοϊλόπουλος

(Φωτο 1). Σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1204 Φράγκοι και Ενετοί Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και τη λεηλάτησαν με μια πρωτόγνωρη μέχρι τότε στην παγκόσμια ιστορία καταστροφική μανία. Η πράξη αυτή που πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας θεωρήθηκε από σπουδαίους ιστορικούς αφενός «έγκλημα που παρέδωσε την Κωνσταντινούπολη και τα Βαλκάνια σε έξι αιώνες βαρβαρότητας» (Σερ Έντουιν Πήαρς) και αφετέρου μια «πράξη γιγαντιαίας πολιτικής ανοησίας» (σερ Στήβενσον Ράνσιμαν) που τελικά έφερε τους Οθωμανούς μέχρι έξω από τα τείχη της Βιέννης. Για την Αυτοκρατορία ήταν το δεύτερο «θανάσιμο κτύπημα», μετά από το πρώτο στη Μάχη του Ματζικέρτ το 1071 από τους Σελτζούκους, ενώ θ΄ ακολουθούσε το τελειωτικό τρίτο χτύπημα το 1453 με την Άλωση από τους Οθωμανούς του Μωάμεθ. 

Η Δ΄ Σταυροφορία 1204 και η περίοδος Λατινοκρατίας

«Δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από την Δ΄ Σταυροφορία», έγραψε ένας ερευνητής της ιστορίας των σταυροφοριών της εποχής μας, ο διάσημος Σερ Στίβεν Ράνσιμαν, που επιπλέον χαρακτήρισε τη μεγάλη αυτή επιχείρηση πράξη «γιγάντιας πολιτικής ανοησίας».

 

(Ψηφιακό σχολείο "η Ελληνική Παιδεία" https://eschool.elp.gr/ )

~ από τον alex fot

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗ – 1. Το χρονικό της Δ’ Σταυροφορίας

 

Όταν ο Σουλτάνος έμαθε το 1815 περί της «Ιεράς Συμμαχίας» ζήτησε να πληροφορηθεί τις λεπτομέρειες. Ήταν ανήσυχος μήπως αυτή η Συμμαχία συγκροτούσε μια Σταυροφορίαεναντίον του βασικού ισλαμικού κράτους που ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όμως το Συνέδριο της Βιέννης (που τελείωσε στο Παρίσι) εγγυήθηκε τα σύνορα του μεγάλου ασθενούς. Τουλάχιστον σε τυπικό επίπεδο, αφού μια επανάσταση Γραικών στα όρια Πελοποννήσου-Στερεάς Ελλάδας θα αναγνωριζόταν από την χριστιανική κοινότητα. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία που ίδρυσε την Ιερά Συμμαχία, δήλωσε «άσχετη» με το 1821, αλλά έδωσε την οφειλόμενη λύση το 1828-29. Το περίπλοκο σκηνικό του επανελληνισμού στα 1800 είχε αντίστοιχη προϊστορία.

Τι ήταν οι Σταυροφορίες; Μαζικές εκστρατείες των δυτικών χριστιανών κατά των μουσουλμάνων. Ξεκίνησαν λίγο μετά την επισημοποίηση του χριστιανικού σχίσματος, της κατάληψης των Αγίων Τόπων από τους Άραβες, της αποδυνάμωσης που άρχισε στο Ρωμαϊκό κράτος της Κωνσταντινούπολης, αλλά και της προσπάθειας εκδίωξης των μουσουλμάνων Αράβων από την Ισπανία. Πώς η Δ΄ Σταυροφορία κατέληξε στην άλωση της Κων/πολης; Αφορμές και αίτια περιπλέκονται και πρέπει κανείς να ψάξει βαθύτερα. Γεγονός είναι ότι αυτή ήταν και η καθοριστική πτώση του λεγόμενου Βυζαντινού κράτους. Το 1261 η Κωνσταντινούπολη ανακαταλήφθηκε, αλλά ήταν αργά. Το 1453 ήρθε η επιβεβαίωση της μεγάλης οικονομικής παρακμής και των εσωτερικών διχασμών.

Η Φραγκική-Βενετική κατάκτηση προηγήθηκε της Μουσουλμανικής, αλλά οι δύο χώροι (ιδιαίτερα η Βενετία), μέσω μιας ιδιαίτερης σύμπραξης ορθοδόξων-ρωμαιοκαθολικών έπαιξαν ρόλο και στην ελληνική έγερση. Το ντοκιμαντέρ του Δήμο Θέου που ακολουθεί προβλήθηκε το 1991 στην ΕΡΤ. Είναι από μια σειρά 11 επεισοδίων με τίτλο «Ελληνισμός και Δύση». Βλέπει όμως τον «ελληνισμό» με την στενή, κοραϊκή διάσταση, άρα, περιορίζει αντίστοιχα την διερεύνησή του. Σχολιάζει ο πανεπιστημιακός Παύλος Πετρίδης.

Το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού...

Μάνος Σ. Στεφανίδης

Το φερόμενο ως ακάνθινο στεφάνι του Χριστού φυλασσόταν, αν θυμάμαι καλά, στην Κωνσταντινούπολη και ήταν ένας από τους πιο σπάνιους θησαυρούς της για το οποίο την ζήλευαν οι βάρβαροι Γότθοι. Το πούλησε όμως ένας υπερχρεωμένος Λατίνος αυτοκράτορας τον 13ο αι. σε κάποιον ανερχόμενο Λουδοβίκο, τον μετέπειτα Άγιο. Μάζευε τότε ο Γαληνότατος χρήματα για ν' αντιμετωπίσει τους Οθωμανούς που ήταν ήδη στη Μικρά Ασία και να συμπήξει πανευρωπαϊκή σταυροφορία. Επίσης οι Παλαιολόγοι αργότερα περιέφεραν ανάλογα κειμήλια ανά τας Ευρώπας για να μαζέψουν κανένα δουκάτο, κωνσταντινάτο, βενέτικο κλπ. Επίσης ο Ιωάννης Καντακουζηνός φορούσε ψεύτικα πετράδια στο στέμμα του γιατί τα αληθινά ήταν ενέχυρο στο ΔΝΤ της εποχής. Θυμάμαι σωστά μοιραίε όσο και πολυμαθή Αλέξη;

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1054-1180 /Μάριος Νοβακόπουλος

Δωρεάν E-Book: Διεθνείς Σχέσεις του Βυζαντίου την εποχή των Σταυροφοριών

Πτυχιακή εργασία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (Μάιος 2017)

Εκτύπωση από το ΙΝΣΠΟΛ (Ιούλιος 2017)

Η ανά χείρας μελέτη αναλύει συγκριτικά και παράλληλα τα δύο πολιτικά και πολιτισμικά μισά της μεσαιωνικής Ευρωπαϊκής Χριστιανοσύνης, το σύστημα της Ανατολικής Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) αυτοκρατορίας και το αντίστοιχο το λατινικού-φραγκογερμανικού κόσμου, με επίκεντρο την Παποσύνη και την Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Την παρουσίαση της εσωτερικής δομής και ιδεολογίας τους ακολουθεί η εξιστόρηση των διμερών επαφών την περίοδο των πρώτων Σταυροφοριών, συγκεκριμένα από το Σχίσμα (1054) μέχρι το θάνατο του Μανουήλ Κομνηνού (1180). Τέλος γίνονται στρατηγικές παρατηρήσεις επί της περιόδου, αποπειράται η ερμηνεία των συστημάτων και γεγονότων βάσει της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, μεταξύ άλλων και της ιδέας περί συγκρούσεως των πολιτισμών.

ΔΕΙΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ:

13 Απριλίου 1204. Όταν «η Ευρώπη κατέστρεψε ακόμα μια φορά την Ελλάδα».

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

(Φωτο 1. Με αφορμή την οικονομική κρίση της Ελλάδας, που την οδήγησε στα όρια της χρεωκοπίας, και τον ρόλο της Γερμανίας σε αυτήν, η γερμανική εφημερίδα die Welt υπενθύμισε στους αναγνώστες της ότι «Η Ευρώπη κατέστρεψε ακόμα μια φορά την Ελλάδα»). 

Η προηγούμενη καταστροφή αφορούσε στη Λατινική Κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1204, στη διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας. Ήταν η Πρώτη Άλωση της Πόλης και ίσως ακόμα πιο σημαντική από αυτήν του 1453. 

(Φ. 2) Πριν από έναν αιώνα, ο διακεκριμένος ιστορικός Σερ Έντουιν Πήαρς διαπίστωνε την άποψη ότι «Το έγκλημα της 4ης Σταυροφορίας παρέδωσε την Κωνσταντινούπολη και τα Βαλκάνια σε έξι αιώνες βαρβαρότητας», συμπεριλαμβάνοντας και την περίοδο της Τουρκοκρατίας που ακολούθησε αυτήν της Λατινοκρατίας. Με τη σειρά του ο εξαίρετος βυζαντινολόγος Ράνσιμαν χαρακτήρισε την Πρώτη Άλωση της Πόλης από τους Φράγκους και σαν «πράξη γιγαντιαίας πολιτικής ανοησίας» που τελικά έφερε τους Οθωμανούς μέχρι έξω από τα τείχη της Βιέννης.

(Φ. 3) Ο ευρωπαϊκός συσχετισμός δυνάμεων πριν την 4η Σταυροφορία δεν ήταν ευνοϊκός για την Ανατολική Ρώμη, το Βυζάντιο. Ο Πάπας Ιννοκέντιος (1198-1216) εκτός από την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων από τους Άραβες, επιθυμούσε διακαώς και την επανένωση των δύο εκκλησιών, ορθόδοξης και καθολικής, μετά το σχίσμα του 1054 μ. Χ.

Δεύτερη και Τρίτη Σταυροφορία (1147-1149 & 1189-1192). Λοιπές Σταυροφορίες

Κείμενο: Παύλος Καρολίδης

Οι Σταυροφόροι πλην του βασιλείου της Ιερουσαλήμ ίδρυσαν και άλλας εν Συρία ηγεμονίας, ιδίως την της Αντιοχείας (το δουκάτον κληθέν της Αντιοχείας), και της εν Μεσοποταμία Εδέσσης (ήν δεν αφήρεσαν από των Μωαμεθανών, αλλά κατέλαβον ούσαν Χριστιανικήν και αυτόνομον, την μόνην εν Μεσοποταμία μη υπό Μωαμεθανών κυριευθείσαν πόλιν). Αλλά την Έδεσσαν κατέλαβε και κατέστρεψε δεινώς (1144) ο Νουρεδδίν ηγεμών του Μοσούλ (Ασσυρίας), ενός των εν Μεσοποταμία και Συρία Σελτζουκικών φεουδαλικών κρατών. Τούτο εξήγειρε μεγάλην αγανάκτησιν εν τη Ευρώπη, παρεσκευάσθησαν δε σταυροφορίαι γενόμεναι νυν υπό αρχηγίαν ουχί φεουδαρχών ηγεμόνων, ως η πρώτη σταυροφορία, αλλ’ αυτού του αυτοκράτορος Κορράδου Γ’, στρατεύσαντος μετά 70 χιλ. ιπποτών Γερμανών, και του βασιλέως της Γαλλίας Λουδοβίκου Ζ’, άγοντος και τούτου σημαντικόν στρατόν ιπποτών Γάλλων. Οι Σταυροφόροι ούτοι διελθόντες τας Ευρωπαϊκάς Ελληνικάς επαρχίας (1147) αφίκοντο εις Κωνσταντινούπολιν επί του βασιλέως Μανουήλ Α’, προς όν περιήλθον και εις εχθρικάς σχέσεις, μη λαβούσας μείζονας διαστάσεις ιδίως ένεκα της φρονήσεως, ήν έδειξεν ο Λουδοβίκος Ζ’. Από Κωνσταντινουπόλεως μετέβησαν εις Ασίαν και μετά πολλάς κατά την οδόν ταλαιπωρίας, καθ’ άς απώλετο μέγιστον μέρος ιδίως του Γερμανικού στρατού, μικρά μόνον λείψανα του στρατού αφίκοντο εις Συρίαν και επολιόρκησαν την Δαμασκόν άνευ αποτελέσματος. Ο Κορράδος Γ’ και ο Λουδοβίκος επέστρεψαν μετ’ ολίγον (τω 1149) εις την Ευρώπην ουδέν πράξαντες έργον άξιον λόγου.

Ριχάρδος και Σαλαντίν (από μεσαιωνικό χειρόγραφο).

Τρίτη Σταυροφορία

Εν τω μεταξύ εν Αιγύπτω η δυναστεία των Φατιμιδών χαλιφών κατελύθη υπό του γενναίου Κούρδου το γένος στρατηγού Σαλαδίνου. Ούτος γενόμενος κύριος του Αίγυπτιακού κράτους υπέταξε την χώραν υπό την πνευματικήν αρχήν του εν Βαγδατίω Αββασίδου χαλίφου, αυτός εν ονόματι αυτού ως σουλτάνος κυβερνών την χώραν (1175). Ο Σαλαδίνος εστράτευσεν είτα εναντίον του βασιλείου της Ιερουσαλήμ και μετά την νίκην, ήν ήρατο παρά την Τιβεριάδα λίμνην (1187), κατέλαβε την Ιερουσαλήμ· ούτω δε των Χριστιανών το κράτος περιωρίσθη μόνον εις την βόρειον Παλαιστίνην. 

Τα αποτελέσματα της Α' & Β΄ Σταυροφορίας για τους Βυζαντινούς

Τα αποτελέσματα της Α'  Σταυροφορίας για τους Βυζαντινούς

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΜΕΡΟΣ: Η Α΄ Σταυροφορία από την Ευρώπη στην Ιερουσαλήμ

Η επιτυχία της Α’ Σταυροφορίας, παρ’ όλες τις κακουχίες και τις πολλές φορές που έφθασε στο χείλος της καταστροφής, προκάλεσε τεράστιο ενθουσιασμό στη Δύση. Μετά τη μάχη της Ασκαλώνος οι περισσότεροι σταυροφόροι θεώρησαν πως το προσκύνημα τους είχε εκπληρωθεί και επέστρεψαν στην Ευρώπη, αμέσως όμως τα νέα της καταλήψεως των Αγίων Τόπων προκάλεσαν την εισροή ακόμη περισσοτέρων ιπποτών, με αποστολή την υπεράσπιση των νέων χριστιανικών κρατιδίων.  Ο Ραϋμόνδος της Τουλούζης επέστρεψε στην Ευρώπη και οργάνωσε μία νέα Σταυροφορία για την ενίσχυση των φραγκικών θέσεων στην Ανατολή.  Η εκστρατεία του 1101 όμως κατέληξε σε πανωλεθρία, αφού οι Σελτζούκοι συνέτριψαν τους σταυροφόρους στην Αμάσεια του Πόντου.  Άλλες απόπειρες από το Γουλιέλμο της Βαυαρίας και το Γουλιέλμο του Πουατιέ επίσης οδηγήθηκαν σε σφαγή από τους μουσουλμάνους.  Ο Ραϋμόνδος όμως επέμεινε και οργάνωσε μία τρίτη αποστολή, η οποία έφθασε στο Λίβανο δια θαλάσσης.  Με τη βοήθεια των Βυζαντινών οι σταυροφόροι κατέλαβαν την Τρίπολη (1105), ιδρύοντας την ομώνυμη κομητεία και τελευταίο από τα Σταυροφορικά Κράτη. 

Ο κόμης της Τουλούζης όμως δεν έζησε να δει τη δικαίωση του, καθώς πέθανε λίγο πριν την πτώση της πόλεως.  Τέλος, περισσότερο επιτυχημένο από τα περισσότερα σταυροφορικά κινήματα ενισχύσεως υπήρξε αυτό των Νορβηγών, οι οποίοι υπό την ηγεσία του βασιλιά Σιγούρδου έπλευσαν ως την Παλαιστίνη, νίκησαν τους Φατιμίδες, εγκαθίδρυσαν την Αρχοντία της Σιδώνος και επέστρεψαν στην πατρίδα τους (1107-1110).  Στην επιστροφή οι Νορβηγοί πέρασαν από την Κωνσταντινούπολη, όπου έτυχαν θερμής υποδοχής και παρέδωσαν το στόλο τους στον Αλέξιο, γυρνώντας ύστερα από ξηράς.

Ο Δόγης Δάνδολος που έστρεψε τη Δ’ Σταυροφορία εναντίον της Κωνσταντινούπολης, την οποία άλωσε το 1204. Οι Βυζαντινοί θησαυροί κοσμούν ακόμη τα μουσεία της Ιταλίας.

Το κείμενο έστειλε ο αναγνώστης μας, Αναστάσιος-Σπυρίδων Μαλεσιάδας 

Στις 12 Απριλίου του 1204 οι Σταυροφόροι, στο πλαίσιο της επονομαζόμενης Δ’ Σταυροφορίας, καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και την λεηλατούν αγρίως, καταλύοντας προσωρινά την Βυζαντινή αυτοκρατορία. Όμως, ήταν από την αρχή η Σταυροφορία αυτοσκοπός της Μεσαιωνικής Δύσης; Πού «λοξοδρόμησε» η θρησκευτική φύση της Σταυροφορίας και ποια η ευθύνη […]

Διαβάστε Περισσότερα: ΕΔΩ

Το Πριγκιπάτο του Μοριά και η Καλαμάτα

Το Πριγκιπάτο του Μοριά και η Καλαμάτα (α' μέρος)

Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη

Στα χρόνια της 4ης Σταυροφορίας, πριν από την άλωση της Πόλης το 1204, ντόπιες οικογένειες του Μοριά όριζαν μεγάλες εκτάσεις γης που τις διοικούσαν ως ανεξάρτητοι τοπικοί τύραννοι. Μεγάλο μέρος της Μεσσηνίας ανήκε τότε στις οικογένειες των Βρανάδων και των Καντακουζηνών. Ο ιστορικός Νικήτας Ακομινάτος ή Χωνιάτης, αδελφός του λόγιου μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτου (1140-1220), σημειώνει γενικά ότι οι άρχοντες αυτοί -με παράδειγμα προς αποφυγήν τον αυθέντη της Ναυπλίας Λέοντα Σγουρό- ήταν υπεύθυνοι για τα δεινά των κατοίκων και την υποταγή στους Φράγκους. 

Η Μεθώνη υπήρξε κατά καιρούς άντρο πειρατών. Η Κορώνη φημιζόταν για τη μεγάλη ποσότητα λαδιού που έβγαζε. Οι Μανιάτες (ο λαός της Μάινας) δεν είχαν καθόλου καλή φήμη, ενώ η Καλαμάτα θεωρείτο ανέκαθεν πόλη με εύφορη ενδοχώρα αλλά αδύναμο κάστρο. Με το όνομα Καλαμάτα και Καλο(μ)μάτα γνώρισαν την αρχαία πόλη των Φαρών οι Φράγκοι κατακτητές του Μοριά το 1209.

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και τη συνθήκη της μοιρασιάς που ακολούθησε, οι Βενετσιάνοι κατάφεραν μεταξύ άλλων να κρατήσουν το μερίδιό τους στην Πελοπόννησο, δηλαδή την επαρχία της Λακεδαιμονίας, τα Καλάβρυτα, τις περιοχές της Πάτρας και Μεθώνης με τις ιδιοκτησίες των οικογενειών Βρανά και Καντακουζηνού. Ο Μπάλντουιν (Baldwin), κόμης της Φλάνδρας, έγινε αυτοκράτορας της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Ρωμανίας, ενώ οι σταυροφόροι με αρχηγό τον Βονιφάτιο (Boniface), μαρκήσιο του Μομφεράτου, πήραν ως μερίδιο το Βασίλειο της Θεσσαλονίκης, τις ελληνικές επαρχίες της Ανατολής και «το νησί της Ελλάδος», δηλαδή την Πελοπόννησο. 

ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΩΝ

Ο Βονιφάτιος ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1204 να καταλάβει τις ελληνικές κτήσεις του, συνοδευόμενος από ομάδες σταυροφόρων διαφόρων εθνικοτήτων, που προσδοκούσαν την κατοχή τιμαρίων. Ανάμεσά τους ξεχώριζε ο Γκιγιόμ ντε Σαμπλίτ (Guillaume de Champlitte), υποκόμης της Ντιζόν, καταγόμενος από το χωριό Σαμπλίτ της Φρανς-Κοντέ στη Βουργουνδία, επονομαζόμενος και Καμπανίτης (Le Champenois) από τον παππού του κόμη της Καμπανίας. Τονίζουμε τη σχέση του Σαμπλίτ με την Καμπανία, γιατί την περίοδο της ρωμαιοκρατίας η ελίτ της αρχαίας Μεσσήνης -ιδιαίτερα η πανίσχυρη οικονομικά μεσσηνιακή οικογένεια των Σαιθιδών- είχε κτήσεις στην Καμπανία· μάλιστα ένας γόνος της οικογένειας, ο Τιβέριος Κλαύδιος Φροντίνος Nικήρατος επονομαζόταν Καμπανός. 

Οι υπόλοιποι σταυροφόροι ήταν ο Βουργούνδιος Οθων ντε λα Ρος (Otho de la Roche), ο Φλαμανδός Ιάκωβος ντ’ Αβέν (Jacques d’ Avesnes) και τα ανίψια του Ιάκωβος και Νικόλαος ντε Σεντ-Oμέρ (Jacues, Nicolas de Saint-Omer, ο Μπέρτολντ φον Κατσενελεμπόγκεν (Berthold von Katzenellenbogen) από τη Ρηνανία, ο μαρκήσιος Γουλιέλμος Παλαβιτσίνο (Guglielmo Pallavicino) από τα περίχωρα της Πάρμας, ο Θωμάς ντ' Οτρεμανκούρ (Thomas d' Autremencourt) και ο Ραμπάνο ντάλε Κάρτσερι (Ravano dalle Carceri) από τη Βερόνα. 

Ο Βονιφάτιος του Μομφεράτου ανέθεσε στον Γκιγιόμ ντε Σαμπλίτ την κατάληψη της Πελοποννήσου, γιατί ο ίδιος ήταν αναγκασμένος να επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να υπερασπιστεί τα βόρεια σύνορά της ενάντια στους Βουλγάρους. Σε μια καίρια μάχη κρίθηκε η τύχη ολόκληρης της Πελοποννήσου: 

Οι Βυζαντινοί με επικεφαλής τον Μιχαήλ Δούκα Κομνηνό, ιδρυτή αργότερα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, παρέταξαν ενάντια στους Φράγκους κατοίκους από τα χωριά του Λάκκου στρατιωτικές δυνάμεις από το Νίκλι (Τεγέα), τη Βελιγοστή και τη Σπάρτη, καθώς και τους Σλάβους του Πενταδάκτυλου. Παρασύρθηκαν από τους Φράγκους στην ανοιχτή πεδιάδα της Μεσσηνίας, όπου αναγκάστηκαν να δώσουν την αποφασιστική μάχη και ηττήθηκαν κατά κράτος. Σύμφωνα με το «Χρονικό του Μορέως», η μάχη δόθηκε στους «Κηπησκιάνους, όπου το κράζουν όνομα στον Κούντουραν ελαιώνα» (στ. 1723-1724). 

(Δεν γνωρίζω πού ακριβώς βρίσκονται οι «Κηπησιάνοι» και ο ελαιώνας στον Κούντουρα. Παρακαλώ τους γνώστες της μεσσηνιακής τοπογραφίας και των τοπωνυμίων να με ενημερώσουν, ει δυνατόν).