Όλα ξεκίνησαν από ένα εργαστήριο στο Μον Πελερέν της Ελβετίας: Τώρα χρειάζεται η απάντηση στο «δόγμα του σοκ»

Πολίτες στη Γενεύη παίρνουν τρόφιμα από ανθρωπιστικές οργανώσεις στο γήπεδο Les Vernets της ελβετικής πόλης. EPA, MARTIAL TREZZINI

Του ΜΙΧΑΛΗ ΨΥΛΟΥ

«Όλα ξεκίνησαν σε ένα εργαστήριο, όχι στην Ουχάν της Κίνας, αλλά στο Μον Πελερέν, στην Ελβετία το 1947, όπου συγκεντρώθηκαν αρκετοί κάτοχοι βραβείου Νόμπελ στα οικονομικά, συμπεριλαμβανομένου του φιλοσόφου Καρλ Πόπερ.

“Εκεί τέθηκαν σε εφαρμογή οι κύριες ιδέες που διέπουν τον κόσμο τα τελευταία 40 χρόνια» λέει ο Αλάν Καγιέ, ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Paris Ouest Nanterre.

Τι συνέβη τότε; Στο ελβετικό χωριό ιδρύθηκε μια λέσχη στην οποία μετείχαν καμιά σαρανταριά κορυφαίοι συντηρητικοί οικονομολόγοι και στοχαστές, μεταξύ των οποίων ο Αμερικανός Μίλτον Φρίντμαν, ο Αυστροαμερικανός Λούντβιχ φον Μίζες, ο Γερμανός Βίλχελμ Ρέπκε, ο Αυστριακός Καρλ Πόπερ και, φυσικά, ο Αυστριακός Φρίντριχ φον Χάγιεκ.

• Σκοπός της Λέσχης Μον Πελερέν ήταν να διατυπωθεί η εναλλακτική πρόταση στις ιδέες του Bρετανού οικονομολόγου Τζoν Μέιναρντ Κέινς, οι οποίες κυριαρχούσαν στον μεταπολεμικό δυτικό κόσμο και ήθελαν το κράτος να παίζει κυρίαρχο ρόλο στην οικονομία, προκειμένου ο κόσμος να εξέλθει από την καταστροφή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στο Μον Πελερέν ο Χάγιεκ εισήγαγε την ιδέα του «νεοφιλελευθερισμού», την άποψη ότι η αγορά και οι αξίες της είναι ο πιο κατάλληλος και ορθός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας. Με απλά λόγια: Ο,τι είναι αδιάφορο για την αγορά είναι αδιάφορο και για την κοινωνία.

Καρλ Πόπερ – Ο φιλόσοφος βασιλιάς

Και η πόλη θα υψώσει μνημεία… για  να τους τιμήσει. Και θα προσφέρονται θυσίες σ’ αυτούς σαν σε ημιθέους,… σαν σε ανθρώπους ευλογημένους από τη θεία χάρη και όμοιους με θεούς… (Πλάτων)

Η αντίθεση ανάμεσα στο πλατωνικό και το σωκρατικό πιστεύω είναι ακόμα μεγαλύτερη απ’ ότι έδειξα ως τώρα. Ο Πλάτων, καθώς είδαμε, ακολούθησε το Σωκράτη στον ορισμό του για το φιλόσοφο. «Ποιούς ονομάζεις αληθινούς φιλοσόφους; — Αυτούς πού αγαπούν την αλήθεια», διαβάζουμε στην Πολιτεία. Αλλά ο ίδιος δεν, είναι αρκετά φιλαλήθης όταν διατυπώνει μια παρόμοια θέρη- στην πραγματικότητα δεν την πιστεύει καν, γιατί σε άλλα χωρία διακηρύσσει ωμά ότι ένα από τα βασιλικά προνόμια του ανώτατου άρχοντα είναι να χρησιμοποιεί χωρίς περιορισμούς ψεύδη καί απάτες:

«Αποτελεί ίδιο δικαίωμα των κυβερνητών της πόλης, αν είναι δικαίωμα οποιουδήποτε, να λένε ψέματα, εξαπατώντας τόσο τους εχθρούς της όσο και τους δικούς της πολίτες προς όφελος της πόλης και κανείς άλλος δεν πρέπει να πλησιάσει αυτό το προνόμιο.»

«Προς όφελος της πόλης», λέει ο Πλάτων. Βλέπουμε και πάλι πως η επίκληση της αρχής της συλλογικής ωφέλειας αποτελεί έσχατο ηθικό έρεισμα. Η ολοκληρωτική ηθική έχει καθοριστική ισχύ για τα πάντα, ακόμα και για τον ορισμό, την ιδέα, του φιλοσόφου. Δεν χρειάζεται να αναφερθεί πως, με βάση την ίδια αρχή της πολιτικής σκοπιμότητας, οι κυβερνώμενοι πρέπει να εξαναγκαστούν να λένε την αλήθεια. «Αν ο κυβερνήτης συλλάβει οποιονδήποτε άλλο να λέει ψέματα… θα τον τιμωρήσει γιατί εισάγει μια πρακτική που βλάπτει και θέτει σε κίνδυνο την πόλη…» Μόνο μ’ αυτήν την κάπως απροσδόκητη έννοια είναι οι πλατωνικοί άρχοντες — οι φιλόσοφοι βασιλείς — εραστές της αλήθειας.

Το πλατωνικό έργο και η πολυμέρεια της ερμηνείας του από τον Κ.Πόππερ (Karl Popper)

Ο Κ.Πόππερ , όπως  άλλωστε και ο Μάρξ,  συχνά παρερμηνεύθηκε από κάποιους που τον επικαλούνται ώστε να μπορεί  να χρησιμοποιηθεί για τους δικούς τους σκοπούς.

Η προσέγγιση  που έκανε στον Πλάτωνα  είναι γνωστή κυρίως από το έργο του « Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της»[1],  που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1945, όπου επιγραμματικά αναφέρεται ως ένας από τους κατ’ εξοχήν εχθρούς  της, μαζί με τον Ηράκλειτο, τον Αριστοτέλη, τον Χέγκελ και τον Μάρξ.

Στην χώρα μας  πέραν  μιας προσπάθειας να αναιρεθούν τα επιχειρήματα του από τον Κ.Δεσποτόπουλο[2] δεν σημειώνεται κάποια άλλη πιο σύνθετη απόπειρα. Όμως  οι μελέτες του Κ.Δεσποτόπουλο  παρά την εμβρίθειά τους και την σοβαρή τους τεκμηρίωση , έχουν άλλο ως κύριο αντικείμενο και παρεμπιπτόντως  μόνο αναφέρονται στον Πόππερ. Το σχετικά πρόσφατο έργο του Σ.Ράμφου  για τον Πλάτωνα τον προσπερνά[3] , δίχως ενδιαφέρον για τις ποππεριανές τοποθετήσεις .

Κατ’ αρχήν  οι όροι ανοιχτή και κλειστή κοινωνία χρησιμοποιήθηκαν χρονικά για πρώτη φορά από τον Ανρί Μπερξόν  στο έργο του οι «Οι δύο πηγές της ηθικής και της θρησκείας », το οποίο κυκλοφόρησε  στην Γαλλία το 1932. Ως κλειστή κοινωνία  ορίζεται ως εκείνη που  «τα μέλη της σχετίζονται μόνο μεταξύ τους , αδιαφορούν για τους άλλους ανθρώπους, είναι μονίμως έτοιμοι να επιτεθούν ή να αμυνθούν, εν τέλει αναγκάζονται να είναι σε στάση μάχης. Τέτοια είναι η ανθρώπινη κοινωνία, όταν βγαίνει από την αγκαλιά της φύσης . Ο άνθρωπος ήταν καμωμένος γι’ αυτήν, όπως το μυρμήγκι για τη μυρμηγκοφωλιά»[4] ενώ ως ανοιχτή κοινωνία «αυτή που θα αγκάλιαζε, από άποψη αρχής, ολόκληρη την ανθρωπότητα»[5]. Είναι πολύ πιθανόν ότι ο Πόππερ προμηθεύτηκε αυτούς τους δύο όρους, που έχουν βαρύνουσα σημασία στην σκέψη του, από τον Μπερξόν. Παραδέχεται βέβαια  σε μια υποσημείωση  του έργου του ότι και οι δύο χρησιμοποιούν την ανοιχτή και την κλειστή κοινωνία με την ίδια σημασία[6].

Οι Μ.Κ.Ο, ο Καρλ Πόπερ και ο Σόρος

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν κι Μουν με τον πρόεδρο της ΜΚΟ του ιδρύματος Σόρος στην Ελλάδα, «Αλληλεγγύη Τώρα», Πέτρο Ζαβό.

Ειδικού συνεργάτη από την Ρήξη φ. 126 

Η «Ανοικτή Kοινωνία» του Τζωρτζ Σόρος, χρηματοδοτεί αφειδώς Μ.Κ.Ο ανά τον κόσμο και την Ελλάδα. H ονομασία προέρχεται, όπως είναι γνωστό σε πολλούς –αλλά σε λίγους από τον χώρο των oργανώσεων– από το φημισμένο βιβλίο Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της (1945) του φιλόσοφου Καρλ Πόπερ, πνευματικού δασκάλου του Σόρος.
Η θεραπευτική υποστήριξη, στον χώρο των Μ.Κ.Ο Κοινωνικής Φροντίδας και τον ευρύτερο ψυχοκοινωνικό τομέα, εμπνέεται από την κατανόηση των βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων διαμορφώνοντας την κατάλληλη θεραπευτική βοήθεια. Η συμβολή της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας, της εθνολογίας, της σημειολογίας, αλλά και των κοινωνικών ακτιβιστικών ρευμάτων, ορθώς οδήγησε σε μια ολιστική σύλληψη του ανθρώπου, όπου η πολιτισμική καταγωγή, το οικογενειακό γενεόγραμμα, η εκπαίδευση, οι κοινωνικές σχέσεις, η θρησκεία, η ιδεολογία, οι ηθικές αξίες, οι προσωπικοί συμβολισμοί, κ.α, αναδεικνύονται σε σημαντικούς παράγοντες της ψυχικής υγείας και επομένως της ψυχοκοινωνικής παρέμβασης.
Βέβαια, αν οι εκπαιδευτές και οι επόπτες των θεραπευτικών δομών ανέτρεχαν στη βίβλο της «ανοικτής κοινωνίας» του μέντορα του χρηματοδότη τους, πιθανόν θα οδηγούνταν σε δύσκολη θεωρητική θέση.
Ο Καρλ Πόπερ, λοιπόν, λέει ότι η «ανοιχτή κοινωνία» μπορεί να ονομασθεί και «αφηρημένη κοινωνία», σε αντίθεση με τη «φυλετική ή κλειστή κοινωνία», η οποία «αποτελείται από ανθρώπους που συγκροτούν πραγματικές ομάδες, έρχονται σε πραγματικές κοινωνικές επαφές όλων των ειδών και προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις συγκινησιακές κοινωνικές τους ανάγκες όσο καλύτερα μπορούν».