Aφιέρωμα στον θρησκειοφιλόσοφο Νικολάι Μπερντιάγιεφ (19.10.24)

Αφιέρωμα στον θρησκειοφιλόσοφο Νικολάι Μπερντιάγιεφ (Κίεβο 1874-Παρίσι 1948), με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη γέννησή του, που διοργάνωσε το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον» (υπεύθυνος: Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος).

Ομιλητές: 

Γιώργος Κρανιδιώτης, ιατρός, πτυχιούχος φιλοσοφίας, με θέμα: «Η κοινωνική φιλοσοφία του Νικολάι Μπερντιάγιεφ».

Δημήτρης Μπαλτάς, δρ φιλοσοφίας, με θέμα «Ο Νικολάι Μπερντιάγιεφ ως ιστορικός της φιλοσοφίας».

 Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, θεολόγος, με θέμα: «Οι μεταφράσεις έργων του Νικολάι Μπερντιάγιεφ από τον Μητροπολίτη Σάμου Ειρηναίο Παπαμιχαήλ (1878-1963)».

Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου κινητήρια δύναμη τῆς Ἱστορίας

Ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Νιόλαος Μπερντιάγιεφ μιλοῦν γιὰ τὸ θεῖο δῶρο τῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου ὡς κινητήριας δύναμης τῆς Ἱστορίας σὲ ἀντιπαράθεση μὲ τὶς κακόδοξες ἐκδοχὲς τοῦ παγανιστικοῦ πεπρωμένου.

Στὸ ἱστορικὸ διήγημἀ του “Ἡ Γυφτοπούλα”, ποὺ ἐκτυλίσσεται στὴν Πελοπόννησο τῶν χρόνων τῆς Ἅλωσης, ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ἐπινοεῖ ἕνα φανταστικὸ διάλογο τοῦ λογίου Πλήθωνα Γεμιστοῦ, ποὺ λέγεται ὅτι εἶχε προσχωρήσει στὸν Παγανισμὸ καὶ στὸν Γεννάδιο Σχολάριο, ποὺ θὰ γινόταν ὁ πρῶτος μετὰ τὴν Ἅλωση Παριάρχης. Ὁ ὁποῖος ἐκφράζει τὴν προσήλωση στὸν Ὀρθοδοξία. Στὸ διάλογο αὐτὸ ὁ Παπαδιαμάντης βάζει στὸ στόμα τοῦ Γενναδίου τὴν ὀρθόδοξη ἄποψη γιὰ τὴν ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀνθρώπου σὲ ἀντιπαράθεση μὲ τὴν παγανιστικὴ ἀντίληψη γιὰ τὴν κυριαρχία τοῦ πεπρωμένου. Ἡ ὁποία στὸ ρωμαιοκαθολικὸ δόγμα παίρνει τὴ μορφὴ τοῦ λεγόμενου “ἀπόλυτου προορισμοῦ. Ὁ Παπαδιαμάντης στὸ ἀπόσπασμα αὐτὸ κατακρίνει καὶ συνδέει μεταξύ τους τὶς δύο αὐτὲς ἐκδοχές:

«Ἰδού. Οἱ ἐθνικοὶ ἔλεγον ὅτι ὑπῆρχε τύχη καὶ πεπρωμένον. Οἱ ὀρθόδοξοι πρεσβέυουσιν ὅτι ὑπάρχει πρόγνωσις καὶ προορισμός., πιστεύουσιν ὅμως ὅτι ὁ προορισμὸς εἶναι ἀνεξάρτητος τῆς προγνώσεως [..] Ἡ ἀτομικὴ βούλησις τοῦ ἀνθρώπου μένει ἐλευθέρα καὶ ἀνεξάρτητος ἀπὸ τῆς θείας βουλήσεως. Ὅπως έπλασεν ὁ Θεὸς ἀπ’ ἀρχῆς τὸν ἄνθρωπον λογικόν, ἤτοι ἐλεύθερον, οὕτω μέχρι τέλους καταλείπει αὐτὸν λογικὸν καὶ ελεύθερον.[…] Τί δὲ λέγουσι οἱ ἐνάντιοι; Προέγνω ὁ Θεός, προώρισεν ὁ Θεός, θὰ κολασθή ἄρα ὁ ἄνθρωπος. Καὶ ἡ Θεία πρόγνωσις τυφλὴ καὶ ἡ ἀνθρωπίνη θέλησις ἀδρανής. Ὦ τῆς κακοδοξίας! Ὦ τῆς πωρώσεως! Φείσαι, Κύριε!».

Η «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΘΗΚΗ» ΤΟΥ Ν. ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΙΕΒ

Τὸ κείμενο ποὺ θὰ παρουσιάσουμε τὴ Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου στὶς 7 τὸ βράδυ, στὰ πλαίσια τῆς τέλεσης τοῦ ἁγιασμοῦ στὰ γραφεῖα τῆς ἐφημερίδας, γράφτηκε λίγο πρὶν ἀποβιώσει ὁ Νικόλαος Μπερντιάγιεφ στὸ Παρίσι τὸ 1948. Δημοσιεύτηκε ἀμέσως μετὰ στὸ γαλλικὸ περιοδικὸ “Le Cheval Blanc” τὸ 1948 (τεῦχος 4/5) καὶ στὴ συνέχεια τὸν Μάρτιο τοῦ 1949 στὸ βρετανικὸ “World Review” σὲ ἀγγλικὴ μετάφραση του Γιουτζίν Λάμπερτ.

Οἱ πρβληματισμοί του ἐκείνη τὴν ἐποχὴ τῆς ἀκραίας ψυχροπολεμικῆς πόλωσης ταυτίζονται σὲ μεγάλο βαθμὸ μὲ αὐτοὺς ποὺ ὁδήγησαν τὸν ἀείμνηστο Νίκο Ψαρουδάκη νὰ προχωρήσει στὴν ἵδρυση τῆς ΧΔ καὶ στὸ ξεκίνημα τῆς “Χριστιανικῆς”. Ἐνδεικτικά:Ἡ ἀπόρριψη τοῦ διλήμματος μεταξὺ Καπιταλισμοῦ καὶ Κομμουνισμοῦ καὶ ἡ ἀποφασιστικότητά του νὰ ἐπιλέξει τρίτο δρόμο. Σθένος ποὺ μᾶς ἐμπνέει σήμερα, ποὺ δὲν ἔχουμε δίλημμα, ἀλλὰ ὑποχρεωτικὸ μονόδρομο.
Ἡ θέση ὅτι καὶ τὰ δύο συστήματα εἶναι ὑλιστικά.
Ἡ θέση ὅτι ἡ θρησκευτικὴ πίστη μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει τὴ βάση γιὰ ἕνα θρησκευόμενο σοσιαλισμό, τὸν μόνο ποὺ μπορεῖ νὰ ἐμπνεύσει τὸ ὅραμα μιᾶς ριζικὰ καινούργιας κοινωνίας καὶ μεταμορφωμένων ἀνθρώπινων σχέσεων. Ἀντιβάνεται ὅτι αὐτὸ εἶναι περισσότερο ἕνα ὄνειρο παρὰ ἁπτὴ πραγματικότητα- ἕνα ὄνειρο ποὺ δὲν θὰ μπορεῖ νὰ γίνει κατανοητὸ παρὰ μόνον ἂν ὁ κόσμος βιώσει μιὰ πλήρη πνευματικὴ ἀναγέννηση. Ὁ Νίκος Ψαρουδάκης πέντε χρόνια ἀργότερα, ξεκίνησε ἀποφασισμένος νὰ ἀγωνιστεῖ γιὰ νὰ πειστεῖ ὁ ἕλληνικὸς λαὸς ὅτι ἕνα τέτοιο “ὄνειρο” μπορεῖ νὰ γίνει πραγματικότητα μόνο στὴ βάση τοῦ κοινωνικοῦ μηνύματος τοῦ Εὐαγγελίου. Καὶ σὲ κάθε περίπτωση ὁδοδείκτης γιὰ τὸ πῶς μπορεῖ νὰ γίνει καλύτερη ἡ κοινωνία στὴν ὁποία ζοῦμε.
Ἡ καταδίκη κάθε ἀπόπειρας νὰ χρησιμοποιεῖται ὁ Χριστιανισμὸς ὡς στήριγμα τοῦ ἀστικοῦ συστήματος.
Ἡ θέση ὅτι κάθε πρωτοβουλία διεθνοῦς ἕνωσης χωρὶς τὴ Ρωσία εἶναι καταδικασμένη. Μὲ διορατικότητα καταλάβαινε ὅτι ὁ ἀντικομμουνισμὸς τῆς Δύσης ἦταν πρόσχημα ποὺ κάλυπτε τὴ ρωσοφοβία της, κάτι ποὺ σήμερα εἶναι παραπάνω ἀπὸ φανερό.
Ἐνῶ προκρίνει τὴ συμπάθειά του πρὸς τὰ σοσιαλιστικὰ κόμματα, ἐφιστᾶ τὴν προσοχὴ στὴν τάση τους νὰ προκρίνουν τὴ διαχείριση τῆς ἐξουσίας σὲ σχέση μὲ τὴν προτεραιότητα τῆς κοινωνικῆς δικαιοσύνης. Πρᾶγμα ποὺ ἐπίσης κάνει τὸ λόγο του διορατικὸ ἐπίκαιρο, ἀφοῦ ἡ σοσιαλδημοκρατία ἔχει πλήρως μεταλλαχθεῖ καὶ ὑποταχθεῖ στὶς προτεραιότητες τοῦ νεοφιλελευθερισμοῦ.

Ἀναδημοσιευουμε τὸ ἀπόσπασμα ποὺ περιλαμβανόταν στὸ ἀφιερωματικό μας ἡμερολόγιο τοῦ 2018. Στὴν ἐκδήλωση θὰ ἀναφερθοῦμε καὶ σὲ ἄλλα ἐπίκαιρα σημεῖα αὐτοῦ τοῦ ὄχι καὶ ιδιαίτερα γνωστοῦ στὴν Ἑλλάδα κειμένου.


«Οἱ ἄνθρωποι σήμερα ἔχουν τόσο λίγη φαντασία ποὺ δὲν μποροῦν νὰ διανοηθοῦν ἄλλη ἐπιλογὴ πέρα ἀπὸ αὐτὴν ἀνάμεσα στὸν Καπιταλισμὸ καὶ στὸν Κομμουνισμό. Ἐδῶ, ὅπως καὶ σὲ πολλὲς ἄλλες περιπτώσεις, ὁδηγοῦνται ἀπὸ τὴν τυφλὴ μοίρα. Ὁ πόλεμος, ἡ ἐπανάσταση, ὁ Φασισμὸς καὶ τὰ ὑπόλοιπα, ἔχουν ἔμφυτη μέσα τους τὴ δύναμη τῆς ἐπιβολῆς τῆς μοίρας. Πολλοὶ λίγοι ἀκόμα πιστεύουν ὅτι ἡ ἀνθρώπινη ἐλευθερία ἐπίσης μπορεῖ νὰ ἔχει συμβολὴ στὴ διαμόρφωση τοῦ μέλλοντος. Πολλοὶ ποὺ δὲν τοὺς ἀρέσει ὁ Κομμουνισμὸς εἶναι, παρ’ ὅλα αὐτά, πεπεισμένοι ὅτι αὐτὸς εἶναι ἀναπόφευκτος καὶ ὅτι ὁ κόσμος εἶναι καταδικασμένος νὰ γίνει κομμουνιστικός(…)Ἕνας ἀπὸ τοὺς βασικοὺς σύγχρονους πειρασμοὺς εἶναι ἡ διαίρεση τοῦ κόσμου σὲ δύο τμήματα, ἕνα κυριαρχούμενο ἀπὸ τὸν Κομμουνισμὸ κι ἕνα ἄλλο ἀπὸ τὸν Καπιταλισμό, τὴ «Σοβιετικὴ Ρωσία» καὶ τὴν «Ἀμερική». Οἱ ἄνθρωποι ἐπαναλαμβάνουν στερεότυπες φράσεις προκειμένου νὰ σταθεροποιήσουν αὐτὴ τὴ διαίρεση καὶ νὰ ἀνοίξουν τὸ δρόμο στὸν πόλεμο(….) Ὁ κόσμος, ὅπως πραγματικὰ εἶναι καὶ ὄχι ὅπως οἱ ἄνθρωποι ὀνειρεύονται ὅτι εἶναι, εἶναι πολὺ πιὸ σύνθετος καὶ πολύπλοκος. «Σοβιετικὴ Ρωσία», «Ἀμερική», «καπιταλιστικὴ περικύκλωση», «σιδηροῦν παραπέτασμα», κ.λπ., εἶναι γενικεύσεις ποὺ ἔχουν ἐφευρεθεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ ὡς ὅπλα τακτικοῦ πολέμου. (…)

Χρήστος Γιανναράς (1935 – 2024): Προοπτικές για μία «υπαρξιστική» Ορθόδοξη θεολογία

25 Αυγούστου 2024

Από την 24η Αυγούστου του έτους 2024, ο Νεοέλληνας συγγραφέας, ακαδημαϊκός φιλόσοφος και θεολόγος, Χρήστος Γιανναράς, δυστυχώς δεν βρίσκεται πλέον μαζί μας. Το έργο του, πολλές δεκάδες βιβλία, μερικά πολυμεταφρασμένα και με διεθνή απήχηση, θα μένουν πίσω για να γονιμοποιούν τη σκέψη μας και να προκαλούν τον προβληματισμό.

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης

Στο παρόν κείμενο, θα εκφράσουμε λίγες σκέψεις για την υπαρξιστική φιλοσοφία, η οποία τον επηρέασε στα πρώτα του βήματα και τον ώθησε να ξεκινήσει έναν διάλογο, ο οποίος συνεχίστηκε για έξι σχεδόν δεκαετίες. Στο πλαίσιο αυτό, καθοριστικής σημασίας στάθηκε ο Ρώσος υπαρξιστής φιλόσοφος Nicolas Berdyaev.

Πράγματι, οι Γιανναράς και Berdyaev, αμφότεροι φιλοσοφικά περσοναλιστές, έδωσαν μεγάλη αξία στη «σχέση» και στο «πρόσωπο» έναντι της ατομικότητας. Το «καλό» θεωρείται και από τους δύο σπάνιο και κατορθωτό από λίγα και ιδιαίτερα άτομα. Και οι δύο αντιλαμβάνονται τη φύση με αρνητικό πρόσημο, σαν κυριαρχία των «τυφλών» και κτηνωδέστερων ορμέμφυτων, και βλέπουν καθετί το καλό στον αντίποδά της.

Ο Berdyaev είναι ρητά υπαρξιστής. Όσο για τον Γιανναρά, εκείνος διάβασε από νωρίς με θαυμασμό τον Berdyaev, ενστερνιζόμενος στη συνέχεια τη θεωρία του π. Γεωργίου Florovsky για τη «Δυτική αιχμαλωσία», θεωρία την οποία επρόκειτο να επεκτείνει ο ίδιος αργότερα στον ελληνισμό. Στον σύντομο χώρο που έχουμε εδώ μπορούμε να δούμε ένα έργο εκάστου, γραμμένο κατά την ώριμη περίοδο της φιλοσοφικής του σκέψης.

Αρχικά, το βιβλίο του Γιανναρά με τίτλο Ενθάδε-Επέκεινα αποτελείται από σχόλια πάνω σε ορισμένα χωρία του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, και είναι αφιερωμένο στην «κένωση» του Ιησού Χριστού. Κένωση, εξηγεί ο Χρήστος Γιανναράς, σημαίνει άδειασμα, παραίτηση από την ίδια του τη θεότητα, όπως αναφέρεται και στο χωρίο απ’ την επιστολή του Αποστόλου Παύλου (Φιλιπ. 2,7). Κένωση είναι η ελευθερία του να μπορείς, αν θέλεις, να είσαι κάτι άλλο από Θεός. Ακούγεται παράδοξο. Κι όμως, η Ενανθρώπιση του Χριστού είναι η ιδιότητα Του να υπάρχει και ως άνθρωπος. Η πράξη αυτή φανερώνει τον άχρονο τρόπο της θεϊκής ύπαρξης. Όχι ένα «τι» αλλά ένα «πώς», το γεγονός ότι ο Θεός υπάρχει, και μάλιστα όχι μόνος αλλά ως ελεύθερη και αγαπητική κοινωνία τριών προσώπων, απλώς επειδή θέλει να υπάρχει. Και ο λόγος που θέλει να υπάρχει, δεν είναι άλλο απ’ το ότι αγαπάει, απ’ το ότι ο ίδιος ο Θεός είναι αγάπη. Η Γραφή μας λέει πως ο «Θεός αγάπη εστί » (Α’ Ίωάν. 4, 16). Όχι πως ο Θεός διαθέτει αγάπη, αλλά πως ο Ίδιος είναι αγάπη. Ο τρόπος ύπαρξης του Θεού δηλαδή είναι η αγάπη.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία καθρεπτίζει αυτόν τον τρόπο ύπαρξης, ούσα μια ελεύθερη κοινωνία προσώπων που λατρεύουν τον Χριστό και συνυπάρχουν μέσα σε πνεύμα αγάπης. Αυτό είναι στην πραγματικότητα η Εκκλησία, η οποία μέχρι σήμερα παράγει Αγίους, αυθεντικά ολοκληρωμένους ανθρώπους που έχουν φωτιστεί από τη Χάρη του Θεού.

Σύμφωνα με τον Χρήστο Γιανναρά, δεν υπήρξε άλλη, θρησκευτική ή φιλοσοφική, πρόταση στην ιστορία της ανθρωπότητας που να βλέπει το νόημα (δηλ. την αιτία και τον σκοπό) της ύπαρξης και των υπαρκτών στον έρωτα του έλλογου Δημιουργού για τον κάθε άνθρωπο. Με τη λογική της γλώσσας μας, η αγάπη είναι μια σχέση ελευθερίας, όχι αναγκαιότητας. Σχέση μεταξύ όρων (συντελεστών της σχέσης) με υπαρκτική ετερότητα – αν οι όροι-συντελεστές δεν διαφοροποιούνται, τότε δεν προκύπτει σχέση.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ, ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΗΣ, ΤΗΝ ΥΣΤΑΤΗ ΠΡΑΞΗ ΑΓΑΠΗΣ, ΜΑΣ ΕΔΕΙΞΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΜΕΤΕΧΟΥΜΕ ΣΤΟ ΑΚΤΙΣΤΟ (ΘΕΟΣ), ΠΑΡΟΤΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΚΤΙΣΤΟΥ (ΑΝΘΡΩΠΟΙ).

Σύμφωνα και πάλι με τον Γιανναρά, η ιστορική προσωπικότητα του Ιησού Χριστού, με την ενσάρκωσή Της, την ύστατη πράξη αγάπης, μας έδειξε τον τρόπο να μετέχουμε στο Άκτιστο (Θεός), παρότι είμαστε μέρος του κτιστού (άνθρωποι). Χάρη σ’ αυτό, ο άνθρωπος αποκτά τη δυνατότητα να υπάρχει ελεύθερος απ’ τις ιδιότητες του κτιστού. Ο Θεός, λοιπόν, καλεί τον άνθρωπο να υπερβεί τις συνθήκες του υλικού μας κόσμου (ατομισμός, ορμέμφυτα, ναρκισσισμός κ.λπ.).

Τέλος, ο Χριστός συγκεφαλαιώνει στο πρόσωπό Του αυτόν τον τρόπο και μέσω Εκείνου το χάσμα κτιστού και Ακτίστου γεφυρώνεται. Για τον Γιανναρά, λοιπόν, το θεολογικό ζητούμενο δεν έγκειται σε κάποιες ορθές αφηρημένες αλήθειες αλλά σ’ έναν ολότελα διαφορετικό τρόπο ύπαρξης.

Ας περάσουμε τώρα στον Nicolas Berdyaev, ο οποίος εξέφρασε ακόμη εντονότερα το κάλεσμα για μία «υπαρξιστική» Ορθοδοξία.

ΝΙΚOΛAΪ ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΙΕΦ: «Xριστιανός ὑπαρξιστής», «θεολογῶν φιλόσοφος», «χριστιανός σοσιαλιστής»

Πέμπτη 25 Ἰουλίου 2024 ὥρα 8 μμ

ΝΙΚOΛAΪ ΜΠΕΡΝΤΙΑΓΙΕΦ «Xριστιανός ὑπαρξιστής», «θεολογῶν φιλόσοφος», «χριστιανός σοσιαλιστής»


Συζήτηση μὲ τὸν Δημήτρη Μπαλτᾶ, μὲ ἀφορμὴ τὸ ἄρθρο του στὴν ἐφημερίδα καὶ τὰ 150 χρόνια τῆς γέννησης τοῦ Νικολάι Μπερντιάγιεφ.

ΠΗΓΗ:https://youtu.be/6-8My7eKEaE?si=pkGb3YncJoiZLN_J
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Ο Δημήτριος Β. Μπαλτάς, Δρ Φιλοσοφίας, είναι γνωστός για τις σημαντικές μελέτες και μεταφράσεις του σε ζητήματα ρωσικής φιλοσοφίας.

 
Στην Ιδιωτική Οδό έχουμε αναρτήσει δεκάδες κείμενά του για τα θέματα αυτά, τα οποία μπορείτε να δείτε συγκεντρωμένα ΕΔΩ.

Φέτος, συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου ρώσου φιλοσόφου της θρησκείας Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάγιεφ (Никола́й Алекса́ндрович Бердя́ев, 18 Μαρτίου 1874 - 24 Μαρτίου 1948).

Ο Μπερντιάγιεφ είναι ένας από τους κορυφαίους στοχαστές του 20ού αιώνα, αλλά καθώς βρίσκεται στο μεταίχμιο της θρησκευτικής και φιλοσοφικής σκέψης, συμβαίνει το παράδοξο να παραβλέπεται από τους ειδικούς στη φιλοσοφία ως «θεολόγος» και από τους θεολόγους να θεωρείται ως υπερβολικά φιλοσοφικός στοχαστής.

 
Ο Δημήτρης Μπαλτάς έχει ασχοληθεί εκτενώς με τον Μπερντιάγιεφ σε δύο επίπεδα: συγγραφή κειμένων πάνω στο έργο του και μεταφράσεις κειμένων του Μπερντιάγιεφ. Κάποια από αυτά έχουμε αναδημοσιεύσει στην Ιδιωτική Οδό.

 
Από αυτή την εργασία του Δημήτρη Μπαλτά καταδεικνύεται η μεγάλη σημασία αυτού του ξεχωριστού διανοητή, ο οποίος θέτει ως επίκεντρο της σκέψης του την ελευθερία. Φυσικά κυρίαρχος είναι και ο Θεός, ο Χριστιανισμός και η Ορθοδοξία ειδικότερα.

 
Τα κείμενα του Δημήτρη Μπαλτά για τον Μπερντιάεφ είναι τα εξής:

 
α΄. Ἡ πολιτική φιλοσοφία τοῦ N.Berdiaeff, Ἐν Ἀθήναις, 2001

 
β΄. «N. Berdiaeeff καί Vl. Loskky. In memoriam», Ἀνάπλασις, τ. 435, 2008, σ. 79

 
γ΄. «Οἱ μεταφράσεις τοῦ Ν. Μπερντιάγιεφ στά ἑλληνικά», ἐφημ. Χριστιανική, 2.11. 2017

 
δ΄. «Ὁ Νικολάι Μπερντιάγιεφ καί ἡ Θεολογία τῆς Ἀπελευθέρωσης», Σύναξη 159, 2021, σσ. 74-77.

Νικολάι Μπερδιάγιεφ: Όλη μου την ζωή διάβασα πολύ

ΜΠΑΛΤΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

"Όλη μου την ζωή διάβασα πολύ [...] Ο Έκχαρτ, ο Γιάκομπ Μπαίμε, ο Άγγελος Σιλέσιος είναι πιο κοντά στην καρδιά μου από τους Πατέρες της Εκκλησίας (σ. 110). 

Προπάντων, ο Λ. Τολστόι και ο Ντοστογιέφσκι• από πολύ νωρίς είχα διαβάσει αυτούς τους δύο συγγραφείς. [...] Είχα ήδη διαβάσει Σοπενχάουερ.  [...]  Την ίδια εποχή διάβασα το κλασικό έργο του Όλντενμπουργκ πάνω στον βουδισμό. Έπειτα, διάβασα τον Μαξ Μίλλερ και την "Μεταφυσική της αρχαίας Ελλάδας" του πριγκ. Σεργίου Τρουμπετσκόι. Θυμάμαι επίσης πόσο συγκινήθηκα από το "Ήρωες και λατρεία των ηρώων " του Καρλάιλ. [...] 

Την ίδια εποχή διάβασα με ενθουσιασμό την σειρά "Βιογραφία των ενδόξων ανδρών" του Παβλένκο (σ.111).  

Ποιες ήταν οι προτιμήσεις μου στην παγκόσμια λογοτεχνία; Οι προφητείες και το Βιβλίο του Ιώβ, όλως ιδιαιτέρως οι ελληνικές τραγωδίες, ο Θερβάντες, ο Σαίξπηρ, ο Γκαίτε, ο Μπάυρον, ο Χόφμαν, ο Ντίκενς, ο Μπαλζάκ, ο Ουγκώ, μου άρεσε κυρίως ο Ίψεν και τα ποιήματα του Μπωντλαίρ. Διάβασα επίσης με ευχαρίστηση τα ιστορικά μυθιστορήματα του Ουώλτερ Σκότ και του Αλέξανδρου Δουμά. Στην ρωσική λογοτεχνία, εκτός του Τολστόι και του Ντοστογιέφσκι, γνώριζα καλά τον Λέρμοντοφ. Είχα μια αδυναμία για τον Τιούτσεφ (σ.112). 

Διάβασα, στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, την "Κριτική του Καθαρού Λόγου" του Καντ και την  "Φιλοσοφία του Πνεύματος" του Χέγκελ". [...] Διάβασα εξίσου τα φιλοσοφικά έργα του Βολταίρου, σε μια πολυτελή έκδοση (σσ. 114-115). 

Εκτιμώ πολύ τον Προυστ, τον Κάφκα και ορισμένα αποσπάσματα του Χένρυ Μίλερ. Διαβάζω πολύ έργα Ιστορίας και κυρίως τις βιογραφίες των δημιουργών πολιτισμού (σσ. 404-405).

(Ν. Berdiaev, Essai d' autobiographie spirituelle, trad. E. Belenson, Editions Buchwt-Chastel, Paris 1979 - η μετάφραση δική μου)

Το Παράδοξο του Κακού. Η Ηθική της Κόλασης και της Αντι -Κόλασης. Μετενσάρκωση και Μεταμόρφωση

Nicolas Berdiaeff, Αλήθεια και Αποκάλυψη,

εκδ. Δωδώνη, σελ. 189-202

Είναι πολύ χαρακτηριστικό το γεγονός πως σήμερα, ακόμη και οι πιο ορθόδοξες ομολογίες, προτιμούν να ομιλούν πολύ λίγο για τα αιώνια βάσανα της κόλασης. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, που ευχαριστιόταν πολύ να κατατρομάζει το ποίμνιο της με την κόλαση, προκειμένου να κρατάει σε υποταγή τις ψυχές, τώρα συμβουλεύει να μη γίνεται πολύ συζήτηση γι' αυτήν. Αν στο παρελθόν ο φόβος της κόλασης κρατούσε τον κόσμο στην Εκκλησία, τώρα τους εμποδίζει να πάνε. Το ύψος που έφθασε η ηθική σκέψη, μπορεί να μετρηθεί με τη στάση της στην ιδέα της αιώνιας κόλασης. Ακόμη δε αποτελεί ένα από τα βασικά εμπόδια για την επιστροφή του αποχριστιανισμένου κόσμου στον Χριστιανισμό. Ο κόσμος προτιμάει να μη διαποτισθεί από θρησκευτικές πίστεις που τον απειλούν με διηνεκή καταδικαστική δουλεία. Υπάρχει αρκετή κόλαση σ' αυτόν τον κόσμο, για να εξασφαλισθεί η επέκταση της και στον άλλο. Σήμερα η πλειονότητα των χριστιανών, όπου ο μεσαιωνικός τρόπος σκέψης τους είναι ξένος, προτιμάει να μην ασχολείται μ' αυτά τα θέματα, αλλά θα ήταν καλό να το έκαμε. Η ιδέα των αιωνίων βασάνων της κόλασης είναι τα φοβερώτερα αποκυήματα μιας τρομοκρατημένης και αρρωστημένης ανθρώπινης φαντασίας. Είναι αισθητή η παρουσία των δυνάμεων των πρωτογόνων ενστίκτων του σαδισμού και του μαζοχισμού, τα οποία δεν έπαιξαν μικρό ρόλο στη θρησκευτική ζωή.

Ίσως η πιο δυσάρεστη όψη του ζητήματος είναι πως η ιδέα της κόλασης συνδέεται με μιαν έννοια, δικαιοσύνης, που προκύπτει από το ένστικτο της εκδίκησης. Το βλέπομε τούτο στον ιερό Αυγουστίνο, στον Γρηγόριο, στον Θωμά τον Ακινάτη και στον Καλβίνο, μολονότι, στον τελευταίο, η δικαιοσύνη παίζει πολύ μικρό ρόλο. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο δικαϊκός τρόπος κατανόησης του Χριστιανισμού έφθασε στην εσχάτη διατύπωση του. Αν είναι έτσι, τότε η δικαιοσύνη του Ύπατου Δικαστού, ο οποίος επιβάλλει αυτές τις ποινές, βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από την συνήθη γήινη δικαιοσύνη ενός γήινου δικαστηρίου. Η καταδίκη στην κόλαση επιβάλλεται από έναν παντοδύναμο και οικτίρμονα Θεό, μολονότι είναι ο ίδιος που δημιούργησε το παν, περιλαμβανομένης και της ανθρώπινης ελευθερίας, ο οποίος προέβλεψε το παν και συνεπώς το προκαθώρισε. Μια καταδίκη εις τον αιώνα τον απαντά επιβάλλεται για πράξεις που διεπράχθησαν από ένα αδύνατο πεπερασμένο πλάσμα μέσα σ' ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, από ένα πλάσμα που τελεί ολοκληρωτικά υπό την ισχύ του Θεού. Αυτό δεν μας θυμίζει ούτε και την πολύ περιωρισμένη δικαιοσύνη των ανθρώπων, πολύ περισσότερο βεβαίως την θεία δικαιοσύνη. Και αυτός ο ιερός Αυγουστίνος σκεφτότανε, πως όλα τα ανθρώπινα όντα, χωρίς εξαίρεση, δικαίως τιμωρούνται με τα αιώνια βάσανα της κόλασης, μολονότι ο Ύπατος Δικαστής εξαιρεί μερικά από αυτήν την δίκαιη μοίρα σ' αυτούς χορηγεί την λυτρωτική χάρι του, και τους προορίζει να σωθούν. Δύσκολα θα μπορούσε να επινοήσει κανείς κάτι πιο απεχθές.

Τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας στὸν Ντοστογιέφσκυ

Νicolas  Berdiaeff 

Γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι τὸ πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς μοίρας του εἶναι κατ’ ἐξοχὴν τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας. Ἡ μοίρα τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ὀδυνηρὴ πορεία τοῦ καθορίζονται ἀπὸ τὴν ἐλευθερία, ποὺ στέκεται στὸ κέντρο τῶν ἀντιλήψεων του Ντοστογιέφσκι μὲ ἔνταση καὶ πάθος.

Εἶναι ἀρκετὰ ἐκπληκτικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀκόμη δὲν ἔχει ἐπισημανθῆ ἡ ἀλήθεια αὐτή. Πολλὲς φορὲς διάφορες θέσεις ποὺ περιέχονται στὸ Ἡμερολόγιο ἑνὸς συγγραφέως δημιουργοῦν παραπλανητικὴ ἐντύπωση γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκι, γιατὶ ἐκεῖ φαίνεται συντηρητικός, ἀντιδραστικὸς καὶ ἐχθρὸς τῆς πολιτικῆς καὶ κοινωνικῆς ἐλευθερίας. Γι’ αὐτὸ πολλοὶ ἀδυνατοῦν νὰ κατανοήσουν τὸ κεντρικὸ σημεῖο στὸ ἔργο τοῦ Ντοστογιέφσκι, γιατὶ αὐτὸ εἶναι τὸ πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας, ὁ πυρήνας τῆς φιλοσοφίας του.

Αὐτὸ ποὺ ἔχουν ἀποκαλέσει «σκληρότητα» στὸ ἔργο του, ἐξαρτᾶται στενὰ ἀπὸ τὴν ἐλευθερία. Ὑπῆρξε «σκληρός», γιατὶ δὲν θέλησε νὰ ἀπαλλάξη τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ βάρος τῆς ἐλευθερίας οὔτε νὰ τὸν ἀπολυτρώση ἀπὸ τὸν πόνο καταστρέφοντας τὴν ἐλευθερία. Ἔρριξε τὸν ἄνθρωπο σὲ μιὰ πελώρια εὐθύνη, ἀνάλογη μὲ τὴν ἀξιοπρέπεια ἑνὸς ἐλευθέρου ὄντος.

Θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ ἀπαλλάξη τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὰ βάσανα, ἂν τοὺς ἔπαιρνε πίσω τὴν ἐλευθερία. Καὶ ὁ Ντοστογιέφσκι ἐρεύνησε ἔντονα αὐτὴ τὴ δυνατότητα, νὰ ἀνακουφισθῆ ὁ ἄνθρωπος, ἀφοῦ θὰ χάση ὅμως τὴν ἐλευθερία τοῦ πνεύματος. Στὸν Ντοστογιέφσκι λοιπὸν βρίσκουμε μεγαλοφυεῖς σκέψεις ποὺ πρέπει νὰ ἐξαρθοῦν κατάλληλα. Ἡ ἐλευθερία γι’ αὐτὸν θίγει τὴν ἀνθρωποδικία καὶ τὴ θεοδικία. Σ’ αὐτὴν πρέπει νὰ ἀναζητηθῆ ἡ δικαίωση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ δικαίωση τοῦ Θεοῦ. Ὁλόκληρη ἡ πορεία τοῦ κόσμου εἶναι τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἐλευθερίας σὲ μιὰ τραγικὴ ἐκδήλωση ποὺ συνδέεται μὲ τὸ κεντρικὸ αὐτὸ σημεῖο τῆς φιλοσοφίας τοῦ Ντοστογιέφσκι. Στὴν ἐλευθερία ἀναζητεῖ ὅλες τὶς πτυχὲς τῆς ἀνθρώπινης μοίρας. Τὸν ἐνδιαφέρει μόνο ὁ ἄνθρωπος, ὅπως παρουσιάζεται στὸ δρόμο τῆς ἐλευθερίας, ὅπως φαίνεται ἡ μοίρα τοῦ ἀνθρώπου στὴν ἐλευθερία καὶ ἡ μοίρα τῆς ἐλευθερίας στὸν ἄνθρωπο. Ὅλα του τὰ μυθιστορήματα εἶναι τραγωδίες, δοκιμασίες τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας. Ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει νὰ ὑφίσταται, ὅταν ἐπαναστατῆ μὲ τὴν ἐλευθερία, ὅταν ὁδηγῆται στὸν πόνο καὶ στὴν παραφορά, νιώθοντας ἔτσι πὼς εἶναι ἐλεύθερος. Κι ἔτσι ὁ ἄνθρωπος προσπαθεῖ νὰ ἐγγίζη τὰ ἔσχατα βάθη τῆς ἐλευθερίας.

Χριστιανισμός και πνευματικός πολιτισμός

από Νicolas Berdiaeff

Στις μέρες μας όλοι μιλούν για την κρίση του πνευματικού πολιτισμού και εκφράζεται ανησυχία για το μέλλον του. Η κρίση αυτή κοινωνιολογικά οφείλεται στο γεγονός ότι μια αριστοκρατική αρχή, αρχή ποιοτική, είναι συναφής με κάθε ανώτατο πολιτισμό και ότι η αρχή αυτή απειλείται σοβαρά από την πορεία του εξισωτισμού και της ισοπεδώσεως από την κυριαρχία των μαζών. Ζούμε σε μια εποχή λαϊκής εξεγέρσεως ενάντια σε κάθε αριστοκρατικό στοιχείο του πνευματικού πολιτισμού. Τα νέα απολυταρχικά κράτη εκφράζουν απέναντι στον πολιτισμό έναν καθαρά λαϊκό χαρακτήρα και συμβολίζουν την κυριαρχία της ποσότητας πάνω στην ποιότητα. Ο αρχαίος ελληνορωμαϊκός πολιτισμός ήταν γενικά αριστοκρατικός. Ο πολιτισμός εκείνος βασιζόταν στη διατήρηση και προστασία της ποιότητας. Τον ίδιο χαρακτήρα είχε και η Αναγέννηση.

Ο πνευματικός πολιτισμός αναπτυσσόταν στα περιθώρια του ελεύθερου χρόνου μιας πνευματικής αριστοκρατίας χάρη στη δυνατότητα μιας υπερβολικής δραστηριότητας δημιουργικών δυνάμεων και είχε ως προϋπόθεση την ανισότητα. Θα έλεγε κανείς ότι ο πνευματικός πολιτισμός ποτέ δεν ήταν για ολόκληρη τη μάζα της ανθρωπότητας και ποτέ δεν υπηρέτησε την ικανοποίηση όλων των ανθρώπινων αναγκών. Το γεγονός ότι είχε ένα δημοκρατικό χαρακτήρα δε σήμαινε διόλου ότι αντιστοιχούσε στο επίπεδο του λαού και ήταν η πραγματοποίηση των προσταγών του.

Στις μέρες μας όλο και πιο πολύ διατυπώνεται το αίτημα να γίνει ο πολιτισμός λαϊκός με την έννοια ότι θα ανταποκρίνεται στις επιθυμίες των μαζών. Οι απαιτήσεις αυτές μετασχηματίζουν το χαρακτήρα του σε ένα φαινόμενο ολότελα διαφορετικό που του χρειάζεται ένα καινούριο όνομα. Μερικές φορές τον ονομάζουν πολιτισμό, άλλα αυτό είναι ένας όρος καθαρά συμβατικός.

Η κυριαρχία των μαζών, της ανώνυμης ποσότητας, που σ’ ένα τόπο παίρνει τη μορφή αστικής δημοκρατίας με τη δικτατορία των χρημάτων τη μεταμφιεσμένη και αόρατη, και σ’ έναν άλλον τη μορφή του απολυταρχικού κράτους με την απροκάλυπτη δικτατορία των ηγετών, δημιουργεί μια ακόμα πιο δύσκολη κατάσταση για τις δημιουργικές πολιτισμικές δυνάμεις και για την πνευματική αριστοκρατία· πραγματικά οι διανοούμενοι υποφέρουν από μια αληθινή αγωνία. Η υλική και ηθική τους κατάσταση γίνεται όλο και περισσότερο αφόρητη· σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία η πνευματική αριστοκρατία εξαρτάται από το κεφάλαιο και τα ταπεινά γούστα του όχλου. Σε μια απολυταρχική ή κομμουνιστική δημοκρατία αυτή εξαρτάται από την ιδεολογική δικτατορία της εξουσίας που ισχυρίζεται ότι θα οργανώσει το πνεύμα.

Ζούμε σε μια εποχή «κοινωνικών επιταγών» που καθορίζουν αυτό που πρέπει να είναι ο πολιτισμός, η τέχνη, η φιλοσοφία, η φιλολογία, η επιστήμη ακόμα και η θρησκεία. Δεν υπάρχει όμως «κοινωνική επιταγή» που να απαιτεί έναν πολιτισμό ποιότητας, έναν πνευματικό πολιτισμό, μια αληθινή φιλοσοφία και μια πραγματική τέχνη. Η αναγκαστική διανοητική προσφορά υπάρχει γενικά στις σφαίρες της τεχνικής, των εφαρμοσμένων φυσικών επιστημών, της οικονομίας και δεν έχει απαιτήσεις για το πνευματικό και την πνευματικότητα. Οι ενέργειες του πνεύματος μετασχηματίζονται και απευθύνονται σε πράγματα που δεν ανήκουν διόλου στην πνευματική τάξη. Από κοινωνική άποψη οι διανοούμενοι είναι ανυπεράσπιστοι. Η υλική τους ύπαρξη είναι ανασφαλής και στερείται από κάθε υλική υποστήριξη. Πολύ συχνά αναγκάζονται να αισθάνονται την αχρηστία τους και προσαρμόζονται σε νέες καταστάσεις για να ξεφύγουν από την ολοκληρωτική καταστροφή.

Nicolas Berdyaev: ένας υποτιμημένος στοχαστής / από Μύρων Ζαχαράκης

Ο Nicolas Berdyaev είναι ένας από τους κορυφαίους στοχαστές του 20ού αιώνα, παρά το γεγονός ότι είναι υποτιμημένος. Καθώς βρίσκεται στο μεταίχμιο της θρησκευτικής και φιλοσοφικής σκέψης, συμβαίνει το παράδοξο να παραβλέπεται από τους ειδικούς στη φιλοσοφία ως «θεολόγος» και από τους θεολόγους ως υπερβολικά φιλοσοφικός στοχαστής.

1. i) Προς μια νέα φιλοσοφία της ύπαρξης

Όπως άλλωστε συμπεραίνει και ο ίδιος, κάθε φιλόσοφος αποτελεί ένα άτομο-εξαίρεση που διαθέτοντας την εμπειρία της τραγικότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, υπερβαίνει τις κοινωνικές πιέσεις, ενώ η πλειοψηφία είναι πάντα εναντίον του. Οι φιλόσοφοι σε κάθε κοινωνία βρίσκονται πάντα σε ανασφάλεια. «Σε κάθε φιλόσοφο υπάρχει κάτι από το Spinoza και τη μοίρα του», υπογραμμίζει ο Berdyaev[1]. Συγκεκριμένα, ο κόσμος της Θρησκείας, που αποτελεί ανθρώπινη εμπειρία μιας υπερφυσικής αποκάλυψης και ενισχύεται από τις κοινωνίες, ανέκαθεν ήταν εχθρικός προς τους φιλοσόφους. Από την άλλη πλευρά, ο κόσμος της επιστήμης είναι απόπειρα αποκάλυψης του κόσμου από τον άνθρωπο, θεωρείται επίσης κοινωνικά ωφέλιμος, αφού προσφέροντας αποδεδειγμένη γνώση καθοδηγεί τις κοινωνίες και απολαμβάνει την εμπιστοσύνη τους. Οι επιστήμονες λοιπόν, συνήθως αποδοκιμάζουν τους φιλοσόφους ως ανούσιους και υπερβολικά θεωρητικούς στοχαστές που δε μας προσφέρουν τίποτα άλλο από αυθαίρετες ιδέες. Με λίγα λόγια, ενώ η Θρησκεία (παλιότερα) και η Επιστήμη (σήμερα) είναι αποδεκτές επειδή προσφέρουν κοινωνικά ωφέλιμες υπηρεσίες, η Φιλοσοφία θεωρείται άχρηστη και περιττή, οπότε καταπιέζεται και κινδυνεύει να αφομοιωθεί είτε από τη θρησκεία, είτε από την επιστήμη[2].  Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι της ύπαρξης (Heidegger, Jaspers), αν και κατόρθωαν να υπερβούν τον νατουραλισμό[3], δεν κατέστησαν τον άνθρωπο κέντρο των φιλοσοφικών τους προβληματισμών[4]. Κατέληξαν μονάχα σε μια τραγική απαισιοδοξία που ποτέ πριν η φιλοσοφία δεν είχε φτάσει[5]. Ο Berdyaev εισηγείται τη στροφή της σκέψης προς μια απαισιόδοξη και συγχρόνως δημιουργική κατεύθυνση, η οποία μέσα από τον ανθρώπινο πόνο θα κατευθύνεται προς την αναζήτηση της αλήθειας του Χριστού. Ο Ρώσος στοχαστής υποστηρίζει ότι ο «Υπαρξισμός» είναι η μοναδική φιλοσοφία που μπορεί να φέρει στο φως τα προβλήματα και την τραγική μοίρα του ανθρώπου, του οποίου την ύπαρξη θέτει στο επίκεντρο[6]. Όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Berdyaev, εκφράζει μια σκέψη ελευθεριακή, περσοναλιστική, υποκειμενική και δυϊστική[7]. Φιλοσοφία είναι η δημιουργική κατανόηση εκ μέρους του πνεύματος του νοήματος της ανθρώπινης ύπαρξης. Σύμφωνα με το Ρώσο στοχαστή, κάθε είδος φιλοσοφίας είναι σε ένα βαθμό ανθρωποκεντρικό, αφού αντανακλά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του δημιουργού του («ανθρωπομορφισμός»). Ιστορικά όμως, είναι γεγονός ότι μόνο με την έλευση του Χριστιανισμού ήρθαν στο φως η προσωπικότητα και η ελευθερία του ανθρώπου, από την οποία προήλθε τελικά η Φιλοσοφία της Ύπαρξης.

1. ii) δυϊσμός

Ν.Μπερντιάεφ:Η αθεΐα των χριστιανών

"Η φοβερώτερη μορφή αθεΐας σίγουρα δεν είναι αυτή που εμφανίζεται στον στρατευμένο και παράφορο αγώνα εναντίον της ιδέας του Θεού και εναντίον αυτού του ίδιου του Θεού, αλλά αυτή που εμφανίζεται στην αθεΐα της πρακτικής ζωής, στην αδιαφορία και στην ψυχρότητα.  Αυτή τη μορφή αθεΐας συχνά τη συναντάμε στους κατ' όνομα χριστιανούς.  

Η παράφορη εξέγερση και η πάλη κατά του Θεού μπορεί να οδηγήσουν σε περισσότερο φως και σε υψηλότερη μορφή θρησκευτικής σκέψης.  

Η αθεΐα ακόμη μπορεί να είναι και εξυπηρετική...μπορεί να είναι ένα μέσο αποκαθαρισμού και απελευθέρωσης από δουλικές αντιλήψεις περί Θεού οι οποίες είναι παραμορφώσεις του κοινωνιομορφισμού. 

Η αγανάκτηση που οι χριστιανοί δείχνουν έναντι των αθεϊστών και της στρατευμένης αθεΐας, συχνά είναι ευτελής διότι είναι οι δικές τους παραμορφωμένες αντιλήψεις για το Θεό και ο δικός τους άθεος βίος που προκαλούν αυτή την αθεΐα.  Απέδωσαν στο Θεό τις χειρότερες ιδιότητες:αυτοϊκανοποίηση, ανόητη εμμονή, θηριωδία και αγάπη για την πιο χαμηλή υποταγή"

"Αλήθεια και Αποκάλυψη".Εισ.-Μετ.-Σημ. Χρήστου Μαλεβίτση. Εκδ.Δωδώνη,σελ.149

Πρόσωπο και κράτος / Νικόλαος Μπερντιάεφ, Πέντε στοχασμοὶ περὶ ὑπάρξεως

Miguel_Hernandez

 […] Ἡ ἀκραία μορφὴ τῆς ἀντικειμενοποίησης ἀντιπροσωπεύεται, ἐννοεῖται, ἀπὸ τὸ Κράτος. Τὸ Κράτος ἀγνοεῖ τὸ μυστήριο τοῦ προσώπου, ἔχει ὑπ’ ὄψη του μιὰ ἀφηρημένη μονάδα, ὄχι τὸ ζωντανὸ πρόσωπο. Τὸ Κράτος δὲν εἶναι ὑπαρξιακό, δὲν κρύβει μέσα του αὐτὸ τὸ στοιχεῖο ὑπαρξιακότητας ποὺ εἶναι παρόν, λόγου χάρη, στὴν πατρίδα, στερεῖται κάθε θαλπωρῆς καὶ κάθε ζωῆς. Τὸ Κράτος εἶναι μόνο καὶ μόνο μιὰ λειτουργία ἀντικειμενοποίησης, καὶ ὅ,τι ἀντιτίθεται περισσότερο στὴ μέθεξη. Ἡ μέθεξη δὲν εἶναι ποτὲ γνώρισμα τῶν λειτουργιῶν τοῦ Κράτους καὶ ὅταν ἀπαντᾶται σ’ αὐτές, εἶναι πάντα ἐξ αἰτίας τῆς εἰσβολῆς μέσα της κάποιου στοιχείου ἄλλης τάξεως. […] 

Ἡ δύναμη μιᾶς κοινωνίας καὶ εἰδικότερα ἡ κρατικὴ δύναμη δὲν συνιστᾶ ἀξία ἀφ’ ἑαυτοῦ της, καὶ μπορεῖ νὰ εἶναι ἐκδήλωση μιᾶς δαιμονικῆς φύσης. Ἡ ἀδυναμία τοῦ προσώπου μπροστὰ στὴν κοινωνία, μπροστὰ στὸ Κράτος, μπορεῖ νὰ ἀντιπροσωπεύει τὴν ὑψηλότερη ἀξία. Αὐτὸ ποὺ ὑπερέχει μὲ τὴ δύναμη μέσα σ’ αὐτὸν τὸν ἀντικειμενοποιημένο, ἔκπτωτο κόσμο, δὲν εἶναι καθόλου αὐτὸ ποὺ ἔχει τὴ μεγαλύτερη ἀξία. Ὁ ἄνθρωπος ἀξίζει περισσότερο ἀπὸ τὴν κοινωνία, τὸ ἔθνος, τὸ Κράτος, ἀλλὰ συμβαίνει νὰ συνθλίβεται ἀπὸ τὴν κοινωνία, τὸ ἔθνος, τὸ Κράτος ποὺ ἔχουν γίνει εἴδωλα τοῦ ἀντικειμενοποιημένου καὶ ἔκπτωτου κόσμου, τοῦ κόσμου τῆς διάσπασης, ὅπου οἱ σχέσεις στηρίζονται στὴ βία.

Ἡ Ὡραιότητα - Νicolas Berdiaeff

Ἡ ὡραιότητα, μακριά ἀπό τοῦ νά εἶναι μία ἰδιαίτερη ὄψη τῆς ὕπαρξης, ἀποτελεῖ τό χαρακτηριστικό τῆς πιό προηγμένης ποιοτικά κατάστασης τοῦ ὄντος. Μπορεῖ κανείς νά πῆ ὅτι ἡ ὡραιότητα εἶναι μία κατηγορία ὄχι μόνον αἰσθητική, ἀλλά καί μεταφυσική. Ἄν εἶναι κάτι πού ὁ ἄνθρωπος ἀντιλαμβάνεται μ’ ἕναν ἀκέραιο τρόπο, αὐτό εἶναι ἡ ὡραιότητα. Μιλᾶμε γιά μίαν ὡραία ψυχή, γιά μίαν ὡραία ζωή, γιά μίαν ὡραία πράξη, κλπ. Λέγοντάς το, δέν ἐκφράζουμε μονάχα μίαν αἰσθητική κρίση, ἀλλά μία κρίση ἀκέραια. Ὅλα ὅσα εἶναι ἁρμονικά μέσα στή ζωή ὑπάγονται στήν ὡραιότητα. Ὑπάρχει ὡραιότητα σέ κάθε ἁρμονία, σέ κάθε ἀντιστοιχία τῶν πραγμάτων. Ἡ ὡραιότητα εἶναι ὁ τελικός σκοπός τοῦ ἄνθρωπου καί τοῦ κόσμου. Τό Καλό εἶναι ἕνα μέσο, ἕνας δρόμος, καί γεννήθηκε ἀπό ἀντίθεση στό Κακό (γνώση τοῦ Καλοῦ καί τοῦ Κακοῦ). Ἡ ὡραιότητα εἶναι ἐπέκεινα τῆς γνώσης τοῦ Καλοῦ καί τοῦ Κακοῦ. Ὅσο γιά τό Καλό, δέ βρίσκεται ἐπέκεινα τῆς γνώσης τοῦ Καλοῦ καί τοῦ Κακοῦ παρά ὅταν τό Κακό ἔχει κιόλας ξεχαστεῖ, καί τότε εἶναι πού βρίσκεται κανείς μπρός στήν ὡραιότητα.

Ἡ ἠθική διαστροφή, ἴδια τοῦ Κακοῦ, εἶναι ξένη πρός τήν ὡραιότητα. Ἡ ὡραιότητα τοῦ Κακοῦ εἶναι μία αὐταπάτη καί ἕνα ψέμα. Ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ δέ μπορεῖ νά συλληφθῆ παρά ὡς βασιλεία τῆς Ὡραιότητας. Ἡ μεταμόρφωση τοῦ κόσμου εἶναι μία ἐκδήλωση ὡραιότητας, καί κάθε ὡραιότητα πού ὑπάρχει μέσα στόν κόσμο εἶναι μία ἀνάμνηση τοῦ παραδείσου ἤ μία προφητεία πού ἀναγγέλλει τόν ἐρχομό ἑνός μεταμορφωμένου κόσμου. Κάθε πείρα μιᾶς ἁρμονικῆς κατάστασης εἶναι πείρα ὡραιότητας. Ἡ ὡραιότητα εἶναι τό ἀνώτερο ἰδεῶδες ἀπό ὅπου κάθε δυσαρμονία, κάθε διαστροφή, κάθε ποταπότητα ἀποκλείονται.

Ἔχει σημασία νά διακρίνη κανείς μέ σαφήνεια μεταξύ τῆς ὡραιότητας καί τῆς ὀμορφιᾶς. Τό ὄμορφο εἶναι μία ψεύτικη ὡραιότητα, μία ἀπατηλή ὡραιότητα, μία ὡραιότητα πού ἀνήκει στόν φαινομενικό κόσμο, ἐνῶ ἡ ἀληθινή ὡραιότητα περιέχει μίαν ἀρχή noumenal. Ἀλλά ἡ ὡραιότητα ἔχει τή δική της διαλεκτική, καί ὁ Ντοστογιέβσκι μιλάει γι’ αὐτή μ’ ἔξαρση. Πίστευε ὅτι ἡ ὡραιότητα θά σώση τόν κόσμο. Ἀλλά λέει: «Ἡ ὡραιότητα εἶναι ἕνα πράγμα ὄχι μόνο τρομερό, ἀλλά καί μυστηριῶδες. Εἶναι ὁ διάβολος πού παλεύει μέ τό Θεό, καί ἡ ἀνθρώπινη καρδιά εἶναι τό πεδίο τῆς μάχης». Πῶς νά ἑρμηνεύση κανείς αὐτά τά λόγια; Δέ θά μποροῦσε νά πῆ ὅτι ἡ ὡραιότητα σημειώνει μία διακοπή τοῦ ἀγώνα καί μία μύηση στόν θεῖο κόσμο ; Ἀλλά ἡ ὡραιότητα δημιουργεῖται καί ἀνθίζει μέσα σ’ ἕνα σκοτεινιασμένο κόσμο, πού βρίσκεται σ’ ἕναν ἀγώνα παθιασμένο. Καί μέσα στήν ἀνθρώπινη ψυχή μπορεῖ ὅμοια νά παρασυρθῆ ἡ ὡραιότητα σ’ ἕναν ἀγώνα μεταξύ ἀντιθέτων ἀρχῶν. Μία τραγωδία μπορεῖ νά ἐπιτρέπη τήν πιό μεγάλην ὡραιότητα, καί ὁ Ντοστογιέβσκι, αὐτός ὁ ἴδιος, εἶναι ἕνας τραγικός συγγραφέας. Μία ἁρμονική ζωή δέν μᾶς παρουσιάζει μία τραγωδία, ἀλλά μία σύγκρουση μεταξύ ἀντιθέτων ἄρχων. Κατά τή θεωρία τῆς ἀριστοτελικῆς κάθαρσης, ἀπό τήν τραγωδία γευόμαστε τήν πείρα τῆς ὡραιότητας. Ἡ τραγική ὡραιότητα εἶναι ἡ πιό βαθειά ἀπ’ ὅλες τίς μορφές ὡραιότητας, ἀκτινοβολεῖ μ’ ἕνα θεῖο φῶς.

Χριστιανοί μαρξιστές

Του Γιώργου Κρανιδιώτη

Υπήρξαν, άραγε, ποτέ "χριστιανοί μαρξιστές"; Ο όρος φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, contradictio in terminis. Κι όμως, υπήρξαν! Ήταν οι Ρώσοι “νόμιμοι μαρξιστές” των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Ονομάσθηκαν "νόμιμοι" διότι εργάζονταν στις "νόμιμες", δηλαδή στις ντόπιες εφημερίδες. Επρόκειτο για τους Σεργκέι Μπουλγκάκοφ, Νικολάι Μπερντιάγεφ, Σίμoν Φρανκ κ.α.

Οι φιλόσοφοι αυτοί επηρεάσθηκαν από τον Γερμανικό Ιδεαλισμό, κυρίως από τον Χέγκελ και τον Καντ, και τόνισαν την αναγκαιότητα συνδέσεως της σοσιαλιστικής θεωρίας με μία ηθική αρχή, λ.χ. τη χριστιανική. Όταν εξορίσθηκαν από το μπολσεβικικό καθεστώς, ο Μπουλγκάκοφ και ο Μπερντιάγεφ διατύπωσαν αναλυτικότερα την εκδοχή του "χριστιανικού σοσιαλισμού”.

(Οι πληροφορίες ελήφθησαν από το βιβλίο του Δημήτρη Μπαλτά "Θέματα Ρωσικής Φιλοσοφίας", Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα, 2004. Την Κυριακή 14 Απριλίου, στις 12 μ.μ., ο Δημήτρης Μπαλτάς θα μιλήσει για το πρόβλημα του Θεού στη φιλοσοφία των παραπάνω διανοητών, στο Σπιτάκι του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, στην Πλάκα).

Ἐλευθερία καὶ μέλλον στὴ σκέψη τοῦ Νικολάου Μπερντιάγιεφ. Χριστιανοὶ καὶ Κομμουνιστὲς τὸν 20ὸ αἰώνα

«Ρωσικὴ Ἐπανάσταση 1917. Ἰδεολογικὲς ζυμώσεις ποὺ ὁδήγησαν σ’ αὐτήν, ἡ ρωσικὴ διανόηση καὶ ἡ ὀρθόδοξη χριστιανικὴ ματιὰ τοῦ Νικολάου Μπερντιάγιεφ» 

Μὲ τὸ παραπάνω θέμα ὀργάνωσαν ἐκδήλωση-συζήτηση ἡ ἐφημερίδα "Χριστιανικὴ" καὶ τὸ περιοδικὸ "Στέπα" τήν Τετάρτη 22 Νοεμβρίου 2017 στήν ΕΣΗΕΑ.

 

Ὁ Κώστας Καμαριάρης, συγγραφέας, πρώην Ἀντιπρόεδρος καὶ μέλος τοῦ Π.Γ. τοῦ Κινήματος τῆς Χριστιανικῆς Δημοκρατίας μίλησε με θέμα: 

 

Ἐλευθερία καὶ μέλλον στὴ σκέψη τοῦ Νικολάου Μπερντιάγιεφ. Χριστιανοὶ καὶ Κομμουνιστὲς τὸν 20ὸ αἰώνα.

 

Συντόνισε και προλόγισε ὁ Γιάννης Ζερβός, Πρόεδρος τῆς «Χριστιανικῆς Δημοκρατίας».

Χριστιανός και κομμουνιστής; Του Γιώργου Λιερού

Οι προβλέψεις του Μπερδιάγιεφ επαληθεύτηκαν με πολύ οδυνηρό τρόπο στη μετασοβιετική Ρωσία: το σοβιετικό καθεστώς θα καταστρέψει ακριβώς εκείνη τη φαντασιακή συγκρότηση που έκανε δυνατή κάποτε τη Ρώσικη Επανάσταση.

Χριστιανός και κομμουνιστής;

Παρουσίαση του βιβλίου του Νικολάϊ Μπερδιάγιεφ «Οι πηγές και το νόημα του ρώσικου κομμουνισμού»

Του Γιώργου Λιερού

Η επανάσταση είναι μια αποκάλυψη σε μικρογραφία. Είναι αυτό το δικαστήριο το εγκατεστημένο στο εσωτερικό της ιστορίας για να της απαριθμεί τα λάθη της.  

Νικολάϊ Μπερδιάγιεφ Χριστιανός και κομμουνιστής;

Ερώτημα και συγχρόνως άποψη, μια διατύπωση με την οποία ο πολύ σημαντικός Ρώσος φιλόσοφος, σύγχρονος της Οκτωβριανής επανάστασης, Νικολάϊ Μπερδιάγιεφ δίνει την σκοπιά από την οποία ασκεί κριτική στο εξαιρετικό βιβλίο του «Οι πηγές και το νόημα του ρώσικου κομμουνισμού».

Υποστηρίζοντας ότι «το κομμουνιστικό κοινωνικό σύστημα είναι κατά μεγάλο μέρος δίκαιο [και] οπωσδήποτε βρίσκεται πιο κοντά στον Χριστιανισμό απ’ ότι ο καπιταλισμός» {265}, αναγνωρίζοντας ότι «η κομμουνιστική επανάσταση… απελευθέρωσε  τις  λαϊκές δυνάμεις , τις έφερε στην ιστορική πραγματικότητα  : σ’ αυτό βρίσκεται όλη της η σπουδαιότητα» (17), ασκεί ταυτόχρονα μια σφοδρή πολεμική στον μπολσεβικισμό. 

Το βιβλίο είναι γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του τριάντα και ωστόσο διατηρεί μια τέτοια επικαιρότητα που το κάνει αναπόσπαστο μέρος της αναγκαίας βιβλιογραφίας για τη σημερινή συζήτηση με αφορμή τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή επανάσταση.

Η θεματολογία, το εύρος της κριτικής του, καθόλου δεν αφορά μόνο ένα χριστιανικό ή ένα χριστιανοσοσιαλιστικό κοινό, αλλά ακόμα περισσότερο , όλους εκείνους που εντάσσουν τους εαυτούς τους στην μεγάλη παράδοση της  κομμουνιστικής ιδέας, θεωρούν ανοιχτά  σήμερα τα μεγάλα κοσμοθεωρητικά ζητήματα και θέλουν να αποτιμήσουν κριτικά την επαναστατική εμπειρία του 20ου αιώνα.

Νικολάι Μπερντιάγιεφ Περι φανατισμού, ορθοδοξίας και αλήθειας

Το ζήτημα περί φανατισμού, το οποίο είναι συνδεδεμένο με την επιμονή στις ορθόδοξες διδασκαλίες, είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Η ιστορία είναι ρυθμική, τεράστιο ρόλο διαδραματίζει σε αυτή η εναλλαγή των ψυχικών αντιδράσεων. Μπαίνουμε σε ρυθμό όταν υπερέχει η τάση προς μια υποχρεωτική ενότητα, προς μια υποχρεωτική για όλους ορθοδοξία, προς μία τάξη που θα καταπιέζει την ελευθερία. Αυτή είναι μια αντίδραση απέναντι στον 19ο αιώνα, εναντίον του ανθρωπισμού και της αγάπης για την ελευθερίας. Καλλιεργείται η μαζική ψυχολογία της μη ανεκτικότητας και του φανατισμού. Ταυτόχρονα παραβιάζεται η ισορροπία και ο άνθρωπος καταλήγει να κυριαρχείται από μία μανιώδη εμμονή. Ο μεμονωμένος άνθρωπος γίνεται θύμα των συλλογικών ψυχώσεων. Λαμβάνει χώρα ένας τρομακτικός περιορισμός της συνείδησης, η καταπίεση και η εκτόπιση πολλών ουσιαστικών ανθρώπινων χαρακτηριστικών, με όλη την περίπλοκη συναισθηματική και διανοητική ζωή του ανθρώπου. Η ενότητα επιτυγχάνεται όχι μέσω της πληρότητας, αλλά μέσω της ολοένα και αυξανόμενης προσβολής. Η δυσανεξία έχει άμεση σχέση με τη ζήλια. Η ζήλια είναι ψύχωση, κατά την οποία χάνεται η αίσθηση της πραγματικότητας. Η ψυχική ζωή ανατρέπεται και επικεντρώνεται σε ένα σημείο, το σημείο όμως αυτό είναι εκείνο στο οποίο συμβαίνει η επικέντρωση, δεν εκλαμβάνεται καθόλου ρεαλιστικά.

Νικολάι Μπερντιάγιεφ Η αλήθεια της Ορθοδοξίας

Η αλήθεια της Ορθοδοξίας

Ο χριστιανικός κόσμος γνωρίζει ελάχιστα την Ορθοδοξία. Γνωρίζουν μόνο τις εξωτερικά και κατά κύριο λόγο αρνητικές πλευρές της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά όχι τους εσωτερικούς, πνευματικούς της θησαυρούς. 

Η Ορθοδοξία ήταν περίκλειστη, απαρνήθηκε το πνεύμα του προσηλυτισμού και δεν αποκαλύφθηκε στον κόσμο. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα η Ορθοδοξία δεν είχε εκείνη την παγκόσμια σημασία, εκείνο τον ενεργό ρόλο στην ιστορία, όπως είχαν ο Καθολικισμός και ο Προτεσταντισμός. Δεν έλαβε μέρος στον ανελέητο θρησκευτικό πόλεμο, επί σειρά αιώνων, επί αιώνες ζούσε υπό την προστασία μεγάλων αυτοκρατοριών (του Βυζαντίου και της Ρωσίας) και προστάτευσε την αιώνια αλήθεια από τις καταστροφικές διαδικασίες της παγκόσμιας ιστορίας. Για τον θρησκευτικό τύπο της Ορθοδοξίας είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι δεν ήταν επαρκώς επικαιροποιημένη και ανανεωμένη εξωτερικά, δεν ήταν μαχητική, αλλά γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η επουράνια αλήθεια της χριστιανικής αποκάλυψης διαστρεβλώθηκε λιγότερο απ’ ότι αλλού. 

Nικολάι Μπερντιάεβ (1874-1948), Ρώσος Ορθόδοξος θρησκειοφιλόσοφος

Ο αστός είναι ειδωλολάτρης, ζει δούλος του ορατού [...]. Ο αστός ήταν που πάνω στον Γολγοθά σταύρωσε το Χριστό. Αυτός ήταν που πάνω στο Γολγοθά χώρισε τον κόσμο από το Χριστό, το χρήμα από τους φτωχούς [...]. Οι αστοί δεν παραδέχονται το μυστήριο του Γολγοθά, αρνούνται το Σταυρό, γι' αυτό και η αστική αντίληψη της ζωής δεν έχει τίποτα κοινό με το τραγικό νόημά της. Όποιος ζει την τραγωδία δεν είναι αστός, καιστις αληθινά τραγικές ώρες της ζωής του παύει κάθε αστός να είναι αστός [...].Ο αστός, ανεξάρτητα από το αν εξωτερικά είναι ρωμαιοκαθολικός, ορθόδοξος ή λουθηρανός, θ' αρνιόταν τον Ιησού Χριστό κατά το ίδιο τρόπο, όπως το έκαμαν οι γραμματείς και οι φαρισαίοι [...]. Αντίποδας του αστικού πνεύματος είναι το πνεύμα που ελεύθερο περιδιαβαίνει τον κόσμο - διαβάτες του κόσμου είναι οι Χριστιανοί [...]. Όμως το πνεύμα του αστού θα συνεχίσει να νικά, όσο ο χριστιανικός κόσμος θεωρεί μια γήινη πόλη για ουράνια και όσο οι Χριστιανοί παύουν να νιώθουν σα διαβάτες του κόσμου".

(από το βιβλίο του "Η μοίρα της κουλτούρας", μτφρ. Τάσος Πανταζής, εκδ. Αστρολάβος / Ευθύνη, Αθήνα, χ.χ., σσ. 41-56.

Ανάρτηση από: Papathanasiou Athanasios
Αναδημοσίευση από:http://blogvirona.blogspot.gr/