Φώτης Κόντογλου – Παναγία, Mήτηρ Θεού

Στη θρησκευτική γλώσσα, τον θάνατο των αγίων δεν τον λένε τελευτή, αλλά τον λένε Κοίμηση, για την μακαριότητα που έχει η λέξη και για δείξουνε πως δεν πεθάνανε αλλά πως κοιμούνται γλυκά, κατά τα λόγια που είπε ο Χριστός στους μαθητάδες του για τον Λάζαρο: 

«Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται» (Ιω. ια΄11), και στους συγγενείς της κόρης του αρχισυναγώγου, που έκλεγε και οδυρότανε: «τί θορυβεῖσθε καὶ κλαίετε; τὸ παιδίον οὐκ ἀπέθανεν, ἀλλὰ καθεύδει» (Μαρκ. έ 39). Υστερώτερα οι Χριστιανοί λέγανε και για τους πεθαμένους ανθρώπους πως κοιμηθήκανε: « εκοιμήθη ο δούλος του Θεού τάδε».

Για την κοίμηση της Παναγίας δεν γράφει τίποτα το Ευαγγέλιο, γράφει μονάχα για τη Γέννηση της και τον Ευαγγελισμό. 

Τα της Κοιμήσεως τα γνωρίζουμε από την αγία Παράδοση, κατά την οποία την Παναγία την επήρε μετά την Ανάσταση ο απόστολος Ιωάννης, όπως του παράγγειλε ο Χριστός από το σταυρό, και την είχε στο σπίτι του σαν μητέρα, και πως υστερώτερα την είχε μαζί του στην Έφεσο, πράγμα που δεν είναι βέβαιο. Η Παναγία καθότανε μαζί του, ως που τελείωσε τη ζωή της, σε ένα σπίτι κοντά στον κήπο της Γεθσημανής. Αυτό το μέρος το αγαπούσε πολύ ο Χριστός και πήγαινε συχνά εκεί με τους μαθητάδες του. Εκεί πήγε και ύστερα από τον Μυστικό Δείπνο και προσευχήθηκε, τη νύχτα που τον πιάσανε οι Ιουδαίοι. Εκεί λοιπόν καθότανε και η Παναγία και περίμενε να την πάρει ο Γυιός της.

 Και σαν ήλθε ο καιρός, έστειλε ο Χριστός Άγγελο να της πεί πως θα την πάρει από την πρόσκαιρη ζωή στην αιώνια. Σαν το άκουσε η Παναγία αυτό χάρηκε κι ανέβηκε στο Όρος των Ελαιών, απ΄ όπου είχε αναληφθεί ο Κύριος, και έκανε την προσευχή της. Και γυρίζοντας στο σπίτι της, τα ετοίμασε όλα για την ταφή της η ίδια.

Οι απόψεις των βυζαντινολόγων για την τέχνη της Μακεδονικής Αναγέννησης

του Χρήστου Χατζηλία, παιδαγωγού

To παρών άρθρο επιχειρεί να σκιαγραφήσει σε λίγες σειρές τις απόψεις μεγάλων βυζαντινολόγων για την τέχνη μετά τη περίοδο της Εικονομαχίας την οποία ο καθένας αναλύει τις πολιτικές και πολιτισμικές καταβολές τις συγκεκριμένης όπως αυτός τις αντιλαμβάνεται, στόχος είναι η συγκέντρωση, η σύγκριση και η κριτική των απόψεων τους.

Η Μακεδονική δυναστεία (867-1057) υπήρξε μια από τις αποτελεσματικότερες της ιστορίας του Βυζαντίου, μέλη της κατάφεραν να αυξήσουν εδαφικά το κράτος περνώντας στην αντεπίθεση μετά από πολλές ήττες από Άραβες και Βούλγαρους, την περίοδο εκείνη η αυτοκρατορία εκτείνονταν από την Ιταλία μέχρι τον Καύκασο και την Συρία, όπως επίσης από την Κροατία μέχρι την Κριμαία και την Κύπρο. Επηρέασε πολλούς λαούς μέσω της διπλωματίας, της σύναψης επιγαμιών και φυσικά των ιεραποστολών με πρωτεργάτες τους Κύριλλο-Κωνσταντίνο και Μεθόδιο όπου αρχίζει ο εκχριστιανισμός των Σλάβων της Βαλκανικής και των Ρώσων του Κιέβου. Όσον αφορά το καλλιτεχνικό κομμάτι αρχίζει σταδιακά μια ανάκαμψη των απεικονίσεων ιερών προσώπων στους ναούς και ακολουθεί μια στροφή προς τα ελληνιστικά πρότυπα.

Οι βυζαντινολόγοι Vasiliev, Mango, Runciman, Obolensky, Diehl έδωσαν ο καθένας την δική του θεωρία για το πως αντιλαμβάνεται την τέχνη της Μακεδονικής Αναγέννησης.

ΠΡΟΣΚΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 

Γιορτάζουμε το σωτήριο γεγονός της Γέννησης του Χριστού, τη σοβαρότητα του οποίου, απειλεί να επισκιάσει μια συνηθισμένη τάση ρομαντικής προσέγγισης. Δεν είναι μια τάση αθώα, αλλά αποτελεί παρέκκλιση από την ορθόδοξη παράδοση (ας παραβλέψουμε εδώ τον άκρατο καταναλωτισμό των ημερών ). Κάτω από τα πιο ψηλά χριστουγεννιάτικα δένδρα και τις πιο φαντασμαγορικά στολισμένες και φωτισμένες πλατείες κρύβεται η απουσία μιας αυθεντικής ζωής.

Η Εκκλησία όμως, συνεχώς μας καλεί σε μια δυναμική πορεία κατά της εκτροπής αυτής και πάντα μας προφυλάσσει από κάθε είδους μονομέρειες και μονοφυσιτισμούς που γεννούν τέτοιες εκτροπές. Όπλα της είναι τα βιβλικά κείμενα, η υμνολογία και η αγιογραφία της. Με τον τρόπο που προσεγγίζει ή αποδίδει το μυστήριο της Γέννησης και στις τρεις αυτές φανερώσεις της, κρατάει και αυτό και εμάς στην αλήθεια. Από τη μια δεν το υποβαθμίζει σε μια ρομαντική ιστορία και από την άλλη δεν μας αφήνει περιθώρια να το βλέπουμε απλά σαν κάτι το διατηρητέο και απαραίτητο για τα έθιμα του τόπου μας .Θεωρώντας το μυστήριο της Γέννησης στις πραγματικές του διαστάσεις, μας καλεί να το βιώσουμε βαθιά μέσα μας.

Σήμερα όμως ο λόγος για την εικόνα της Γέννησης. Ας αναφέρουμε πρώτα δύο γενικές εκτιμήσεις.

Α) Στη βυζαντινή εικόνα της Γέννησης, μέσα σε μια συμφωνία χρωμάτων, διαστάσεων, θεμάτων και μορφών αποτυπώνεται η ισορροπία. Κυριαρχεί το θεανθρώπινο. Όλος ο Θεός παρών στην εικόνα και όλος ο άνθρωπος. Η εικόνα δεν ιστορεί ένα γεγονός, στο οποίο δρα μόνον ο Θεός ή μόνον ο άνθρωπος. Ο Θεός ευδοκεί και γίνεται άνθρωπος και ο άνθρωπος (στο πρόσωπο της Θεοτόκου) συνευδοκεί στο να συναντηθεί με το Θεό. Και όλη η κτίση μετέχει σ΄αυτή τη συνευδοκία. Για να γίνει ο άνθρωπος Θεός .

Β) Στην εικόνα συμπορεύεται ένας διάχυτος δραματικός τόνος με ένα χαρμόσυνο. Ο πρώτος υποβάλει μια σιωπηλή προσκύνηση και ο δεύτερος ωθεί σε δοξαστικά σκιρτήματα. Έχουμε να κάνουμε και εδώ με τη γνωστή χαρμολύπη της Μ. Εβδομάδας. Και αυτή η ανάμιξη βιωμάτων είναι που εξασφαλίζει την ισορροπία. Με άλλα λόγια, από κάθε πτυχή της εικόνας αναδύεται η θεανθρωπότητα, με βάση την οποία εξασφαλίζεται το ενιαίο μυστήριο της σωτηρίας μας. Κάθε πτυχή της υποβάλλει το μυστήριο, το οποίο ενεργείται εντός της ιστορίας όχι μια χρονική στιγμή αλλά απ΄αιώνων και στο διηνεκές. Γι΄ αυτό στη βυζαντινή εικόνα της Γέννησης, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, αλληλοπεριχωρούνται Γέννηση, Θεοφάνια, Σταύρωση, Ταφή και Ανάσταση. Όλα δηλαδή τα γεγονότα της θείας οικονομίας. Γι΄αυτό και ο προσκυνητής της εικόνας της Γέννησης ενώ προσκυνά τη Γέννα δεν χάνει την προοπτική της που είναι η σταύρωση, το πάθος, η ταφή και η ανάσταση. Δηλαδή ο πιστός ξεφεύγει από κομματιάσματα, απελευθερώνεται από το χρόνο διαβαίνει μέσα απ΄όλα σώζεται μέσα απ΄ όλα και προσκυνεί τον όλο Χριστό.

Μετά από τις γενικές αυτές εκτιμήσεις ας προσεγγίσουμε αναλυτικότερα την εικόνα.

Στη βυζαντινή εικόνα, σε αντίθεση με τη Δυτική, το σκηνικό της παράστασης δεν περιλαμβάνει στάβλο, άχυρα κ.λ.π. Ένα βουνό, ένα σπήλαιο, μια φάτνη-μνήμα, δυο ζώα είναι τα κύρια στοιχεία του σκηνικού αυτού, μέσα στο σπήλαιο. Έξω απ΄αυτό η Θεοτόκος, ο Ιωσήφ, οι άγγελοι, οι ποιμένες, οι μάγοι, το αστέρι, λίγα πρόβατα και δένδρα προσθέτουν το δικό τους χρώμα.

Βυζαντινή τέχνη

από

 Παναγιώτης Μιχελής

 -

Ἀπὸ θεολογικῆς ἀπόψεως ἡ εἰκόνα προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἐκλάμψεως, μετέχει ἑπομένως στὴ θειότητα τοῦ πρωτοτύπου· διαφέρει ἀπὸ τὸ θεῖον κατ’ οὐσίαν, ἀλλὰ ταυτίζεται πρὸς αὐτὸ καθ’ ὑπόστασιν. Δηλαδὴ ἡ εἰκόνα ἔχει τὴν ἴδια σχέση μὲ τὸ πρωτότυπο ποὺ ἔχει ὁ Χριστὸς μὲ τὸν Πατέρα, καὶ εἶναι ἐξ ἴσου ἀληθινὴ ὅσο καὶ ἡ ἀναπαράσταση τοῦ Πάθους κατὰ τὴ θεία λειτουργία. Οἱ πιστοί της ὀφείλουν ἑπομένως προσκύνησιν τιμητικήν, διότι μέσῳ αὐτῆς λατρεύουν τὸ πρωτότυπο καὶ ὄχι αὐτὴ ταύτη τὴν εἰκόνα, ὅπως συνέβαινε μὲ τὴ λατρεία τῶν εἰδώλων στοὺς εἰδωλολάτρες. Ἀλλὰ ἡ θεολογία δὲν εἶναι ἀρκετή, γιατὶ ἡ τέχνη πρέπει νὰ ὑποβάλλη τὴ σημασία τῶν θεολογικῶν συμβόλων. Γι’ αὐτὸ ἡ αἰσθητικὴ κρίση γιὰ τὰ θρησκευτικὰ ἔργα τέχνης δὲν χάνει τὴν ἀξία της.
Ἡ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ δὲν ἀναπαριστοῦσε τοὺς θεοὺς τοῦ Ὀλύμπου, ἀλλὰ τοὺς μάρτυρες, τοὺς ἁγίους, τοὺς ἀγγέλους καὶ τὸ Χριστό. Στὴ θέση τῶν γυμνῶν καὶ ρωμαλέων σωμάτων τῆς κλασσικῆς τέχνης, ἡ ζωγραφικὴ ἔπρεπε νὰ παριστάνη ὄντα ἀσκητικὰ καὶ ἐξαϋλωμένα. Ἐπὶ πλέον ὤφειλε νὰ παριστάνη ὄντα, πού, ἀντίθετα πρὸς τὶς μυθικὲς μορφὲς τῆς κλασσικῆς ἐποχῆς, ἔζησαν πραγματικὰ πάνω στὴ γῆ. Γι’ αὐτὸ δὲν τὴν ἀπασχολοῦσε πιὰ ἡ ἰδανικὴ ὀμορφιὰ ἀλλὰ ἡ ἐκφραστικὴ ὀμορφιὰ ποὺ προήρχετο ἀπὸ τὴν παράσταση τοῦ προσώπου. Ἡ τάση πρὸς τὴν προσωπογραφία ἐκδηλώθηκε πρῶτα στὴν ἑλληνιστικὴ ἐποχή, μιὰ ἐποχὴ ὅπου ἄρχισε νὰ προσδίδεται μεγαλύτερη σπουδαιότητα στὴν προσωπικότητα, ὅπως τὸ ἀποδεικνύουν τὰ πορτραῖτα τοῦ Fayum. Ἀλλὰ στὴ βυζαντινὴ ζωγραφικὴ εἶχαν σχεδὸν ἐγκαταλείψει τὸ νατουραλισμό, οἱ μορφὲς ἀπέβησαν διδιάστατες, περιορισμένες ἀπὸ περιγράμματα· καὶ τοῦτο γιατὶ σκοπὸς πιὰ δὲ ἦταν ἡ μίμηση ἁπλῶς τῆς ἐξωτερικῆς ὄψεως, ἀλλ’ ἐπίσης ἡ ἔκφραση τῶν ἐσωτερικῶν βλέψεων πρὸς τὸ θεῖο καὶ πρὸς ὅ,τι ἀπεκάλυπτε τὸ βάθος τῆς ψυχῆς.

Regis Debray: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Ευάγγελος Νιάνιος

“Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων”… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα: το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ώς τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα “Φώτα” της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν:  «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

REGIS DEBRAΥ: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Πώς συνέβη και ένας Γάλλος αναθρεμμένος με τον Διαφωτισμό, θιασώτης της Ουτοπίας της Επανάστασης – για την πραγμάτωση της οποίας έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, στα βουνά της Βολιβίας, στο πλευρό του Τσε Γκεβάρα – και σύμβουλος του προέδρου Μιτεράν ανακάλυψε τη βυζαντινή Εικόνα, για την οποία το ελληνικό ορθόδοξο πνεύμα συγκρούονταν για δύο περίπου αιώνες με το ανατολίτικο ανεικονικό;

Ευάγγελος Νιάνιος

"Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων"… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα: το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ώς τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα “Φώτα” της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν:  «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

*****

Πώς συνέβη και ένας Γάλλος αναθρεμμένος με τον Διαφωτισμό, θιασώτης της Ουτοπίας της Επανάστασης – για την πραγμάτωση της οποίας έθεσε σε θανάσιμο κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, στα βουνά της Βολιβίας, στο πλευρό του Τσε Γκεβάρα – και σύμβουλος του προέδρου Μιτεράν ανακάλυψε τη βυζαντινή Εικόνα, για την οποία το ελληνικό ορθόδοξο πνεύμα συγκρούονταν για δύο περίπου αιώνες με το ανατολίτικο ανεικονικό;

π. Χαράλαμπος Λίβυος Παπαδόπουλος

Η παρακάτω εικόνα είναι αφιερωμένη σε όλους τους αυτόκλητους "σωτήρες" και ημιμαθείς ξερόλες, που καμία σχέση δεν έχουν με το Χριστιανικό βίωμα και ήθος, παρά μονάχα με τον θρησκευτικό φανατισμό. Αυτούς που έγραφαν και έλεγαν οτι η ορθόδοξη εικονογραφία δεν έχει ασπασμό με φιλί στην συνάντηση του Ιωακείμ και της Άννας. Εκτός από το να μετατρέπεστε σε κριτές και τιμητές των συνανθρώπων σας, καθίστε να διαβάσετε και να μελετήσετε την Θεολογία της Εκκλησίας, και αφήστε τις θρησκευτικές κορώνες. Και να θυμάστε οτι το μεγάλο σας μαρτύριο θα είναι οτι δεν μπορείτε να χαρείτε και να αγαπήσετε, οπότε η κόλαση σας θα είναι αυτή, η παντελής αδυναμία να αναγνωρίσετε τον Νυμφίο της Εκκλησίας.

Για την ελληνικότητα των εικόνων Σχόλιο για τον Αλέξη Δαμιανό

Δημήτρης Μπάμπας

Μυθικό πρόσωπο στο χώρο του Ελληνικού σινεμά, περισσότερο δημιουργός παρά σκηνο-θέτης εικόνων, ο Αλέξης Δαμιανός έχει καταφέρει να διαβεί αλώβητος την αχανή έρημο του Ελληνικού κινηματογράφου: οι ταινίες του αποτελούν οάσεις στο άνυδρο τοπίο, φωτεινές εξαιρέσεις σ’ ένα χώρο που κυριαρχείται από μια κακή εκδοχή εμπορικού σινεμά και από μετέωρες διανοουμενίστικες απόπειρες. 

Η ολοένα αυξανόμενη φήμη του, παρ’ όλο το μικρό σε έκταση έργο του -τρεις ταινίες στο διάστημα 30 χρόνων (Μέχρι Το Πλοίο/ 1966, Ευδοκία/1971, Ηνίοχος/1995) - δεν δημιουργήθηκε τυχαία: Ο Αλέξης Δαμιανός πέτυχε να συλλάβει την πιο ζωντανή, αντιφατική και αληθινή πλευρά της ζωής στον Ελληνικό Χώρο, να μιλήσει για τη μυθολογία, τους αρχαίους και νέους μύθους του τόπου.
Είναι το ίδιο το πρόσωπο του Αλέξη Δαμιανού -όπως εξ’ άλλου και οι εικόνες των ταινιών του-, ένας τόπος στον οποίο συγκλίνουν όλες οι ιδιότητες που ορίζουν το ελληνικό τοπίο: Τραχύ, ακατέργαστο, άγονο, φαινομενικά νηφάλιο (αλλά εσωτερικά ανήσυχο), αποκαλύπτει -πίσω από την επιφανειακή σκληρότητα-, την ηπιότητα και ηρεμία που προσδίδει στον άνθρωπο ο αγώνας για εσωτερική γαλήνη, για αξιοπρέπεια, για επιβίωση. Αυτή την εσωτερική γαλήνη αποζητούν και τα πρόσωπα των ταινιών του -πρόσωπα που βιώνουν, με τον πλέον δραματικό τρόπο, μια εξωτερική τραγωδία (την τραγωδία της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας) και μια εσωτερική πάλη: ανάμεσα στο ένστικτο και τη λογική, ανάμεσα στην ελευθερία της επιθυμίας και τα δεσμά της κοινωνικής σύμβασης. 

Εικονομαχία: Η κατανόηση του Θείου... Το πνεύμα του μετά

Ν. Λυγερός: Η Εκκλησία μας 

είναι το πνεύμα του Βυζαντίου 

που νίκησε τους εικονοκλάστες

και αυτό μπορείς να το θυμάσαι

κάθε φορά που φιλάς μια εικόνα

γιατί χωρίς αυτήν δεν θα μπορούσες

και θα έβλεπες ένα κτίριο κενό

αν υπήρχε βέβαια μετά την εξαφάνιση 

κάθε εικόνας έτσι αν δεν αντιστέκεσαι

είναι σαν να λειτουργείς ως συνεργάτης

που με την παρουσία του 

βοήθησε να καούν 

και να καταστραφούν εικόνες. 

Εικονομαχία: Η κατανόηση του Θείου - Σ. Ντρέκου

Η Εικονομαχία ήταν η κατάληξη μιας μακράς περιόδου, αρχομένης από τον Μονοφυσιτισμό και με συνέχεια στον μονοενεργητισμό και μονοθελητισμό, κατά την οποία προσπαθήθηκε να επιβληθεί η Ασιατική αντίληψη περί του τρόπου κατανόησης του Θείου επί της Ορθοδοξίας. Από τον «μονολιθικό» μονοθεϊσμό του Ισλάμ έως το χαοτικό κενό των θρησκειών της Άπω Ανατολής, υπάρχει μια κοινή αντίληψη για το υπερβατικό: Απρόσωπο και εν πολλοίς απάνθρωπο. Ίσως γι' αυτό και οι προαναφερθείσες αιρέσεις βρήκαν μεγάλη απήχηση στην μικρασιατικές και μεσανατολικές επαρχίες της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και μηδαμινή στις Ευρωπαϊκές.

Το πνεύμα του μετά - Ν. Λυγερός

Ἡ Σημασία τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων στὴν Ἑλληνορθόδοξη Παράδοσή μας

ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου - Καθηγητοὺ

Η Ἃ΄ Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν εἶναι ἀφιερωμένη στὴν μεγάλη ἑορτὴ τῆς Ὀρθοδοξίας μας. Σύμπασα ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει μὲ κάθε λαμπρότητα, μὲ κύριο χαρακτηριστικό του ἑορτασμοῦ τὴν περιφορὰ τῶν ἱερῶν εἰκόνων καὶ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Συνοδικοῦ της Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου σὲ ὅλους τους ναούς. 

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ὅρισαν νὰ ἑορτάζεται ἡ ἡμέρα αὐτὴ σὲ ἀνάμνηση τῆς παύσης τῆς εἰκονομαχίας καὶ τῆς ὁριστικῆς ἀναστήλωσης τῶν ἱερῶν εἰκόνων ἀπὸ την εὐσεβῆ βασίλισσα τοῦ Βυζαντίου Θεοδώρα (μετέπειτα ἁγία της Ἐκκλησίας μας) στὶς 4-3-843. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ θεωρήθηκε μείζονος σημασίας διότι μὲ τὶς ἀποφάσεις τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787), ὁλοκληρώθηκε ἡ διατύπωση τῆς δογματικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μᾶς (τριαδολογικὸ καὶ χριστολογικὸ δόγμα). Ἡ εἰκονομαχικὴ ἔριδα (726-843) ὑπῆρξε ἄλλωστε ἕνας θλιβερὸς σταθμὸς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας, ἡ ὁποία προξένησε ἀφάνταστη φθορὰ στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας. Μέσα ὅμως ἀπὸ αὐτὴ τὴ λαίλαπα βγῆκε καὶ κάτι θετικό, ἡ διατύπωση τῆς θεολογίας τῶν ἱερῶν εἰκόνων, ἡ ὁποία κὰτ οὐσίαν, ὅπως θὰ δοῦμε, εἶναι...
ἐπέκταση καὶ ἀνάπτυξη τοῦ χριστολογικοῦ δόγματος. 

Ὅπως εἶναι γνωστὸ τὸ πρόβλημα τῆς εἰκονομαχίας τὸ προκάλεσαν παράγοντες ἔξω ἀπὸ τὴν Ἑλληνορθοδοξία. Ὁ Ἰουδαϊσμὸς καὶ ὁ Ἰσλαμισμὸς θεωροῦν τὸν εἰκονισμὸ ὡς εἰδωλολατρία. Γενικὰ ἡ λαοὶ τῆς Μέσης Ἀνατολῆς ἀπεχθάνονται τὴν εἰκονικὴ τέχνη, γι’ αὐτὸ καὶ πέρασε αὐτὴ ἡ νοοτροπία στὶς θρησκεῖες τους. Ἀντίθετα ὁ Ἑλληνισμός, ἡ πιὸ εὐγενικὴ ἔκφραση τοῦ παγκοσμίου πολιτισμοῦ, ὄχι μόνο δέχεται τὸν εἰκονισμό, ἀλλὰ καὶ τὸν προήγαγε σὲ ὕψιστη τέχνη. 

Ὁ Χριστιανισμὸς στὴν ὀρθόδοξη μορφή του, ὅπως εἶναι γνωστό, ἀπορριψε τὶς προλήψεις τοὺ παρελθόντος καὶ υἱοθέτησε κάθε ἄξια ποὺ προάγει τὴν ἀνθρώπινη προσωπικότητα. Ὁ Ἑλληνισμὸς ἔδωσε ἄπειρα στοιχεῖα χρήσιμα στὴ νέα πίστη. Θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι ὁ Ἑλληνισμὸς στὴν γνήσια μορφὴ τοῦ μεταστοιχειώθηκε ὡς Χριστιανισμὸς καὶ συγκεκριμένα σὲ Ἑλληνορθοδοξία! 

Ἡ ἀπαράμιλλη εἰκονικὴ ἑλληνικὴ τέχνη παραλήφθηκε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν ποιμαντική Της διακονία. Ἡ εἰκόνα ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν κατακομβῶν μέχρι σήμερα λειτουργεῖ ὡς τὸ βιβλίο τῶν ἀγραμμάτων στοὺς ναούς. Γιὰ νὰ εἶναι αὐτὸ σύμφωνο μὲ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ Πατέρες διατύπωσαν προσεκτικὴ διδασκαλία σύμφωνη μὲ τὶς βιβλικὲς ἐπιταγές. 

π. Σταμάτης Σκλήρης: Το θεολογικό νόημα της εικόνας των Χριστουγέννων

Ο π. Σταμάτης ιχνηλατεί τον δρόμο διά του οποίου οι πρώτοι χριστιανοί ζωγράφοι αναζήτησαν έναν τρόπο απεικόνισης της ιερής ιστορίας.

 

Αναφέρεται στην επίδραση της αρχαιοελληνικής τέχνης και εξηγεί, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, σε ποιες εκφραστικές ανάγκες ανταποκρίνεται η εικαστική γλώσσα την οποία, βήμα με βήμα, αξιώθηκαν να δημιουργήσουν οι άνθρωποι της βυζαντινής εποχής.

Επισημαίνει ότι οι υπερβάσεις τόσο του ευσεβισμού, όσο και του συναισθηματισμού υπήρξαν παρούσες από την πρώτη στιγμή, επισημαίνει την οπτική απόδοση μιας δύναμης εσωτερικής στις μορφές, ολότελα ξένης απ’ την επιβολή της ισχύος, καταδεικνύει εν ολίγοις τη διάσωση του αρχαίου «μέτρου» (αυτού που θα χανόταν, αργότερα, στη δυτική «Αναγέννηση») στην καλλιτεχνική σημειωτική και της χριστιανικής εποχής του ελληνικού κόσμου.

Στο τέλος, ο ομιλητής παρουσιάζει και δικές του δοκιμές εικονισμού της Γεννήσεως.

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στην ενορία του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά στην Πλάκα, στις 15 Δεκεμβρίου 2017. Η λήψη, όπως και η επεξεργασία, της μαγνητοσκόπησης έγινε από το Αντίφωνο.

Ένα κορίτσι που το έλεγαν Μαρία

του Μάνου Στεφανίδη

Στην μνήμη της μάνας μου Βαρβάρας που κοιμήθηκε πριν έντεκα χρόνια 

Μια Μαρία κλέβει όλων τις καρδιές στην όπερα του Bernstein - και αργότερα στη δημοφιλέστατη ταινία - West Side Story. Μια Μαρία έχει επίσης κατακτήσει εδώ και δυο χιλιετίες τις ψυχές ολόκληρης της Δύσης (το χλωμό της αντίστοιχο στο Ισλάμ είναι ίσως η Φατίμα). Πρόκειται για την Παναγία των ορθοδόξων, τη Santa Maria των καθολικών, το απόλυτο αρχέτυπο της μητέρας που θήλασε τον Σωτήρα του κόσμου με το γάλα του ουρανού όπως η Ήρα το μικρό Ηρακλή. Η Παρθένος της Ναζαρέτ εξανθρωπίζει το ισόπλευρο τρίγωνο της χριστιανικής τριαδικής Θεότητας, εμποτίζοντάς το με το αίμα, το δάκρυ αλλά και το γέλιο των ανθρώπινων όντων. Μια γυναίκα, μ’ άλλα λόγια, δίνει ουμανιστική υπόσταση στο δογματικό δίδυμο των αρρένων Πατρός και Υιού. Οι καθολικοί μάλιστα για να εξυψώσουν ακόμη περισσότερο την ιερή παρθένα, υποστήριξαν με φανατισμό το δόγμα της “αμώμου συλλήψεώς” .Της “immaculata concoeptio”. Στην χριστιανική  εικονογραφία η Παναγία δεσπόζει και αποδίδεται, -αν και σε άπειρες παραλλαγές όπως είναι φυσικό - με δυο βασικούς τρόπους: Αυτόν της Γλυκοφιλούσας, δηλαδή της τρυφερότατης μεταφοράς της μητρικής στοργής  όπου το Βρέφος ακουμπάει την παρειά του στο μάγουλο της μάνας του και αυτόν της Πιετά, δηλαδή της αποσβολωμένης γυναίκας που κρατάει νεκρό, τον Θεάνθρωπο γιό της της σε μιαν άδεια αγκαλιά. 

Βυζαντινές εικόνες της παλαιολόγειας εποχής με Οδηγήτριες ή Βρεφοκρατούσες θα πλημμυρίσουν την προαναγεννησιακή Ιταλία ή την Ρωσία του Θεοφάνους του Γραικού και θα εντοπίζονται σήμερα ως Παλλάδια στα ιερά διάσημων ναών (π.χ. στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας και τον Άγιο Πέτρο της Ρώμης). Αυτές οι υπερβατικές αλλά και τόσο πραϋντικές μορφές θα αντικατασταθούν λίγο μετα από τις γήινες μικρές Μαντόνες του Giovanni Bellini, του Raphael, του Giorgione έως την σύγχρονη Ολίβια Χάσεϊ του σκηνοθέτη Franco Zeffirelli. Στις βυζαντινές “Κοιμήσεις” πάλι  αλλά και στην περίφημη εικόνα του Γκρέκο στη Σύρο συνυπάρχουν, δογματικώς άψογα, τόσο το νεκροκρέββατο της Παρθένου με τους Αποστόλους συναθροισθέντας ενθάδε όσο και η θριαμβική Μετάστασή της στο ανώτερο μέρος της σύνθεσης με τις πύλες του Ουρανού διάπλατες για να την υποδεχτούν. Αντίστοιχα ο Caravaggio θα ζωγραφίσει την Κοίμηση απόλυτα γειωμένη με το απόλυτο του θανάτου να δεσπόζει  έχοντας ως μοντέλο το κορμί μιας πόρνης που βρέθηκε πνιγμένη στον Τίβερη και τους Αποστόλους γύρω να θρηνούν γοερά (Λούβρο). Ο Tiziano πάλι, ο Carracci αλλά και ο Γκρέκο αποδίδουν με την θεατρική μπαρόκ οπτική του sotto in su (δηλαδή το θέμα ειδωμένο από κάτω προς τα πάνω σαν σε σκηνή θεάτρου) την Θεοτόκο να υψώνεται μεγαλόπρεπα στις πτέρυγες αγγέλων και συννέφων στους ουρανούς πάνω από το άδειο της Τάφο και εμπρός στα εκστατικά μάτια των Αποστόλων.

Αρχές Αγιογραφίας - θεολογική ανάλυση της εικόνας της Θεοτόκου (κείμενο+βίντεο)

Βασικές αρχές της Αγιογραφίας και ανάλυση 

της θεολογίας της εικόνας της Θεοτόκου.

π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου

Δρ. Θεολογίας και Οικονομικών

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του πρωτοπρεσβύτερου Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου, στα πλαίσια των μαθημάτων Αγιογραφίας των Αγίων Εικόνων της Ορθοδοξίας μας, που έγινε την Παρασκευή, 04-11-2005. (κείμενο και βίντεο) (κατεβάστε την (click to download)) (floga.gr)

Μάθημα 1ο

Στην αρχή των μαθημάτων μας θα κάνουμε ένα εικοσάλεπτο το οποίο θα το λέμε «θεολογία της εικόνας», γιατί η θεολογία της εικόνας είναι πάρα πολύ ουσιαστική για να ξέρουμε πώς θα αγιογραφούμε. Δεν περιγράφουμε απλώς γεγονότα και τα αποτυπώνουμε όπως μας ήρθε στο μυαλό. Η κάθε γραμμή που κάνουμε και χαράσσουμε είναι μια θεολογία, γιατί στην εικόνα ξεδιπλώνεται όλη η θεολογία των Πατέρων.

Η Εκκλησία μας, για δυνατότητα μελέτης που έχουμε για τα γεγονότα τα οποία περιγράφονται στο έργο της θείας οικονομίας, έχει την Αγία Γραφή η οποία μας λέει τα γεγονότα, έχει τους Πατέρες που ερμηνεύουν αυτά τα γεγονότα, έχει τους ύμνους της Εκκλησίας μας που ερμηνεύουν και εκείνοι τα γεγονότα - είναι μια ερμηνεία του κειμένου οι ύμνοι- και έχει και τις εικόνες που είναι και αυτές μια ερμηνεία δια της γραφικής τέχνης. Άρα για να κάνω ερμηνεία, όπως κάνουν οι Πατέρες της Εκκλησίας για να μπορούν να ερμηνεύσουν την Αγία Γραφή, πρέπει ο αγιογράφος να είναι άνθρωπος φωτισμένος, να μετέχει στα γεγονότα της Εκκλησίας και να ξέρει την Γραφή.

Είναι μια διδασκαλία που μετέχει σε μια γλώσσα ειδική που είναι η γλώσσα της Αγίας Γραφής. Έτσι λοιπόν ο αγιογράφος πρέπει να ξέρει την ερμηνευτική της Εκκλησίας σε όλα τα γεγονότα για να μπορεί να αποτυπώσει πάνω στην εικόνα την θεολογία που αποτυπώνεται μέσα στην Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας μας.

Η ΕΙΣ ΑΙΓΙΠΤΟΝ ΦΥΓΗ...

REGIS DEBRAΥ: Εγκώμιον αγίων Εικόνων!

Εκτύπωση PDF

Του Ευάγγελου Νιάνιου*

‘’Πανήγυρις φαιδρά, ιερά πανδαισία, δεύτε πιστοί μεθέξωμεν· ακραιφνής Φράγκος και γαρ ημάς συγκαλείται, εστιάτωρ ων πνευματικός, ού η τράπεζα γέμει ελληνικών εδεσμάτων’’… Το βιβλίο του Ρεζίς Ντεμπραί «Ζωή και θάνατος της εικόνας» – περί αυτού πρόκειται – που πρωτοκυκλοφόρησε το 1992 είναι ένας ύμνος στην αιώνια – ειδωλολατρική και ορθόδοξη – Ελλάδα. Και όμως διαπραγματεύεται ένα καθόλα σύγχρονο θέμα: τις γεωπολιτικές διαστάσεις της εικόνας. Aυτό που εντυπωσιάζει στο βιβλίο δεν είναι ο εκθειασμός των Αρχαίων προγόνων μας – δεν είναι ο πρώτος που το κάνει και άλλοι ίσως τον ξεπερνούν σε επαίνους – αλλά ο ανυπόκριτος εγκωμιασμός των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, από τον Μέγα Αθανάσιο μέχρι τον άγιο Νικηφόρο, τον Πατριάρχη και η αναγνώριση ότι η νίκη των εικονολατρών επί των εικονομάχων συνιστά μέγιστη πολιτισμική κατάκτηση. Η διεισδυτική του ματιά συνδυάζει την κοινωνιολογική κριτική και το θεολογικό σχόλιο.

Δεν θα ήταν υπερβολή να λέγαμε ότι σπάνια ακούστηκαν, από χείλη κοσμικού, μεγαλύτερες αλήθειες από αυτές του σ.: «Η νέα θεότητα λέγεται επικαιρότητα: Η Ενσάρκωση στο ακρότατο όριό της. Η μικρή οθόνη δεν πάλλει το φως της ογδόης ημέρας, αυτό της αποκαλυπτικής όρασης που θα μας επιτρέψει επιτέλους να δούμε τον Θεό στην πληρότητά του… Έχει μετριότερους στόχους: φωτίζει τις επτά ημέρες της εβδομάδος ακτινοβολώντας μας πραγματικότητα. Η χριστιανική Εικόνα έλεγε: ο Θεός σας είμαι παρών. Η μεταχριστιανική Εικόνα : το παρόν είμαι ο Θεός σας». Όπου το πρώτο, είναι το του Χριστού «Κι εγώ θα είμαι μαζί σας πάντα, ως τη συντέλεια του κόσμου» και το δεύτερο, ο άρχων του κόσμου τούτου, προσκυνήστε με… Τα ‘’Φώτα’’ της συνεχούς προόδου έχουν σβήσει και ο κόσμος έχει γυρίσει στο σκοτεινό παρελθόν: «Η χριστιανική Εικόνα παραπέμπει υπερφυσικά στο Είναι από το οποίο και απορρέει, η καλλιτεχνική εικόνα το ανα-παριστά τεχνητά, η απευθείας εικόνα εκλαμβάνεται φυσιολογικά ως το Είναι. Μετά την ιδέα της οπισθοδρομικής προόδου και της βαλκανίζουσας παγκοσμιοποίησης, οφείλουμε να δεχτούμε την πραγματικότητα ενός άλλου παραδόξου: την ηλεκτρονική κοινωνία ως πρωτόγονη κοινωνία».

Δεκαπενταύγουστος-Πάσχα καλοκαιριού (συζήτηση, ΕΡΤ)

Το θεολογικό περιεχόμενο και το ανθρωπολογικό μήνυμα της εορτής της Κοιμήσεως – όπως το διαβάζουμε, κυρίως, μέσα απ’ την ορθόδοξη εικονογράφηση.

Διαλέγονται, ο Αρχιμανδρίτης τότε (σήμερα Μητροπολίτης Δημητριάδος & Αλμυρού) Ιγνάτιος Γεωργακόπουλος, ο Πρωτοπρεσβύτερος Σταμάτης Σκλήρης και ο ιστορικός τέχνης Νίκος Ζίας.

Ἀλληγορία τῆς Θείας Μετάληψης-ΣΥΝΑΞΗ 138

Ένθετο Τέχνης τεύχους 138 της Σύναξης

Ἀλληγορία τῆς Θείας Μετάληψης

Στὴν εἰκόνα τοῦ Βυζαντινοῦ καὶ Χριστιανικοῦ Μουσείου μὲ ἀριθμὸ ΒΧΜ 2221 ἀπεικονίζεται τὸ θέμα τῆς Ἀλληγορίας τῆς Θείας Μετάληψης. Εἶναι διαστάσεων 54 x 44,5 ἑκατοστῶν, χρονολογεῖται τὸν 17ο αἰώνα καὶ ἐπιγράφεται Ἡ Μετάληψις. 

Στὸ κέντρο τῆς παράστασης ὁ Χριστὸς ἡμίγυμνος καὶ μετωπικὸς κάθεται στὰ τέσσερα σύμβολα τῶν εὐαγγελιστῶν, τὸν λέοντα, τὸν μόσχο, τὸν ἀετὸ καὶ τὸν ἄγγελο. Μὲ τὸ δεξὶ χέρι κρατᾶ τὴν πληγή του καὶ μὲ τὸ ἀριστερὸ ἀνοιχτὸ εὐαγγέλιο στὸ ὁποῖο ἀναγιγνώσκει κανεὶς περικοπὴ ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη: 

«Ἐγώ εἰμι/ ὁ ἄρτος ὁ ἐκ/ τοῦ οὐρανοῦ/ καταβάς• πᾶς/ ὁ τρώγων/ τὸν ἄρτον/ τοῦτον κ(αί)/ πίνων τὸ/ αἷμα τοῦτο/ θάνατον οὐκ ὄ/ψεται». Δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ πλαισιώνεται ἀπὸ τὶς σεβίζουσες μορφὲς τῆς Παναγίας καὶ τοῦ Ἰωάννη τοῦ Προδρόμου. Πατᾶ σὲ σφαῖρα τὴν ὁποία ὑποβαστάζουν δύο ἄγγελοι, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὁ ἕνας συλλέγει τὸ αἷμα ἀπὸ τὴν πληγὴ τοῦ Χριστοῦ σὲ Ἅγιο Ποτήριο καὶ ὁ ἕτερος κρατάει ἄρτο. Στὸ πάνω τμῆμα τῆς εἰκόνας διακρίνονται ἑκατέρωθεν ἀπὸ τρία ἀγγελάκια τὰ ὁποῖα κρατοῦν τὰ σύμβολα τοῦ Πάθους, ἀριστερὰ τὸν σταυρό, τὴ σκάλα καὶ τὴ λόγχη καὶ δεξιὰ τὸν κίονα τῆς μαστίγωσης, τὸν σπόγγο καὶ τὰ καρφιά.

Ανέστη και διέλυσε προαιώνια σκοτάδια

H εις Αδου Κάθοδος: πρώτο τέταρτο του 16ου αιώνα. Κέρκυρα, Μουσείο Αντιβουνιώτισσας

* H Ανάστασι δεν συμβολίζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως εκτόξευσι του Χριστού προς τα ουράνια, διότι κατανοείται ως νίκη επί του θανάτου, επί της ανθρωπίνης μερικότητος. Ο θάνατος δεν είναι μόνο φυσικός· είναι κάτι που φέρομε επάνω μας ως βίωμα

Γιορτάζουμε σήμερα την πανήγυρη των πανηγύρεων - την Ανάστασι του Ιησού Χριστού. Στην Ανάστασι έγκειται η πεμπτουσία του ευαγγελικού μηνύματος, αφού «ει Χριστός ουκ εγήγερται, ματαία η πίστις υμών», για να θυμηθώ την επιστολή του Παύλου στους Κορινθίους, οι οποίοι φαίνεται δυσκολεύονταν να παραδεχθούν κάτι που δεν είχε ιδεί κανείς με τα μάτια του. Διότι αυτόπτης μάρτυς κατά την ίδια τη στιγμή της Αναστάσεως δεν υφίσταται. H αφήγησι των τεσσάρων ευαγγελιστών περιλαμβάνει όσα εκ των υστέρων οι μυροφόρες γυναίκες αντελήφθησαν φθάνοντας πρώτες στον τάφο. Κι όμως αυτή ακριβώς η λιπομαρτυρία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της χριστιανικής πίστεως.

H αγωνία να πατούν στην πραγματικότητα έκανε προφανώς τους Κορινθίους ν' αμφιβάλλουν· η ίδια αγωνία κάνει εμάς να εγκαταλείπομε μαζί με τις φαντασιώσεις μας και αυτό το νόημα των πραγμάτων. Αφ' ης στιγμής δεν διακρίνομε το πνευματικό βάθος, θυσιάζομε απλόχερα το νόημα των γεγονότων που τρέχουν γύρω μας, αλλά και αυτών των κειμένων που επί αιώνες μάς γαλουχούν, για να τα μεταβάλομε σε ερήμους αρχαιολογικών εκσκαφών και ιστορικών αναδιφήσεων. Αξίζει λοιπόν να διαβάσομε την ευαγγελική κατάθεσι περί της Αναστάσεως του Χριστού και να της αποσπάσομε ένα υπερχρονικό νόημα το οποίο θα την τιμά δεόντως.

Παρά τις επί μέρους μεταξύ των διαφορές, οι τέσσερις ευαγγελισταί συμφωνούν εις τα εξής ουσιώδη: ότι το ίδιο το γεγονός της Αναστάσεως δεν βεβαιώνεται από αυτόπτες μάρτυρες· ότι η Μαρία Μαγδαληνή μαζί με άλλες γυναίκες (ίσως και μόνη της) διεπίστωσαν ήδη από τα χαράματα της επομένης του Σαββάτου πως το μνημείο του Χριστού ήταν ανοικτό και αντί του τιμίου του σώματος υπήρχαν μόνον τα νεκροσέντονα· ότι την επεξηγηματική πληροφορία περί της Αναστάσεως του Ιησού έδωσε ένας επί τόπου παρών άγγελος (ίσως και δύο)· ότι εν συνεχεία ο αναστηθείς χρειάσθηκε να εμφανισθή κατ' επανάληψιν στους μαθητάς αγνώριστος, για να επαληθεύση τα θρυλούμενα. Καλούμεθα επομένως να δεχθούμε συμπερασματικώς την Ανάστασι και να ανεχθούμε τον αντίλογο είτε να την πιστέψομε αμαρτύρητη.

Περί την Εικονολογία του Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα

Δημήτρης Γ. Ιωάννου

Είναι γνωστή η επιστημονική θεωρία και διδασκαλία του Μητρ. Περγάμου Ιωάννου Ζηζιούλα, κορυφαίου θεολόγου της εποχής μας, για το ότι ο  Επίσκοπος αποτελεί το ορατό σύμβολο ενότητας της εκκλησίας, όντας «εις τύπον και τόπον Χριστού». Κατά τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη, το εξαιρετικό χάρισμα του Επισκόπου στην Εκκλησία, είναι ακριβώς ότι «εικονίζει» τον Χριστό. Ερμηνεύοντας μερικοί αυτήν την διδασκαλία,  θεωρούν ότι η θεία Λειτουργία είναι «επισκοποκεντρική» (αντίθετα από άλλους που εκλαμβάνουν αυτό ως μια υπερβολή και μιλούν για «χριστοκεντρισμό»). Μάλιστα, μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι κορυφαίοι επίσης θεολόγοι και πνευματικοί πατέρες της εποχής μας διαφοροποιούνται ως προς αυτό έναντι του Μητροπολίτη. Έχω υπόψη μου εδώ τα παραδείγματα του μακαριστού πατέρα Ιωάννη Ρωμανίδη, καθώς και του αγίου Γέροντος Σωφρονίου Σαχάρωφ, που αναπτύσσουν μια άλλη θεωρία περί του επισκόπου. Οι δύο τελευταίοι θεολόγοι μιλούν περισσότερο για το «διοικητικό» έργο του Αρχιερέως, ενώ δίνεται περισσότερη έμφαση και στο ζήτημα της προσωπικής αρετής που πρέπει να διαθέτει αυτός, ώστε να επιτελείται αξίως το έργο του.

Η συνάντηση της ελληνικής τέχνης με τον ανατολίτικο πολιτισμό

Ο Καλλιτέχνης Ούρεσης Τοντόροβιτς μιλάει για τις πολιτισμικές σχέσεις και επιρροές της ελληνικής τέχνης με την ανατολίτικη παράδοση.