Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε το 79ο-80ο τεύχος του περιοδικού Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριτικής. Το συγκεκριμένο τεύχος των Τετραδίων, περιοδικό που κυκλοφορεί από το 1980 από τις εκδόσεις “Στοχαστής”, έχει μια ιδιαιτερότητα. Είναι αφιερωμένο στη μνήμη τεσσάρων προσώπων που έφυγαν από τη ζωή την τελευταία διετία και οι συνθήκες της πανδημίας δεν επέτρεψαν τον αποχωρισμό που τους έπρεπε.
Πρόσωπα, που έβαλαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο, τη σφραγίδα τους στην ιστορία αυτού του τόπου. Αλλά και αποτελούν για τα Τετράδια, πρόσωπα αναφοράς των οποίων η δράση και η παρουσία τους ήταν πηγή έμπνευσης για την ταυτότητα του περιοδικού. Το τρέχον τεύχος των Τετραδίων είναι αφιερωμένο στη μνήμη των Μανώλη Γλέζου, Βάσου Λυσαρίδη, Θέμου Στοφορόπουλου, Δαμιανού Βασιλειάδη, με κείμενα των Λουκά Αξελού, Κώστα Βενιζέλου, Αθανασίας Φωτιάδη, Αριστομένη Συγγελάκη και Βασίλη Ασημακόπουλου αντίστοιχα.
Στο τεύχος αφετηριακά περιλαμβάνονται δύο κείμενα-αναλύσεις της γεωπολιτικής συγκυρίας: Του Σταύρου Λυγερού για την ιστορική καμπή που συνιστά ο πόλεμος στην Ουκρανία και του Ρούντι Ρινάλντι για την ενδιαφέρουσα έννοια της “πολυοργανικής κρίσης” του σύστηματος. Ακολουθεί κείμενο του Λαοκράτη Βάσση για τις δέκα ταυτοτικές “κοινές εν-νοήσεις”. Των Silvano De Prospo και Δημήτρη Δεληολάνη, που φέρνουν άγνωστα στοιχεία γύρω από τον ηρωικό θάνατο των αντιστασιακών Γιώργου Τσικουρή και Μαρίας Έλενας Αντζελόνι την περίοδο της δικτατορίας.
Επίσης υπάρχουν ακαδημαϊκού επιπέδου δημοσιεύσεις: Του Ευαγόρα Ευαγόρου για το δυναμικό ισχύος ενός έθνους και την περίπτωση του ελληνικού κράτους, του Αλέξανδρου Παπαδημητρίου, για τη βάση και το εποικοδόμημα στον Μαρξ και τον Γκράμσι και της Jhumpa Lahiri για τον Αντόνιο Γκράμσι, με αφορμή την ανακήρυξη σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Μπολόνιας το 2021 της ινδικής καταγωγής Αμερικανίδας συγγραφέως.
Ακόμα δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα περιλαμβάνουν τα Τετράδια: Του Αλέξης Ντε Τοκβίλ για τη σημασία και χρησιμότητα της μελέτης της ελληνικής και λατινικής φιλολογίας στις δημοκρατικές κοινωνίες. Του Δημήτρη Γληνού, για το χαρακτήρα του κινήματος των Νεοτούρκων το 1908, “Η τουρκική μεταπολίτευσις”. Το κείμενο είναι γραμμένο το 1909 και αποδεικνύεται ιδιαιτέρως οξυδερκές, τραγικά επιβεβαιωνόμενο τα αμέσως επόμενα χρόνια. Καταγράφει ακόμα την κατεύθυνση-προδιάθεση του Γληνού ως προς βασικά της σημεία προς το ανορθωτικό-βενιζελικό κίνημα που επρόκειτο να διαμορφωθεί εκείνη την περίοδο και ιδίως την αριστερή του πτέρυγα.
Υπάρχουν κράτη που οφείλουν την ύπαρξη τους στο γεγονός πως ορισμένοι λαοί και έθνη σε κάποια στιγμή της ιστορίας τους θεώρησαν πως η κατάσταση έπρεπε να αλλάζει ριζικά και ύψωσαν θαρραλέα τη σημαία της επανάστασης. Υπάρχουν όμως και κράτη που γεννήθηκαν με άλλο τρόπο, ώστε οι λαοί και τα έθνη που τα συγκροτούν να μην είχαν ποτέ αυτή την εμπειρία.
Η διαφορά ανάμεσα σε αυτά τα δυο είδη κρατών είναι σημαντική. Η συλλογική μνήμη, η κοινή ιστορία και η εικόνα που ένα έθνος κι ένας λαός διαμορφώνουν για τον εαυτό τους αλλάζει ριζικά. Στην περίπτωση που το κράτος συγκροτήθηκε με επαναστατικό τρόπο, η ιδέα της λαϊκής επανάστασης καθρεφτίζεται στη διαμόρφωση των θεσμών. Μια πρώτη πρόχειρη αναφορά που έρχεται αυτομάτως στο νου είναι το τελευταίο άρθρο όλων σχεδόν των ελληνικών Συνταγμάτων. Εκεί όπου ο λαός αναγνωρίζεται ως θεσμικό εργαλείο, το οποίο όχι μόνον μπορεί αλλά οφείλει, αποτελεί δηλαδή συνταγματικό καθήκον του, να εξεγερθεί, να επαναστατήσει, προκειμένου να υπερασπίσει το ισχύον σύνταγμα.
Μάταια θα προσπαθήστε να εξηγήσετε την ιδέα αυτή σε έναν Γερμανό ή Ιταλό συνταγματολόγο. Από τη δική τους συλλογική μνήμη απουσιάζει η ιδέα της επανάστασης. Στην περίπτωση της Ιταλίας, επί παραδείγματι, η εικόνα που επικρατεί και που γνωρίζουμε καλά μέσω του Γκράμσι, είναι εκείνη της επέκτασης του Βασιλείου του Πεδεμοντίου, μια "χαμένη ευκαιρία" για τους Ιταλούς επαναστάτες. Στη Γερμανία επίσης, ώστε η επανάσταση να παραμείνει μια ιδέα μακρινή, ξένη και σίγουρα επικίνδυνη και προς αποφυγή.
Στη χώρα μας, αντιθέτως, αναπτύξαμε μια πολύ οικεία εικόνα της επανάστασης: όλοι οι Έλληνες γνωρίζουν πως η ύπαρξη της χώρας, ενδεχομένως κι εκείνη του ίδιου του Ελληνισμού, οφείλεται σε κάποιους φωτισμένους διανοούμενους αστούς αλλά και σε πολλούς άμυαλους τυχοδιώκτες, ληστές, συμμορίτες, αναρχοκομμουνιστές, τρομοκράτες και μπαχαλάκηδες των Εξαρχείων, που σε κάποια φάση της ιστορίας είχαν τα κότσια να συγκρουστούν με τους οθωμανούς δυνάστες. Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι αλλόφρονες, ίσως να είχαμε τη μοίρα των χριστιανών της Τουρκίας που σφαγιάστηκαν ή στην καλύτερη των περιπτώσεων, εκείνη των Κούρδων, που ακόμη μάχονται για τα στοιχειώδη εθνικά δικαιώματα τους.
«Η επανάστασις η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ’ όσαις γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον της διοικήσεώς των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτον ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτον με ένα λαόν όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωρισθή ως τοιούτος, ούτε να ορκισθή παρά μόνον ό,τι έκαμνεν η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε να θεωρήσει τον Ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ΄ ως σκλάβους.
Μίαν φοράν όταν επήραμεν το Ναύπλιον ήλθε ο Άμιλτον να με ιδή. Μου είπε ότι πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμόν, και η Αγγλία να μεσιτεύση. Εγώ τού αποκρίθηκα, ότι αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς Καπετάν Άμιλτον ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους σκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμεν ελεύθεροι από γεννεά εις γεννεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε. Η φρουρά του είχε παντοτεινό πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα.
– Με είπε, ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια.- Η φρουρά του Βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά. Έτζι δεν με ωμίλησε πλέον».
Αγαπητές φίλες και φίλοι,
