"Διακηρύσσει [ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος] ότι οι άγιοι Πατέρες 'κηρύττουν τον κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό ν τ η ς α γ ά π η ς, ως θ ε μ ε λ ι ώ δ η χριστιανικήν διδασκαλίαν' και ότι 'επί τα ίχνη της κομμουνιστικής πολιτείας της αγάπης βαδίζει μέχρι σήμερον ο μοναχικός βίος και δη ο κοινοβιακός και ιδία ο εν Άθω...'"

π. Γ. Μεταλληνού, "Φώτα και φως", σελ. 302, κεφ. "Ο από Τραπεζούντος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος ως εκκλησιαστική προσωπικότητα"

ΠΗΓΗ:George Philalethe

«Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνησιν προβληθείσαν υπό του εχθρού»

Η κυβέρνηση Γεωργίου Τσολάκογλου ήταν η πρώτη διορισμένη κυβέρνηση της ελληνικής Πολιτείας από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Διορίστηκε επίσημα στις 30 Απριλίου 1941, αμέσως μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Γερμανούς, ενώ η νόμιμη κυβέρνηση Τσουδερού είχε ήδη καταφύγει στην Κρήτη.

Πρωθυπουργός και πρόεδρος του Υπουργικου Συμβουλίου ορίστηκε ο στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, η κυβέρνησή του οποίου κράτησε τυπικά τα ηνία της χώρας μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου 1942.

Ωστόσο, μια ημέρα σαν σήμερα, στις 2 Ιουνίου του 1941, ο τελευταίος μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος (κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης), που εκείνη την περίοδο ήταν Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, είχε αρνηθεί να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση. Τότε, με συντακτική πράξη της κατοχικής κυβέρνησης, πλήρωσε αυτή την ηρωική στάση καθώς καθαιρέθηκε. Στις 2 Ιουλίου 1941, ο Χρύσανθος αντικαταστάθηκε από τον μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό, με τον οποίο είχαν αντιπαρατεθεί στην εκλογή Αρχιεπισκόπου το 1937, και αποσύρθηκε στο σπίτι του στην Κυψέλη.

Σθεναρή υπήρξε η στάση του Χρύσανθου εναντίον των Γερμανών κατακτητών.

Είχε αποφύγει να παραστεί στην παράδοση της Αθήνας στα στρατεύματα κατοχής (27 Απριλίου 1941) και –όπως πραναφέραμε– είχε αρνηθεί να ορκίσει την πρώτη κυβέρνηση δοσιλόγων του στρατηγού Τσολάκογλου, τονίζοντας: «Δεν μπορώ να ορκίσω κυβέρνησιν προβληθείσαν υπό του εχθρού. Ημείς γνωρίζωμεν ότι τας κυβερνήσεις ορίζει ο λαός και ο Βασιλεύς. Εδώ τώρα, ούτε ο λαός εψήφισεν την κυβέρνησιν ούτε ο Βασιλεύς την όρισεν».

Αρνούμενος να αναγνωρίσει τις γερμανικές αρχές κατοχής, είχε πει χαρακτηριστικά: «Οι Έλληνες ιεράρχες δεν παραδίδουν τας πόλεις εις τον εχθρόν, αλλά καθήκον των είναι να εργασθούν για την απελευθέρωσιν αυτών». Επίσης, δεν είχε παραστεί ούτε στη δοξολογία λέγοντας μεταξύ άλλων πως «δοξολογία δεν έχει θέσιν επί τη υποδουλώσει της πατρίδος μας. Η ώρα της δοξολογίας θα είναι άλλη».

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ

ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ

Κείμενο-Φωτογραφίες:

Αρχιμανδρίτης Ιουστίνος Δ. Μαρμάρινος,

Δντης Θρησκευτικού ΓΕΝ

       Εξήντα και πλέον χρόνια έχουν παρέλθει από τις τραγικές εκείνες ημέρες της καταλήψεως των Αθηνών και ολόκληρης της Ελλάδας από τα χιτλερικά στρατεύματα κατοχής. Μέσα όμως σε μια ατμόσφαιρα θλίψεως και οδύνης αναδείχθηκαν μορφές ηρωικές που χαλύβδωσαν το φρόνημα των Ελλήνων και ύψωσαν τη σημαία της αντίστασης κατά του κατακτητή. Από τις πρώτες ηρωικές πράξεις αντί­στασης είναι η αντιμετώπιση των κατακτητών από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο Φιλιππίδη, τον από Τραπεζούντος. Μορφή ηρωική που προσέφερε ανυπολόγιστες υπηρε­σίες στο ποίμνιό του στη περιφέρεια Τραπεζούντος, το οποίο κατόρθωσε, με δικές του ενέργειες να διασώσει ακέραιο από τους διωγμούς των Νεοτούρκων και τις σφαγές του ποντιακού Ελληνισμού που ακολούθησαν μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρα­σιατική καταστροφή. Μετά από έντονο διπλωματικό αγώνα για τα δίκαια του Ποντιακού Ελληνισμού και μεγάλη διεθνή δραστηριότητα ως Αποκρισάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Αθήνα, πλήρης σεβασμού και αναγνωρίσεως αναδεικνύεται Αρ­χιεπίσκοπος Αθηνών το 1939, ακρι­βώς για να επιτελέσει το χρέος της Εκκλησίας στις δύσκολες αλλά και ηρωικές στιγμές του Ελληνισμού που ακολούθησαν. Απαύγασμα της λάμψης και του μεγαλείου του αν­δρός είναι η στάση του απέναντι στους Γερμανούς κατά την είσοδό τους στην Αθήνα και τα δύσκολα χρόνια της κατοχής που ακολούθη­σαν. Οι ιστορικές αναφορές και λεπτομέρειες που αναφέρονται, εν πολλοίς άγνωστες, φανερώ­νουν την υψηλή προσφορά του κλήρου και της Εκκλησίας μας σε καιρούς κρίσιμους.

OlΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΑΝΘΟΥ

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

Στις 10 Φεβρουαρίου 1940η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρίαση εξέλεξε ως τακτικό μέλος της τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο και στην επίσημη δεξίωση οι καθηγητές Μαρίνος Γερουλάνος και Δημήτριος Μπαλάνος με λαμπρές προσφωνήσεις εξήραν την προσωπικότητα και το έργο του σεβάσμιου ιεράρχη. Ο Χρύσανθος βρισκόταν στο αποκορύφωμα της κοινωνικής του καταξίωσης και είχε κερδίσει την εκτίμηση και το σεβασμό της Αθηναϊκής κοινωνίας, όπως φάνηκε και με τη βαθιά εντύπωση που προκάλεσε η επίσημη ομιλία του με θέμα «Εκκλησία και πολιτισμός εν τη καθ' ημάς Ανατολή»¹. Πολύ σύντομα όμως τα σύννεφα του πολέμου που ήδη σκέπαζαν την Ευρώπη δεν άργησαν να βαρύνουν και τον ουρανό της Ελλάδας. Ο Αρχιεπίσκοπος με καλύτερη γνώση των Ευρωπαϊκών πραγμάτων και έχοντας ήδη ζήσει από κοντά τις συνέπειες των τελευταίων πολέμων, ανησυχούσε ακόμα περισσότερο για την τύχη του ορθόδοξου λαού που του εμπιστεύθηκε ο Θεός.

Στις 27 Οκτωβρίου 1940, ημέρα Κυριακή στα εγκαίνια του μεγαλοπρεπούς Ι. Ναού της Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης, ο Χρύσανθος αισθανόταν βαριά την ευθύνη απέναντι σ' αυτό το λαό που πλημμύριζε μέσα και έξω το μεγάλο ναό. Όταν, μετά την κατανυκτική ακολουθία της καθιερώσεως του Ναού, ο Αρχιεπίσκοπος βγήκε στην Ωραία Πύλη για να μιλήσει στους πιστούς, το πρόσωπό του φλογιζόταν απ' όλη την αγωνία που είχε στην ψυχή του για τα γεγονότα που αυτός γνώριζε πως πλησιάζουν. Η συγκίνηση και τα βαθιά πατριωτικά αισθήματα που κατέθλιβαν την ψυχή του, τόσο πολύ τον συγκλόνιζαν, ώστε μόνο λίγες λέξεις κατόρθωσε να προφέρει, χωρίς να μπορέσει να προϊδεάσει τον κόσμο για τα γεγονότα που επρόκειτο σε λίγες ώρες να τον αναστατώσουν².

 Με την έκρηξη του πολέμου, το πρωί της επομένης, ο Χρύσανθος, ως πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου, απηύθυνε διάγγελμα προς τον Ελληνικό λαό, με το οποίο καλούσε όλους τους Έλληνες να αγωνιστούν υπέρ πίστεως και πατρίδος με την πεποίθηση της συμπαράστασης και της σκέπης του Θεού στο δίκαιο αγώνα του Έθνους³.

Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος ο πρώτος αντιστασιακός

“Ο Αρχηγός της Εκκλησίας δεν παραδίδει την πρωτεύουσαν της πατρίδος του εις ουδένα ξένον. Ο Αρχηγός της Εκκλησίας εν καθήκον έχει: να φροντίσει διά την απελευθέρωσίν της”     

Είναι χαρακτηριστικό και κοινά αποδεκτό πλέον ότι στη διάρκεια των εθνικών μας αγώνων για την κατάκτηση της ελευθερίας και την εδραίωση της ανεξαρτησίας της πατρίδος μας, η εθνική και η Εκκλησιαστική δράση υπήρξαν ταυτόσημες. Δεν συνέβη ποτέ η Εκκλησία σ’ αυτόν τον τόπο να μην είναι μπροστάρισα στους αγώνες του λαού μας για την προάσπιση των εθνικών μας δικαίων αναδεικνύοντας ηγετικές φυσιογνωμίες οι οποίες έδρασαν με αυτοθυσία και χάραξαν τους πρώτους δρόμους της αντίστασης ενάντια στην ξένη επιβουλή και τυραννία. Η προσφορά και η αντίσταση μάλιστα της Εκκλησίας στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής υπήρξαν τόσο έντονες και χαρακτηριστικές ώστε ουδείς αντικειμενικός παρατηρητής να μην μπορεί να τις αμφισβητήσει, ενώ υπήρξαν και πολλοί, μεταξύ των οποίων και ο γνωστός αγωνιστής της Αριστεράς Μανόλης Γλέζος, που υπερθεμάτισαν και έκλιναν γόνυ τομής κι ευγνωμοσύνης στους Αρχιεπισκόπους, Αρχιερείς, Κληρικούς και Μοναχούς που έδειξαν το δρόμο της αντίστασης στους υπόδουλους Έλληνες κι έβαλαν τις βάσεις για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας.