Το «κομβικό» σημείο και το κύριο ερώτημα 30 χρόνια από την πτώση του τείχους

Του Γιάννη Χοντζέα

Πολλά γράφονται για τη συμπλήρωση 30 χρόνων από την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Πάρα πολλά. Χωρίς όμως να απαντούν σε δύο κομβικά ζητήματα: Τι σχέση έχει ο σημερινός κόσμος με όσα επαγγέλθηκαν και διαφημίστηκαν τότε, και, ποια η αιτία της πτώσης του «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Αναδημοσιεύουμε από το βιβλίο του Γιάννη Χοντζέα, «Το “τέλος” του κομμουνισμού», εκδόσεις Α/συνεχεια, Αθήνα 1993, ορισμένες εκτιμήσεις που προσανατολίζουν για την απάντηση των δύο αυτών ζητημάτων.

Κι εδώ είναι το «σταυροδρόμι» ή το «κομβικό» σημείο του ζητήματος. Διαμορφώθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 70 μια «πρωτότυπη», σε σχέση με το παρελθόν, κατάσταση που τις διαδοχικές φάσεις τις έχουμε ζήσει από τότε στις εξωτερικές της εκδηλώσεις.

Τα όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια (ΣτΣ: 1989-1991) συνδέονται μ’ αυτή την κατάσταση που δημιουργήθηκε αυτή την περίοδο. Ένας αμερικάνικος ιμπεριαλισμός σε υποχώρηση (αναδιπλώνεται) και ένας, ο συνδιαχειριστής (ΣτΣ: εννοεί την ΕΣΣΔ) της τότε κατάστασης, επεκτείνεται. Όμως και οι δύο πάσχουν από την ίδια ασθένεια: το λαχάνιασμα στον οικονομικό-παραγωγικό τομέα, με διαφορές όμως ουσίας. Από την αναδίπλωση του πρώτου επωφελήθηκαν σύμμαχοι ιμπεριαλισμοί, ιαπωνικός και γερμανικός σε πρώτη γραμμή. Από το λαχάνιασμα του δεύτερου θα επωφεληθούν όλοι οι παραπάνω και θα «επεκταθούν», με διαφορετικούς ρυθμούς, μέσω της «αναδιάρθρωσης» που θα πραγματοποιήσουν σε πεδία όπως εκείνο του «ανταμώματος» (επικοινωνίες, πληροφορική, νέα υλικά κ.λπ.). Ταυτόχρονα θα αξιοποιήσουν σε μια πρώτη φάση μια υπόθεση που «κανονικά» θα έπρεπε να αξιοποιηθεί κι από την άλλη «συνδιαχειρίστρια» πλευρά: το αποκαλούμενο πετρελαϊκό σοκ. Αντί να βγουν ενισχυμένοι οικονομικά-πολιτικά όλοι αυτοί που βρίσκονται στην τροχιά των «σοσιαλιστικών-προοδευτικών χωρών» θα βγουν ζεματισμένοι κι αυτό τη στιγμή που η αναδιάρθρωση των άλλων ήταν η αρχή ενός φαύλου κύκλου κρίσης-αναδιάρθρωσης-κρίσης. Όλα αυτά από κει και πέρα πήραν ένα δρόμο που όποιος καλόπιστα έβλεπε –γιατί δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς– την εξωτερική πλευρά των πραγμάτων ήταν φυσικό, και είναι φυσικό, να πέφτει από αιφνιδιασμό σε αιφνιδιασμό. Όμως αυτό δεν ισχύει για όσους βρίσκονται όχι στη θέση του απλού προοδευτικού ανθρώπου ή αριστερού, αλλά αποτελούσαν «φορείς». Η τέτοια τροπή των πραγμάτων δεν οφείλεται κύρια στις επιμέρους αδυναμίες, γραφειοκρατίες κ.λπ., αλλά στη διπλή φύση του «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Όταν «μιλά» η Ιστορία.

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

Τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1989, σχεδόν απρόσμενα αλλάζει πορεία η νεώτερη ιστορία της Γερμανίας, που μέχρι τότε - και για 28 ολόκληρα χρόνια - τη στοίχειωνε το «Τείχος του Αίσχους».

Σήμερα, ακριβώς 30 χρόνια μετά, εκδηλώσεις, πανηγυρικοί, εκδόσεις, τοκ σόου, αφιερώματα, εκθέσεις κ.ο.κ. συνθέτουν το επετειακό κλίμα της ιστορικής ημέρας που η Γερμανία, με τη σύμφωνη γνώμη των τεσσάρων ηγετών των κατοχικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία), μετατράπηκε χωρίς να πέσει τουφεκιά ξανά σε δεσπόζουσα Κεντρική Δύναμη της Ευρώπης.

Άραγε μέσα σε αυτήν την αισιόδοξη ατμόσφαιρα θα ακούστηκε κάπου πως υπάρχει ένα κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης που το διασχίζει εδώ και 45 χρόνια το τελευταίο «Τείχος του Αίσχους» στην Ευρώπη; Απίθανο φαίνεται ! … Εδώ άλλωστε ακόμη «κι οι ποιητές με χέρι υγρό, υμνούνε της πατρίδας τον χαμό ….»

Το τείχος…

Καθώς συμπληρώνονται 30 χρόνια από την «πτώση» του τείχους του Βερολίνου (9 Νοεμβρίου 1989-9 Νοεμβρίου 2019) κρίνουμε βοηθητική, για την ανάδειξη των ουσιαστικών συστατικών που συνδέονται με αυτό το συμβάν, την αναδημοσίευση αυτού του κειμένου  το οποίο έχει δημοσιευθεί στο φύλλο 89 της αναρχικής εφημερίδας  ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, (Δεκέμβριος 2009).

Πριν από ένα μήνα συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τη «πτώση» του τείχους του Βερολίνου. Πρόκειται  για ένα «σύμβολο» που αξιοποιήθηκε για να στηριχθούν τα προπαγανδιστικά φληναφήματα των δύο πλευρών της κυριαρχίας που τότε είχαν την ονομασία Ανατολικό και Δυτικό μπλοκ. Αλλά οι εορταστικές εκδηλώσεις και οι αναπαραστάσεις είχαν μεγαλύτερη σημασία για την εξουσία, απ’ ότι έχει μια εθιμοτυπική επέτειος.

Είκοσι χρόνια μετά, οι πανηγυρισμοί για την επέτειο της «πτώσης» συνοδεύονται με νοσταλγικές αναφορές για το παρελθόν, στην Α. Γερμανία. Δεν έχει σημασία αν αυτές οι αναφορές ασχολούνται με αυτό καθ’ αυτό το καθεστώς που υπήρχε ή αν αναλώνονται σε μια εξιδανικευμένη εικόνα  του επιθυμητού εκείνου, δηλαδή, που θα ήθελαν να υπήρχε.

Κι όμως δεν είχαμε κανενός είδους πτώση αλλά απλά το άνοιγμα συνόρων. Προμελετημένo και προαποφασισμένo. Τώρα, αν κάποιοι «προβοκάρισαν» την όλη κατάσταση ή όχι (προτρέχοντας χρονικά) έχει μια εντελώς δευτερεύουσα σημασία και σε κάθε περίπτωση εντάσσεται στο γενικότερο κλίμα της επανένωσης και στους ρυθμούς με τους οποίους θα γινόταν.

Η Επανένωση με το προαποφασισμένο τού ανοίγματος των συνόρων αποτελεί την ωμή πραγματικότητα.

Μια πραγματικότητα που διευκολύνει να προσεγγίσουν την αλήθεια, όλοι όσοι θέλουν να απεμπλακούν από τα πολιτικά παιχνίδια»,  τις ασύστολες ψευδολογίες και τα ιδεολογήματα.

Όσοι, λοιπόν, κόπτονταν για το «τείχος του αίσχους», όπως χαρακτηριζόταν από τους υποστηρικτές του δυτικού μπλοκ κυριαρχίας, σίγουρα και ήταν συνυπεύθυνοι. Άλλωστε αυτοί είναι που κάθισαν και μοίρασαν τον κόσμο σε ζώνες επιρροής καθώς διαφαινόταν ή ήττα του Άξονα και των συμμάχων του. Η επίγεια «ειρήνη» προετοιμαζόταν να οριστεί πάνω στα  εκατομμύρια νεκρών της παγκόσμιας ανθρωποσφαγής.

«...Και ξαφνικά, άνοιξαν την μπάρα!» - 9 Νοεμβρίου 1989: η ημέρα που άλλαξε τον κόσμο

Ο Γκίντερ Σαμπόφσκι φοράει τα γυαλιά του, διστάζει, ψάχνει στις χειρόγραφες σημειώσεις του. Μοιάζει να προσπαθεί να καταλάβει αυτό που διαβάζει, μετά απαντά: «Απ' ό,τι καταλαβαίνω, αυτό τίθεται σε ισχύ αμέσως, χωρίς καθυστέρηση...».

Η βόμβα έπεσε. Είναι γύρω στις 7 μ.μ. της 9ης Νοεμβρίου 1989.

Μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του κομμουνιστικού κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας, αρμόδιος για την ενημέρωση, αυτό το μέλος του πρώτου κύκλου της ηγεσίας της «Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας» (ΓΛΔ) μόλις ανακοίνωσε, σαν να μην συμβαίνει τίποτε, μπροστά σε δεκάδες κατάπληκτους δημοσιογράφους, το άνοιγμα του Τείχους του Βερολίνου.

Μοιάζει να το κάνει εν παρόδω, στο τέλος μιας συνέντευξης Τύπου και απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με τις προϋποθέσεις για την έξοδο των πολιτών από την επικράτεια.

Και δεν θα υπάρξει επιστροφή.

Όμως τριάντα χρόνια μετά, η συζήτηση εξακολουθεί να μαίνεται: η ξαφνική πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ως προοίμιο εκείνης του ολόκληρου του κομμουνιστικού μπλοκ, ήταν άραγε ένα ατύχημα της Ιστορίας; Το προϊόν μιας παρεξήγησης ενός κακά προετοιμασμένου υψηλόβαθμου στελέχους ή μια υπολογισμένη κίνηση εκ μέρους μιας ανατολικογερμανικής δικτατορίας που έπνεε τα λοίσθια;

Ένα περικυκλωμένο καθεστώς

Στους διαδρόμους της εξουσίας στο Ανατολικό Βερολίνο, μέσα στις πολυτελείς επαύλεις του Βάντλιτς όπου κατοικούν οι απαράτσικ του «Κράτους των εργατών και των αγροτών», στο βόρειο τμήμα της πόλης, η ατμόσφαιρα είναι βαριά εδώ και εβδομάδες. Πώς μπορεί να σωθεί η κατάσταση; 

Ο πληθυσμός, φυλακισμένος από το 1961 πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα, ψηφίζει πλέον «με τα πόδια του»: από τον Αύγουστο 1989, φθάνει στη Δυτική Γερμανία περνώντας από άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ όπως η Ουγγαρία ή η Τσεχοσλοβακία, οι οποίες κάνουν όλο και περισσότερο τα στραβά μάτια.

Παράλληλα, από την αρχή Σεπτεμβρίου, εκατοντάδες χιλιάδες Ανατολικογερμανοί διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα σε πολλές πόλεις εναντίον του καθεστώτος φωνάζοντας «Είμαστε ο λαός!» και «Θέλουμε να βγούμε!».

Η κρίση φθάνει σε παροξυσμό. Και η ΓΛΔ δεν υπάρχει περίπτωση να υπολογίζει σε κάποια επέμβαση του σοβιετικού Μεγάλου Αδελφού. 

Προειδοποίηση και Γκορμπατσόφ

Στη Μόσχα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μιλάει μόνο για «περεστρόικα» και «γκλάσνοστ».

Μάλιστα στις αρχές Οκτωβρίου ο σοβιετικός ηγέτης απηύθυνε στον ισχυρό άνδρα της Ανατολικής Γερμανίας, τον Έριχ Χονεκερ, την εξής προφητική προειδοποίηση: «Η ζωή τιμωρεί αυτούς που καθυστερούν».

Ο Χόνεκερ φεύγει μερικές ημέρες αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου. Ο ηγέτης αυτός, ο οποίος πριν από μερικούς μόλις μήνες είχε χειροκροτήσει την Κίνα για «τη συντριβή της αντεπαναστατικής εξέγερσης» στην πλατεία Τιενανμέν, παραμερίζεται προς όφελος του Έγκον Κρεντς.