τυλιγμένο σε σάβανο. Τον μεταφέρουν δυο λύκοι. Ένα μικρό πουλί πάνω από το κεφάλι του, η ψυχή του. Στεκόμουν μέσα στον συγκινημένο λαό, ενώ το σκήνωμά του κατέβαινε στον λάκκο. Πόσες αγωνίες και λαχτάρες, πόσοι θησαυροί σκεπάζονταν. Τώρα η θερμή του παρουσία είναι μονάχα λέξεις. Μπορούμε ωστόσο να σκύψουμε πάνω από αυτό το μνήμα και να στοχαστούμε.
Κατεβαίνοντας από το κοιμητήριο, αντίκρυ στον Σίπυλο, στεφανωμένο από τη ριγηλή θαλπωρή μιας χειμωνιάτικης προσδοκίας, αναρωτιέμαι τι θα έρθει, μέχρι ο άγγελος να κατέβει και τρεις φορές στο αυτί του να μιλήσει, πιάνοντας τη δεξιά του χείρα, μέχρι να καλέσει τους θρηνούντες να ζητήσουν τον φτωχό οικέτη που οι άνθρωποι θεωρούν ουδέν όντα και εις ουδέν χρησιμεύοντα. Σε αυτόν θα επιθήσει ο Κύριος χείρα στην κεφαλή του, αυτόν θα χρίσει με έλαιον ειρήνης.
Αυτός είναι ο ειρηνικός βασιλέας, άνθρωπος εκ πρώτου γένους που αφού κρύφτηκε τρισαναρίθμους κύκλους, θα αφυπνισθεί και τα ράκη απεκδυόμενος, θα ενδυθεί λαμπρό ποδήρες ένδυμα χειριδωτό, με λώρο πεποικιλμένο για να αναλάβει το σκήπτρο του δευτέρου βίου».
[4 Νοεμβρίου. «O άγιος και ευσεβέστατος βασιλεύς Iωάννης δουξ ο Bατάτζης και ελεήμων, ο εν Mαγνησία, εν ειρήνη τελειούται»]
“Χάρη λοιπόν στη Θεία Πρόνοια, η Κωνσταντινούπολη πέρασε ξανά στην εξουσία του βασιλιά των Ρωμαίων, όπως ήταν δίκαιο και όπως έπρεπε την εικοστή Πέμπτη Ιουλίου, κατά την τέταρτη επινέμηση και κατά το έτος έξι χιλιάδες εφτακόσια εξήντα εννιά από γενέσεως κόσμου, ενώ ήταν υπό κατοχή για πενήντα οχτώ χρόνια…”
Η επέτειος της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης από τη φράγκικη τυραννία πριν από 750 χρόνια (το άρθρο γράφτηκε το 2011) περνά απαρατήρητη. Σημειώνεται ότι η πανηγυρική είσοδος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου στην Πόλη έγινε ανήμερα της Παναγίας, στις 15 Αυγούστου του 1261. Στα πολλά μας και σοβαρά προβλήματα επιβίωσης λησμονήσαμε μια από τις σημαντικές επετείους της Ιστορίας του Ελληνισμού.
Ο καθηγητής Γεώργιος Θ. Ζώρας, σε άρθρο του στο περιοδικό “Παρνασσός” – του ομωνύμου Φιλολογικού Συλλόγου- έγραψε στην 700ή επέτειο, το 1961:
” Η ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι αξιοσημείωτος μόνον διότι επεξέτεινε κατά δύο όλους αιώνας την ζωή της μεσαιωνικής ελληνικής αυτοκρατορίας, αλλά – και κυρίως – διότι ετόνωσε το εθνικόν φρόνημα και έσωσεν από την πλήρη καταστροφήν τον Ελληνισμόν και την Ορθοδοξίαν. Αν οι Φράγκοι περέμενον επί τινας αιώνας εις την Ελλάδα και τούτους διεδέχετο αμέσως η τουρκική κυριαρχία είναι πολύ αμφίβολον αν ο Ελληνισμός θα είχε δυνηθή να επιζήση. Αλλ’ η επί δύο αιώνας αναζωπύρωσις έδωκε την ηθικήν δύναμιν εις το Έθνος δια την πραγμάτωσιν της ενδόξου θυσίας του 1453 και της μακράς αντιστάσεως κατά τα μακρά έτη της τουρκοκρατίας. Χωρίς το 1261 ίσως να μην υπήρχε το 1821“.
Η άλωση της Βασιλεύουσας από τους Φράγκους, το 1204, δεν έχει όμοια της στην Ιστορία, γράφει ο Στίβεν Ράνσιμαν, στην εξιστόρηση του των Σταυροφοριών. Και συνεχίζει πως οι μεν Βενετοί γνωρίζοντας την αξία του πολιτισμικού πλούτου της Κωνσταντινούπολης αφαίρεσαν τα αριστουργήματα της και τα μετέφεραν στην πόλη τους, για να στολίσουν πλατείες, παλάτια και εκκλησίες. Όμως οι Φράγκοι και οι Φλαμανδοί κατέστρεψαν ό,τι έβρισκαν στο δρόμο τους. Δεν άφησαν τίποτε που να μην το καταστρέψουν. Στην Αγία Σοφία μπήκαν οι μεθυσμένοι Φράγκοι και βεβήλωσαν την Αγία Τράπεζα, κατασκίσανε τα πολύτιμα μεταξωτά υφάσματα που είχε πάνω της, κομμάτιασαν το ασημένιο εικονοστάσι του τέμπλου, έκαμαν παρανάλωμα του πυρός πολύτιμα χειρόγραφα και ποδοπάτησαν εικόνες. Τραυμάτιζαν, και σκότωναν αδιακρίτως παιδιά, γυναίκες και γέροντες, και βίαζαν νεαρά κορίτσια. Και όπως γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης ακόμη και οι αλλόθρησκοι Σαρακηνοί έδειξαν στους Έλληνες περισσότερο έλεος από τους, υποτιθέμενους, χριστιανούς. Με περισσή πολιτισμική, πολιτική, θρησκευτική, γλωσσική, ηθική και κοινωνική βία οι Φράγκοι προσπάθησαν να ξεριζώσουν τις ρίζες των Ελλήνων.
Παρακολουθήστε την εκπομπή που είναι αφιερωμένη στον Πατέρα των Ελλήνων, τον Άγιο Ιωάννη Δούκα Βατάτζη, τον ελεήμονα βασιλιά, τον σημαντικότερο Αυτοκράτορα του Γένους μας!
Μεταξύ άλλων συγκλονιστικών θα ακούσετε:
*Ότι στην ανακομιδή του άφθαρτου σκηνώματος του Ιωάννη Βατάτζη, πάρθηκε η Πόλη πίσω! (1261)
*Πως ο Άγιος Αυτοκράτωρ κορόιδευε διά της διπλωματίας τον Πάπα και τον Γερμανό αυτοκράτορα χρησιμοποιώντας την δίψα του πρώτου για ένωση των εκκλησιών και τον ανταγωνισμό του δεύτερου με το Βατικανό.
*Πως ο Άγιος μοίρασε τη γη στους φτωχούς.
*Πως προστάτεψε την αυτοκρατορία από τους Φράγκους.
*Ποια είναι η τελευταία μαρτυρία για το άφθαρτο σκήνωμα του Αγίου Αυτοκράτορα. Ὁ δάσκαλος Δημήτριος Νατσιὸς συζητᾶ μὲ τὸν στρατιωτικὸ-συγγραφέα Ἰωάννη Ἀρσάκη γιὰ τὸν Ἅγιο Ἰωάννη Βατάτζη.
" Ο σταυρωθείς εγήγερται, ο μεγάλαυχος πέπτωκεν, ο καταπεσών και συντριβείς ανώρθωται».
Φωνές σαν αυτήν να ακούγονται από τον ουρανό την ώρα της μάχης, θαύματα και προφητείες ανάστασης συνοδεύουν στην λαϊκή συνείδηση της μικρασιατικής Ρωμιοσύνης τον βίο του καθήμενου στον εξόριστο αυτοκρατορικό θρόνο της Νικαίας, Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη. Ο άνθρωπος αυτός υπήρξε μία από τις πιο γοητευτικές προσωπικότητες του ελληνικού Μεσαίωνα.
Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
Γεννήθηκε το 1193 στο Διδυμότειχο του Έβρου, γόνος εξέχοντος οίκου. Από νωρίς έμεινε ορφανός. Όταν το 1204 η Βασιλεύουσα αλώθηκε από τους Σταυροφόρους, αφού μοίρασε την γονεϊκή περιουσία του στους φτωχούς, έφυγε για τη Νίκαια, όπου οι βυζαντινές δυνάμεις αντιστέκονταν ακόμη. Εκεί ενσωματώθηκε στην αυλή. Ο αυτοκράτωρ Θεόδωρος Λάσκαρης τον συμπάθησε και τον έκανε έμπιστό του. Στο τέλος δε του έδωσε και το χέρι της κόρης του, με αποτέλεσμα θανόντος του Θεοδώρου το 1222, ο Ιωάννης να ενθρονιστεί ως αυτοκράτορας.
Αμέσως σχεδόν οι Λασκάρηδες στασίασαν κατά της εξουσίας του Ιωάννη, και οδήγησαν σταυροφορικό στρατό στα βυζαντινά εδάφη. Ο βυζαντινός στρατός όμως τον συνέτριψε, τον εκδίωξε από τη Βιθυνία και αντεπιτέθηκε στη Θράκη, ενώ ναυπηγώντας στόλο ο Ιωάννης πολέμησε και τους Βενετούς στο Αιγαίο. Το 1225 η Αδριανούπολη απελευθερώθηκε. Η επέκταση του κράτους της Νικαίας στην Ευρώπη δημιούργησε τριβές με τους Βυζαντινούς της Ηπείρου και με την Βουλγαρία. Η επικράτηση της δεύτερης επί των πρώτων βοήθησε τους Μικρασιάτες να συντρίψουν τους Ηπειρώτες και να κυριαρχήσουν στην Μακεδονία, καταλαμβάνοντας την Θεσσαλονίκη και αποκλείοντας την λατινοκρατούμενη Κωνσταντινούπολη. Η Ήπειρος ήταν ολοκληρωτικά έξω από το παίγνιο της ανακατάληψης της Βασιλεύουσας πλέον.
Στην ανατολή, οι Σελτζούκοι Τούρκοι προσπάθησαν να απειλήσουν τις βυζαντινές κτήσεις, αλλά ο Ιωάννης τους απέκρουσε επανειλημμένως. Μετά την μογγολική επιδρομή του 1243, το Σουλτανάτο του Ικονίου έπαυσε να αποτελεί απειλή.
Η έννοια της εθνικής ταυτότητος απετέλεσε μάλλον ένα δυναμικό φαινόμενο μέσα στην υπερχιλιετή ιστορία του Βυζαντίου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, τυγχάνει συχνά παρανοήσεων και ιδεολογικής αποχρώσεως στρεβλώσεων. Εν τούτοις, η κριτική εξέταση του τρόπου δια του οποίου εξελίχθηκε σε αυτό το διάστημα η περί έθνους αντίληψη οδηγεί σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα ιστορικής, εθνολογικής και κοινωνιολογικής φύσεως. Το ζήτημα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.
Το Βυζάντιο κληρονόμησε τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, όπου ετερόκλητα έθνη έπρεπε να υποτάσσονται σε μία υπέρτατη αρχή. Ειδικότερα στους πρώτους αιώνες, το βασικότερο κριτήριο για να γίνει κάποιος θεσμικώς και κοινωνικώς αποδεκτός, απολαμβάνοντας πλήρη πολιτικά δικαιώματα, ήταν η χριστιανική πίστη. Ο Λέων ΣΤ΄ απεκάλεσε τους Ρωμαίους «Έθνος Χριστιανών» [1]. Κατά την περίοδο της αραβικής παντοδυναμίας πολλοί εκτός συνόρων Χριστιανοί θεωρούσαν εαυτούς υπηκόους του Αυτοκράτορος, ενώ η αυτοκρατορική αρχή σε κάθε ευκαιρία αντιμετώπιζε την υπεράσπιση των όπου γης ομοθρήσκων ως φυσικό της καθήκον. Εξάλλου, ο Ηράκλειος πραγμάτωσε την πρώτη καταγεγραμμένη σταυροφορία, μισή χιλιετία πριν την σύνοδο της Κλερμόν και το περίφημο Deus vult. Επί Ηρακλείου (7ος αιών), ολοκληρώνεται και ο γλωσσολογικός εξελληνισμός των επισήμων εγγράφων της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, μία διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει από την εποχή του Ιουστινιανού, καθώς ο λαός δεν κατανοούσε τα λατινικά της παλατινής γραφειοκρατίας. Οι δυτικές πηγές, από κλασικών χρόνων έως και σήμερον, ουδέποτε έπαυσαν να αποκαλούν τον λαό του γεωγραφικού πυρήνος της βυζαντινής κοινοπολιτείας “Γραικούς” (Graeci), χαρακτηρισμό τον οποίο χρησιμοποίησαν ως αυτοπροσδιορισμό και ορισμένοι βυζαντινοί λόγιοι.
Μετά την απώλεια των εδαφών της Μέσης Ανατολής και των ιδιότροπων λαών της (εν μέρει εξαιτίας των θεολογικών ερίδων), η Αυτοκρατορία κατέστη ομοιογενέστερη εθνολογικά και το ελληνικό στοιχείο επεβλήθη κατά κράτος (όπως διαπιστώνεται και στην έκβαση της Εικονομαχίας τον 9ο αιώνα). Μέχρι τότε ο όρος «Έλλην» σήμαινε τον ειδωλολάτρη, αλλά πλέον άρχισε να αποκτά πολιτισμική χροιά, την οποία διά της κλασικής παιδείας ενστερνίστηκαν υπερηφάνως οι βυζαντινοί λόγιοι. Ύστερα από την άλωση του 1204, συνειδητοποιήθηκαν και οι διαφορές με την φραγκική Δύση. Η πολιτισμική κοινοτική συνείδηση ενσωμάτωσε και φυλετικό χαρακτήρα, σφυρηλατήθηκε ένας εθνικισμός και μορφοποιήθηκε η ταυτότητα του Νεοέλληνος. Δυνάμεθα να παρατηρήσουμε ότι στην εννοιολογική εξέλιξη του όρου «Έλλην» ακολουθήθηκε αντίστροφη πορεία σε σχέση με την αρχαιότητα (που έως την κλασική Ελλάδα είχε φυλετικό χαρακτήρα, στην ελληνιστική εποχή πολιτισμικό και στην ρωμαϊκή θρησκευτικό). Τοιαύτη συναρπαστική εθνολογική παλιννόστησις καταμαρτυρεί την αδιάλειπτο συνέχεια του Ελληνικού Έθνους σε βάθος χιλιετιών.
Απεικόνιση του Ιωάννη Βατάτζη σε χειρόγραφο βυζαντινού κώδικα του 15ου αιώνος (Biblioteca Estense Universitaria, Modena).
Η εννοιολογική μεταστροφή του όρου “Ἕλλην” είναι πρόδηλη στους λόγους των Βασιλέων της Νικαίας, συγκεκριμένα του Ιωάννου Γ΄ Δούκα Βατάτζη (1193-1254) και του υιού του Θεοδώρου Β΄ Βατάτζη Λασκάρεως (1222-1258). Το 1237 σε επιστολή του προς τον Βατάτζη, ο πάπας ζήτησε από «το γένος των Γραικών που ανέβλυζε σοφία» να αναγνωρίσει το παπικό πρωτείο του και απείλησε ευθέως ότι, εάν δεν τερματιζόταν η σύγκρουση με τους Λατίνους της κατεχομένης Κωνσταντινουπόλεως, θα διοργάνωνε σταυροφορία contra Graecos (στα πλαίσια μιας «ευρύτερης» σταυροφορίας για τους Αγίους Τόπους) [2].
4 Νοεμβρίου κι ο λαός μας τιμούσε (όταν θυμόταν την παράδοσή του) έναν ιδιαίτερο άγιό του: τον αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, που βασίλεψε στη Νίκαια της Μικράς Ασίας όταν η ΚΠολη ήταν υπόδουλη στους σταυροφόρους (13ος αιώνας). Ο άγιος Ιωάννης Βατάτζης, ο Πτωχός Βασιλιάς, που ζούσε ως αγρότης, δε νοιάστηκε για την τσέπη του και τα προνόμια που μπορούσε να του αποφέρει η θέση του, αλλά προσπάθησε να απελευθερώσει την Πόλη (αυτό ήταν το όνειρο της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, που ήταν κομμάτι της υπόδουλης βυζαντινής αυτοκρατορίας), ν' αντισταθεί στους ποικίλους εχθρούς της πατρίδας του, να προωθήσει την ένωση των Εκκλησιών (χωρίς υποταγή στον πάπα) και ναβελτιώσει τη ζωή και το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο του λαού του. Μάλλον ένας τέτοιος πολιτικός είναι ό,τι λείπει από την πατρίδα μας (κι όχι μόνο) σήμερα. Ένας έντιμος και άγιος πολιτικός.Γι' αυτό και ο λαός τον τίμησε ως άγιο και είναι ο αυτοκράτορας που έμεινε στο θρύλο ως "ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, που θ' αναστηθεί και θα επιστρέψει ως ελευθερωτής", επειδή μετά την κοίμησή του παρέμεινε άφθαρτος σε τέτοιο βαθμό, που (κατά τις πηγές) έμοιαζε ζωντανός.
Ανεβάζουμε ένα μικρό αφιέρωμα. Ας έχουμε την ευχή του (ως πρόσωπα και ως λαός)....
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ, γεννήθηκε το 1193 στο ιστορικό Κάστρο της Θράκης, στο Διδυμότειχο. Καταγόταν από οικογένεια η οποία βρισκόταν κοντά στη βασιλική σύγκλητο, αφού ο παππούς του Κωνσταντίνος, ο Βατάτζης λεγόμενος, ήταν Στρατοπεδάρχης του βασιλέως Μανουήλ του Κομνηνού.
4 Νοεμβρίου κι ο λαός μας τιμούσε (όταν θυμόταν την παράδοσή του) έναν ιδιαίτερο άγιό του: τον αυτοκράτορα Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, που βασίλεψε στη Νίκαια της Μικράς Ασίας όταν η ΚΠολη ήταν υπόδουλη στους σταυροφόρους (13ος αιώνας). Ο άγιος Ιωάννης Βατάτζης, ο Πτωχός Βασιλιάς, που ζούσε ως αγρότης, δε νοιάστηκε για την τσέπη του και τα προνόμια που μπορούσε να του αποφέρει η θέση του, αλλά προσπάθησε να απελευθερώσει την Πόλη (αυτό ήταν το όνειρο της αυτοκρατορίας της Νίκαιας, που ήταν κομμάτι της υπόδουλης βυζαντινής αυτοκρατορίας), ν' αντισταθεί στους ποικίλους εχθρούς της πατρίδας του, να προωθήσει την ένωση των Εκκλησιών (χωρίς υποταγή στον πάπα) και να βελτιώσει τη ζωή και το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδο του λαού του. Μάλλον ένας τέτοιος πολιτικός είναι ό,τι λείπει από την πατρίδα μας (κι όχι μόνο) σήμερα. Ένας έντιμος και άγιος πολιτικός. Γι' αυτό και ο λαός τον τίμησε ως άγιο και είναι ο αυτοκράτορας που έμεινε στο θρύλο ως "ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, που θ' αναστηθεί και θα επιστρέψει ως ελευθερωτής", επειδή μετά την κοίμησή του παρέμεινε άφθαρτος σε τέτοιο βαθμό, που (κατά τις πηγές) έμοιαζε ζωντανός.
Ανεβάζουμε ένα μικρό αφιέρωμα. Ας έχουμε την ευχή του (ως πρόσωπα και ως λαός)....
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΟΥΚΑΣ ΒΑΤΑΤΖΗΣ, γεννήθηκε το 1193 στο ιστορικό Κάστρο της Θράκης, στο Διδυμότειχο. Καταγόταν από οικογένεια η οποία βρισκόταν κοντά στη βασιλική σύγκλητο, αφού ο παππούς του Κωνσταντίνος, ο Βατάτζης λεγόμενος, ήταν Στρατοπεδάρχης του βασιλέως Μανουήλ του Κομνηνού.Όταν πέθαναν οι γονείς του Ιωάννη, του άφησαν πολύ μεγάλη περιουσία, την οποία όμως ως σώφρων εκείνος, μοίρασε στους φτωχούς, καθώς και σε αφιερώματα σε Εκκλησίες. Στη συνέχεια ο Ιωάννης, μια που η Κωνσταντινούπολη ήταν στα χέρια των Φράγκων, κατευθύνθηκε στο Νυμφαίο της Βιθυνίας, όπου τότε ήταν η έδρα της βυζαντινής αυτοκρατορίας μας, αφού από το 1204 ο Πόλη είχε αλωθεί και κατακυριευθεί με δόλο από τους “Σταυροφόρους” και νέος αυτοκράτωρ είχε ανακηρυχθεί στη Νίκαια της Βιθυνίας ο ευσεβέστατος Θεόδωρος Λάσκαρης, ο ποιητής της Μεγάλης Παράκλησης στην Παναγιά, την οποία και ψάλλουμε εναλλάξ με την Μικρή, κάθε ημέρα, από την 1η έως τις 15 Αυγούστου!Εκεί κατέφυγε λοιπόν ο Ιωάννης, για να βρει ένα θείο από τον πατέρα του, ο οποίος ήταν Ιερεύς στα ανάκτορα του Θεοδώρου Λάσκαρη. Έτσι, γνωρίστηκε με τον καλό βασιλέα, αλλά ούτε στιγμή δεν υπερηφανεύτηκε για εκείνη τη συναναστροφή του, αλλά εξακολούθησε να είναι φιλικός και ταπεινός με όλους, ευπρόσιτος, πράος, άκακος, γαλήνιος, σεμνός και πάντα ήρεμος στο διάλογο. Έτσι, με όλα αυτά τα χαρίσματα, ήταν αξιαγάπητος τόσο, που η αρετή του έλαμψε μπροστά στα μάτια του Αυτοκράτορα Θεοδώρου, ο οποίος και του έδωσε ως σύζυγο τη θυγατέρα του Ειρήνη.
