Γιώργος Καραμπελιάς, «25 μαθήματα ελληνικής ιστορίας» Μέρος 8ο: 1453-1715 Αντίσταση και Ορθοδοξία

Μέρος 8ο: 1453-1715 Αντίσταση και Ορθοδοξία

«....Η περίοδος μετά την Άλωση υπήρξε, για διακόσια πενήντα χρόνια περίπου, η μελανότερη περίοδος της Τουρκοκρατίας: αποσπώνται βίαια οι ιδιοκτησίες των Ελλήνων, το παιδομάζωμα αποκτά ενδημικό χαρακτήρα, οι εκκλησίες μεταβάλλονται σε μουσουλμανικά τεμένη, τα σχολεία εξαφανίζονται, ενώ μεγάλος αριθμός των Ελλήνων εγκαταλείπει τις πόλεις και αποτραβιέται στα ορεινά και στα ξερονήσια. Στο Πήλιο, στα Ζαγοροχώρια, στη Δυτική Μακεδονία· στην περιοχή των Αγράφων και στην ορεινή Θεσσαλία, κατοικούσαν διακόσιες χιλιάδες Έλληνες ενώ, στη Λάρισα, η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν Τούρκοι και οι Έλληνες μόνο 3-5 χιλιάδες. Στη Θεσσαλονίκη, συμβαίνει το ίδιο. Αντιθέτως, ήταν πολύ μεγαλύτερος ο πληθυσμός σε μία ορεινή πόλη, που σήμερα βρίσκεται στη Β. Ήπειρο, τη Μοσχόπολη, κατοικημένη αποκλειστικά από βλαχόφωνους Έλληνες, η οποία χάθηκε εντελώς μετά τις επιδρομές των Τουρκαλβανών. Πολλοί κατευθύνονται ταυτόχρονα και στα νησιά. Σε ορισμένα νησιά, για να αποφύγουν τους Τούρκους, κρύβονται την ημέρα, όπως συνέβαινε στην Ικαρία, και κυκλοφορούσαν το βράδυ και τη νύχτα. Ερημονήσια, όπως τα Ψαρρά, η Ύδρα, οι Σπέτσες, που ήταν απολύτως έρημα, εποικίζονται από Αρβανίτες κτηνοτρόφους ου θα μεταβληθούν σε ναυτικούς.   Αυτά τα ορεινά εδάφη και τα απομακρυσμένα νησιά θα μεταβληθούν εν συνεχεία στις εστίες αναβίωσης του ελληνισμού. Διότι εκεί είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν μία οικονομική και πολιτιστική-εκπαιδευτική δραστηριότητα, σχετικά αυτόνομη και ανεξάρτητη, και μόνο μετά τον 18ο αι. άρχισαν να ξανασυγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις Παράλληλα αρχίζει το μεγάλο κύμα της φυγής στο εξωτερικό, στη Ρωσία, την Αυστροουγγαρία, αλλά και στις ηγεμονίες της Βλαχίας και Μολδοβλαχίας.

Γ. Καραμπελιάς, Μέρος 7o: Η αποσύνθεση του βυζαντινού κράτους – η ανάδυση του νεώτερου ελληνισμού

Μέρος 7o: Η αποσύνθεση του βυζαντινού κράτους 
– η ανάδυση του νεώτερου ελληνισμού

Σε αυτό το αφιέρωμα ο κ. Καραμπελιάς αναφέρεται  - με αφορμή το βιβλίο του  «Μια υπονομευμένη Άνοιξη. Στις ρίζες της οικονομικής εξάρτησης» - στην χρονική περίοδο 1071-1453. Τότε που είχαμε σταδιακά την αποσύνθεση του βυζαντινού κράτους και την αναδυση του νεότερου Ελληνισμου. «Ο Ελληνισμός γύρω στο 1100 - 1200 μΧ (...), εχει ολοκληρώσει πλέον την ιστορική του διαδρομή ο ιστορικός Ελληνισμός και έχει περάσει πια στη φάση του νεότερου εθνοκεντρικού Ελληνισμου. Η πρώτη περίοδος που έχουμε ενα συγχρονο έθνος- κράτος, είναι από το 1204 ως το 1453 μΧ. Εχουμε ένα έθνος - κράτος της ύστερης βυζαντινής περιόδου, όπου ο Ελληνισμός περιλαμβάνει αποκλειστικά ελληνικούς πληθυσμούς είτε στη δυτικη Μικρά Ασία, είτε στη Χερσόνησο και τα νησία, από την Κρήτη, την Κύπρο κτλ. Είναι το πρώτο εθνος - κράτος του νεότερου Ελληνισμού», επισημαίνει ο κ. Καραμπελιάς. Μάλιστα ο ίδιος επισημαίνει πως από τότε έχουμε τέσσερις ιστορικές φάσεις:

Γ. Καραμπελιάς,«25 μαθήματα ελληνικής ιστορίας» Μέρος 6ο: Από τον οικουμενικό στον νεώτερο ελληνισμό

Μέρος 6ο: Από τον οικουμενικό στον νεώτερο ελληνισμό

Από το Ματζικέρτ στο 1204

Η Οικουμενική περίοδος του ελληνικού έθνους διαρκεί λίγο πολύ μέχρι τους Κομνηνούς Αυτοκράτορες. Τότε, οι Βυζαντινοί αρχίζουν να πιέζονται ασφυκτικά τόσο στα ανατολικά, όταν ηττώνται από τους Σελτζούκους Τούρκους στο Ματζικέρτ, και από τα δυτικά, όταν οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τη Σικελία και τη νότιο Ιταλία, επίσης το 1071. Αμέσως μετά αποβιβάστηκαν στο Δυρράχιο, και μετά από λίγα χρόνια πολιόρκησαν και τη Θεσσαλονίκη[1]. Ταυτόχρονα, στα Βαλκάνια, οι Σέρβοι δημιουργούν το πρώτο τους κράτος, οι Βούλγαροι ανασυστήνουν την «Αυτοκρατορία» τους, οι Αρμένιοι συγκροτούν βασίλεια στην Κιλικία. Άρα, οι εναπομείναντες υπήκοοι του Βυζαντίου παύουν να ανήκουν πλέον σε ένα αληθινά οικουμενικό κράτος και στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι πλέον και «Έλληνες το γένος». Αυτή τη μετάβαση σηματοδοτεί, στο πεδίο της λογοτεχνίας, ο Διγενής Ακρίτας. Τα ακριτικά τραγούδια διαμορφώνονται σαν «δημοτικά τραγούδια», στα σύνορα της Μικράς Ασίας με τη Συρία, μέσα από τη σύγκρουση με τους Άραβες, ήδη από τον 10ο ή ίσως και τον 9ο αιώνα· πάνω στην προϋπάρχουσα λαϊκή παράδοση θα στηριχτεί η συγγραφή του έπους του Βασίλειου Διγενή Ακρίτη – λόγιο κείμενο, που έχει γραφεί την εποχή των Κομνηνών, μετά τη μάχη του Ματζικέρτ, ίσως και μετά τη μάχη του Μυριοκεφάλου. Το έπος του Βασίλειου Διγενή Ακρίτη αντλεί από τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια κατά τον ίδιο τρόπο που τα Ομηρικά Έπη στηρίχτηκαν σε παλαιότερα λαϊκά τραγούδια και ραψωδούς· στη συνέχεια δε, κατασκευάζονται νέα δημοτικά τραγούδια –εν μέρει και με βάση αυτό το έπος– που εξαπλώνονται σε ολόκληρο τον ελληνισμό, τα οποία και θα συναντήσουμε με ελάχιστες παραλλαγές στην Κύπρο, στον Πόντο, στην Κρήτη. Προφανώς, τις χρονολογίες που επιλέγονται για να ορίσουν την αφετηρία ή το τέλος μιας ιστορικής περιόδου –αυτού που αποκαλούμε νεώτερο ελληνισμό στην περίπτωσή μας– θα πρέπει να τις αντιλαμβανόμαστε μάλλον ως οδοδείκτες και ως συμβολικά ορόσημα. Έτσι, επί παραδείγματι, από πολλούς έχει προταθεί ως αφετηριακή χρονολογία για τον νεώτερο ελληνισμό, όχι το 1204 αλλά το 1071 στη διττή σημειολογία του, της μάχης του Ματζικέρτ και της κατάληψης της Νότιας Ιταλίας από τους Νορμανδούς.

Γιώργος Καραμπελιάς: «25 μαθήματα για την ελληνική ιστορία» - Μέρος 5ο: Ελληνισμός και χριστιανισμός

Μέρος 5ο: Ελληνισμός και χριστιανισμός

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα στην Ελληνική Ιστορία, ο Γιώργος Καραμπελιάς αναλύει σήμερα  σε αυτό το 5ο μέρος, το κεφάλαιο  «Ελληνισμός και Χριστιανισμός» Το ελληνικό έθνος, στην οικουμενική του φάση, όταν η ταυτότητα ήταν περισσότερο πολιτισμική, γλωσσική και εν μέρει θρησκευτική, έκανε αποδεκτό τον αυτοπροσδιορισμό Ρωμαίοι –που επί πέντε αιώνες είχε καταστεί συνώνυμος της Αυτοκρατορίας– μόνο όταν έκανε αυτή την αυτοκρατορία δική του! Γι’ αυτό και θα ταυτιστεί σε τέτοιο βαθμό με τον χριστιανισμό και την Ορθοδοξία, ως συστατικό στοιχείο της νέας αυτεξούσιας ταυτότητάς του. Η Ορθοδοξία θα μεταβληθεί στο πνευματικό όχημα αυτού του νέου οικουμενικού ρόλου του ελληνισμού κατά τη βυζαντινή περίοδο. Εξάλλου, ο ίδιος ο χριστιανισμός «ήτο μία καθαρώς ελληνική υπόθεσις», όπως σημειώνει ο καθηγητής της Ιστορίας του κολλεγίου του Στόκτον, Δ.Ι. Κωνσταντέλος: «Ο Χριστιανισμός γεννήθηκε στα σπλάχνα του εξελληνισμένου Ιουδαϊσμού, αλλά διαδόθηκε από ελληνόφωνους ευαγγελιστές και αποστόλους διά της ελληνικής γλώσσας και ελληνικής φιλοσοφικής ορολογίας, με αφετηρία ελληνικές πόλεις (Αντιόχεια, Έφεσο, Φιλίππους, Θεσσαλονίκη, Κόρινθο), και οριοθετήθηκε δια τοπικών και οικουμενικών συνόδων. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι, για τους πρώτους τέσσερις αιώνες, ο Χριστιανισμός ήτο μία καθαρώς ελληνική υπόθεσις, τόσο στην Ελληνόφωνη Ανατολή όσο και στην Λατινική Δύση;»

Γ. Καραμπελιάς: Μέρος 3ο, η εξάντληση της πόλης-κράτους: ο Ισοκράτης από την Αθήνα στους Μακεδόνες

Μέρος 3ο, η εξάντληση της πόλης-κράτους: 

Ο Ισοκράτης από την Αθήνα στους Μακεδόνες

Ο Πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ), που εν τέλει κατέστρεψε την ισχύ και των δύο πρωταγωνιστών, Σπαρτιατών και Αθηναίων, σημαδεύει την ουσιαστική εξάντληση της πολεοκρατικής φάσης της αρχαίας Ελλάδας και την αναζήτηση μιας νέας κρατικής ενότητας που να υπερβαίνει τις πόλεις-κράτη, και την οποία θα δοκιμάσουν να επιτύχουν, ο καθένας για λογαριασμό του, οι δύο μεγάλοι αντίπαλοι. Με συνέπεια να εξαντληθούν στον μεταξύ τους αγώνα και να αναδειχθεί το βασίλειο της Μακεδονίας ως η ενοποιητική δύναμη του ελληνικού έθνους. Η φυλετική και πολεοκρατική συγκρότηση του ελληνικού έθνους, κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής και της κλασικής περιόδου, έρχεται σε σύγκρουση με τις ανάγκες μιας ευρύτερης πολιτειακής συγκρότησης. Οι Αθηναίοι, οι Σπαρτιάτες, οι Θηβαίοι θα παλεύουν μεταξύ τους επί εκατόν πενήντα χρόνια για την πρωτοκαθεδρία και την ενοποίηση της Ελλάδας υπό την ηγεμονία τους. Εν τέλει, αυτή θα την επιτύχει μια ελληνική δύναμη, που βρισκόταν στην περιφέρεια της κλασικής Ελλάδας, και της οποίας οι πολιτικοί θεσμοί δεν είχαν μετεξελιχθεί προς την κατεύθυνση της πόλης-κράτους, αλλά μάλλον προς τη συγκρότηση ενός εδαφικά ευρύτερου κράτους, οι Μακεδόνες. Το τίμημα γι’ αυτή τη μετάβαση ήταν βέβαια υψηλό, η αποδυνάμωση των μορφών άμεσης δημοκρατίας και αυτοδιοίκησης της παλιάς πόλης-κράτους, αλλά ταυτόχρονα ήταν ο μόνος τρόπος για να πάψουν οι Έλληνες να συγκρούονται μεταξύ τους.