Θεοφάνης ο ‘Ελληνας – Theophanes The Greek [1330-1410]
Είναι από τους μεγάλους ιδιοφυείς καλλιτέχνες του Μεσαίωνα. Δούλεψε πολύ στο Βυζάντιο μα δε μας σώζεται η δουλειά του από κει. Όλα όσα ξέρουμε για κείνον και για τη δουλειά του, προέρχονται και μόνον από τη Ρωσία, στην οποία πέρασε σίγουρα πάνω από 30 χρόνια. Γεννήθηκε στην Ελλάδα, άγνωστο που, κι όσο για το πότε, υπολογίζεται γύρω στα 1350, πάνω-κάτω, και πέθανε περίπου στις αρχές του επόμενου αιώνα.Υψηλα σπουδαγμένος κι εκπαιδεύμενος και μ’ αδιαμφισβήτητο ταλέντο, μετέφερε στη Ρωσία, ακέρια κομμάτια της Βυζαντινής κουλτούρας. Σε κάποιο γράμμα της εποχής, ένας ρώσος καλόγερος λέει, πως εντυπωσιάστηκε καθώς είδε τον Θεοφάνη να δουλεύει, καθώς δεν αντέγραφε το μοντέλο, αλλά ζωγράφιζε από μνήμης. Ο ίδιος αναφέρει επίσης πως είχε εξίσου εντυπωσιαστεί από την «υψηλή σκέψη» του. Γνωρίζουμε πως είχε διακοσμήσει κι αγιογραφήσει περισσότερες από 40 εκκλησιές, σε Κωνσταντινούπολη, Χαλκηδόνα, Γκαλάτ, Κάφα (Φαιοδοσία) και Ρωσία. Η πρώτη του δουλειά στη Ρωσία, καταγράφεται το 1378. Αυτή η δουλειά βρίσκεται στο Ναό Του Σωτήρος, στην οδό Ιλύιν. Η ζωγραφική του ήταν φιλοσοφική μίξη χρωμάτων και σ’ αυτό είναι μακράν ο πρώτος, ακόμα κι από μελλοντικούς καλλιτέχνες. Τούτο οφείλεται στο ότι ενιωθε κοντά με τον Κύριο και τον καθοδηγούσε ο φόβος κι η φρίκη, μη τάχα δε καταφέρει ν’ αρθεί στο ύψος των περιστάσεων. Δημιούργησε έναν δραματικό κόσμο, αισθήσεων και πνευματισμού. Κι άλλοι καλλιτέχνες του Νόβγκοροντ θέλησαν να τον μιμηθούν στο στυλ, μα απέτυχαν. Έπειτα η κουλτούρα της περιοχής ήταν πολύ μακριά απ’ αυτή του Βυζαντίου. Μετά το 1378, εργάστηκε για λίγο στο Νόβγκοροντ, μα δε σώζεται καμμιά δουλειά του από κείνη τη περίοδο. Το 1390, απροσδόκητα, εργάζεται στη Μόσχα και φιλοτεχνεί πάρα πολλά Frescoes. Συνεργάστηκε μάλιστα και με διάφορους κατα καιρούς ντόπιους καλλιτέχνες κι ίσως και γι’ αυτό, τεχνική, δομές και μορφή, είν’ αρκετά διαφοροποιημένα. Οι πίνακες είναι είτε σε ναούς στη Ρωσία, (Μόσχα, Νόβγκοροντ), είτε στη Γκαλερί Τρετιάκοφ, στη Μόσχα.
