Ο Κορνήλιος Καστοριάδης που γνώρισα

ΕΛΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης στοχάστηκε πάνω στον άνθρωπο. Και αποφάνθηκε πως ο ρόλος του κάθε ανθρώπου μέσα στο κοινωνικό-ιστορικό είναι σπουδαίος. Φιλόσοφος-διάνοια πολλών καρατίων.

Ο Καστοριάδης είχε δέος για τις ιδέες. Και οι ιδέες είναι αυτές που επέφεραν εν καιρώ την πίστη του στον άνθρωπο. Είναι ένας Έλληνας που τιμά τους προγόνους μας. Πού βρισκόταν το σπίτι του Καστοριάδη στην Αθήνα; Πώς πέρασε άραγε τα παιδικά του χρόνια; Πίσω από ποια σκιά μεγάλωνε;

Ο Καστοριάδης λοιπόν, έζησε σε τρεις πόλεις: Την Κωνσταντινούπολη (Istanbul σήμερα), την Αθήνα και το Παρίσι. Γεννήθηκε στην πρώτη το 1922, μεγάλωσε στην Αθήνα και στα 23 του έφυγε για τη Γαλλία. Στην τελευταία πόλη μορφώθηκε και πέθανε το 1997.

Ο Καστοριάδης αγωνίστηκε από μικρό παιδί και διάβασε πολύ. Στην Αθήνα, σπούδασε νομικά και φιλοσοφία. Το σπίτι του Κορνήλιου –όπως μας πληροφορεί η Μιμίκα Κρανάκη, φίλη της νεότητάς του – βρισκόταν πίσω από την Μητρόπολη των Αθηνών, οδός Υπατίας 5. Ο όγκος του ναού θα γίνει προπομπός, χρόνια αργότερα, της σκέψης εναντίον Θεού και θρησκειών. Έτσι ο Κορνήλιος, μεγάλωσε “στη σκιά του Θεού”. Στο σπίτι αυτό, σε ηλικία μόλις έξι ετών, «είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει», πιάνοντας με βρεγμένα χέρια ένα καλώδιο… Από μικρός, ο Κορνήλιος, ενδιαφέρθηκε για πολλούς τομείς της σκέψης. Άρχισε ο ίδιος, να διαβάζει από νωρίς και έμαθε πως να προάγει τη σκέψη. Εμπνεύστηκε από το έργο του Μαξ Βέμπερ για τη γραφειοκρατία. Στο σπίτι αυτό πρωτοδιάβασε Καρλ Μαρξ.

Εδώ γύριζε μετά το σχολείο και αργότερα μετά τις διαλέξεις του νεο-καντιανού Δεσποτόπουλου στο πανεπιστήμιο. Ήταν και γενναίος νέος. Σε ηλικία μόλις 13 ετών έχασε όλα του τα μαλλιά, και η μητέρα του, η Σοφία Καστοριάδη, τρελάθηκε και πέθανε μερικούς μήνες αργότερα. Ο πατέρας του, ο Καίσρας Καστοριάδης, που φρόντιζε ώστε να μην του λείπει τίποτα, στο σπίτι υπήρχε και φωνόγραφος, είναι ο Βολταιρικός, που επειδή δεν επέτρεψε στον γιο του να ξενυχτίσει για να ολοκληρώσει την γραπτή τιμωρία που τού είχε επιβάλει το σχολείο, παραλίγο ο Κορνήλιος να πιάσει το βρεγμένο καλώδιο όπως προαναφέραμε…

Ταυτόχρονα, η απώλεια των μαλλιών, τού έδωσε δύναμη σε πολύ τρυφερή ηλικία. Οι φίλοι του, τού κολλάνε πλέον το προσωνύμιο «γλόμπος». Στα πρώτα βήματά του, βλέπει επίσης, τη δύναμη που έχουν “οι μικρές ομάδες ή οι μικρές παρέες” στην εξέλιξη της Ιστορίας και των ιδεών.

Η Οδύσσεια του Καστοριάδη

Tι έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τους εκπαιδευτικούς

Διαβάστε όσα έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τους εκπαιδευτικούς

Ασχέτως του πόσα γνωρίζει κανείς για τη σύγχρονη φιλοσοφία, και ασχέτως του πόσα γνωρίζει για το ίδιο το έργο του σπουδαίου διανοητή, είναι βέβαιο ότι γνωρίζει το όνομα Κορνήλιος Καστοριάδης, το όνομα ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της Ευρώπης του 20ου αιώνα.


Πίστευε ότι η εκπαίδευση τελειώνει μόνο με τον θάνατο, καθώς έλεγε χαρακτηριστικά πως «η εκπαίδευση και η παιδεία ενός ανθρώπου ξεκινάει από την ηλικία μηδέν έως την ηλικία ωμέγα. Δηλαδή ως τη στιγμή που θα πεθάνει. Ο άνθρωπος διαμορφώνεται συνέχεια», έλεγε.

«Αν δεν υπάρχει έρωτας μέσα στην εκπαίδευση, δεν υπάρχει εκπαίδευση. Εάν κάποιος μαθαίνει κάτι στο σχολείο είναι διότι διαδοχικά τουλάχιστον έναν καθηγητή σε κάποια τάξη και στο πανεπιστήμιο ακόμη, τον ερωτεύεται. Και τον ερωτεύεται διότι βλέπει πως ο ίδιος ο καθηγητής είναι ερωτευμένος με αυτό που διδάσκει».

Ένας υπέροχος αντίλογος: 8 φιλόσοφοι εναντιώνονται στη φιλοσοφία του Καστοριάδη

Πολλές από τις φράσεις του Κορνήλιου Καστοριάδη έμειναν στην ιστορία και στάθηκαν ικανές να επηρεάσουν τον φλοιό της φιλοσοφίας μας. Το μεγαλύτερο ερώτημα που προκαλεί η φιλοσοφία του είναι: Μπορεί όντως η κοινωνία να αυτοθεσμιστεί ; Μπορεί να δημιουργήσει νόμους και θεσμούς χωρίς την παρέμβαση του κράτους; Πολλοί φιλόσοφοι διαφώνησαν και αμφισβήτησαν το κοινωνικό μοντέλο της κοινωνικής αυτοθέσμισης κι όλο το υπόβαθρο που την στερέωσε στα μάτια του Κορνήλιου Καστοριάδη.

Μαρξ (Οι υλικές συνθήκες καθορίζουν τις κοινωνικές δομές)

Ο Μαρξ διαφώνησε μ΄αυτή την σκέψη, η οικονομική βάση (τα μέσα παραγωγής και οι ταξικές σχέσεις) καθορίζει θεμελιωδώς την υπερδομή, η οποία περιλαμβάνει τους νομικούς και πολιτικούς θεσμούς. Επομένως, οι κοινωνίες δεν μπορούν απλώς να αυτοθεσμιστούν. Για τους μαρξιστές, το κράτος είναι απαραίτητο εργαλείο για τη διαχείριση των συγκρούσεων που προκύπτουν από την ταξική πάλη και τις οικονομικές πραγματικότητες.

Μαξ Βέμπερ ( Η ορθολογικη – νομική εξουσία είναι απαραίτητη για την κοινωνική τάξη)

 

Για τον Βέμπερ το κράτος ως ενσάρκωση της νομικής εξουσίας είναι απαραίτητο για την επιβολή των νόμων και την διασφάλιση της τάξης. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ιδεαλιστική αντίληψη του Καστοριάδη πως η κοινωνία αυτοθεσμίζεται μέσω της άμεσης δημοκρατίας ή της συλλογικής αυτονομίας.

Ο Φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης για το πολυτονικό

Ο Φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης για τη γλώσσα:

«… Ἄν δέν θέλετε, κύριοι τοῦ ὑπουργείου, νά κάνετε φωνητική ὀρθογραφία, τότε πρέπει νά ἀφήσετε τούς τόνους καί τά πνεύματα, γιατί αὐτοί πού τούς βάλανε ξέρανε τί κάνανε. 

Δέν ὑπῆρχαν στά ἀρχαῖα ἑλληνικά, γιατί ἀπλούστατα ὑπῆρχαν μέσα στίς ἵδιες τίς λέξεις. Αὐτοί, οἱ Κριαρᾶς καί οἱ ἄλλοι, τά κτήνη τά τετράποδα πού ἔκαναν αὐτές τίς μεταρρυθμίσεις - αὐτό παρακαλῶ νά γραφεῖ στίς ἐφημερίδες - δέν ξέρουν τί εἶναι γλῶσσα. 

Δέν ξέρουν αὐτό πού γνώριζε ἡ κόρη μου στά τρία της χρόνια. Μάθαινε μία λέξη καί μετά έψαχνε γιά τίς συγγενεῖς της. Αὐτό εἶναι μὶα γλῶσσα. Ἕνα μάγμα, ἕνα πλέγμα ὅπου οἱ λέξεις παράγονται οἱ μέν ἀπό τίς δέ, ὅπου οἱ σημασίες γλιστρᾶνε ἀπό τή μία στήν ἄλλη, εἶναι μία ὀργανική ἐνότητα ἀπό τήν ὀποία δέν μπορεῖς νά βγάλεις καί νά κολλήσεις πράγματα, δυνάμει μίας ψευτοκυβερνήσεως, καθισμένος σ’ ἕνα γραφεῖο στό ὑπουργεῖο Παιδείας. 

Ἡ κατάργηση τῶν τόνων καί τῶν πνευμάτων εἶναι ἡ κατάργηση τῆς ὀρθογραφίας, πού εἶναι τελικά ἡ κατάργηση τῆς συνέχειας. Ἤδη, τά παιδιά δέν μποροῦν νά καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ἐλύτη, γιατί αὐτοί εἶναι γεμάτοι ἀπό τόν πλοῦτο τῶν ἀρχαίων Ἑλληνικῶν. Δηλαδή, πᾶμε νά καταστρέψουμε ὅ,τι κτίσαμε. Αὐτή εἶναι ἡ δραματική μοῖρα τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ.»

Βόλος, 16/02/1989

Κορνήλιος Καστοριάδης: Δημοκρατία δίχως συμμετοχή πολιτών

Κορνήλιος Καστοριάδης: “Ακυβέρνητη Κοινωνία”, Συνεντεύξεις και Συζητήσεις 1974-1997 – Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010 (Cornelius Castoriadis – “A Society Adrift“, Interviews and Debates, 1974-1997 – Fordham University Press, New York, 2010).

«…η Δημοκρατία είναι ένα ζήτημα που ξεπερνάει την πολιτική προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δεν συμμετέχουν σήμερα».

​
——————————————–
Kern: Όταν τίθεται το ερώτημα της Δημοκρατίας σήμερα, αναφέρεται πάντα στην αντιπροσωπευτική, είτε πρόκειται να την εγκωμιάσουμε είτε να την επικρίνουμε. Δεν έχουμε προχωρήσει περισσότερο. Μπορούμε να προωθήσουμε μαζί σας την ερώτηση πιο πέρα, π.χ. προς τη μορφή της συμμετοχικής Δημοκρατίας;


Καστοριάδης: Προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δε μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δεν συμμετέχουν σήμερα.

Kern: Είναι επειδή στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία δεν τους ζητά κανένας να συμμετέχουν. Επιπλέον, οι περισσότεροι δεν πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι για κάτι τέτοιο.

Καστοριάδης: Όπως έλεγε ο Ρουσσώ για τους Άγγλους, δεν είναι ελεύθεροι παρά τη μέρα των εκλογών. Άραγε είναι ελεύθεροι ακόμη κι εκείνη τη μέρα; Τα χαρτιά είναι σημαδεμένα, οι ψευτοεπιλογές είναι προκαθορισμένες από τα κόμματα–και επιπλέον, κενές περιεχομένου. Τι είναι τα «προγράμματα» των πολιτικών κομμάτων σήμερα, στη Γαλλία, την Αγγλία ή αλλού;

Kern: Ίσως οι διαφορές τους να μην είναι πολύ σαφείς. Επ΄ ευκαιρία λοιπόν της σύγχρονης Δημοκρατίας…

Κορνήλιος Καστοριάδης: Οικολογία, ανάπτυξη και… νέα αριστερά

Κορνήλιος Καστοριάδης: Οικολογία, ανάπτυξη και… νέα αριστερά 

(Συνέντευξη περ. Νέα Οικολογία, 1985)
στις 26 Δεκεμβρίου 2023

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έφυγε σαν σήμερα (11.3.1922 – 26.12.1997) σε μία σπάνια συνέντευξη του 1985.

 Σήμερα, δημοσιεύεται για πρώτη φορά από τον ιστότοπο Αυτολεξεί. Ευχαριστούμε τον Δημήτρη Μουστάκη για την εύρεση του αρχείου και τον Γιάβορ Ταρίνσκι για την ηλεκτρονική του μεταφορά. Η παρούσα συνέντευξη, με τίτλο «Άνδρες γαρ πόλις», δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Νέα Οικολογία (τεύχος 13, Νοέμβριος 1985).

Ο Καστοριάδης συζητά με τον Ηλία Ευθυμιόπουλο και τον Λεωνίδα Λουλούδη για την εμβέλεια του οικολογικού κινήματος, για τις προϋποθέσεις της κοινωνίας των πολιτών, για την αναγκαιότητα της Νέας Θεωρίας, για τον εκσυγχρονισμό της μαρξιστικής αριστεράς, για την εργαλειακή αντίληψη της τεχνολογίας, για τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση.

Ηλίας Ευθυμιόπουλος: Πότε ξεκίνησε και ποια είναι σήμερα η σχέση σας με την οικολογία;

Κορνήλιος Καστοριάδης: Παρακολούθησα με συμπάθεια το οικολογικό κίνημα από τα πρώτα του κιόλας βήματα. Το 1962 η Ρακέλ Κάρσον δημοσιεύει τη Σιωπηλή Άνοιξη, βιβλίο που σημειώνει τις απαρχές της οικολογικής σκέψης μέσα από την αποκάλυψη των κινδύνων με τους οποίους μας απειλεί η χημική γεωργία, και που συναντά κατά κάποιο τρόπο τη δική μου κριτική αξιών του καπιταλισμού όπως η «πρόοδος» και η «τεχνολογία», αξίες τις οποίες άλλωστε ενστερνίστηκε τόσο ο κλασικός όσος και ο μετέπειτα μαρξισμός. Τα ζητήματα αυτά προσπάθησα να τα αναλύσω διεξοδικότερα σε μια συζήτηση που είχαμε με τον Κον-Μπεντίτ και που δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά σ’ ένα βιβλιαράκι με τίτλο: Από την οικολογία στην αυτονομία (εκδ. Ράππα, 1981).

Θα έλεγα λοιπόν ότι εκ των πραγμάτων ήμουν κοντά σ’ αυτήν την προβληματική με μια μονάχα διαφορά: υποστηρίζω ότι η παραδοσιακή «χοντράδα» που ισχυρίζεται ότι δεν είναι δυνατόν να λυθούν τα οικολογικά προβλήματα εφόσον παραμένουν άθικτες οι κοινωνικές δομές εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Πρόκειται για ένα θέμα που διάφορες τάσεις ή ακόμα και άτομα στα πλαίσια του οικολογικού κινήματος τείνουν είτε να το υποτιμήσουν είτε και να το αγνοήσουν τελείως.

Η.Ε: Παρ’ όλ’ αυτά πιστεύετε πως οι δυνάμεις που στρατεύονται σήμερα κάτω τη σημαία της οικολογίας συνθέτουν έναν επαναστατικό χώρο;

Κ.Κ.: Κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια κρίση σ’ αυτό που παλιότερα ονομάζαμε επαναστατικό κίνημα. Μετά το εργατικό κίνημα που χαρακτήρισε μια ολόκληρη περίοδο κοινωνικών αγώνων, εμφανίστηκαν άλλα κινήματα όπως το κίνημα των γυναικών, το κίνημα των νέων, το οικολογικό κίνημα, τα οποία πήραν τη σκυτάλη ή μάλλον έθεσαν άλλες όψεις των προβλημάτων. Όμως σήμερα, εδώ και δέκα ή δεκαπέντε χρόνια, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου όλα αυτά φαίνεται σαν να έχουν στερέψει, σαν να έχουν γίνει επιφανειακά, σαν να απασχολούν μόνο κάποιες μειοψηφίες. Βέβαια εδώ εμφανίζεται ένα ενδιάμεσο ερώτημα σχετικό με την εκτίμηση του φαινομένου που μόλις ανέφερα: πρόκειται για προσωρινή ύφεση την οποία προεκβάλλουμε σε ιστορική τάση ή πρόκειται για κάτι μονιμότερο;

Νομίζω ότι το δίλημμα σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα ξαναγίνεται επίκαιρο – αν υποτεθεί ότι είχε ποτέ πάψει να είναι. Με τη διαφορά ότι με τον όρο βαρβαρότητα δεν πρέπει να εννοούμε ιστορικές καταστάσεις γνωστές μας από το παρελθόν, αλλά μια κοινωνία όπου η μεγίστη πλειοψηφία των ανθρώπων έχει βυθιστεί σε πλήρη απάθεια απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα.

Η.Ε.: Ίσως να αδικούν την παρούσα φάση οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις. Άλλωστε το οικολογικό κίνημα αλλάζει διαρκώς το κέντρο βάρους του, παίρνει καινούργιες μορφές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Greenpeace που μέσα σε λίγα χρόνια γνώρισε μια εκπληκτική άνοδο και απέκτησε παγκόσμια ακτινοβολία. Κατά τη γνώμη σας είναι επιβεβλημένη σήμερα η διεθνικότητα των στόχων;

Για την Δημοκρατία – Κορνήλιος Καστοριάδης

Του Δημήτρη Γιαννάτου 

Τα σύγχρονα συντάγματα αρχίζουν με διακηρύξεις των δικαιωμάτων, των οποίων η πρώτη
φράση είναι είτε ένα θεολογικό πιστεύω είτε μια αναλογία: «Η φύση διέταξε…» ή «ο Θεός διέταξε…», ή «Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι» (ο τελευταίος αυτός ισχυρισμός είναι, ούτως ή άλλως, εσφαλμένος: η ισότητα είναι δημιουργία των ανθρώπων που δρουν πολιτικά). Σε σύγκριση με τα ανωτέρω, οι αθηναϊκοί νόμοι περιλαμβάνουν ένα στοιχείο αξεπέραστης βαθύτητας: αρχίζουν πάντα λέγοντας: «Έδοξε τη βουλή και τω δήμω», «Φάνηκε καλό, η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού ήταν ότι…», και κατόπιν ακολουθεί το κείμενο του νόμου. Αυτό το έδοξε είναι εκπληκτικό, είναι αληθινά ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας.


Δεν διαθέτουμε επιστήμη για το τι είναι καλό για την ανθρωπότητα, και δεν θα την αποκτήσουμε ποτέ.
Αν υπήρχε, δεν θα έπρεπε να αναζητούμε τη δημοκρατία, αλλά μάλλον την τυραννία εκείνου που θα κατείχε την επιστήμη αυτή. Θα επιχειρούσαμε να τον βρούμε για να του πούμε: «Ωραία, εσύ θα κυβερνήσεις επειδή κατέχεις την πολιτική επιστήμη». Αυτό άλλωστε λένε ρητά ο Πλάτων και πολλοί άλλοι˙ αυτό έλεγαν επίσης και οι κόλακες του Stalin: «Επειδή γνωρίζεις την ιστορία, την οικονομία, τη μουσική, τη γλωσσολογία…
Και ζήτω ο γενικός γραμματέας!».

Οι Αθηναίοι όμως έλεγαν: «Η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού είναι να θεσπιστεί το εξής…». Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία είναι το καθεστώς της δόξης, δηλαδή της καλομελετημένης γνώμης, της ικανότητάς μας να σχηματίζουμε γνώμη πάνω σε ζητήματα που ξεφεύγουν από τους γεωμετρικούς συλλογισμούς.

Ο κοινωνικός Φρόυντ και οι ατομιστές της «κοινότητας

Πάνω από 50 χρόνια, «μάθαμε» να «μαθαίνουμε» ότι η φρουδική ψυχανάλυση, εστίαζε στο άτομο και όχι στην κοινότητα και την κοινωνία. Τα χρόνια της αμφισβήτησης του ’60, παράλληλα με την ανάδυση του φρουδισμού ως αντίβαρο στον αφόρητο αστικό θετικισμό και στον μονοκόματο κανονιστικό μαρξισμό, εξαπλώνονται και οι μετα-φρουδικές σχολές ψυχοθεραπείας και ανάλυσης.

Κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα προσεγγίσεων που ορθώς συνυπολόγιζαν το ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα ως βασική παράμετρο μελέτης και θεραπευτικής ανακούφισης του ανθρώπου. Ταυτόχρονα, εστίαζαν στην «ανθρωπιστική» ματιά του …ανθρώπου και στην εξεύρεση της έμφυτης «επαναστατικής» καλοσύνης που μπορούσαν να την εντοπίσουν παντού, σε έναν κόσμο που κατά βάση, βέβαια δεν άλλαζε την οικονομική δομή και τις ταξικές αναδιπλώσεις του.

Το νέο θεραπευτικό ρεύμα της «κοινωνικής ψυχοθεραπείας», στην καλύτερη έκανε εποικοδομητική κριτική στον Φρουντ και στην χειρότερη λοιδωρούσε τις «ανακαλύψεις» του ως αυστηρές, συντηρητικές και ακραία εξειδικευμένες. Άλλωστε το κοινωνικά γόνιμο ρεύμα της αντιψυχιατρικής, μπόλιασε και τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, που έτσι θα μετείχαν στον κοινωνικό αναβρασμό της εποχής, αναιρώντας τον … «εξουσιαστικό» πρώην εαυτό τους αλλά όχι το επάγγελμά τους!

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τον ποιητικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας

Στο δοκίμιό του «Εκφραστικά μέσα της ποιήσεως» ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής αναλύει την πολυσημία της «πρωτογενούς» ελληνικής γλώσσας και με πλήθος παραδειγμάτων δείχνει πώς οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες έπρεπε να καταφύγουν σε «τεχνάσματα» προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Μερικές μεταφραστικές δυσκολίες μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές στηρίζονταν συχνά σ' ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής γλώσσας, κοινό πιθανώς με άλλες πρωτογενείς γλώσσες, γνώρισμα που μπορούμε να αποκαλέσουμε αδιαίρετη πολυσημία των λέξεων και των γραμματικών πτώσεων. Οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έχουν πλέον αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα, και οι ποιητές προσέφυγαν σε άλλες οδούς προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν σε μια εξέταση των οδών της ποιητικής εκφραστικότητας και ιδιαίτερα της σημασιακής μουσικότητας της.

Ας αρχίσουμε από τους περίφημους στίχους της Σαπφούς (εκδ. Bergk 52):

Δέδυκε μεν α σελάννα και
Πληιάδες· μέσαι δε
νύκτες, παρά δ' έρχετ' ώρα,
εγώ δε μόνα κατεύδω.

Μια κατά λέξιν μετάφραση θα μπορούσε να ήταν η έξης:

Η Σελήνη έδυσε και η
Πούλια· είναι μεσάνυχτα, η
ώρα περνά, κι εγώ κοιμάμαι
μόνη.

 Η συνέχεια ΕΔΩ ...

Παναγιώτης Δρακόπουλος

Ο Καστοριάδης, ένιωθε μιαν υποχρέωση προς εμένα. Ο λόγος ήταν απλός: ήταν εντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Έγινε για πρώτη φορά γνωστός από το αφιέρωμα της Εποπτείας στις αρχές του 1977 – θαρρώ. Μου είχε χαρίσει ο Στίνας (τον συναντούσα κάποιες φορές στο βιβλιοδετείο του Γιάννη Κυριακάκου) ένα τεύχος του περιοδικού τους που έβγαζαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου όπου είχε κείμενα του Κορνήλιου: ένα δοκίμιό του για τον Μαξ Βέμπερ και ένα κομμάτι μετάφρασής του. Ο Στίνας μου είπε πως ο Καστοριάδης έφυγε για τη Γαλλία όταν είδε πως του επιτέθηκαν κουκουέδες μ ένα καδρόνι στην άκρη του οποίου είχαν φυτέψει μια πελώρια πρόκα και σημάδευαν την κεφαλή του! Όταν το δημοσιεύσαμε, ο Καστοριάδης συγκινήθηκε πάρα πολύ, κι έκτοτε ένιωθε απέναντί μας υποχρεωμένος.

Το Τζινάκι είχε διαφορετική στάση από μένα: «είναι το πιο στραφταλιστο μυαλό που έχω γνωρίσει» μου είπε, «αλλά σε παρακαλώ θερμά να μην στηρίξεις τίποτε ποτέ στο συναισθηματικό του κόσμο». Συναντηθήκαμε πολλές φορές με τον Κορνήλιο, στο Παρίσι, στην Αθήνα, και τον φιλοξενήσαμε κάποιον Ιούλιο στο Λεωνίδιο. Αρκετές φορές αναρωτήθηκε κι αυτός για την παιδεία μου. «Μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι σπούδασες Καλές Τέχνες, άλλες νομίζω πως μάλλον κοινωνική ανθρωπολογία ή ψυχολογία έχεις σπουδάσει». ‘Όταν του είπα ότι δεν έχω σπουδάσει και στην πράξη είμαι της Πέμπτης Δημοτικού που χάρις σε εκτίμηση της διευθύντριας του σχολείου μας μου δόθηκε χαρτί ότι τέλειωσα το Δημοτικό, άκουσε πάρα πολύ σοβαρός, και χωρίς καμιάν έκπληξη. Εξήγησε στη γυναίκα του Πιερά Ωλανιέ το θέμα, κι έπειτα γυρνάει και μου λέει: «Θα σε φάει η μαρμάγκα. Η φοβερή ελληνική μαρμάγκα.» Του είπα πως το ίδιο μου είπε και ο Μάνος Χατζηδάκης, ότι θα με κόβει πάντα η μηχανή του γκαζόν. Αλλά, είχα απαντήσει στον Μάνο, ότι δεν επιθυμώ να γίνω λαμπρό όνομα σε κανένα τομέα, κι έτσι δεν με νοιάζουν οι μηχανές κοπής. «Ασε τα αυτά,» επέμεινε ο Κορνήλιος. «Θα σε κατασπαράξει η μαρμάγκα, αυτός ο πανίσχυρος μηχανισμός βλακείας, ανικανότητας και ιδιοτέλειας που κυριαρχεί στην Ελλάδα. Τα πτυχία είναι αμυντικοί μηχανισμοί, κι εσύ δεν έχεις ούτε έναν!». 

Πολλές φορές, από Έλληνες αλλά και σπουδαίους ξένους άκουσα την ίδια πρόβλεψη. Ακόμη και στην Αμερική που καταφύγαμε, σπουδαίοι φίλοι είχαν τον ίδιο φόβο. Μόνον ο Ζμπίγκνιου Μπριεζίνσκυ, Σύμβουλος Ασφαλείας του Προέδρου των ΗΠΑ (υπήρξαν κάποτε και Πρόεδρος και Σύμβουλοι και ΗΠΑ) μου έστειλε ιδιόχειρο σημείωμα με μια μόνο φράση: chin up! (Το κρατώ ακόμη αυτό το σημαίωμα.)

Και να κλείσω με αυτό: εύχομαι να ζήσουν οι νέοι σήμερα τις ευλογίες που έζησα (και ζω) εγώ, να πάρουν τις χαρές και την κατάφαση που δέχθηκα εγώ. Όχι πως μου είναι άγνωστες οι δοκιμασίες, αλλά η ζωή μου στάθηκε ένα δώρο. Σας το εύχομαι!

Αυτοπεριορισμός και δημοκρατία μέσα από τη σκέψη του Καστοριάδη

Του Γιάβορ Ταρίνσκι (Yavor Tarinski)*

Γιατί η παρόρμηση της απλής όρεξης είναι δουλεία, ενώ

η υπακοή σε έναν νόμο που εγώ ο ίδιος έθεσα είναι ελευθερία [1]

Jean-Jacques Rousseau

Στον φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη αποδίδεται συχνά η ρήση ότι «η δημοκρατία είναι το καθεστώς του αυτοπεριορισμού».[02] Και επειδή γι’ αυτόν η μόνη πραγματική μορφή δημοκρατίας είναι η άμεση, αυτή η έκφραση μπορεί να φαίνεται κάπως περίεργη σε ορισμένους. Πολλοί έχουν ερμηνεύσει –συχνά με κακή προαίρεση– την άμεση δημοκρατία ως το καθεστώς που απαλλάσσει την κοινωνία από νόμους και κανονισμούς, με αποτέλεσμα την αποπολιτικοποίηση και την υποβάθμιση της. Όπως καταλαβαίνει κανείς, ξεκινώντας από μια τέτοια αντίληψη, εύλογα θα βρεθεί κανείς αντιμέτωπος με ανησυχίες σχετικά με τα αποτελέσματα της απεριόριστης δράσης των μαζών. [3]

Ωστόσο, η ουσία της άμεσης δημοκρατίας, όπως παρουσιάζεται από τον Καστοριάδη, διαφέρει σημαντικά από αυτές τις χαοτικές και μηδενιστικές λογικές. Για εκείνον, το πρωταρχικό νόημα του όρου δημοκρατία είναι πολιτικό· η δημοκρατία είναι πρωτίστως ένα καθεστώς στο οποίο όλοι οι πολίτες είναι ικανοί να κυβερνούν και να κυβερνούνται –με τους δύο όρους (δημοκρατία και αυτοπεριορισμός) να είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Με άλλα λόγια, είναι μια μορφή ρητής κοινωνικής αυτοθέσμισης, ανακλαστικότητας και αυτοπεριορισμού.

Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, η δημοκρατία δεν είναι μια απλή διαδικασία συλλογικής λήψης αποφάσεων που μπορεί να υπάρχει παράλληλα ή μέσα σε ένα μη-δημοκρατικό, ολιγαρχικό πλαίσιο, [4] όπως προτείνουν στοχαστές σαν τον Jürgen Habermas ή τη Chantal Mouffe. Για εκείνον αποτελεί τη βάση του προτάγματος της αυτονομίας –μια κοινωνική κατάσταση στην οποία η κοινωνία δεν αναγνωρίζει κανένα εξωτερικό όριο στη θεσμίζουσα δύναμή της. Σε αντίθεση με τις διάφορες μορφές ετερονομίας, στις οποίες οι νόμοι και οι κανονισμοί (θεωρείται ότι) προέρχονται από εξω-κοινωνικές πηγές, όπως οι καπιταλιστικές αγορές, τα έθνη-κράτη, οι θεοί, η ιστορική αναγκαιότητα κ.λπ., τα όρια μιας δημοκρατικής κοινότητας απορρέουν από τον αυτοπεριορισμό της μέσω της συλλογικής θέσης του νόμου.

Ο Καστοριάδης παρατηρεί ότι τα θεσμικά όργανα και οι νόμοι που υποδηλώνουν τι δεν μπορεί να γίνει, αλλά και τι πρέπει να συμβεί, είναι αυτά που κάνουν την κοινωνία να λειτουργεί. Χωρίς τέτοιους κανονισμούς οι κοινωνικοί δεσμοί αποσυντίθενται. Με τα δικά του λόγια, «η κοινωνία βρίσκεται εκεί ακριβώς τη στιγμή που υπάρχει αυτοπεριορισμός για όλους τους αδελφούς και τις αδελφές». [5]

Μορφές κοινωνικού περιορισμού

Κάθε κοινωνία όχι μόνο προσφέρει, αλλά με κάποιον τρόπο επιβάλλει στα μεμονωμένα μέλη της ορισμένες ρόλους, αξίες, πεποιθήσεις, τρόπους ζωής κ.λπ. Κάθε κοινωνική μορφή παρέχει ένα περιορισμένο εύρος τέτοιων σημασιών στον πληθυσμό της, αφού κανείς δεν μπορεί να είναι ούτε να κάνει ό,τι θέλει. Έτσι, μπορούμε να μιλήσουμε εδώ για έναν περιορισμό, που, παρά τις αρνητικές συνδηλώσεις του όρου, φέρει σίγουρα και ένα θετικό χαρακτηριστικό: με την απαγόρευση ορισμένων πράξεων, σκιαγραφούνται ταυτόχρονα πρότυπα για το τι πρέπει να γίνει και με αυτόν τον τρόπο προσδίδεται ένα ιδιαίτερο νόημα στη ζωή.

Ο περιορισμός δεν εμφανίζεται μόνο σε ορισμένα καθεστώτα. Αντιθέτως, κάθε κοινωνική τάξη καθορίζει μια διαφορετική πηγή αυτής της απαγόρευσης. Ένα αυτόνομο, ουσιαστικά δημοκρατικό, πλαίσιο υποδηλώνει ότι οι περιορισμοί θα επιβληθούν από την ίδια την κοινωνία στο σύνολό της. Από την άλλη πλευρά, στην ετερονομία, η απαγόρευση τίθεται εξω-κοινωνικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοιες εξω-κοινωνικές πηγές –πηγές που βρίσκονται εκτός της πραγματικής και ζωντανής κοινωνίας όπως οι θεοί, τα έθνη-κράτη, οι ιστορικές ηρωικές φιγούρες ή οι φυσικοί νόμοι– μολονότι μονοπωλούν την εξουσία μακριά από τις μάζες, δεν συνδέονται με κάποιον τρόπο με την κοινωνία ή δεν είναι προσβάσιμες από αυτήν. Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, εξακολουθούν να πηγάζουν από την ανώνυμη θεσμίζουσα ικανότητα της κοινωνίας. [6] Λόγω αυτής της συγγένειας, μπορεί να γίνει νοητή η επαναστατική πολιτική αλλαγή.

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ 1991 / ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία

ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τον ποιητικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας

Στο δοκίμιό του «Εκφραστικά μέσα της ποιήσεως» ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής αναλύει την πολυσημία της «πρωτογενούς» ελληνικής γλώσσας και με πλήθος παραδειγμάτων δείχνει πώς οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες έπρεπε να καταφύγουν σε «τεχνάσματα» προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Μερικές μεταφραστικές δυσκολίες μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές στηρίζονταν συχνά σ' ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής γλώσσας, κοινό πιθανώς με άλλες πρωτογενείς γλώσσες, γνώρισμα που μπορούμε να αποκαλέσουμε αδιαίρετη πολυσημία των λέξεων και των γραμματικών πτώσεων. Οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έχουν πλέον αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα, και οι ποιητές προσέφυγαν σε άλλες οδούς προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν σε μια εξέταση των οδών της ποιητικής εκφραστικότητας και ιδιαίτερα της σημασιακής μουσικότητας της.

Ας αρχίσουμε από τους περίφημους στίχους της Σαπφούς (εκδ. Bergk 52):

Δέδυκε μεν α σελάννα και
Πληιάδες· μέσαι δε
νύκτες, παρά δ' έρχετ' ώρα,
εγώ δε μόνα κατεύδω.

Μια κατά λέξιν μετάφραση θα μπορούσε να ήταν η έξης:

Η Σελήνη έδυσε και η
Πούλια· είναι μεσάνυχτα, η
ώρα περνά, κι εγώ κοιμάμαι
μόνη.

Τοιχογραφία που δείχνει μια γυναίκα (αποκαλούμενη "Σαπφώ") με σύνεργα γραφής, από την Πομπηία.

Χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, βλέπουμε τον νυχτερινό ουρανό να περιγράφεται, τη Σελήνη και τις Πλειάδες να έχουν ήδη δύσει, κι αυτήν τη γυναίκα, ενδεχομένως ερωτευμένη με κάποιον που δεν είναι εκεί, ίσως και όχι, ωστόσο γεμάτη πόθους, η οποία, εν τω μέσω της νυκτός, δεν μπορεί να κοιμηθεί και λέγει τη θλίψη της που στο κρεβάτι της είναι μόνη.

Kορνήλιος Καστοριάδης: Για τη βλακώδη επίκληση του «νέου» κάθε λίγο και λιγάκι

Μια συναρπαστική συνέντευξη του μεγάλου Έλληνα στοχαστή για τις fake πρωτοπορίες του καιρού μας 13.2.2020 

Ο όρος "πρωτοπορία" συνδέεται συνήθως με καλλιτεχνικά ή πολιτικά κινήματα. Ομως γίνεται επίσης λόγος για "τεχνολογική πρωτοπορία", για "επιστημονική πρωτοπορία", για "επιστημονική έρευνα αιχμής". Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα σε όλα αυτά τα διαφορετικά πεδία; Tι σημαίνει "πρωτοπορία"; 

 KΟPNHΛIΟΣ KAΣTΟPIAΔHΣ: Θα κάνω πρώτα απ' όλα μια ιστορική παρατήρηση σχετικά με τον όρο "πρωτοπορία". Δεν πιστεύω ότι ο Σοφοκλής, ο Σαίξπηρ, ο Mπαχ ήταν πρωτοπόροι στην εποχή τους. Aυτό δεν σημαίνει ότι τα έργα τους τύγχαναν καθολικής αποδοχής. Yπήρχαν ασφαλώς διενέξεις, διαφορές απόψεων, γούστου, αισθητικής. Aλλά όμως τότε δεν υπήρχε η έννοια της "πρωτοπορίας". 

H έννοια αυτή η οποία προέρχεται από τη στρατιωτική ορολογία και περιγράφει μια ομάδα που προπορεύεται για να εξερευνήσει το χώρο και να κάνει τις πρώτες επαφές με τον εχθρό είναι μια σχετικά πρόσφατη επινόηση. H έννοια της "πρωτοπορίας" συνεπάγεται ότι η Ιστορία είναι και πρέπει να είναι "πορεία προς τα εμπρός" και "πρόοδος". 

Στην καλύτερη περίπτωση, η έννοια αυτή στηρίζεται σε τεράστιες φιλοσοφικές και ιστορικές προϋποθέσεις. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι απλώς παράλογη. Διότι είναι παράλογο να λες πως "ό,τι είναι καινούργιο είναι καλύτερο", "ό,τι είναι καινούργιο είναι ωραιότερο" κ.λπ. Kι όμως, αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στις μέρες μας. 

 ― Πού και πότε δημιουργήθηκε η "πρωτοπορία"; 

 Κ.Κ.: Οι πρώτες εκδηλώσεις αυτού του φαινομένου εμφανίστηκαν πιθανότατα στη Γαλλία στο τέλος της Παλινόρθωσης (μέσα του 19ου αιώνα) και ασφαλώς στη διάρκεια της εξουσίας του Ναπολέοντα Γ' (1852-1870). Ο Μπωντλέρ καταδικάστηκε για τα "Ανθη του κακού", διότι θεωρήθηκε ότι προσέβαλε τη δημόσια ηθική· ο Μανέ δημιούργησε σκάνδαλο με τον πίνακά του "Ολυμπία"· ο Ρεμπώ... κ.λπ. 

Η ριζική κριτική και η απομάκρυνση του Κ.Καστοριάδη από τον τροτσκισμό στο περιοδικό "Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα"

του Σπύρου Κουτρούλη

Ως φοιτητής ήδη ο Κ.Καστοριάδης στρατεύεται πολιτικά στην αιρετική τροτσκιστική ομάδα του Α.Στίνα. Σε αυτόν δεν θα πάψει να εκδηλώνει τον σεβασμό του ακόμη και όταν στα ύστερα χρόνια θα απομακρυνθεί όχι μόνο από τον τροτσκισμό αλλά και από τον μαρξισμό. Βεβαίως η ομάδα Στίνα είχε μάλλον μικρό αριθμό οπαδών και δέχθηκε πολλά πλήγματα κατά την κατοχή από την ΟΠΛΑ. Όμως ο πιο σημαντικός τροτσκιστής ο Πουλιόπουλος το ίδιο διάστημα θα εκτελεστεί από τους Ιταλούς. Η πολυπληθέστερη ομάδα τροτσκιστών κατά τον μεσοπόλεμο ήταν των "αρχειομαρξιστών". Συναντήθηκαν με τον Τρότσκι στην Κωνσταντινούπολη υποστήριξαν τον ελληνικό χαρακτήρα της Μακεδονίας και της Θράκης και όταν ο τελευταίος πέρασε με πλοίο από τον Πειραιά συγκέντρωσαν εκατοντάδες για να τον χαιρετήσουν. Μετά τον πόλεμο θα ταχθούν κατά του ΚΚΕ και του ΔΣΕ.

Στην Γαλλία, ο Καστοριάδης όταν με το πλοίο "Ματαρόα" το 1945 θα μεταναστεύσει για να σωθεί με πολλούς άλλους σημαντικούς νέους θα δημιουργήσει την δική του ομάδα και με διάφορα ψευδώνυμα θα εκδώσει το περιοδικό "Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα". Στο ίδιο διάστημα επικεφαλής των τροτσκιστών ήταν ένας άλλος Έλληνας, ο Μιχάλης Ράπτης.

Το 1949 θα διατυπώσει την πιο βαθιά κριτική του τροτσκισμού, που πλέον απομακρύνει την ομάδα του από 4η Διεθνή. Όμως ακόμη παραμένει μαρξιστής, ίσως και κομμουνιστής με τον δικό του τρόπο. Η ρήξη με την μαρξιστική-λενινιστική παράδοση, με την θεωρία και όχι μόνο με την πρακτική της εφαρμογή θα γίνει μετά το 1960.

Όλες οι αναφορές στα κείμενα του Καστοριάδη προέρχονται από το βιβλίο του "Η γραφειοκρατική κοινωνία",μετάφραση Έφη Παπαδοπούλου, Αλέκος Χόπογλου, εκδόσεις Βέργος, Αθήνα 1977.

Στο περιοδικό "Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα" (τεύχος 1, Μάρτιος 1949) καταλήγει ότι "η κυρίαρχη αντίθεση μέσα στις κοινωνίες παύει βαθμιαία να είναι η αντίθεση ανάμεσα στους κατέχοντες και τους μη κατέχοντες, για να αντικατασταθεί από εκείνη που υπάρχει ανάμεσα στους διευθύνοντες και τους εκτελεστές στη διαδικασία παραγωγής"(σελ.149).

Στο ίδιο τεύχος μαζί με τον Claude Lefort θα γράψει ανοικτή επιστολή προς την "4η Διεθνή" που διατυπώνει τους λόγους της διαφωνίας τους. Πρώτα καταδικάζουν την άποψη του Τρότσκι ότι τα σοβιετικά καθεστώτα ήταν "εκφυλισμένα εργατικά κράτη" που ήταν σοσιαλιστικά στην παραγωγή και μη σοσιαλιστικά στην διανομή και στην κατανάλωση και δεύτερον καταλήγουν ότι η κυρίαρχη τάξη που αντικατέστησε την αστική ήταν η γραφειοκρατία που μονοπωλούσε την πολιτική εξουσία όσο και την διεύθυνση των επιχειρήσεων.

Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού

Παρουσίαση του βιβλίου "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα
Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού" του Σωτήρη Αμάραντου.

Κάμερα - Επιμέλεια : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Παρόντες σημαντικοί άνθρωποι της
φιλοσοφίας στην παρουσίαση του βιβλίου του Σωτήρη Αμάραντου με τίτλο "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού"
που πραγματοποιήθηκε στο "Polis Art Cafe"
την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2019. Προλόγισαν το βιβλίο ο καθηγητής και πρώην
Πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γεώργιος
Κοντογιώργης, ο συγγραφέας κ. Βαγγέλης Καλιόσης,
ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Στέφανος Ρωζάνης,
ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας κ. Αντώνης
Παπαρίζος και η κυρία Φωτεινή Βάκη
επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας και πρώην βουλευτής Κερκύρας.

ΠΗΓΗ: https://contogeorgis.blogspot.com/2019/11/blog-post_24.html
 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Ο εργοστασιάρχης Φ.Ένγκελς και ο υπάλληλος του ΟΟΣΑ Κ.Καστοριάδης: η αθεμελίωτη επίθεση της "Εφημερίδας των Συντακτών" στον Κ. Καστοριάδη.

  Του Σπύρου Κουτρούλη

Η εν λόγω εφημερίδα περισσότερο ίσως και από την "Αυγή" αποτυπώνει τις προτιμήσεις και τις απόψεις του ΣΥΡΙΖΑ. Προφανώς η απήχηση της σκέψης του Κ.Καστοριάδη δημιούργησε προβληματισμούς. Διότι δεν αρκέστηκε στην αμφισβήτηση των αποκαλούμενων σοβιετικών καθεστώτων αλλά προχώρησε στην ρήξη με πολλές από τις πλευρές του μαρξικού έργου. Βεβαίως ο μαρξισμός στον χώρο του ΣΥΡΙΖΑ έχει έναν περίεργο ρόλο που αντιστοιχεί στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Δηλαδή παρότι ο μαρξισμός ελάχιστα καθοδηγεί την πολιτική του σκέψη ή ακόμη περισσότερο την προσωπική ζωή των στελεχών του όμως κυρίως μέσα από την αλτουσεριανή ερμηνεία του θεμελιώνει την ιδεολογική του "συνείδηση".

Οι συντάκτες της Εφ.τ.Συν. ξαναθυμήθηκαν ένα από τα πιο ατυχή κείμενα του Ν.Πουλαντζά που αδικούν τον ίδιο και το υπόλοιπο έργο του.Σε αυτό το σύντομο άρθρο δεν ασχολήθηκε διόλου με το έργο του Κ.Καστοριάδη, αλλά τον κατηγόρησε ότι ως στέλεχος του ΟΟΣΑ εξυπηρετεί τα ατλαντικά σχέδια. Προφανώς δεν είχε καταφέρει να γιατρευθεί πλήρως από ένα βαρύ σύνδρομο της αριστεράς, την πρακτορολογία, που τον κομματικό αντίπαλο -αλλά και τον εσωκομματικό- τον στόλιζε με επίθετα ως πράκτορα του εχθρού, ασφαλίτη κλπ. Φυσικά οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ δεν ενδιαφέρονταν για τις πολιτικές απόψεις των υπαλλήλων τους, όταν αυτοί ήταν αποδοτικοί στην δουλειά τους. Αλλά και η κοινωνική θέση δεν προσδιορίζει με ένα ευθύγραμμο τρόπο τις πολιτικές επιλογές. Ο Φ.Ένγκελς ήταν εργοστασιάρχης όμως ήταν αυτός που ζούσε τον Μαρξ και του έδωσε την δυνατότητα να ασχοληθεί απερίσπαστος με το έργο του. Η εργασία του Καστοριάδη στον ΟΟΣΑ μέχρι το 1970, στην συνέχεια ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση, δεν επηρέασε τις απόψεις του προς την μια ή την άλλη κατεύθυνση, εκτός του ότι του έδινε πρόσβαση σε ένα πλήθος στοιχείων για την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας.

Kαστοριάδης – Υστερόγραφο στην ασημαντότητα…

Εξαιρετικό κείμενο, τραγικά επίκαιρο!!!

"...Οι πολιτικοί είναι ανίσχυροι. Αυτό είναι βέβαιο. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να « πηγαίνουν με το ρεύμα », δηλαδή να εφαρμόζουν μια υπερ – φιλελεύθερη πολιτική, η οποία είναι της μόδας. Κατά τη γνώμη μου, δεν πρόκειται για πολιτικούς αλλά για μικροπολιτικούς που επιδίδονται σε ψηφοθηρία με οποιοδήποτε μέσον, με το marketing, κλπ. Ουσιαστικά, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα πρόγραμμα. Στόχος τους είναι : είτε η παραμονή τους στην εξουσία, είτε η επιστροφή τους σ ‘ αυτήν. Και για να τον πετύχουν, είναι ικανοί για όλα..."

Απ ‘ όλα τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου κόσμου – κρίσεις, αντιφάσεις, αντιθέσεις, τομές -, εκείνο που με εντυπωσιάζει περισσότερο είναι η ασημαντότητα.

Ας πάρουμε τη διαμάχη ανάμεσα στη Δεξιά και την Αριστερά. Στις ημέρες μας έχει χάσει το νόημα της. ‘ Οχι επειδή δεν υπάρχει υλικό, για να τροφοδοτηθεί μια πολιτική διαμάχη, και μάλιστα μια πολύ σοβαρή διαμάχη. Αλλά επειδή τόσο η Δεξιά όσο και η Αριστερά, λίγο έως πολύ, λένε τα ίδια πράγματα.

Στη Γαλλία το 1983 οι Σοσιαλιστές ακολούθησαν κάποια πολιτική. Μετά, ήρθε η Δεξιά με τον Μπαλλαντύρ και ακολούθησε την ίδια πολιτική. Μετά, ξανάρθαν οι Σοσιαλιστές με τον Μπερεγκοβουά και συνέχισαν την ίδια πολιτική. Μετά, ξανά η Δεξιά με τον Μπαλλαντύρ και ξανά η ίδια πολιτική. Μετά, ο Σιράκ κέρδισε τις εκλογές λέγοντας « εγώ θα κάνω κάτι άλλο » και, τελικά, έκανε κι αυτός τα ίδια.

Οι πολιτικοί είναι ανίσχυροι. Αυτό είναι βέβαιο. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να « πηγαίνουν με το ρεύμα », δηλαδή να εφαρμόζουν μια υπερ – φιλελεύθερη πολιτική, η οποία είναι της μόδας. Κατά τη γνώμη μου, δεν πρόκειται για πολιτικούς αλλά για μικροπολιτικούς που επιδίδονται σε ψηφοθηρία με οποιοδήποτε μέσον, με το marketing, κλπ. Ουσιαστικά, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν κανένα πρόγραμμα. Στόχος τους είναι : είτε η παραμονή τους στην εξουσία, είτε η επιστροφή τους σ ‘ αυτήν. Και για να τον πετύχουν, είναι ικανοί για όλα. Ο Μπιλ Κλίντον, για παράδειγμα, στήριξε την προεκλογική του εκστρατεία αποκλειστικά και μόνον στις μετρήσεις · το επιτελείο του, σε κάθε περίπτωση, θεωρούσε ότι η επικρατούσα γνώμη μιας μέτρησης ταυτίζεται με την κοινή γνώμη…

Οπωσδήποτε, υπάρχει ενδογενής σχέση ανάμεσα στη μηδαμινή πολιτική αυτού του είδους – ουσιαστικά, πρόκειται για το μη γίγνεσθαι της πολιτικής – και στην ασημαντότητα που χαρακτηρίζει τους άλλους τομείς ‘ την ασημαντότητα στις τέχνες, στη φιλοσοφία, στη λογοτεχνία. Είναι το πνεύμα του καιρού μας. Όλα συνεργούν προς αυτήν την κατεύθυνση, προς τα ίδια αποτελέσματα. Όλα οδηγούν στην ασημαντότητα.

Περίεργο επάγγελμα η πολιτική, ακόμη κι αυτή εδώ η μηδαμινή πολιτική. Γιατί ; Διότι προϋποθέτει δύο ικανότητες που δεν συνδυάζονται μεταξύ τους.

• Η πρώτη ικανότητα είναι η κατάκτηση της εξουσίας ( μπορεί να έχει κανείς τις καλύτερες ιδέες, αλλά αυτό δεν χρησιμεύει, εάν δεν έχει κατακτήσει την εξουσία ).
• Η δεύτερη είναι, μετά την κατάκτηση της εξουσίας, να την αξιοποιήσει κανείς, δηλαδή να κυβερνήσει.

Καστοριάδης – Η “ορθολογικότητα” του καπιταλισμού

Θα φανεί ίσως παράδοξο ότι ασχολούμεθα ακόμη με την «οικονομική ορθολογικότητα» του σύγχρονου καπιταλισμού, σε μια εποχή, όπου η επίσημη ανεργία φθάνει στη Γαλλία τα τρεισήμισι εκατομμύρια άτομα και υπερβαίνει το 10% τού ενεργού πληθυσμού στις χώρες της Ε.Ο.Κ., και όπου οι Ευρωπαϊκές Κυβερνήσεις απαντούν σ’ αυτήν την κατάσταση εντείνοντας τα αντιπληθωριστικά μέτρα, όπως τη μείωση του ελλείμματος τού προϋπολογισμού.

Το πράγμα γίνεται λιγότερο παράδοξο ή μάλλον το παράδοξο μετατίθεται, όταν λάβουμε υπ’ όψη την αδιανόητη ιδεολογική οπισθοδρόμηση πού πλήττει τις Δυτικές κοινωνίες, εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια. Πράγματα πού δικαίως τα θεωρούσαμε κεκτημένα, όπως ή ισοπεδωτική κριτική πού ασκήθηκε στην ακαδημαϊκή πολιτική οικονομία από την σχολή τού Κέμπριτζ ανάμεσα στο 1930 και στο 1965 (Sraffra, Robinson, Kahn, Kegnes, Kalecki, Shackle, Kaldor, Pasinetti κ.λπ.), όχι μόνο δεν συζητούνται ή δεν ανασκευάζονται, άλλα απλούστατα αποσιωπώνται ή λησμονούνται, ενώ αφελείς και απίστευτες επινοήσεις, όπως η «οικονομία της προσφοράς» ή ο «μονεταρισμός», γίνονται της μόδας.

Οι υμνητές τού νεοφιλελευθερισμού εμφανίζουν τούς παραλογισμούς τους ως προφανείς και αυτονόητους, την στιγμή πού η απόλυτη ελευθερία των κινήσεων τού κεφαλαίου καταστρέφει ολόκληρους τομείς της παραγωγής σε όλες σχεδόν τις χώρες και που ή παγκόσμια οικονομία μεταμορφώνεται σε πλανητικό καζίνο.

Αυτή η οπισθοδρόμηση δεν περιορίζεται στο πεδίο της οικονομίας. Ισχύει εξίσου και στο πεδίο της πολιτικής θεωρίας (μη αμφισβητήσιμος και μη αμφισβητούμενος χαρακτήρας της «αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας», την στιγμή μάλιστα που όλο και περισσότερο υποβαθμίζεται στη συνείδηση τού κόσμου, και αυτό, σε όλες τις χώρες όπου έχει κάποιο παρελθόν) και γενικότερα στις πνευματικές επιστήμες, όπως μαρτυρεί, για να αναφέρουμε ένα μόνο παράδειγμα, η επιστημονιστική και θετικιστική επίθεση κατά της ψυχανάλυσης, πού βρίσκεται στο απόγειό της στις Ηνωμένες Πολιτείες, εδώ και δεκαπέντε χρόνια.

Το κοινωνικοϊστορικό υπόβαθρο αυτής της οπισθοδρόμησης είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού.Συμβαδίζει με μια κοινωνική και πολιτική αντίδραση πού βρίσκεται σε εξέλιξη από τα τέλη της δεκαετίας τού 1970, της οποίας αρχιμάστορες ήταν στη Γαλλία «οι σοσιαλιστές». Αυτής της νέας πορείας τού καπιταλισμού, τίποτε προς το παρόν δεν μάς επιτρέπει να προβλέψουμε το τέλος, εκτός, και τούτο σε ένα ακαθόριστο και μακρινό μέλλον, από τον αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα της.

Όμως και αυτή ή προοπτική δεν είναι παρήγορη, διότι εδώ διακυβεύεται κάτι πολύ σπουδαιότερο κι από την αυτοκτονία του καπιταλισμού, όπως το δείχνει, μεταξύ άλλων, ή καταστροφή του περιβάλλοντος σε πλανητική κλίμακα. Ή κριτική ανάλυση της σημερινής εξέλιξης καθίσταται λοιπόν επιτακτικότερη. Άλλα δεν είναι το κύριο μέλημα αυτού τού κειμένου.

Μεταξύ αποικίας και τουριστικού θερέτρου

Του Ξένιου Μεσαρίτη

ΣΤΗ ΦΩΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΥΚΟΥ

Ο Καστοριάδης έγραφε τα εξής: «Ο Πλάτων έλεγε ήδη ότι ακόμα και οι τοίχοι της πόλης εκπαιδεύουν τους ανθρώπους και νομίζω ότι αυτό είναι μια τρομερά σημαντική και βαριά αλήθεια. Η εκπαίδευση ενός ανθρώπου, η παιδεία ενός ανθρώπου αρχίζει από την ηλικία μηδέν και φτάνει ως την ηλικία ωμέγα, δηλαδή τη στιγμή που θα πεθάνει, συνεχώς διαμορφώνεται αυτός ο άνθρωπος. Διαμορφώνεται από τι; Διαμορφώνεται από όλα όσα προσλαμβάνει. Διαμορφώνεται από όλα όσα είναι γύρω του. Λοιπόν, τί διαμόρφωση υφίστατο ένας αρχαίος Αθηναίος περπατώντας, βλέποντας την Ακρόπολη, την Αγορά, τη Στοά και τα λοιπά και τα λοιπά και τί διαμόρφωση υφίσταται ένας σημερινός Αθηναίος ζώντας μέσα σε αυτό το φρικτό τερατούργημα που λέγεται Αθήνα;»

Από τη Λευκωσία στην Πόλη Χρυσοχούς κι από κει στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη μέχρι και τα Σύβοτα Θεσπρωτίας έτυχε ένα γεωγραφικό πολύγωνο που «στεγάζει» ένα μεγάλο κομμάτι του εντός εθνικών συνόρων Ελληνισμού. Από τον Τύμβο της Μακεδονίτισσας μέχρι τον Ακάμα και από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου μέχρι τον κόλπο του Άη Γιαννάκη και την Μπέλλα Βράκα δημιουργείται μια περίεργη επί του εδάφους διαδρομή που, αν για οποιονδήποτε λόγο ακολουθηθεί, μπορεί να βοηθήσει στη βαθύτερη κατανόηση μιας άλλου είδους διαδρομής, εξελικτικής, για το πώς φτάσαμε ως εδώ και αν υπάρχει κάτι και τι στη συνέχεια.