Ντεριντά, Λεβινάς και π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

24 Νοεμβρίου 

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ζακ Ντεριντά, ιδρυτής της Αποδόμησης, ασχολήθηκε με ηθικά ζητήματα, ενώ όλο και περισσότερο καταδεικνυόταν πως η φιλοσοφία του Εμμανουέλ Λεβινάς, αφιερωμένη εξολοκλήρου στην Ηθική, αποτελούσε στην πραγματικότητα και την ηθική της Αποδόμησης. Θα παραλείψουμε λόγω ελλείψεως χώρου διάφορες λεπτομέρειες, για να ασχοληθούμε με το ζήτημα της φιλοξενίας, στο οποίο ο Ντεριντά αφιέρωσε κάμποσες σελίδες. Το όλο θέμα αναλύει ο Γεράσιμος Κακολύρης στο βιβλίο του «Η Ηθική της Φιλοξενίας: ο Ζακ Ντεριντά για την απροϋπόθετη και την υπό όρους φιλοξενία» (Εκδ. Πλέθρον, 2017), στο οποίο και θα παραπέμπουμε στη συνέχεια όπου χρειάζεται.

Ο Ντεριντά λοιπόν μιλά για την απροϋπόθετη φιλοξενία, ως την καρδιά της ίδιας της Ηθικής. Το ζήτημα του άλλου, με την έννοια της ριζικής διαφορετικότητας, σχετίζεται με το θέμα της αποδοχής αυτής της διαφορετικότητας από την πλευρά του «εγώ» (που γίνεται «εγώ» διά του άλλου»). Αν ο άλλος είναι ριζικά διαφορετικός, και προκειμένου να αναπτυχθεί το όλο εγχείρημα της Αποδόμησης, θα πρέπει να είναι με κάποιον τρόπο προσεγγίσιμος. Και μια που είναι αδύνατον να υπάρξει διάλογος με τον ριζικά άλλο, αυτό που μένει είναι η φιλοξενία. Θα πρέπει να δεξιωθώ το(ν) άλλο. Η φιλοξενία εινια το ύψιστο ηθικό καθήκον, και μάλιστα, αν θέλω να σώσω την ριζική ετερότητα, θα πρέπει αυτή να δίνεται άνευ προϋποθέσεων. Η φιλοξενία θα πρέπει να παράσχεται στον άλλον- και στην όλη συζήτηση ως «άλλος» ορίζεται συνήθως ο πρόσφυγας, καθώς η Αποδόμηση προώθησε τα διαπολιτισμικά ζητήματα- υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, έστω και αν ξέρουμε ότι είναι πιθανόν αυτός ο άλλος να ασκήσει βία εναντίον μας, να κλέψει ή να βιάσει τις κόρες μας (εδώ γίνεται παραπομπή στην Παλαιά Διαθήκη, σε μια περικοπή που αφορά τον Λωτ, ο οποίος αρνείται να δώσει στους Σοδομίτες τους φιλοξενούμενούς του, για να ασελγήσουν μαζί τους, και προτείνει αντ’ αυτών να τους δώσει τις θυγατέρες του). Προέχει το καθήκον να προσφέρουμε καταφύγιο στον άλλον έναντι οτιδήποτε άλλου, όπως είναι π.χ. η μέριμνα για την ασφάλεια της οικογένειάς μας. Το καθήκον της φιλοξενίας φθάνει πολύ μακριά, η φιλοξενία, κατά τον Ντεριντά «είναι η ίδια η ηθικότητα, το όλον και η αρχή της ηθικής» (ό.π. σελ. 41). Η φιλοξενία περιγράφει το ήθος μας, το πνεύμα, τον χαρακτήρα μας, τις αξίες μας και τις αρχές μας. 

Στα μονοπάτια της σκέψης - Ζακ Ντεριντά

Η θεολογική στάση του Ζακ Ντεριντά ­‐ Μια Αποτίμηση

Δημήτρης Γ. Ιωάννου

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η φιλοσοφία του Ζακ Ντεριντά[1] κυριάρχησε στο τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα, θεμελιώνοντας μάλιστα το περίφημο ρεύμα της «αποδόμησης», που επέδρασε καταλυτικά στις ανθρωπιστικές σπουδές, σταδιοδρομώντας κυρίως στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Η σκέψη του διαποτίζει ακόμη αυτόν τον χώρο, καθώς ούτε λίγο ούτε πολύ ο Ντεριντά θεωρείται συνώνυμο περίπου του μεταμοντερνισμού, και όπως λένε διάφοροι οπαδοί του, «είναι αδύνατον σήμερα κανείς να μην είναι μεταμοντέρνος». Η βιβλιογραφία για το έργο του είναι μεγάλη, και πολυάριθμοι είναι ασφαλώς και οι επικριτές του. Εδώ δεν θα προσθέσουμε καθόλου μία ακόμη απορριπτική κριτική κοντά σε τόσες άλλες, θα προσπαθήσουμε απλώς να συμβάλουμε, δεδομένου του ότι η αποδόμηση έχει καταστεί μία ολόκληρη κοσμοθεωρία, στην απόπειρα να αποτιμηθεί αυτή από ορθόδοξη άποψη και να διαφανεί η διαφοροποίησή της από την πατερική σκέψη. Στην πραγματικότητα, όπως θα καταδειχτεί παρακάτω, όχι μόνο το έργο του Ντεριντά δεν είναι άμοιρο θεολογικών προϋποθέσεων, αλλά στην ουσία συνιστά μια θεολογική θέση.