Το τέλος της Νεωτερικότητας

*

του ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

Ως λέξη η Νεωτερικότητα είναι φορτισμένη με ποικίλες, όχι πάντοτε συμβατές μεταξύ τους, έννοιες. Προσωπικά, προτιμώ τον όρο Νέοι Χρόνοι γιατί έχει το προτέρημα να μην κάνει διάκριση μεταξύ της διαφωτιστικής και της αμέσως πρότερης περιόδου. Τα περισσότερα γνωρίσματα της νεωτερικής εποχής, όπως η εκκοσμίκευση, η πρωτοκαθεδρία του Λόγου και ιδίως της επιστήμης, το ενιαίο, κεντρικά οργανωμένο κράτος, η επικράτηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, ακόμη και η πρώτη αποκρυστάλλωση των εθνικών μορφωμάτων έχουν τις καταβολές τους στην περίοδο που προηγήθηκε του Διαφωτισμού, ανατρέχουν στον όψιμο Μεσαίωνα. Από τότε έως τις μέρες μας επικρατεί χρονικό συνεχές.

Το συνεχές αυτό έχει βεβαίως σταθμούς, και ο Διαφωτισμός είναι ένας από αυτούς. Ωστόσο, δεν θα ήταν συνετό να τον υπερτιμούμε, αποδίδοντας στη διαπάλη των κοσμοεικόνων και των ιδεών αξία μεγαλύτερη εκείνης που πράγματι διαθέτει. Για να γίνω σαφέστερος, η βιομηχανική επανάσταση υπήρξε κατά την κρίση μου ιστορικό γεγονός σημαντικότερο της Γαλλικής Επανάστασης και του διαφωτιστικού κινήματος. Στον πλανήτη υπάρχουν σήμερα πολιτικές οντότητες –κράτη, κόμματα, κινήματα– που δεν συμμερίζονται τους θεσμούς και τα οργανωτικά σχήματα που η Επανάσταση του 1789 εγκαινίασε. Όμως δεν νοείται οργανωμένος συλλογικά βίος που να μην εξαρτάται από τη βιομηχανία και την τεχνική.

Εν προκειμένω, θα περιορίσω τις παρατηρήσεις μου στην περίοδο των τριών τελευταίων αιώνων, στην νεωτερικότητα επομένως υπό την στενή της έννοια. Φτάνει να συγκρατήσουμε ότι τα φαινόμενα για τα οποία μιλάμε έχουν παρελθόν κατά πολύ απώτερο. Το σημερινό χρηματοπιστωτικό σύστημα, λ.χ., ανατρέχει στην Τοσκάνη του 13ου αιώνα, στην επινόηση της λογιστικής και την ίδρυση ενός θεσμού που το κοσμοϊστορικό του βάρος επιβεβαιώνεται στην εποχή μας καθημερινά: των τραπεζών.

~.~

Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά της νεωτερικής εποχής από τις προηγούμενες; Εντελώς επιγραμματικά, η ιστορικά πρωτοφανής και στην πράξη άκρως επαναστατική σύζευξη τριών πραγμάτων: του μεσσιανισμού, της εκκοσμίκευσης και του πρωτείου του Λόγου. Η Νεωτερικότητα είναι έλλογος κοσμικός μεσσιανισμός, με άλλα λόγια ένα κίνημα που επιδιώκει τη σωτηρία του ανθρώπου στον επίκαιρο ενθαδικό κόσμο με έλλογα και ενδιάθετα μέσα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΛΛΑΣ: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΑΛΛΑΣ: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 

 ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΠΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΠΟΙΕΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ 

ΑΝΟΙΧΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Δημήτρης Λάλλας*

Η είσοδος ενός κοινωνικού σχηματισμού στο μοντέλο της καταναλωτικής κοινωνίας μπορεί να αναγνωσθεί βάσει του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζει πια η κατανάλωση ως προς την κοινωνική ενσωμάτωση των υποκειμένων, τη συγκρότηση της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας, τη συστημική αναπαραγωγή. Πρόκειται για το αναλυτικό πρίσμα δια του οποίου ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν (2002) επιχειρεί να εντοπίσει τον μετασχηματισμό των δυτικών κοινωνιών από βιομηχανικές σε καταναλωτικές. Η μετάβαση στο μοντέλο της καταναλωτικής κοινωνίας δεν σηματοδοτεί ένα κάποιο τέλος της εργασίας, ούτε των κοινωνικών ανισοτήτων και των ταξικών διαχωρισμών, αλλά την υποκατάσταση της κεντρικότητας της εργασίας από την κατανάλωση όσον αφορά τη διαμόρφωση των κινήτρων δράσης και των κριτηρίων αποτίμησης αυτής, των σχέσεων των υποκειμένων με τον εαυτό, τους άλλους, τα αντικείμενα, τον κοινωνικό και φυσικό χώρο και τον χρόνο, και των σχημάτων κατανόησης και περιγραφής των σχέσεων αυτών, τα κριτήρια κοινωνικής ένταξης και αποκλεισμού, τα καθεστώτα διανομής του πλούτου, τη διαμόρφωση της αγοράς εμπορευμάτων-αγαθών και των θεσμών/μέσων κατανάλωσης και των στρατηγικών προώθησης (μάρκετινγκ, διαφήμιση), ακόμη και όψεων του μοντέλου πολιτικής διακυβέρνησης.

Η ελληνική κοινωνία φαίνεται να εισέρχεται σταδιακά στο μοντέλο της καταναλωτικής κοινωνίας μέσα από δύο χρονικές φάσεις, ακολουθώντας τα δυτικά στάδια μετάβασης στην καταναλωτική κοινωνία με μια χρονοκαθυστέρηση σαράντα περίπου ετών συγκριτικά με τις ΗΠΑ και δεκαπέντε έως είκοσι ετών με τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Αν και η κεφαλαιακή και παραγωγική διάρθρωση και οι ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας δεν την κατατάσσουν στο μοντέλο του βιομηχανικού φορντισμού, όπως αυτό αναπτύχθηκε από τις αρχές του 20ού αιώνα στη Βόρεια Αμερική και στη Δυτική Ευρώπη (Reckwitz 2023), αν και η βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης μεγάλου τμήματος του πληθυσμού και οι προσδοκίες βιοτικού εξωτισμού άρχισαν να εκδηλώνονται σταδιακά από τη δεκαετία του ’60 και του ’70 (Καραπαστόλης 1983) και η κρατική προνοιακή πολιτική εφαρμόστηκε με συστηματικό και μαζικό τρόπο από τη δεκαετία του ’80, αν και το μετεμφυλιακό κλίμα του αυταρχισμού και των πολιτικών διώξεων εκτείνεται για περίπου δυόμιση δεκαετίες μετά το τέλος του Εμφυλίου (1949), η ελληνική κοινωνία –κυρίως πολιτισμικά– μοιάζει να μεταβαίνει σταδιακά στο μοντέλο της καταναλωτικής κοινωνίας, από τη δεκαετία του ’60.

Μια ελληνική ιδιαιτερότητα

Μπροστά στον θάνατο...

Του Δημήτρη Μπαλτά

"Μπροστά στον θάνατο, μπροστά σ’ αυτή την αγωνία, σ’ αυτή την απομόνωση, σ’ αυτό τον πνευματικό θάνατο, που το βιολογικό τέρμα δεν είναι παρά ένα σημάδι του, ο άνθρωπος είναι σήμερα γυμνός. Τόσο γυμνός, όσο δεν ήταν ποτέ άλλοτε. Ο πολιτισμός μας είναι ο πρώτος, φαίνεται, σ’ όλη την ιστορία, που πασχίζει ν’ αγνοήσει τον θάνατο και, μ’ αυτό, ίσως, ξεσκεπάζει την ουσία... ".

"Οι επικήδειες τελετές έχουν μικρύνει υπερβολικά ή και χάνονται. Δεν ξέρουν πια τι να πουν και τι να κάνουν. Όταν ήμουνα παιδί, μέσα σ’ ένα κύκλο στερημένο από καιρό από κάθε χριστιανική αναφορά, δεν άφηναν κανένα να πεθάνει στο νοσοκομείο. Όταν δεν απόμενε πια ελπίδα, έφερναν τον άρρωστο στο σπίτι και τότε τον τύλιγαν σε περισσότερη στοργή. Ξαγρυπνούσαν όχι μονάχα εκείνους, που πέθαιναν, αλλά και τους πεθαμένους. Αγρυπνία, σχεδόν ανυπόφορη, μπροστά στο μηδέν. Δεν προσεύχονταν – σε ποιόν να προσευχηθούν και με ποια λόγια;"

"Δεν διάβαζαν τους Ψαλμούς και τα Ευαγγέλια. Δεν είχαν ούτε τη χοντροκομμένη ανανέωση του νεκρόδειπνου, που σε μερικές χριστιανικές χώρες αναπτύχτηκε σε «αγάπη». Δεν ήταν πια σε χριστιανικές χώρες. Όλα είχαν ξεχαστεί. Ο ζωντανός Θεός, η ψυχή, η ανάσταση. Αλλά δεν ήταν κι ο παγανισμός, που σ’ αυτόν πεθαίνουν με το «απρόσωπο» του φυτού ή σβήνουν γαλήνια μέσα στο άπειρο: ξαναγίνονται σπόροι, περνούν στην άλλη πλευρά των πραγμάτων, ίσαμε την καινούργια σπορά... Όχι. Απ’ τη βιβλική Αποκάλυψη κρατούσαν τη βεβαιότητα, πως αυτός ο πεθαμένος είναι ένα μοναδικό άτομο και πως η ζωή του υπήρξε η μοναδική του ζωή. Αυτές οι αγρυπνίες ήταν σκέτες αγωνίες. Πήγαιναν στην κουζίνα, να πιουν λίγο καφέ. Ύστερα ξαναγύριζαν να καθήσουν κοντά στο πτώμα. Με σιωπή. Πάντοτε αυτή η σιωπή. Είναι αλήθεια, πως καταπιάνονταν με υπερβολική λεπτομέρεια μ’ όλα εκείνα τα πράγματα, που πλαισιώνουν τον θάνατο. Τα αγγελτήρια της κηδείας, την ταφή, τον οικογενειακό τάφο. Κι αυτά, αν δεν χρειαζόταν να μαζέψουν τη σκόνη των προηγούμενων νεκρών, για να κάνουν χώρο... Νεκροταφεία δίχως σταυρό – όμως, για τους πιο πολλούς, ο σταυρός δεν σημαίνει νίκη πάνω στον θάνατο, αλλά απλώς και μόνο ένα νεκροταφείο... και σαν καλοί ορθολογιστές προσπαθούν ν’ αποφύγουν αυτή την ταυτολογία. Νεκροταφεία δίχως σταυρό. 

 Βαρειές πλάκες, καλοχτισμένες, των λατινικών νεκροταφείων.

Από τον Διαφωτισμό στην Μετανεωτερικότητα και το Woke κίνημα

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι την Παρασκευή 26 Ιουλίου 2024, προκάλεσε αλγεινή εντύπωση σε πολλούς εντός και εκτός Ελλάδος και την χαρακτήρισαν με σκληρά λόγια και δυνατές εκφράσεις, και για μερικές σκηνές και για το σύνολο της τελετής και έχουν δίκιο. Πολλοί έκαναν λόγο για το Woke κίνημα που επικρατεί στον Δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Αμερική.

Όμως, για όσους παρατηρούν τα ιδεολογικά, φιλοσοφικά, πολιτιστικά, κοινωνικά δρώμενα στον δυτικό κόσμο, την Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Γαλλία δεν φαίνονται αυτά παράξενα. Εμείς, κλεισμένοι μέσα στο στενό μας περιβάλλον, αγνοούμε τις ποικιλόμορφες επαναστάσεις που έγιναν στον Ευρωπαικό χώρο και έχουμε λανθασμένες εντυπώσεις για τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε ότι η απομάκρυνση της Δύσεως με τον σχολαστικισμό της από την Ορθόδοξη θεολογία, με την αποκαλυπτική πίστη και τον ορθόδοξο ησυχασμό της, δημιούργησε αναστατώσεις, ανακατατάξεις στον δυτικό χώρο, κυρίως στον Ευρωπαικό, και ακολούθησαν πολλά θεολογικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά και κοινωνικά ρεύματα. Η Αμερική είναι μια χώρα ελευθερίας, και αφήνεται χώρος για την αναζήτηση της ορθόδοξης θεολογίας, ενώ η Ευρώπη διαπνέεται από σκληρά φιλοσοφικά, αθειστικά συστήματα που δεν προσφέρονται για άνθηση της ορθόδοξης θεολογίας. Υπάρχουν, βέβαια, μερικοί ορθόδοξοι θύλακες, αλλά γενικά επικρατεί η αδιαφορία.

Γ. Κοντογιώργης, Η νεοτερικότητα, η παγκοσμιοποίηση και το μέλλον της προόδου (1/4)

Τα αξιακά, πολιτισμικά, πολιτειακά και πραγματολογικά φορτία της νεότερης και σύγχρονης εποχής.

 Διάλεξη στις 24.10.2023, σε έναν κύκλο 4 διαλέξεων, τις οποίες διοργάνωσε το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη.

2η διάλεξη:https:

//m.youtube.com/watch?v=dSyXDEXiz04

3η διάλεξη: 

https://m.youtube.com/watch?v=DhKTPZe5Hy8&t=28s

4η διάλεξη:

https://youtu.be/bYwRJK8ZSgk?si=csxq4LwexsCA6k5l

ΠΗΓΗ: https://youtu.be/rx9XHxz7Bq8?si=KwlLKhLYYlC1t2ES

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Η ΤΥΡΑΝΝΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

Του Αντώνη Ανδρουλιδάκη

Μια από τις μεγαλύτερες παραδοξότητες του πολιτισμού μας είναι ότι άνθρωποι που απελευθερώθηκαν από τις δεισιδαιμονίες της "πίστης" σε "κάτι ανώτερο", υποδουλώθηκαν στην πίστη της επιτυχίας. Στην πίστη δηλαδή ότι με τον διαρκή αγώνα θα φτάσουμε στην απόλυτη κατάσταση της τελειότητας.

Ένα διαρκές αίσθημα προόδου μας κρατά σε εγρήγορση και όλο φανταζόμαστε ένα τέλος όπου θα μπορούμε τελικά να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε τη ζωή μας. Λες και η φαντασίωση ενός μελλοντικού χρόνου απελευθέρωσης στην παρούσα ζωή, αντικατέστησε την μεσσιανική αντίληψη ενός παραδείσου στην μετά θάνατον ζωή. 

Όμως, τι κρίμα, αυτή η κατάσταση ηρεμίας, το τέλος του αγώνα της επιτυχίας, δεν έρχεται ποτέ, αφού ακόμη κι αν έρθει οι άνθρωποι βρίσκουμε το πιο συχνά κάποια άλλη επιτυχία για να τρέξουμε γι΄αυτήν. Γιατί κατά βάθος νοιώθουμε άνετα μονάχα όταν κυνηγάμε μια κάποια επιτυχία/επίδοση. 

Ένας πολιτισμός που φαντάστηκε το Θεό σαν έναν τιμωρητικό τύραννο, ξεμπέρδεψε μαζί του αντικαθιστώντας τον με την τυραννία της ατομικής επιτυχίας.  

ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ: Ένας άνθρωπος από τα παλιά...

Είμαι ένας άνθρωπος από τα παλιά, που έχει διαβάσει τους κλασσικούς, που μάζεψε σταφύλια από τον αμπελώνα, που ονειρεύτηκε στην ανατολή και στη δύση του ηλίου πάνω από τα χωράφια. 

Δεν ξέρω λοιπόν τι να τον κάνω αυτόν τον κόσμο που δημιουργήθηκε με τη βία, με την ανάγκη της παραγωγής για την κατανάλωση. Μισώ τα πάντα σε αυτόν: τη βιασύνη, τον θόρυβο, τη χυδαιότητα, τον αριβισμό.

 Είμαι ένας άνθρωπος που προτιμά να χάνει παρά να κερδίζει με ανέντιμους και αδίστακτους τρόπους. Και το ωραίο είναι ότι έχω το θράσος να υπερασπίζομαι αυτό το "λάθος", να το θεωρώ σχεδόν αρετή.

Pier Paolo Pasolini

Φωτογραφία: Cecilia Mangini

Γ. Κοντογιώργης, Η νεοτερικότητα σήμερα: η θέση της στην κοσμοϊστορία και η κατεύθυνση του μέλλοντός της

Η νεοτερικότητα σήμερα: η θέση της στην κοσμοϊστορία και η κατεύθυνση του μέλλοντός της. Από το σεμινάριο Πολιτικής Επιστήμης της Ακαδημίας Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας, στις 13.4.2022

Ο Max Weber, η επιστήμη και η «απομάγευση» του κόσμου μας

Ο Max Weber (1864-1920), από τους κύριους θεμελιωτές της επιστημονικής κοινωνιολογίας και τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες του σύγχρονου κόσμου, οπωσδήποτε δεν χρειάζεται ειδικές συστάσεις. Οι πρωτοποριακές αναλύσεις του για την καπιταλιστική οικονομία, η διερεύνηση της ιστορικής σύνδεσής της με εκείνο το ιδιαίτερο ήθος που καλλιεργούσαν οι προτεσταντικές ομάδες στα μέλη τους, καθώς και οι αξεπέραστα διορατικές αναλύσεις του για το σκληρό παιχνίδι που ονομάζουμε πολιτική, είναι μονάχα μερικά από τα επιτεύγματα εκείνου του αυστηρού, νευρωτικού και ιδιοφυούς Γερμανού διανοητή, η σκέψη του οποίου αποπειράθηκε και πέτυχε να εξηγήσει τις ιδιαιτερότητες της νεωτερικής εποχής μας, αλλά και να περιγράψει τον περίπλοκο τρόπο που αλληλεπιδρούν οι ιδέες με τις εκάστοτε κοινωνικοϊστορικές συνθήκες.

 Η μέθοδος του Weber, για την πραγμάτευση του εκάστοτε κοινωνικού φαινομένου, είναι γενικά η εξής: αφού πραγματοποιήσει μια σύντομη επισκόπηση της ιστορικής του εξέλιξης ως τις μέρες μας, κατόπιν επιστρέφει στο σήμερα για να το αντιδιαστείλει από το παρελθόν, εξάγοντας συμπεράσματα για τις συνέπειές του σε εμάς, αλλά και προβαίνοντας σε ορισμένες (μάλλον απαισιόδοξες) διαπιστώσεις. Στόχος του είναι πάντοτε να δείξει το πώς οι επιθυμίες των ιστορικών διαμορφωτών ενός φαινομένου κατέληξαν να τροφοδοτήσουν μια διαδικασία που αποδείχθηκε διαφορετική ή και αντίθετη από όσα εκείνοι επεδίωκαν. Αυτό συνέβη και όσον αφορά το θεμέλιο του μοντέρνου κόσμου μας, την επιστήμη. Ο Weber δίνει μιαν αληθινά τραγική όψη στην επιστημονική έρευνα και εισάγει την περίφημη έννοια της «απομάγευσης» του κόσμου, που έχει προβληματίσει και συζητιέται συχνά, αν και δε γίνεται πάντα σωστά κατανοητή.

Ας δούμε πιο αναλυτικά τις σκέψεις του. Αρχικά, σύμφωνα με τον Weber, η επιστήμη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα συντίθεται από δύο κύριους παράγοντες: αφενός από την ορθολογικότητα (που προέρχεται από την αρχαιοελληνική σκέψη) και αφετέρου από την έμφασή της στην πειραματική επαλήθευση (που προέρχεται κυρίως από την Αναγέννηση). Πώς μπορεί να εργασθεί ένας επιστήμονας σήμερα; Ο Weber απαντάει ότι η συνήθης απασχόληση είναι η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Ωστόσο, οι δύο αυτές ιδιότητες δεν ταυτίζονται. Μπορεί κανείς να είναι λαμπρός επιστήμονας και ταυτόχρονα κάκιστος δάσκαλος. Επίσης, ο νέος επιστήμονας καλά θα κάνει να συμβιβαστεί από νωρίς με την ιδέα πως το έργο του πρόκειται, σχετικά γρήγορα, να ξεπεραστεί. Οτιδήποτε και αν δημιουργήσει ο επιστήμονας, σε πενήντα χρόνια (ή και νωρίτερα) θα είναι πια ξεπερασμένο. Αυτή η κατάσταση δεν είναι κάποια συγκυριακή ατυχία αλλά αποτελεί το ίδιο το «νόημα» της επιστημονικής έρευνας: η επιστημονική πρόοδος έγκειται στο γεγονός ότι κάθε επιστημονικό κατόρθωμα πρέπει να ξεπεραστεί και να γεννήσει νέα ερωτήματα, που θα πυροδοτήσουν με τη σειρά τους νέες ανακαλύψεις. Η επιστημονική έρευνα στηρίζεται σε δύο επιμέρους στοιχεία: την απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία και συνάμα τη βαθιά έμπνευση, δίχως την οποία τίποτε ιδιαίτερα αξιόλογο δε μπορεί να προκύψει. Τόσο η απαιτητική (και εξειδικευμένη) εργασία όσο και η έμπνευση είναι απαραίτητες για να είναι κανείς αξιόλογος επιστήμονας. Η έμπνευση είναι χάρισμα και δεν έρχεται ούτε αναγκαστικά, ούτε όμως προβλέπεται το πότε θα κάνει την εμφάνισή της. Μπορεί να είναι κανείς εξαιρετικός ερευνητής, λέει ο Weber, και να μην του έχει προκύψει ποτέ ούτε μια ωραία ιδέα. Ωστόσο, ακριβώς επειδή η επιστήμη είναι σήμερα επάγγελμα υψηλής εξειδίκευσης, έχει αποσυνδεθεί από τα ευρύτερα μεταφυσικά πλαίσια, με τα οποία ήταν άλλοτε συνδεδεμένη. Σπέρματα της επιστήμης που κατέχει ο πολιτισμός μας μπορούν να βρεθούν σε προγενέστερες εποχές, όπως για παράδειγμα στα έργα του Πλάτωνα ή στην αρχαία Ινδία, ωστόσο σε εκείνες τις εποχές αυτά είναι συνδεδεμένα με ένα ευρύτερο μεταφυσικό πλαίσιο κατανόησης της πραγματικότητας. 

Κρίστοφερ Λας, Κορνήλιος Καστοριάδης και Μάικλ Ιγνάτιεφ: συζήτηση πάνω στην «κουλτούρα του εγωισμού»

Πρόκειται για απόσπασμα μιας συζήτησης των Καστοριάδη και Λας με τον M. Ignatieff, σε εκπομπή του Channel 4, με θέμα την «κουλτούρα του εγωϊσμού». Δημοσιεύτηκε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις (2014, σσ.26-40)

Μετάφραση : Χριστίνα Σταματοπούλου

Μάικλ Ιγνάτιεφ: Τίθεται, λοιπόν, ένα ενδιαφέρον ερώτημα: πρόκειται για την αιτία ή για το αποτέλεσμα της κατάρρευσης του δημόσιου χώρου; (Απευθύνεται στον Κ. Λας) Ποιά είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η σχέση ανάμεσα στο άτομο και τον δημόσιο χώρο που βρίσκεται σε κρίση;

Κρίστοφερ Λας: Αυτό που με εκπλήσσει είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο δίχως στέρεη πραγματικότητα… Λέμε συχνά πως η καταναλωτική κοινωνία μας περιβάλλει με αντικείμενα, πως μας ωθεί να δίνουμε μεγάλη σημασία, αλλά νομίζω πως πρόκειται για έναν κόσμο που αποτελείται από φευγαλέες εικόνες και που τείνει όλο και περισσότερο – εν μέρει, νομίζω χάρη στην τεχνολογία των μαζικών μέσων επικοινωνίας – να αποκτήσει έναν παραισθησιογόνο χαρακτήρα: ένα είδος κόσμου από φανταστικές εικόνες, σε αντίθεση με έναν κόσμο πραγματικών αντικειμένων τα οποία να διαρκούν περισσότερο από εμάς. Αυτή η αίσθηση της ιστορικής συνέχειας, που προσφέρει, μεταξύ άλλων η οικειότητα με στέρεα, χειροπιαστά αντικείμενα, δείχνει να υποχωρεί όλο και περισσότερο μπροστά σε μια επίθεση από εικόνες φτιαγμένες τις περισσότερες φορές, για να ξυπνάνε τις φαντασιώσεις μας. Πιστεύω πως ακόμα και η επιστήμη, που, μέχρι τώρα, θεωρούνταν ένα από τα κυριότερα μέσα δημιουργίας μιας πιο ορθολογικής, πιο ρεαλιστικής κοσμοαντίληψης, εμφανίζεται στην καθημερινή μας ζωή, σαν μια διαδοχή τεχνολογικών θαυμάτων που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όλα είναι δυνατά. Σε έναν κόσμο όπου όλα είναι δυνατά, με μία έννοια, τίποτε δεν είναι εφικτό. Κι έπειτα, τα όρια ανάμεσα στο Εγώ και τον περιβάλλοντα κόσμο τείνουν να συγχέονται όλο και περισσότερο.

Μπελαντής Δημήτρης - ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ-ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ -ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ

Του Δημήτρη Μπελαντή

Σε μέρες και εποχές δύσκολες για την ανθρωπότητα σε πλανητική κλίμακα, οφείλουμε να θυμηθούμε ότι η ” ευχάριστη”, πόσο μάλλον η ουτοπική, προοπτική για την ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα από τα περισσότερα δυνατά ιστορικά ενδεχόμενα, ένα ενδεχομενικό (eventual, contingent) και όχι νομοτελειακό ιστορικό σενάριο .

Ο Διαφωτισμός ενίσχυσε ως ιδεολογία της Δύσης , και με δάνειο τρόπο και όλης της οικουμένης, αυτήν την γενική ιστορική αισιοδοξία, η οποία υπήρξε σε τέτοιο και τόσον βαθμό, πρωτοφανής για την ανθρώπινη Ιστορία, τουλάχιστον των δυτικών- ευρωπαϊκών χωρών.   Ενισχύθηκε παντού η πίστη ότι ο άνθρωπος μπορούσε τώρα να κατακτήσει και να «ακουμπήσει» την απόλυτη και αναντίστρεπτη Πρόοδο. Στις πιο ριζοσπαστικές εκδοχές του, όπως κυρίως ο μαρξισμός, ο Διαφωτισμός του 19ου και του 20ου αιώνα θεώρησε το ουτοπικό σχέδιο είτε 

 α) ως αποτέλεσμα μιας εξελικτικής κοινωνικής μηχανικής, βασισμένης σε ένα σχήμα αναπόδραστης εξελικτικής και «μηχανιστικής» προοδευτικής διαδοχής των κοινωνικών συστημάτων είτε

β) ως αναγκαιότητα και εξυπηρέτηση του Σχεδίου της Ιστορίας με σαφή και προδιαγεγραμμένη κατάληξη (τροποποιημένο δάνειο του Μαρξ από τον ιστορικισμό του Εγελου και την Κίνηση του Πνεύματος στο έργο του τελευταίου) είτε 

γ)πάντως, σε κάθε περίπτωση, ακόμη και στις λιγότερο εξελικτικιστικές εκδοχές του μαρξισμού, ως το κυρίαρχο και πιο πιθανό ιστορικό ενδεχόμενο.

Διαλεκτική της Διαφωτιστικής Προόδου : βελτίωση αλλά και πηγή δυστυχίας 

Η παραπάνω αισιόδοξη υπόθεση είχε σίγουρα και πολύ καλές όψεις διότι βάσει αυτού του Μύθου (ο Μύθος δεν είναι το Ψεύδος αλλά η κινητοποιούσα ιδεολογία για τις κοινωνικές δυνάμεις και ενεργός ”κοινωνική φαντασία”) οι άνθρωποι επί δύο αιώνες από το 1789 ως το τέλος περίπου του 20ου αιώνα πάλεψαν συλλογικά και βελτίωσαν σημαντικά την ταξική, δημοκρατική και πολιτικά φιλελεύθερη συνθήκη. Προσπάθησαν να ανατρέψουν τον καπιταλισμό και έβαλαν όρια στην καπιταλιστική αγριότητα. Γίναν γιγάντια κοινωνικά δημοκρατικά και σοσιαλιστικά πειράματα που έχουν μεγάλη ιστορική και υλική αξία, παρά την τελική αποτυχία τους. Η πάλη για κοινωνική δικαιοσύνη πήρε πρωτόγνωρες διαστάσεις πλανητικά. Επίσης, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, της επιστήμης και της τεχνικής βελτίωσε σημαντικά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Είχε, όμως, και ξεκάθαρα αρνητικές όψεις, δεδομένου ότι ο Εξτρεμιστικός Διαφωτισμός και η λογική της πλήρους κυριάρχησης του θεοποιημένου ανθρώπου πάνω στην Ιστορία και την φύση και του τέλειου ” νέου ανθρώπου” (και αναγκαστικά πάνω στους άλλους ανθρώπους ως συνέπεια) συνέβαλε σημαντικά στην αυταρχική ”σκυροδέτηση” ορισμένων κοινωνιών και σε πειράματα όπως ο ναζισμός (που πίστευε στον φυλετικό/βιολογικό αλλά και σκληρά εκμηχανισμένο «νέο άνθρωπο»), ο σοβιετικός σταλινικός «σοσιαλισμός» ή ορθότερα γραφειοκρατικός καπιταλισμός (που πίστεψε, στο όνομα του σοσιαλισμού, στον αταξικό, απόλυτα έλλογο και επίσης σκληρά εκμηχανισμένο “νέο άνθρωπο”), ο ιμπεριαλισμός, που επένδυσε στο ” βάρος της λευκής φυλής” να εκπολιτίσει τους «αγρίους» και που αύριο μπορεί να επενδύσει σε μια άλλη ολοκληρωτική θεώρηση και δυστοπία. Τα παραπάνω πειράματα δεν ήταν ταυτόσημα ούτε είχαν το ίδιο κοινωνικό/ταξικό πρόσημο και ιστορικότητα. Ισχύει, όμως, σε σημαντικό βαθμό, η εκτίμηση των θεωρητικών της Σχολής της Φραγκφούρτης και άλλων κριτικών διανοουμένων ότι αυτά τα πειράματα μοιράζονταν, πέρα από σοβαρές ανορθολογικές όψεις τους, 

 την πίστη στην απεριόριστη μαζική τεχνολογική παραγωγή και Πρόοδο και στην ανάδυση ενός Τέλειου Νέου Ανθρώπου στην βάση παραγωγικών, μεγαλοκρατικών και εξουσιαστικών/εκμεταλλευτικών φυσικών και κοινωνικών τεχνολογιών. 

Επίσης, ισχύει η εκτίμηση ότι πλευρές της αυταρχικής εξέλιξης του σοβιετικού «σοσιαλισμού» και άλλων ανάλογων πειραμάτων «σοσιαλισμού εκ των άνω» συνδέονται σαφώς όχι μόνο με την ταξική πάλη σε αυτές της κοινωνίες αλλά και με ελλείμματα και λάθη των ίδιων των κλασσικών του μαρξισμού ως εκφραστών της εποχής τους: με την έννοια της αντιφατικής συνύπαρξης σε αυτούς σωστών στρατηγικών αντιλήψεων αλλά και «εξτρεμιστικά διαφωτιστικών» ή πάντως υπερβολικών προσδοκιών..

Ορτέγα Υ Γκάσσετ: Η εξέγερση των μαζών

Ορτέγα Υ Γκάσσετ: Η εξέγερση των μαζών, εισαγωγή-μετάφραση-επιλεγόμενα Χρήστου Μαλεβίτση (τόμος 18 Άπαντα Χρήστου Μαλεβίτση ), εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2010.

του Σπύρου Κουτρούλη

Το διάσημο έργο του Ορτέγα Υ Γκάσσετ εκδίδεται στην Ισπανία γύρω στο 1930 αλλά είχε αρχίσει να το επεξεργάζεται σε διάφορες μορφές ήδη από το 1922. Μεταξύ δύο πολέμων που η φιλελεύθερη δημοκρατία δέχτηκε σκληρά κτυπήματα από τον ναζισμό, τον φασισμό και βέβαια τον μπολσεβικισμό αλλά και η Ευρώπη διαλύθηκε εντελώς από ποτάμια αίματος, ο συγγραφέας δηλώνει αμετανόητα οπαδός της δημοκρατίας αλλά και της Ενωμένης Ευρώπης η οποία θα έχει υπερβεί υποτίθεται τις επιμέρους εθνικές πραγματικότητες.

Η επιδίωξη αυτή, όσο και να φαίνεται λογικά προκλητικό και παράδοξο, θεμελιώνεται στο συμπέρασμα "ότι η ανθρώπινη κοινωνία είτε το θέλει είτε όχι είναι πάντοτε αριστοκρατική από αυτή τούτη την ουσία της, μέχρι το σημείο να είναι κοινωνία μόνο στο βαθμό που είναι αριστοκρατική και παύει να είναι τέτοια όταν παύει να είναι αριστοκρατική. Βεβαίως μιλάω για κοινωνία και όχι για το κράτος"(σελ.48). Κάτι τέτοιο θυμίζει την άποψη του Β. Παρέτο ότι η "ιστορία είναι το νεκροταφείο των αριστοκρατιών" με την έννοια ότι η ιστορία συντίθεται από την διαμάχη μεταξύ ελίτ που επιχειρούν να εμφανίσουν το δικό τους συμφέρον ως συμφέρον μιας τάξης ή της κοινωνίας συνολικά. Είναι ενδεικτική η στάση του Λένιν που στο "Τι να κάνουμε" υποστηρίζει ότι οι εργάτες από μόνοι μπορούσαν να φτάσουν μόνο σε μεταρρυθμιστικά και όχι επαναστατικά αιτήματα, ώστε η επαναστατική τους συνείδηση θα έπρεπε να δημιουργηθεί εξωτερικά από την κομματική πρωτοπορία. Βεβαίως έτσι αναιρείται η μαρξική σκέψη ότι το κοινωνικό είναι προσδιορίζει την συνείδηση, όχι το αντίστροφο, αλλά αυτό έχει εν προκειμένω μικρή σημασία αφού αυτό που έπρεπε να επιτευχθεί ήταν να παρουσιαστεί το συμφέρον του κόμματος ως συμφέρον της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας.

Αλλά για να επανέλθουμε στο έργο:

 "στην εποχή μας είναι ο μαζάνθρωπος που κυριαρχεί, αυτός είναι που αποφασίζει. Τούτο δεν σημαίνει πως αυτό ακριβώς συμβαίνει στην περίοδο της δημοκρατίας, κατά την καθολική ψηφοφορία. Κάτω από την καθολική ψηφοφορία οι μάζες δεν αποφασίζουν ο ρόλος τους συνίσταται στο να υποστηρίζουν την απόφαση της μιας μειοψηφίας ή της άλλης. Αυτές οι μειοψηφίες παρουσιάζουν το "πρόγραμμά "τους- σπουδαία λέξη. Τέτοια προγράμματα βεβαίως είναι προγράμματα συλλογικής ζωής. Μ' αυτά καλούνται οι μάζες να δεχθούν ένα σχέδιο αποφάσεων"(σελ.82). 

Ενώ πιο εμφατικά θα καταλήξει "Μαζάνθρωπος είναι αυτός που η ζωή του στερείται από οποιονδήποτε σκοπό και απλώς σύρεται από το ρεύμα. Συνεπώς μολονότι οι δυνατότητες και η δύναμη του είναι τεράστιες, δεν οικοδομεί τίποτε (σελ.83).

Ένα εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο

του Ανδρέα Κυράνη, από το Άρδην τ. 96, Μάρτιος-Μάιος 2014

Για να μιλήσεις για εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο, οφείλεις να προσδιορίσεις επακριβώς την ειδοποιό διαφορά του από το κυρίαρχο. Το παραγωγικό μοντέλο συνιστά τον τεχνικό τρόπο συγκρότησης και συγκράτησης σχέσεων, τον τεχνικό τρόπο συγκρότησης του εκάστοτε «κοινωνικού». Αυτή είναι και η κατ εξοχήν πλευρά του παραγωγικού μοντέλου που οι εκάστοτε εξουσίες επιμελώς αποσιωπούν και αποκρύπτουν.

Το κυρίαρχο παραγωγικό μοντέλο καταδηλώνει και αποτυπώνει με τον πιο διαυγή υλικό τρόπο, μια μακραίωνη ιστορία συγκρότησης αυταρχικών σχέσεων, που εγκλωβίζει και καταστρέφει δημιουργικές κοινωνικές δυνάμεις αντί να τις απελευθερώνει, που ακυρώνει βάναυσα την ελευθερία των ανθρώπων στη σκέψη και την πράξη αντί να την ενισχύει.

Με αυτή την έννοια, το αίτημα για ένα εναλλακτικό παραγωγικό μοντέλο είναι κατ’ εξοχήν ένα αίτημα δημοκρατίας, ένα διακύβευμα πρακτικό, και μαχητό, για την εποχή μας και τη χώρα μας.

Η βιομηχανία, μια συγκεκριμένη και όχι μοναδική ιστορικά μορφή μεταποίησης με τη βοήθεια της μηχανής, αναπτύχθηκε στη Δύση. Τότε, ή ακριβέστερα λίγο πριν, στην Αναγέννηση, συγκροτείται η βούληση «μεταποίησης» του ίδιου του ανθρώπινου είδους, πέραν της φύσης, γεγονός που συνιστά ιστορική μετάλλαξη. Εκείνο που αρχίζει τότε να τελειώνει είναι η συνείδηση της όποιας ιερότητας φύσης και ανθρώπου, ή καλύτερα η ανάδυση της μηχανής σε υπέρτατη θεότητα, πάνω από φύση και ανθρώπους.

Ας παραθέσουμε εν τάχει κάποια κομβικά ιστορικά βήματα που συγκροτούν την υλική βάση, προκειμένου η βιομηχανική επανάσταση να δυνηθεί να αναπτυχθεί:

– Αποικιοκρατία, βίαιη υφαρπαγή πλούτου από την περιφέρεια και συγκέντρωσή του στα εκάστοτε δυτικά κέντρα, γέννηση του καπιταλισμού.

– Αναγέννηση, η θεότητα μηχανή γεννιέται, η φύση απομυθοποιείται και παγιδεύεται στην προβολή της εκάστοτε εικόνας- εξουσίας του ανθρώπου πάνω της.

– Βιομηχανική επανάσταση και βιομηχανική πόλη, βίαιη ερήμωση της υπαίθρου, βίαιη αστικοποίηση, καταμερισμός εργασίας, γκέτο ξεκομμένων από τη γη τους εξαθλιωμένων ανθρώπων, που συνιστούν το πρώτο φθηνό εργασιακό δυναμικό.

– Τεϊλορισμός, φορντισμός, καταστροφή και εξοβελισμός της μαστορικής από την παραγωγική διαδικασία, αποξένωση του παραγωγού από το προϊόν του, γέννηση του τεχνοκρατισμού, παράκαμψη της συσσωρευμένης λαϊκής γνώσης αιώνων από την επιστήμη, κεντρικός σχεδιασμός της παραγωγής, μαζικό προϊόν, μεροκάματο, μονοκαλλιέργεια, ντιζάιν, μάρκετινγκ, μπραντ-νέιμ, βιομηχανικός εργάτης-ανθρωπος μηχανή παραγωγική και καταναλωτική δύναμη, κοσμοπολιτισμός, κορπορατισμός, μοντερνισμός, σοσιαλδημοκρατία, Οκτωβριανή Επανάσταση, κονστρουκτιβισμός, υπαρκτός σοσιαλισμός, κεϋνσιανισμός, φασισμός, η πόλη σαν μηχανή εξάρτημα της βιομηχανίας.

– Τρίτη βιομηχανική επανάσταση, ο αυταρχισμός ενισχύεται, ενώ κατ’ επίφαση υποχωρεί, ρομποτική, μεταμοντερνισμός, προσωπικός υπολογιστής, κοινωνία της πληροφορίας, ευέλικτη κατασκευαστική τεχνολογία, τρισδιάστατη εκτύπωση, υποκατάσταση του εργάτη από τη μηχανή, πτώχευση της αστικής δημοκρατίας, παγκοσμιοποίηση, χρηματοπιστωτική οικονομία, αυτόματη παραγωγή κέρδους, αμφισβήτηση του έθνους-κράτους, τριτογενής τομέας, η μεταποίηση στις αναδυόμενες οικονομίες. Μια καθολική αυτόματη μηχανική συνθήκη, προϊόν μιας τεχνητής, δήθεν, νοημοσύνης, επιχειρεί να προδιαγράψει ένα νέο είδος ανθρωποειδούς, αφού καταστρέψει την ιστορική πολύτροπη νόηση και πρακτική.

Ένα πράγμα είναι πλέον από βέβαιο. Η βιομηχανική επανάσταση, πίσω από τις λαμπερές τεχνολογικές της αριστείες, συνιστά μια διαδρομή εχθρική στην ιστορική μας ταυτότητα, ανενδοίαστα αυταρχική και υπερσυγκεντρωτική, που κρύβει πίσω της απύθμενη βία, δυστυχία και ποταμούς ανθρώπινου πόνου και αίματος.

Τι σημαίνει ενδογενής παραγωγική ανασυγκρότηση;

Ο ΠΑΝΕΡΩΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΝΕΟ ΟΠΙΟ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Γράφει ο Αμύντας Βασιλούδης

Λεπτομέρεια από τον Κήπο των Γήινων Απολαύσεων

 Σε παλαιότερες εποχές οι αναφορές στην ολοκληρωμένη ερωτική πράξη ήσαν υπαινικτικές. Τόσον οι θρησκείες όσον και η κρατούσα κοσμική ηθική ήθελαν τον έρωτα μυστικό, υπόθεση ιδιωτική, μία ιστορία που διαδραματίζεται πίσω από κλειστές θύρες. Στην σημερινή εποχή βασιλεύει η ελευθεριότητα των ηθών. Ουδείς διανοείται να την αμφισβητήσει, έχει γίνει τμήμα της κρατούσης ιδεολογίας. Ακόμη και παρεκκλίνουσες ερωτικές συμπεριφορές θεωρούνται ανεκτές και εναλλακτικός τρόπος ζωής ισοδύναμος του φυσιολογικού. Το φαινόμενο είναι μάλλον δυσεξήγητο, εάν αναλογισθεί κανείς ότι τα ισχυρά κράτη βασίζονται σε αυστηρά ήθη. Επί παραδείγματι, ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Μέγας Κωνσταντίνος εγκατάλειψε την Ρώμη και προτίμησε την Νέα Ρώμη – Κωνσταντινούπολη ήταν τα χαλαρά ήθη της πρώτης. Είναι κοινή διαπίστωση ότι τα χαλαρά ήθη αποτελούν σύμπτωμα αποσυνθέσεως μιας κοινωνίας και όχι ένδειξη υγείας. Η ύπαρξη τοιαύτης ομοφωνίας επί του θέματος εκ μέρους δημοσιογράφων, πολιτικών και πνευματικών ανθρώπων μας οδηγεί στην σκέψη ότι το φαινόμενο αποτελεί πολιτική επιλογή της υπερεθνικής ευρω-ατλαντικής ιθυνούσης τάξεως. Η τελευταία φαίνεται ότι επενδύει στον πανερωτισμό, για να εδραιώσει την κυριαρχία της επί του Δυτικού Κόσμου και για να λειτουργήσει ως υπόδειγμα προς τις άλλες πιο συντηρητικές κοινωνίες.

ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΓΚΟΥΡΗΣ

φωτο: Δημήτρης Βλάϊκος

«Εγώ και το τέλος»

Έφυγε ο τελευταίος κανατάς της Αίγινας.............ο Νεκτάριος Γκουρής

Η αγγειοπλαστική, στην οποία επιδίδεται µε πάθος και µεράκι, έχει παράδοση 2.500-3.000 χρόνων

Σήµερα στην Αίγινα, τον τόπο παραγωγής των γνωστών κανατιών, η παράδοση συνεχίζεται µόνο από τον Νεκτάριο, εκεί, στον δρόµο για τον Μεσαγρό, όπου βρίσκεται το εργαστήρι του.

«Από τον πατέρα µου έµαθα τη δουλειά, εκείνος από τον δικό του, και πάει λέγοντας» µας λέει. 

Η οικογένειά του –όπως µας πληροφορεί– είναι η παλαιότερη στην Αίγινα στον τοµέα της αγγειοπλαστικής και του παραδοσιακού κανατιού, που κάποτε έβλεπες στα χέρια όλων των επισκεπτών του νησιού. Κανείς δεν έφευγε χωρίς να αγοράσει φιστίκι και κανάτι αιγινήτικο. Τώρα τον επισκέπτονται από διάφορα πανεπιστήµια και σχολές του εξωτερικού, για να θαυµάσουν από κοντά την τέχνη του.

«Εγώ, και τέλος»! Γιατί άραγε; Το παράπονο και η πικρία ξεχειλίζουν. Μας µιλάει για µια σχολή η οποία επρόκειτο να ξεκινήσει όταν εκείνος ολοκλήρωνε τη στρατιωτική του θητεία, αλλά που ποτέ δεν έγινε πραγµατικότητα. «Λόγω των… ”εισπραξάκηδων” που µε έκαψαν» τονίζει µε οργή.

Παρ’ όλα αυτά, δηλώνει πρόθυµος να εκπαιδεύσει «όποιον γουστάρει να µάθει». «Είναι ευπρόσδεκτος» προσθέτει και προειδοποιεί: «Ως επάγγελµα, είναι επικερδές και µπορεί να βοηθήσει ως έναν βαθµό στην ανεργία, αλλά δεν είναι κάτι που το µαθαίνεις σε µία µέρα και τελείωσε, θέλει χρόνο και υποµονή». Με λίγα λόγια εξηγεί: «Αν δεν ξεπατώνεσαι από το πρωί µέχρι το βράδυ, δεν κάνεις δουλειά. Αυτό είναι τέχνη».

Ο πηλός που χρησιµοποιεί –η πασπάρα, όπως λέγεται στην Αίγινα– υπάρχει σε πολλές τοποθεσίες στο νησί. Ο ίδιος τον προµηθεύεται από την περιοχή του Αγίου Θωµά, αλλά, όπως µας λέει, εκεί υπάρχει πρόβληµα πλέον, γιατί πουλήθηκε ο δηµοτικός δρόµος για οικόπεδο! 

«Προσπαθούν εδώ και 7 χρόνια να αποδείξουν ότι… δεν είναι ελέφαντες» προσθέτει σαρκάζοντας.

Μπαλίτσα όπως παλιά

Αναζητώντας απάντηση στον εμπορευματοποιημένο αθλητισμό

του Δημήτρη Ναπ. Γιαννάτου* από το Άρδην τ. 109

Με πλήρη σοβαρότητα, θέλω να σας πω, ότι όλα όσα έμαθα και σας ιστορώ, σε όλες τις πτυχές της ζωής μου, τα έμαθα από το λαϊκό ποδόσφαιρο της γειτονιάς μου στον Άγιο Παύλο Σταθμού Λαρίσης, εντός μιας κοινότητας δηλαδή και σε μια ομάδα ομοτίμων. Ιδιαίτερα όμως διδάχτηκα το αίσθημα δικαιοσύνης και ηθικής. Συχνά, με τον φίλο μου Νίκο Λεμονή -προπονητή τερματοφυλάκων πια- συζητάμε για την κορυφαία εμπειρία αυτή, που ξεκίνησε με το …ύψος του τερματοφύλακα! Στα αυτοσχέδια διπλά μας δοκάρια δεν υπήρχαν, και πολύ περισσότερο, οριζόντια δοκάρια. Η αυτονόητη αυθόρμητη δικαιοσύνη δεν μας άφηνε να μετρήσουμε ένα γκολ που θεωρούσε όλη η παρέα ότι ξεπερνούσε το λογικό ύψος που όριζε πάνω κάτω το διαφορετικό ύψος του τερματοφύλακα. Δεν είχε σημασία αν ήταν κοντός ή ψηλός, αλλά να μη μετρήσουμε ένα γκολ που θα ήταν άδικο!

Ίσως γι’ αυτό άλλωστε ταυτίζομαι και υπερασπίζομαι, εγώ και άλλοι αθεράπευτοι με την μπάλα, τον Αλμπέρ Καμύ, τερματοφύλακα της πρώτης παράνομης Εθνικής Αλγερίας, ο οποίος έλεγε: «Όλα όσα ξέρω για την ηθική και την αίσθηση καθήκοντος τα έχω μάθει από το ποδόσφαιρο». Η κοινή λαϊκή ευπρέπεια, που τόνιζε ο Τζωρτζ Όργουελ, είναι εδώ: «Κάποια πράγματα απλά δεν γίνονται, δεν μπορώ να τα δεχτώ», γιατί είναι ενάντια στον κώδικα ηθικής μου. Άλλωστε, ο τερματοφύλακας στο μυαλό μου είναι ο θεματοφύλακας αξιών και εστιών. Υπέρ βωμών και εστιών, δηλαδή. Και, συμβολικά, η τελευταία άμυνα και αντίσταση πριν την ηθική ήττα και παρακμή που ζούμε στις μέρες μας. Και ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, συγγραφέας της «Λολίτας», έλεγε για τον τερματοφύλακα: «Ο τερματοφύλακας είναι ο μοναχικός αετός, ο άνθρωπος μυστήριο, ο τελευταίος υπερασπιστής». Η συλλογικότητα, και το πρωτογενές ηθικό πνεύμα της στρογγυλής θεάς, υμνήθηκε και από τον Αντόνιο Γκράμσι, ο οποίος θεωρούσε το ποδόσφαιρο «το βασίλειο της ανθρώπινης τιμιότητας».

«Το ωραιότερο γκολ μου ήταν μια πάσα», θα ομολογήσει ο Ερίκ Καντονά, άτακτο παιδί του ποδοσφαίρου, στην ταινία του Κεν Λόουτς, «Looking for Eric» (2009), αποδομώντας το ατομικιστικό κέρδος με κάθε τρόπο, για να γίνει η φράση αυτή βιβλίο για τον αρχαϊκό σοσιαλισμό και την αλληλοβοήθεια του ποδοσφαίρου, από τον θαυμαστό μου φιλόσοφο Ζαν Κλωντ Μισεά.

Ο MacIntyre, η νεωτερικότητα κι εγώ - Γιώργος Σκολαρίκης

Το παρόν κείμενο θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελείται από δύο διαφορετικές υποενότητες που συνδέονται μεταξύ τους. Στην πρώτη θα επιχειρήσω να αποδείξω ότι η σκέψη του MacIntyre δεν είναι δυνατόν να αντιστοιχηθεί πλήρως με καμία ταμπέλα παρά τις πολλές που κατά καιρούς τής έχουν αποδοθεί, ωστόσο δεν είναι δύσκολο να σκιαγραφηθεί ευρύτερα σε ποιο πλαίσιο κινείται και γιατί. Στη δεύτερη υποενότητα θα επιχειρήσω να εκθέσω σε ποιο σημείο και για ποιους λόγους η δική μου οπτική δεν συντάσσεται με τον τρόπο με τον οποίο κινείται η σκέψη του MacIntyre.

Ο Alasdair MacIntyre αποτελεί έναν από τους πολυσχιδέστερους και σπουδαιότερους σύγχρονες στοχαστές. Η σκέψη του κινείται μεταξύ και συνδυάζει ποικίλα πεδία στοχασμού, ακόμη και από αυτά που θεωρούνται συνήθως αντικρουόμενα. Σε γενικές γραμμές ο MacIntyre έχει επηρεαστεί άμεσα από την κοινωνιολογία, τον Μαρξισμό, τον Αριστοτέλη, τον Ακινάτη καθώς και το δόγμα της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Το γεγονός όμως αυτό δεν τον καθιστά ούτε σκέτο μαρξιστή, ούτε σκέτο νεοαριστοτελιστή ή νεοθωμιστή αλλά και ούτε σκέτο υπέρμαχο του ρωμαιοκαθολικισμού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ως ένα βαθμό παίρνει κάτι από όλα αυτά και το συνδυάζει με τα υπόλοιπα χωρίς ωστόσο να παίρνει τα πάντα. Αυτό το κάτι που θεωρώ ότι παίρνει ο MacIntyre από όλα τα παραπάνω, θα λέγαμε η κοινή τους συνιστώσα, τουλάχιστον όπως εκείνος την αξιοποιεί, είναι η κριτική τους στάση απέναντι στη νεωτερικότητα.

Θα αναφερθώ στο παράδειγμα του αριστοτελισμού το οποίο νομίζω είναι το πιο χαρακτηριστικό. Ο MacIntyre προφανώς μπορεί να θεωρείται νεοαριστοτελιστής, εφόσον η σκέψη του σε μεγάλο βαθμό έχει επηρεαστεί από τον Αριστοτέλη. Ωστόσο,  ο χαρακτηρισμός αυτός δεν επαρκεί για δύο λόγους. Πρώτον, όπως ήδη ανέφερα, ο MacIntyre δεν έχει επηρεαστεί αποκλειστικά από τον Αριστοτέλη. Δεύτερον, ο Αριστοτέλης έχει ερμηνευθεί και εξακολουθεί να ερμηνεύεται με πάρα πολλούς τρόπους. Ο MacIntyre επικαλείται τον Αριστοτέλη με στόχο να επικρίνει τη νεωτερικότητα. Όπως ο ίδιος αναφέρει, ο Αριστοτέλης αποτελεί τον πρωταγωνιστή απέναντι στον οποίο έχει προτάξει τις φωνές της φιλελεύθερης νεωτερικότητας.[1] Ωστόσο, αρκετοί είναι εκείνοι που διαφωνούν με αυτή την ερμηνεία του Αριστοτέλη, επομένως υπό αυτό το πρίσμα δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο «Αριστοτέλης» του MacIntyre είναι ο ίδιος με τον «Αριστοτέλη» κάποιου άλλου.[2] Με βάση αυτή την οπτική εκφράζω την άποψη ότι ο MacIntyre δεν είναι σκέτος αριστοτελιστής, αλλά έχει επηρεαστεί από συγκεκριμένες πτυχές της σκέψης του Αριστοτέλη, τις οποίες αξιοποιεί για να ασκήσει κριτική στη νεωτερικότητα και τον πολιτικό φιλελευθερισμό.

Με βάση το ίδιο πρίσμα ο MacIntyre αξιοποιεί και τις υπόλοιπες παραδόσεις από τις οποίες έχει επηρεαστεί ο στοχασμός του. Θα έλεγα λοιπόν ότι «πατάει» σε διαφορετικά φιλοσοφικά πεδία στον βαθμό που αυτά έρχονται σε ρήξη με τη νεωτερικότητα. Ένας ευρύτερος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να αποδοθεί λοιπόν στον MacIntyre όχι εν είδει στατικής ταμπέλας αλλά ως «μπούσουλας» μέσα στον οποίο κινείται η οπτική του είναι: αντινεωτερικός επικριτής της νεωτερικότητας.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ, Η «ΜΑΖΑ» ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΜΟΡΦΗ PDF

Του Γεράσιμου Κακλαμάνη

Ὁ καπιταλισμὸς λοιπὸν δὲν ἔχει τέλη, διότι στὶς «φιλοσοφικὲς» ἀρχές του δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο ἀπὸ ἐμπορικὴ διαδικασία. Μέσα σὲ αὐτὴ ἀκριβῶς τὴ φύση του κατάφερε, ὅπως ἀναφέραμε πιὸ πρίν, κάτι τὸ ἄκρως πολύτιμο, τὸ ὁποῖον σήμερα ἀποτελεῖ τὸ μεῖζον πρόβλημα τῶν καιρῶν μας: ἀνεκάλυψε τὴν ἀξιοποίηση τῆς ἐννοίας τῆς μάζης. Ὁ Πλάτωνας στὴν Πολιτεία του ἀφήνει τοὺς χάλκινους καὶ τοὺς σιδερένιους ἀνθρώπους ἀτομικῶς νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν βελτίωση τοῦ μετάλλου τους ὡς πρὸς τό… «ἀγαθὸ». Ὁ καπιταλισμὸς καθησύχασε τοὺς ἀνθρώπους, ὅτι οὐδεμία τέτοια προσπάθεια εἶναι ἀναγκαία, καὶ ἐφεῦρε ἁπλῶς (αὐτὸ ὀνομάζεται «καταμερισμὸς ἐργασίας») χάλκινες δουλειές, σιδερένιες δουλειές, ἀσημένιες δουλειὲς κλπ. Αὐτὴ εἶναι ἡ βαθύτερη φιλοσοφία τοῦ «φιλελευθερισμοῦ» ὅπως θὰ ἰδοῦμε. Πρόκειται ὄντως περὶ μεγαλοφυοῦς ἐφευρέσεως, τὴν ὁποίαν ἀκριβῶς σήμερα εἶναι ἀνάγκη νὰ «ἀνακαλύψουν» ὅλες οἱ κοινωνίες. Αὐτὸ εἶναι τὸ κατ’ ἐξοχὴν πρόβλημα. Ἡ μικρὴ «ἀνωμαλία» μὲ τὴν καπιταλιστικὴ αὐτὴ ἀνακάλυψη εἶναι μόνο, ὄχι ὅτι ὁ χάλκινος ἄνθρωπος δὲν ἔχει καμμίαν ἐλπίδα νὰ γίνη… σιδερένιος, ἀλλὰ ὅτι ἡ διατήρηση τοῦ «καταμερισμοῦ», ποὺ εἶναι τὸ προέχον, κάνει πολλὲς φορὲς διὰ τῶν «ποσοστῶν» καὶ τοὺς σιδερένιους χάλκινους… Τὸ «βιοτικὸ ἐπίπεδο» εἶναι ἄσχετο μὲ τὶς ἐν λόγῳ κατανομές. Ἴσα-ἴσα σήμερα τὰ ὅρια μεταξὺ… χαλκοῦ καὶ σιδήρου ἔχουν γίνει ἀμετακίνητα, ἀκριβῶς διὰ τῆς ἀνόδου τοῦ βιοτικοῦ ἐπιπέδου. Ἐδῶ βρίσκεται καὶ ἡ ἀντίφαση ὡς πρὸς τὴν ἰδεολογία. Ὁ «καταμερισμὸς ἐργασίας» δὲν μορφώνει. Ἔχει ἀντίθετα ἀνάγκη νὰ διατηρῆ τὰ ποσοστὰ τῆς κοινωνικῆς βλακείας ποὺ τὸν συντηροῦν. Ἡ ἔννοια τῆς μάζης δὲν αἴρεται σὲ ἐκείνην τοῦ «συνειδητοῦ πολίτη», ὅπως διακηρύσσει ἡ ἰδεολογία, ἀλλὰ ἁπλῶς σὲ ἐκείνην τοῦ διὰ τῆς ἀστυνομίας συμμορφουμένου ἀτόμου πρὸς ὡρισμένους κανόνες κοινωνικῆς συμπεριφορᾶς. Ὁ καπιταλισμὸς δὲν ἔχει παιδεία (Bildung), δὲν ἐπιτρέπεται να ἔχῃ, ἀλλὰ μόνο ἐκπαίδευση (Erziehugn). Τὸ χειρότερο ποὺ μποροῦσε νὰ ὑπάρξη στὸν κόσμο τὸ ἔφκιασε ὁ καπιταλισμὸς καὶ αὐτὸ εἶναι τὸ κεφάλι τοῦ μικροαστοῦ… Αὐτὴ ὅμως εἶναι καὶ ἡ βάση του! Σιδηροδέσμιος αὐτῆς τῆς βάσης, εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ μεταβάλλη σὲ γενικὴ συνείδηση τὴν στοιχειώδη ἰδεολογία ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ ἀστοιχείωτη καὶ ἄξεστη φύση τοῦ μικροαστοῦ, αὐτὴ τῆς «δημοκρατίας» καὶ τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων», ἡ ὁποία ἀναγκαστικὰ ἔτσι ἀποτελεῖ καὶ τὸν ἀναποτελεσματικὸν φορέα τῆς διεθνοῦς πολιτικῆς, μεταβαλλομένη κατ’ ἀνάγκην σὲ ἰδεολογικὸ ἰμπεριαλισμό. Ἐπειδὴ καλοπέραση (ποὺ χωρὶς παιδεία καλύπτεται πλήρως ἀπὸ τὴν ἔννοια τοῦ αὐτοκινήτου καὶ τῆς τηλεόρασης) εἶναι γιὰ τὸν μικροαστὸ ταυτόσημη τῆς «δημοκρατίας», ἔτσι ἀκριβῶς (καὶ κατὰ προέκταση) ἡ ἀνάπτυξη τῆς Ταϊβὰν καὶ τῆς Ν. Κορέας ἔγιναν διὰ τῆς «δημοκρατίας» καὶ ὄχι τῶν πιο στυγνῶν δικτατοριῶν….

Ἡ φιλοσοφία τοῦ φιλελευθερισμοῦ προέκυψε χωρὶς φιλοσοφικὴ προπαίδεια καὶ γι’ αὐτὸ ὠνομάσθηκε ἐμπειρισμός. Ἀναπτύχθηκε κατὰ τὰ ἑξῆς τέσσαρα στάδια, ποὺ σημειώνομε μόνο νοηματικῶς.

Χαρακτήρας και επιδράσεις της πολιτισμικής επανάστασης στη δεκαετία του 1960 και του 1970

Παναγιώτης Κονδύλης

     Η πολιτισμική επανάσταση της δεκαετίας του 1960 και του 1970 αγκάλιασε —κι αυτό είναι ενδεικτικό— όσα έθνη είχαν προχωρήσει περισσότερο στον δρόμο προς τη μαζική δημοκρατία και άφησε στη ζωή τους ίχνη εξ ίσου βαθιά όσο και οι ίδιες οι αιτίες της πολιτισμικής επανάστασης. Στην επανάσταση τούτην εκφραζόταν η ανάγκη της ωριμασμένης στο μεταξύ μαζικής δημοκρατίας να απαλλαγεί από τα κοινωνικά, ιδεολογικά και ψυχολογικά κατάλοιπα της αστικής εποχής και, αντίστοιχα, να βοηθήσει την αποσαφήνιση και την επιβολή των στάσεων ζωής και των νοοτροπιών εκείνων που ανταποκρίνονται περισσότερο στον τρόπο λειτουργίας της μαζικής δημοκρατίας. Αυτό βέβαια γίνεται προφανές μονάχα όταν κανείς δεν πάρει στην ονομαστική τους αξία τα φλογερά συνθήματα της πολιτισμικής επανάστασης, αλλά ερευνήσει την αντικειμενική τους λειτουργία και επίδραση πάνω σε φίλους και εχθρούς. Μια μακροπρόθεσμη συνέπεια της πολιτισμικής επανάστασης μεταξύ άλλων είναι και η σημερινή συζήτηση για το μεταμοντέρνο, στην οποία επίσης εκφράζονται, με λόγους λίγο ή πολύ υψιπετείς, επιθυμίες και ιδεολογήματα της ωριμασμένης και ολότελα αποκομμένης πια από την αστική σκέψη μαζικής δημοκρατίας. Οι σκοποί της κανονιστικά εννοούμενης μεταμοντέρνας τάσης — προ παντός η κατάργηση των άλλοτε δεσμευτικών ιεραρχιών, οι οποίες καθαγιάζονταν με την κυριαρχία του Λόγου και της ταυτότητας πάνω στη φαντασία και στη διαφορά, η γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα σε κουλτούρα των ελίτ και κουλτούρα της μάζας, η διεύρυνση των δυνατοτήτων της συνείδησης πέρα από το απολλώνειο στοιχείο και προς την κατεύθυνση του διονυσιακού κτλ.— ανήκουν αρχικά στις ιδέες της πολιτισμικής επανάστασης και απλώς θεωρητικοποιήθηκαν μετά την εξασθένισή της, εν μέρει για να εξαγιασθούν και εν μέρει για να ενεργοποιηθούν και πάλι.

Η μάχη των συμβόλων

• Αλέξανδρος Μπριασούλης

(04 July 2018)

Theodoor Rombouts (1597-1637) – Prometheus

Μια από τις πιο βαθιά ριζωμένες και ατράνταχτες πεποιθήσεις της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας που δοκιμάζεται σκληρά από τα γεγονότα, είναι ο περίφημος πραγματισμός της στην αντιμετώπιση των διάφορων κοινωνικοπολιτικών προβλημάτων. Το νεωτερικό πνεύμα διατείνεται ότι χάρη στην ορθολογική διαχείριση των κοινωνικών συνισταμένων, διαχείριση που βασίζεται στην όλο και πιο εξειδικευμένη ανάλυση κάθε πτυχής του επιστητού, μπορεί να λύσει επιτυχώς και αποτελεσματικά οποιαδήποτε σχεδόν δυσλειτουργία που απειλεί να αποσταθεροποιήσει την ισορροπία της κοινωνίας. Αυτό βέβαια ισχύει όταν τα προβλήματα είναι περιορισμένης σχετικά έκτασης και τεχνικής κυρίως φύσης. Σε αυτήν την περίπτωση παρατηρείται μάλιστα το εξής φαινόμενο: τα προβλήματα αυτά, ακόμα κι όταν οι συγκρούσεις που αυτά προκαλούν είναι έντονες και ταράσσουν βίαια το εσωτερικό της κοινωνίας, ενδυναμώνουν με ένα παράδοξο τρόπο την κοινή πίστη στο κυρίαρχο μοντέλο διαχείρισης της εξουσίας. Αυτό συμβαίνει γιατί, ως φαινόμενα, είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με το γενικότερο εκείνο σύστημα που τα δημιούργησε, ώστε μόνο εντός αυτού του ίδιου συστήματος να μπορεί να αναζητηθεί μια πιθανή ρεαλιστική λύση. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε είδους αμφισβήτηση του υπάρχοντος πλαισίου και κάθε εναλλακτική επιλογή, ακόμα και καθαρά θεωρητική, καθίστανται τελικά κυριολεκτικά αδιανόητες. Τα περίφημα σλόγκαν «στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα» και βέβαια το «there is no alternative», αποτελούν εκφράσεις αυτού ακριβώς του φαινομένου.