Συνέντευξη του βραβευμένου με Pulitzer συγγραφέα και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA) Jared Diamond, στην Οικονομική Επιθεώρηση
Tα μαθήματα της ιστορίας
Πόσο σοφό, πόσο χρήσιμο είναι να προσπαθούμε να σκεφτούμε το μέλλον των εθνών βασιζόμενοι σε διδασκαλίες και εμπειρίες του παρελθόντος;Τι μπορούμε να μάθουμε από το παρελθόν για να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε το μέλλον; Ρεαλιστικά, μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αντλήσουμε γενικά μαθήματα, όχι συγκεκριμένα. Για παράδειγμα, η ανάγνωση της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου, που έγραψε ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια, δεν θα μας βοηθούσε να προβλέψουμε την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη τον Ιούλιο του 1944.
Στις 20 Ιουλίου 1944, ο αξιωματικός του γερμανικού στρατού Κλάους φον Στάουφενμπεργκ επιχείρησε να σκοτώσει τον Χίτλερ, τοποθετώντας μια βόμβα σε έναν χαρτοφύλακα κάτω από το κάθισμά του σε ένα τραπέζι συσκέψεων. Ο Φον Στάουφενμπεργκ έσπρωξε τον χαρτοφύλακα με το πόδι του κάτω από το τραπέζι προς τον Χίτλερ, αλλά το πόδι του δεν ήταν αρκετά μακρύ. Η βόμβα εξερράγη, σκότωσε τρεις άλλους Γερμανούς στο τραπέζι, τραυμάτισε τον Χίτλερ, αλλά δεν τον σκότωσε. Το αποτέλεσμα ήταν ο Χίτλερ να παραμείνει στην εξουσία, ο παγκόσμιος πόλεμος να συνεχιστεί για σχεδόν ένα χρόνο ακόμα, και τουλάχιστον 10 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι να πεθάνουν. Αν το πόδι του Φον Στάουφενμπεργκ ήταν μερικά εκατοστά μακρύτερο, ο Χίτλερ θα είχε πεθάνει και αυτά τα 10 εκατομμύρια άνθρωποι θα είχαν ζήσει.
Ο Θουκυδίδης δεν μπορούσε να προβλέψει το μήκος του ποδιού του Φον Στάουφενμπεργκ, οπότε δεν μπορούσε και να προβλέψει την επιβίωση 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Αντίθετα, ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους εξακολουθούμε να διαβάζουμε τον Θουκυδίδη σήμερα, και βρίσκουμε το έργο του τόσο συγκλονιστικό, είναι ότι περιέγραψε πώς μια τοπική σύγκρουση στην απομακρυσμένη και ασήμαντη πόλη της Επιδάμνου προκάλεσε μια συζήτηση στη λιγότερο ασήμαντη πόλη της Κέρκυρας, η οποία προκάλεσε με τη σειρά της μια συζήτηση στην πιο σημαντική πόλη της Κορίνθου, που προκάλεσε πόλεμο μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης, των δύο ισχυρότερων αυτοκρατοριών εκείνης της εποχής.
Ο Θουκυδίδης μάς διδάσκει έτσι ένα γενικό μάθημα, που περιέχει μια αλήθεια πιο καθολική από το μήκος του ποδιού του Φον Στάουφενμπεργκ: τουτέστιν, ότι τα προβλήματα σε φαινομενικά απομακρυσμένα μέρη, όπως η Γάζα, το Σουδάν, η Ουκρανία και η Ταϊβάν, μπορούν να πυροδοτήσουν πολέμους μεταξύ των πιο ισχυρών σύγχρονων αυτοκρατοριών, όπως η Ρωσία, η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Γι’ αυτό εξακολουθούμε να διαβάζουμε τον Θουκυδίδη, γι’ αυτό εξακολουθούμε να βρίσκουμε το βιβλίο του συγκλονιστικό, και γι’ αυτό μπορούμε ακόμα να μάθουμε από αυτό.
Η καθοριστική επίδραση της γεωγραφίας
Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι για τις παρατηρούμενες ανισότητες στον ρυθμό της κοινωνικής ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της ιστορίας; Είναι «η γεωγραφική τύχη» το βασικό μυστικό της άνισης εξέλιξης; Ανησυχείτε μήπως το επιχείρημά σας μπορεί να καλλιεργήσει ακούσια μια αίσθηση μοιρολατρίας, υποδηλώνοντας ότι το οικονομικό μας μέλλον είναι προκαθορισμένο και πέρα από την επιρροή μας;
