Αποτίμηση του υπαρκτού σοσιαλισμού και της Δύσης

Κώστας Κουτσουρέλης

Η ΕΣΣΔ υπήρξε κράτος

 ολοκληρωτικό, ποτέ δεν θα μπορούσε να είναι πρότυπο πολιτικής και κρατικής οργάνωσης. Όμως η αποτίμηση της ιστορικής παρουσίας της δεν περιορίζεται σ' αυτό και μόνο. Σε τρεις περιπτώσεις, άμεσες και έμμεσες, ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης στάθηκε κοσμοϊστορικός, με τη θετική έννοια του όρου. 

Η συντριβή του Χίτλερ και του ναζισμού, είναι η πρώτη από αυτές, κατόρθωμα σε μέγιστο βαθμό του Κόκκινου Στρατού.

 Η μεταπολεμική εξημέρωση του καπιταλισμού στη Δύση, επίσης, ο "καπιταλισμός του Ρήνου" και η οικοδόμηση του κοινωνικού κράτους, το για πρώτη φορά στην ιστορία αποφασιστικό κλείσιμο της εισοδηματικής ψαλίδας μεταξύ των πάνω και των κάτω, όλα αυτά θα ήταν αδύνατο να πραγματωθούν αν δεν υπήρχε ο φόβος, το αντίπαλο δέος του υπαρκτού σοσιαλισμού. 

Η τρίτη μεγάλη θετική συνεισφορά της ΕΣΣΔ ήταν στον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας. Από τον Πόλεμο του Σουέζ ώς την απελευθέρωση της Γαλλικής Ινδοκίνας, χωρίς την ενεργή σοβιετική συμπαράσταση, το ξήλωμα των αποικιακών αυτοκρατοριών θα ήταν πολύ πιο δύσκολη και αιματηρή υπόθεση. Και δεν είναι τυχαίο σήμερα, ότι ειδικά τα πρώην αποικιοκρατούμενα κράτη, στην Αφρική και αλλού, αντιμετωπίζουν τις θέσεις της Ρωσσίας στο ουκρανικό με κατανόηση.

 Για τα τρία τέταρτα του πλανήτη, η Δύση ήταν και παραμένει ο μεγάλος καταστροφέας, ο μεγάλος εχθρός.

Στην Ελλάδα έως και δέκα χρόνια πριν, το γνωρίζαμε αυτό καλά, και το συμμεριζόμασταν απολύτως. Η συντριβή της χώρας στην οικονομική κρίση και οι μετέπειτα πολιτικές μας ταπεινώσεις αλλοίωσαν σε μεγάλο βαθμό αυτή την ορθή ιστορική κρίση.

 Η εντύπωσή μου είναι ότι η αντίληψη, η εικόνα που έχει διαμορφωθεί από τα Δυτικά ΜΜΕ, ότι δηλ. οι κομμουνιστικές χώρες μετά το 1990 πέρασαν αίφνης από την Κόλαση στον Παράδεισο, είναι τόσο "μαγική", τόσο στρεβλή που οι περισσότεροι αγνοούν τα προφανή, αυτά που ο περιηγητής της Βουλγαρίας λ.χ. αντιλαμβάνεται με γυμνό μάτι σε μια βόλτα με αυτοκίνητο στην ύπαιθρο.  

Το τείχος…

Καθώς συμπληρώνονται 30 χρόνια από την «πτώση» του τείχους του Βερολίνου (9 Νοεμβρίου 1989-9 Νοεμβρίου 2019) κρίνουμε βοηθητική, για την ανάδειξη των ουσιαστικών συστατικών που συνδέονται με αυτό το συμβάν, την αναδημοσίευση αυτού του κειμένου  το οποίο έχει δημοσιευθεί στο φύλλο 89 της αναρχικής εφημερίδας  ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, (Δεκέμβριος 2009).

Πριν από ένα μήνα συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τη «πτώση» του τείχους του Βερολίνου. Πρόκειται  για ένα «σύμβολο» που αξιοποιήθηκε για να στηριχθούν τα προπαγανδιστικά φληναφήματα των δύο πλευρών της κυριαρχίας που τότε είχαν την ονομασία Ανατολικό και Δυτικό μπλοκ. Αλλά οι εορταστικές εκδηλώσεις και οι αναπαραστάσεις είχαν μεγαλύτερη σημασία για την εξουσία, απ’ ότι έχει μια εθιμοτυπική επέτειος.

Είκοσι χρόνια μετά, οι πανηγυρισμοί για την επέτειο της «πτώσης» συνοδεύονται με νοσταλγικές αναφορές για το παρελθόν, στην Α. Γερμανία. Δεν έχει σημασία αν αυτές οι αναφορές ασχολούνται με αυτό καθ’ αυτό το καθεστώς που υπήρχε ή αν αναλώνονται σε μια εξιδανικευμένη εικόνα  του επιθυμητού εκείνου, δηλαδή, που θα ήθελαν να υπήρχε.

Κι όμως δεν είχαμε κανενός είδους πτώση αλλά απλά το άνοιγμα συνόρων. Προμελετημένo και προαποφασισμένo. Τώρα, αν κάποιοι «προβοκάρισαν» την όλη κατάσταση ή όχι (προτρέχοντας χρονικά) έχει μια εντελώς δευτερεύουσα σημασία και σε κάθε περίπτωση εντάσσεται στο γενικότερο κλίμα της επανένωσης και στους ρυθμούς με τους οποίους θα γινόταν.

Η Επανένωση με το προαποφασισμένο τού ανοίγματος των συνόρων αποτελεί την ωμή πραγματικότητα.

Μια πραγματικότητα που διευκολύνει να προσεγγίσουν την αλήθεια, όλοι όσοι θέλουν να απεμπλακούν από τα πολιτικά παιχνίδια»,  τις ασύστολες ψευδολογίες και τα ιδεολογήματα.

Όσοι, λοιπόν, κόπτονταν για το «τείχος του αίσχους», όπως χαρακτηριζόταν από τους υποστηρικτές του δυτικού μπλοκ κυριαρχίας, σίγουρα και ήταν συνυπεύθυνοι. Άλλωστε αυτοί είναι που κάθισαν και μοίρασαν τον κόσμο σε ζώνες επιρροής καθώς διαφαινόταν ή ήττα του Άξονα και των συμμάχων του. Η επίγεια «ειρήνη» προετοιμαζόταν να οριστεί πάνω στα  εκατομμύρια νεκρών της παγκόσμιας ανθρωποσφαγής.

«...Και ξαφνικά, άνοιξαν την μπάρα!» - 9 Νοεμβρίου 1989: η ημέρα που άλλαξε τον κόσμο

Ο Γκίντερ Σαμπόφσκι φοράει τα γυαλιά του, διστάζει, ψάχνει στις χειρόγραφες σημειώσεις του. Μοιάζει να προσπαθεί να καταλάβει αυτό που διαβάζει, μετά απαντά: «Απ' ό,τι καταλαβαίνω, αυτό τίθεται σε ισχύ αμέσως, χωρίς καθυστέρηση...».

Η βόμβα έπεσε. Είναι γύρω στις 7 μ.μ. της 9ης Νοεμβρίου 1989.

Μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του κομμουνιστικού κόμματος της Ανατολικής Γερμανίας, αρμόδιος για την ενημέρωση, αυτό το μέλος του πρώτου κύκλου της ηγεσίας της «Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας» (ΓΛΔ) μόλις ανακοίνωσε, σαν να μην συμβαίνει τίποτε, μπροστά σε δεκάδες κατάπληκτους δημοσιογράφους, το άνοιγμα του Τείχους του Βερολίνου.

Μοιάζει να το κάνει εν παρόδω, στο τέλος μιας συνέντευξης Τύπου και απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με τις προϋποθέσεις για την έξοδο των πολιτών από την επικράτεια.

Και δεν θα υπάρξει επιστροφή.

Όμως τριάντα χρόνια μετά, η συζήτηση εξακολουθεί να μαίνεται: η ξαφνική πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ως προοίμιο εκείνης του ολόκληρου του κομμουνιστικού μπλοκ, ήταν άραγε ένα ατύχημα της Ιστορίας; Το προϊόν μιας παρεξήγησης ενός κακά προετοιμασμένου υψηλόβαθμου στελέχους ή μια υπολογισμένη κίνηση εκ μέρους μιας ανατολικογερμανικής δικτατορίας που έπνεε τα λοίσθια;

Ένα περικυκλωμένο καθεστώς

Στους διαδρόμους της εξουσίας στο Ανατολικό Βερολίνο, μέσα στις πολυτελείς επαύλεις του Βάντλιτς όπου κατοικούν οι απαράτσικ του «Κράτους των εργατών και των αγροτών», στο βόρειο τμήμα της πόλης, η ατμόσφαιρα είναι βαριά εδώ και εβδομάδες. Πώς μπορεί να σωθεί η κατάσταση; 

Ο πληθυσμός, φυλακισμένος από το 1961 πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα, ψηφίζει πλέον «με τα πόδια του»: από τον Αύγουστο 1989, φθάνει στη Δυτική Γερμανία περνώντας από άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ όπως η Ουγγαρία ή η Τσεχοσλοβακία, οι οποίες κάνουν όλο και περισσότερο τα στραβά μάτια.

Παράλληλα, από την αρχή Σεπτεμβρίου, εκατοντάδες χιλιάδες Ανατολικογερμανοί διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα σε πολλές πόλεις εναντίον του καθεστώτος φωνάζοντας «Είμαστε ο λαός!» και «Θέλουμε να βγούμε!».

Η κρίση φθάνει σε παροξυσμό. Και η ΓΛΔ δεν υπάρχει περίπτωση να υπολογίζει σε κάποια επέμβαση του σοβιετικού Μεγάλου Αδελφού. 

Προειδοποίηση και Γκορμπατσόφ

Στη Μόσχα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ μιλάει μόνο για «περεστρόικα» και «γκλάσνοστ».

Μάλιστα στις αρχές Οκτωβρίου ο σοβιετικός ηγέτης απηύθυνε στον ισχυρό άνδρα της Ανατολικής Γερμανίας, τον Έριχ Χονεκερ, την εξής προφητική προειδοποίηση: «Η ζωή τιμωρεί αυτούς που καθυστερούν».

Ο Χόνεκερ φεύγει μερικές ημέρες αργότερα, στις 18 Οκτωβρίου. Ο ηγέτης αυτός, ο οποίος πριν από μερικούς μόλις μήνες είχε χειροκροτήσει την Κίνα για «τη συντριβή της αντεπαναστατικής εξέγερσης» στην πλατεία Τιενανμέν, παραμερίζεται προς όφελος του Έγκον Κρεντς.

Θέλει αρετή και τόλμη η αλήθεια!

Στέλιος Ελληνιάδης

Όσα βιβλία και να διαβάσεις, όσα αρχεία και να μελετήσεις, όσες θεωρίες κι αν γνωρίζεις, όσο μυαλό κι αν έχεις, πάντα κάτι από την ουσία θα σου διαφεύγει. Κι αυτό που θα σου διαφεύγει μπορεί να είναι αυτό που μόνο το ίδιο το βίωμα κατέχει.

Κάνω αυτό το συλλογισμό πολλές φορές όταν προσπαθώ να εξηγήσω σε άλλους ανθρώπους την οικογενειακή μας εμπειρία, τον ξεριζωμό μας από την Κωνσταντινούπολη, μετά το καταστροφικό πογκρόμ εναντίον της Ρωμιοσύνης της 6-7ης Σεπτεμβρίου 1955.