To αδύνατο πένθος στην εποχή του κορονοϊού

Της Κατερίνας Μάτσα

Ξεπερνούν τις 23.000 οι θάνατοι από κορονοϊό στην Αμερική, ξεπερνούν τις 121.000 σε παγκόσμια κλίμακα. Τα συστήματα υγείας έχουν καταρρεύσει, δεν υπάρχουν διαθέσιμα κρεβάτια στα νοσοκομεία. Ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται σε καραντίνα. Κανείς δεν επιτρέπεται να μετακινηθεί, να βγει από το σπίτι του, ελλοχεύει ο κίνδυνος της τιμωρίας.

Και οι νεκροί; Πώς, πού και μέσα σε ποιες συνθήκες θάβονται, ιδιαίτερα όταν είναι μαζικοί οι θάνατοι, όπως για παράδειγμα στη Βόρεια Ιταλία στην αρχή της πανδημίας ή αυτές τις μέρες στις ΗΠΑ και αλλού; Προκαλεί φρίκη η είδηση που διαβάσαμε σήμερα στις εφημερίδες ότι σε νοσοκομεία του Ντιτρόιτ στις αρχές Απρίλη σακούλες με πτώματα ασθενών από κορονοϊό στοιβάζονταν σε άδεια δωμάτια η στο πάρκιν του νοσοκομείου, γιατί δεν υπήρχε άλλος διαθέσιμος χώρος. Στους συγγενείς δεν επιτρέπεται να τα παραλάβουν, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος της μετάδοσης. Κάποιοι μιλούν για κοινούς τάφους…

Θάβονται λοιπόν αυτοί οι νεκροί χωρίς τις επιθανάτιες τελετές, χωρίς τις τιμές που οφείλουν να αποδίδουν οι ζωντανοί στους νεκρούς τους. Με αυτούς τους όρους οι συγγενείς δεν μπορούν να θρηνήσουν την απώλεια του αγαπημένου προσώπου, δεν μπορούν να επιτελέσουν το πένθος τους. Γνωρίζουμε, όμως ότι το πένθος για τους νεκρούς βρίσκεται στη ρίζα του ανθρώπινου πολιτισμού. Στις παραδοσιακές μάλιστα κοινωνίες η εργασία του πένθους είχε κοινωνικό χαρακτήρα, συμμετείχε η κοινότητα Αυτόν τον κοινωνικό χαρακτήρα τον έχασε στις κοινωνίες της αστικής νεωτερικότητας. Το πένθος έγινε ατομική υπόθεση, στην καλύτερη περίπτωση αφορά το στενό κύκλο των συγγενών. Και αυτός ο αποκλεισμός του νεκρού από τη ζωή των ζωντανών και από τις διαδικασίες του πένθους, αυτή η απώθηση του πένθους δεν είναι παρά ένας δείκτης του βαθμού αποξένωσης των ανθρώπων, μια μορφή κοινωνικής παθολογίας.

Σήμερα, στις συνθήκες της πανδημίας και της διαρκούς απειλής της μετάδοσης του ιού από το σώμα του νεκρού στους συγγενείς που θα τον θάψουν, η μη-επιτέλεση του πένθους είναι άνωθεν επιβαλλόμενη, από τις Αρχές, υγειονομικές και πολιτικές. Κανείς δεν δικαιούται να την παραβεί, όσο και αν διαμαρτύρεται. Οι νεκροί παίρνουν μαζικά το δρόμο προς το μοναχικό ταξίδι της ταφής τους και, ίσως, όταν τελειώσει η επιδημία, οι στενοί συγγενείς λάβουν ένα μήνυμα με την τοποθεσία και την ημερομηνία ενταφιασμού.

Έτσι το αδύνατο πένθος των νεκρών του κορονοϊού στην δυστοπική εποχή μας της αστικής παρακμής αποτελεί, ίσως ένα από τους πιο σημαντικούς παράγοντες σοβαρού ψυχικού τραυματισμού, που τα αποτελέσματά του θα εκδηλωθούν στην πορεία.

Άραγε, αυτοί οι νεκροί θα χαθούν σε μια κρύπτη του σημερινού πολιτισμού της παρακμής, στοιχειώνοντας τους ζωντανούς;

Ο νους μας ας πάει, για μια στιγμή στα λόγια του Χορού στην Αντιγόνη του Σοφοκλή (στίχοι 1251-1252)

Δεν ξέρω αν από τη μάταιη μεγάλη βοή

Είναι πιο βαριά η μεγάλη σιγή

Ναρκώνοντας τον πόνο της απώλειας

Σε αυτό το βιβλίο η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα κάνει μια κατάδυση στον ψυχικό κόσμο των εξαρτημένων από ναρκωτικές ουσίες ανθρώπων. Ο λόγος της ουσιαστικός, περιεκτικός, αγγίζει με ευαισθησία τις ρίζες αυτού του μεγάλου προβλήματος.

«H χρήση των ναρκωτικών για όλα αυτά τα νέα παιδιά, που περιφέρουν την δυστυχισμένη τους ύπαρξη σε δρόμους και πλατείες, γίνεται ένα παιχνίδι ρώσικης ρουλέτας, μια διαρκής αναμέτρηση με το θάνατο. Αναζητούν απελπισμένα τη δόση τους, γνωρίζοντας ότι κάθε δόση μπορεί να είναι η μοιραία δόση. Επιμένουν όχι από ευχαρίστηση, όπως πιστεύουν πολλοί, αλλά από ανάγκη.

Η ίδια ή εξάρτηση δεν είναι παρά ένας τυραννικός καταναγκασμός πού μετατρέπει τη ζωή τους σε κόλαση. Ο θάνατος κυριαρχεί στην ψυχική σκηνή. Σφραγίζει την καθημερινότητα της ζωής τους, γιατί έχει ήδη σφραγίσει από πριν τον εσωτερικό ψυχικό τους κόσμο. Μέσα σ' αυτόν βρίσκεται, συχνά, κλεισμένος ένας αγαπημένος νεκρός που δεν μπόρεσαν να πενθήσουν, εγκιβωτισμένος σε μια «κρύπτη» στο εσωτερικό του Εγώ. Το πένθος αυτού του νεκρού ήταν ανέφικτο μέσα στις συνθήκες πού συντελέστηκε η μεγάλη απώλεια...»

«Η έναρξη της χρήσης των ναρκωτικών τοποθετείται, συνήθως, μετά την τραυματική εμπειρία του θανάτου του αγαπημένου προσώπου, το ανέφικτο πένθος και τη δημιουργία της κρύπτης. Βαθύτερη επιδίωξη αυτού του άνθρωπου, στην ηλικία της εφηβείας συνήθως, είναι να βάλει τα ναρκωτικά στην θέση αυτού πού έχει χάσει οριστικά, της ανεπανόρθωτης απώλειας, την οποία αρνείται ολοκληρωτικά».

Ο ρόλος του σχολείου στην πρόληψη των εξαρτήσεων: συνέντευξη της Κατερίνας Μάτσα

Πηγή: Σελιδοδείκτης

Συνέντευξη της Κατερίνας Μάτσα* στη Λίτσα Φρυδά**

«Τα παιδιά που παίρνουν ουσίες δεν το κάνουν για να πεθάνουν, αλλά για να επιβιώσουν μέσα σε μια αβίωτη πραγματικότητα»

ΣΕΛΙΔ.: Ένα από τα θέματα που απασχολούν ιδιαίτερα τη σχολική κοινότητα, εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές, είναι η αύξηση της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών από τους εφήβους, κυρίως η χρήση χασίς. Ποιοι είναι οι λόγοι που ωθούν τους εφήβους στη δοκιμή ψυχοδραστικών ουσιών και ποιοι παράγοντες θα συντελέσουν στην συστηματική χρήση και εξάρτησή τους από αυτές;

Κ.Μ.: Οι λόγοι που μπορούν να ωθήσουν ένα παιδί στην εφηβεία να δοκιμάσει ουσίες είναι πάρα πολλοί. Είναι η περιέργεια, η αναζήτηση νέων εμπειριών, οι συναναστροφές, η μόδα – επειδή είναι πάρα πολύ “in” το να χρησιμοποιούνται ουσίες. Είναι η αίσθηση της δύναμης, της παντοδυναμίας που δίνει η ουσία, η αναζήτηση ενός αισθήματος ευφορίας που θα βγάλει το παιδί από τη θλίψη του, η αναζήτηση ενός χώρου στον οποίο να αισθάνεται ότι μπορεί να ανήκει, ενός χώρου που να είναι σε σύγκρουση με το κοινωνικό κατεστημένο. Γιατί η αμφισβήτηση του κοινωνικού κατεστημένου – και του κατεστημένου της οικογένειας επίσης – είναι ένας παράγοντας που θα κάνει ένα παιδί να στραφεί στις ουσίες.

Όλα αυτά μπορεί να το κάνουν να δοκιμάσει. Όμως δεν θα εξαρτηθεί επειδή δοκίμασε. Είναι ένας μύθος αυτός. Πάρα πολλά παιδιά δοκιμάζουν. Το παιδί που θα εξαρτηθεί είναι αυτό που δεν θα μείνει στην απλή δοκιμή, θα επανέλθει, θα ξαναπάρει και θα αισθανθεί ότι εκεί, στις ουσίες, βρίσκει την «λύση» των προβλημάτων του – έστω και σε εισαγωγικά. Που έχει δηλαδή τους λόγους του για τους οποίους καταφεύγει στη χρήση. Κι αυτοί οι λόγοι πρέπει να αναζητηθούν σε πολλά επίπεδα. Και στο επίπεδο το κοινωνικό, και στο ψυχολογικό, το οικογενειακό, το πολιτιστικό, το ιδεολογικό, παντού. Σε όλα τα επίπεδα πρέπει κανείς να αναζητήσει τους λόγους, γιατί το φαινόμενο έχει μεν μια κοινωνική φύση, αλλά είναι πολυδιάστατο, πολυπαραγοντικό, δεν εξαντλείται σε κάποιους γενικούς αφορισμούς.

Πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως κάθε άνθρωπος, ιδιαίτερα σ’ αυτήν την ηλικία της εφηβείας, είναι μια ιδιαίτερη, μια ξεχωριστή περίπτωση· και αυτή τη μοναδικότητα του καθενός θα πρέπει να την αναζητήσουμε και στον ψυχισμό του, τον τρόπο δηλαδή που αυτός λειτουργεί, αλλά και στα ελλείμματα αυτού του ψυχισμού. Γιατί οι ουσίες έρχονται να καλύψουν ελλείμματα: έλλειμμα τρυφερότητας, αγάπης, σχέσεων, επικοινωνίας, εμπιστοσύνης.

Είναι μοναχικά αυτά τα παιδιά, πάρα πολύ μοναχικά, κι αν θέλετε, πολύ απελπισμένα. Είναι η βαθειά τους απελπισία που εκφράζεται με αυτήν την κίνηση της απόγνωσης· γιατί ξέρουν πού οδηγούν οι ουσίες, ξέρουν πάρα πολύ καλά. Και έχουν δει φίλους να πεθαίνουν στο δρόμο, έχουν διαβάσει, έχουν ακούσει, δεν είναι όπως πριν κάποιες δεκαετίες που έλεγαν «δεν ήξερα που θα καταλήξω». Τώρα ξέρουν, αλλά είναι αυτό που λένε κάποιοι ψυχαναλυτές ότι ουσιαστικά είναι μια παράδοξη στρατηγική επιβίωσης. Τα παιδιά αυτά δεν αντέχουν τον εαυτό τους και τους άλλους. Δεν μπορούν να κάνουν σχέσεις. Ζουν στην απόλυτη αποξένωση. Και αυτή η αδυναμία τα κάνει να κλείνονται στον εαυτό τους σαν το σαλιγκάρι σε καιρό ξηρασίας· και αυτό τους οδηγεί σε αυτόν τον τρόπο ζωής που εντέλει οδηγεί στο θάνατο, σε ποσοστό πολύ υψηλότερο από των άλλων ανθρώπων. Κάποιοι λένε ότι έχουν 20% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πρόωρα από το γενικό πληθυσμό. Αλλά δεν το κάνουν για να πεθάνουν. Το κάνουν για να μπορέσουν να επιβιώσουν, να αντέξουν μία αβίωτη πραγματικότητα.

«Τα ναρκωτικά είναι ένα μέσον κοινωνικού ελέγχου για τη βιοεξουσία (…) Το ζητούμενο είναι ο κοινωνικός έλεγχος των πιο απείθαρχων στοιχείων…»

Εμπαιγμός με το μανδύα του ανθρωπισμού

Νέο Ν/Σ για τα ναρκωτικά "Χώροι εποπτευόμενης χρήσης" 

Της Κατερίνας Μάτσα*

Τι καινούργιο φέρνει στον χώρο των εξαρτήσεων το νέο νομοσχέδιο (Ν/Σ - σκούπα) που κατατέθηκε στη Βουλή την περασμένη εβδομάδα; 

Φέρνει βασικά τους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης για τους ενδοφλέβιους χρήστες ναρκωτικών. Τους περιγράφει ως χώρους, όπου θα μπορούν οι χρήστες να κάνουν ελεύθερα χρήση, παρουσία προσωπικού, αφού θα έχουν καταγραφεί στους σχετικούς καταλόγους και θα έχουν αποκτήσει την κάρτα τους! 

Έτσι η χρήση, με βάση τη λογική του Ν/Σ, θα είναι ασφαλής, δεν θα πεθάνουν δηλαδή εκεί μέσα από υπερβολική δόση, αφού θα υπάρχει επιτόπου το εκπαιδευόμενο προσωπικό για να τους επαναφέρει! Βέβαια το Ν/Σ δεν προβλέπει τίποτα για την παράλληλη χρήση απ' το στόμα ή απ' τη μύτη όλων των άλλων ουσιών, νόμιμων και παράνομων πριν μπουν και αφού βγουν από τους ΧΕΧ, στα πλαίσια της πολυτοξικομανίας τους! 

Οι περισσότεροι υποψήφιοι δήμαρχοι της Αθήνας στη σχετική δημόσια συζήτηση επικρότησαν το μέτρο. Θεωρούν, ίσως, ότι έτσι θα "καθαρίσουν" την Αθήνα από τις πιάτσες των τοξικομανών, θα αναβαθμιστεί το κέντρο της πόλης και θα δίνει μια πιο ευπρεπή εικόνα, συγκεντρώνοντας τα ανθρώπινα "σκουπίδια" σ' αυτούς τους ειδικούς χώρους. 

Ας προσπαθήσουμε να αφαιρέσουμε το επίπλαστο "ανθρωπιστικό" προσωπείο ("να σωθούν ανθρώπινες ζωές") για να δούμε τι πραγματικά υπάρχει από πίσω. Η επίσημη πολιτική για τα ναρκωτικά είναι η πολιτική "μείωσης της βλάβης", που βασίζεται στη θέση ότι η τοξικομανία είναι μια "χρονία, ανίατη νόσος του εγκεφάλου", που χρειάζεται το φάρμακό της και αυτό είναι το υποκατάστατο (μεθαδόνη, βουπρενορφίνη κ.λπ.). 

Συσχετίζουν μάλιστα την τοξικομανία με το διαβήτη και τα υποκατάστατα με την ινσουλίνη! 

Η πολιτική αυτή αποσκοπεί στη "διαχείριση" του προβλήματος των ναρκωτικών, προς την κατεύθυνση του περιορισμού της βλάβης που υφίσταται τόσο ο χρήστης όσο και η κοινωνία. Θεωρεί ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτε άλλο, "δεν υπάρχει εναλλακτική" (ΤΙΝΑ), κατά την γνωστή έκφραση της Θάτσερ. 

Κατερίνα Μάτσα: Υπάρχει μια προπαγάνδα για την αποδοχή της κάνναβης

Συνέντευξη της γνωστής ψυχιάτρου στην εφημερίδα Documento

Με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της «Παρίες ανάμεσα στους παρίες – Τοξικομανείς και ψυχοπαθολογία» ηΚατερίνα Μάτσα παραχώρησε συνέντευξη στην εφημερίδα Documento.

Σταχυολογούμε μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα:

Για την συσχέτιση εξάρτησης και ψυχικής διαταραχής:

«Τα άτομα που καταφεύγουν στις ουσίες είναι εξαιρετικά ευάλωτα, έχουν συχνά ιστορικό ψυχικών τραυματισμών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι συνυπάρχει πάντα κάποια ψυχική διαταραχή. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί αρκετά η συχνότητα των περιπτώσεων που στην κοινή ψυχιατρική γλώσσα ονομάζονται διπλής διάγνωσης. Οταν δηλαδή συνυπάρχει το ψυχιατρικό πρόβλημα με την εξάρτηση από ουσίες ή από τον τζόγο, το ίντερνετ, την τροφή». Πότε κάποιος θεωρείται εξαρτημένος; «Οταν η εξάρτηση γίνεται άξονας οργάνωσης όλης της ζωή του».

Τι συμβαίνει με το χασίς; 

«Το χασίς ήταν πάντα σε πολύ υψηλά επίπεδα. Θεωρώ ότι όλη αυτή η καμπάνια για τη νομιμοποίηση της φαρμακευτικής κάνναβης έχει παίξει τον ρόλο της. Δηλαδή οι νέοι έχουν πειστεί ότι είναι πιο υγιεινό να καπνίζουν χασίς από το να καπνίζουν το κοινό τσιγάρο. Υπάρχει μια φιλολογία, προπαγάνδα θα έλεγα, προς αυτή την κατεύθυνση. Κατά τη γνώμη μου το χασίς κάνει τον χρήστη παθητικό και άβουλο. Αυτό ακριβώς δηλαδή που χρειάζεται για να λειτουργήσει ένα σύστημα που βρίσκεται σε κρίση».

Για το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού και του ρατσισμού προς τους τοξικομανείς:

«Οι άνθρωποι έχουν κλειστεί στον εαυτό τους και δεν στρέφονται προς τον διπλανό τους. Ευτυχώς παράλληλα αναπτύσσεται και ένα κύμα αλληλεγγύης που αποτελεί ελπίδα γι’ αυτή την περίοδο που ζούμε. Η κατάρρευση της κοινωνίας γεννά τέτοια φαινόμενα και προς τη μία κατεύθυνση και προς την άλλη».

Αντίδοτο στον φόβο και τη ντροπή

Της Κατερίνας Μάτσα*

Στην κοινωνία της κρίσης που ζούμε, τα τραυματικά βιώματα που γεννούν οι καταστροφικές συνέπειες της στη ζωή των ανθρώπων τείνουν να γίνουν στοιχεία της καθημερινότητας.

Σ’ αυτά τα βιώματα της απώλειας του στοιχειώδους αισθήματος βεβαιότητας που δίνει η καθημερινή εξασφάλιση των αναγκαίων υλικών και πνευματικών όρων ύπαρξης, έχουν τη ρίζα τους πολύπλοκα και οδυνηρά συναισθήματα, με κυρίαρχα ανάμεσά τους τον φόβο και τη ντροπή. Ο φόβος ενσταλάζεται συστηματικά από τους μηχανισμούς της βιοεξουσίας στον ψυχισμό των ανθρώπων και τον διαβρώνει, τον δηλητηριάζει, πολλαπλασιάζοντας τα καταστροφικά αποτελέσματά του. Κυριαρχεί ο φόβος για το αύριο που είναι απρόβλεπτο, για το σήμερα που σφραγίζεται από μια απόλυση απ’ τη δουλειά, μια κατάσχεση του σπιτιού, τη φτώχεια και τη δυστυχία. Μαζί με τον φόβο αναδύεται και η ντροπή. Η ντροπή είναι ένα μεταδοτικό συναίσθημα. Ντρέπεσαι για τη ντροπή του άλλου. Η ντροπή, έλεγε ο Φρόυντ, εγγράφεται στη σχέση με τον Άλλο. Την ίδια στιγμή, όμως, η ντροπή είναι και πολύ προσωπικό συναίσθημα. Το κρύβεις, το θάβεις μέσα σου, δεν το μοιράζεσαι, καταδικάζεις τον εαυτό σου στη σιωπή, γιατί στα μάτια σου η ντροπή σου είναι και η απόδειξη της ανικανότητάς σου, της αποτυχίας σου να τα καταφέρεις. Την κρατάς, λοιπόν, κρυμμένη βαθιά στον ψυχισμό σου μαζί με τα άλλα επώδυνα συναισθήματα, την ενοχή, τον θυμό, την οργή, την απελπισία, την επιθυμία να εκδικηθείς.