Jared Diamond – Οι επιπτώσεις της γεωγραφίας είναι κυρίαρχες στην εξέλιξη των εθνών

Συνέντευξη του βραβευμένου με Pulitzer συγγραφέα και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (UCLA) Jared Diamond, στην Οικονομική Επιθεώρηση

Tα μαθήματα της ιστορίας

Πόσο σοφό, πόσο χρήσιμο είναι να προσπαθούμε να σκεφτούμε το μέλλον των εθνών βασιζόμενοι σε διδασκαλίες και εμπειρίες του παρελθόντος;

Τι μπορούμε να μάθουμε από το παρελθόν για να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε το μέλλον; Ρεαλιστικά, μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αντλήσουμε γενικά μαθήματα, όχι συγκεκριμένα. Για παράδειγμα, η ανάγνωση της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου, που έγραψε ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια, δεν θα μας βοηθούσε να προβλέψουμε την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη τον Ιούλιο του 1944.

Στις 20 Ιουλίου 1944, ο αξιωματικός του γερμανικού στρατού Κλάους φον Στάουφενμπεργκ επιχείρησε να σκοτώσει τον Χίτλερ, τοποθετώντας μια βόμβα σε έναν χαρτοφύλακα κάτω από το κάθισμά του σε ένα τραπέζι συσκέψεων. Ο Φον Στάουφενμπεργκ έσπρωξε τον χαρτοφύλακα με το πόδι του κάτω από το τραπέζι προς τον Χίτλερ, αλλά το πόδι του δεν ήταν αρκετά μακρύ. Η βόμβα εξερράγη, σκότωσε τρεις άλλους Γερμανούς στο τραπέζι, τραυμάτισε τον Χίτλερ, αλλά δεν τον σκότωσε. Το αποτέλεσμα ήταν ο Χίτλερ να παραμείνει στην εξουσία, ο παγκόσμιος πόλεμος να συνεχιστεί για σχεδόν ένα χρόνο ακόμα, και τουλάχιστον 10 εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι να πεθάνουν. Αν το πόδι του Φον Στάουφενμπεργκ ήταν μερικά εκατοστά μακρύτερο, ο Χίτλερ θα είχε πεθάνει και αυτά τα 10 εκατομμύρια άνθρωποι θα είχαν ζήσει.

Ο Θουκυδίδης δεν μπορούσε να προβλέψει το μήκος του ποδιού του Φον Στάουφενμπεργκ, οπότε δεν μπορούσε και να προβλέψει την επιβίωση 10 εκατομμυρίων ανθρώπων. Αντίθετα, ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους εξακολουθούμε να διαβάζουμε τον Θουκυδίδη σήμερα, και βρίσκουμε το έργο του τόσο συγκλονιστικό, είναι ότι περιέγραψε πώς μια τοπική σύγκρουση στην απομακρυσμένη και ασήμαντη πόλη της Επιδάμνου προκάλεσε μια συζήτηση στη λιγότερο ασήμαντη πόλη της Κέρκυρας, η οποία προκάλεσε με τη σειρά της μια συζήτηση στην πιο σημαντική πόλη της Κορίνθου, που προκάλεσε πόλεμο μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης, των δύο ισχυρότερων αυτοκρατοριών εκείνης της εποχής.

Ο Θουκυδίδης μάς διδάσκει έτσι ένα γενικό μάθημα, που περιέχει μια αλήθεια πιο καθολική από το μήκος του ποδιού του Φον Στάουφενμπεργκ: τουτέστιν, ότι τα προβλήματα σε φαινομενικά απομακρυσμένα μέρη, όπως η Γάζα, το Σουδάν, η Ουκρανία και η Ταϊβάν, μπορούν να πυροδοτήσουν πολέμους μεταξύ των πιο ισχυρών σύγχρονων αυτοκρατοριών, όπως η Ρωσία, η Κίνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Γι’ αυτό εξακολουθούμε να διαβάζουμε τον Θουκυδίδη, γι’ αυτό εξακολουθούμε να βρίσκουμε το βιβλίο του συγκλονιστικό, και γι’ αυτό μπορούμε ακόμα να μάθουμε από αυτό.
Η καθοριστική επίδραση της γεωγραφίας

Ποιοι είναι οι βαθύτεροι λόγοι για τις παρατηρούμενες ανισότητες στον ρυθμό της κοινωνικής ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της ιστορίας; Είναι «η γεωγραφική τύχη» το βασικό μυστικό της άνισης εξέλιξης; Ανησυχείτε μήπως το επιχείρημά σας μπορεί να καλλιεργήσει ακούσια μια αίσθηση μοιρολατρίας, υποδηλώνοντας ότι το οικονομικό μας μέλλον είναι προκαθορισμένο και πέρα από την επιρροή μας;

Σελευκίδες – Πτολεμαίοι: Η σύγκρουση και οι Συριακοί πόλεμοι

1. Η βαθύτερη αιτία των πολέμων

Συριακοί πόλεμοι καλούνται από τη νεότερη έρευνα 6 πόλεμοι μεταξύ των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων για την κατοχή της λεγόμενης «Κοίλης Συρίας», η οποία περιλάμβανε τη νότια Συρία και μέρος ή ολόκληρη τη Φοινίκη. Η περιοχή αυτή είχε τεράστια στρατηγική σημασία κυρίως για τους Πτολεμαίους, διότι μπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο για εχθρικές επιθέσεις εναντίον της πτολεμαϊκής Κύπρου και της Αιγύπτου. Εξάλλου, οι πόλεις της Φοινίκης ήταν εξέχουσας σημασίας ναυτικές βάσεις, ενώ τα πλούσια δάση της περιοχής με τους περίφημους κέδρους του Λιβάνου παρείχαν άφθονη ξυλεία για τη ναυπήγηση στόλου. Παράλληλα, ως σημαίνοντα εμπορικά κέντρα οι πόλεις αυτές παρείχαν τεράστια οικονομικά οφέλη στον εκάστοτε κυρίαρχό τους.1 Η Κοίλη Συρία ήταν δορίκτητος γη του Πτολεμαίου Α΄, ο οποίος την κατέλαβε το 319/318 π.Χ. Παρ’ όλα αυτά οι Σελευκίδες θεωρούσαν ότι η περιοχή τούς ανήκε δικαιωματικά, προβάλλοντας ως επιχείρημα το γεγονός ότι το 314 π.Χ. την είχε καταλάβει ο Αντίγονος Μονόφθαλμος και ισχυριζόμενοι ότι εκείνοι ήταν οι νόμιμοι διάδοχοί του στις περιοχές της Ασίας που εκτείνονταν στα ανατολικά του όρους Ταύρος.2

2. Α΄ Συριακός πόλεμος

Αιτία του Α΄ Συριακού πολέμου3 (274-273/272 π.Χ.), γνωστός και ως Καρικός Πόλεμος, ήταν προφανώς οι βλέψεις που είχαν για την Αίγυπτο ο Σελευκίδης Αντίοχος Α΄ και ο βασιλιάς της Κυρήνης Μάγας. Οι επιχειρήσεις των συνασπισμένων εχθρών της Αιγύπτου απέτυχαν λόγω κακού συντονισμού και περισπασμού από προβλήματα στο εσωτερικό των βασιλείων τους. Ο Πτολεμαίος Β΄ όχι μόνο διατήρησε την Κοίλη Συρία, αλλά κατέκτησε και περιοχές της δυτικής και νότιας Μικράς Ασίας.4

3. Β΄ Συριακός πόλεμος

Ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

Ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι.

Μια απο τις πολλές επιγραφές που δημιουργήθηκαν για τους Μηδικούς πολέμους και την ανδρεία των Ελλήνων. Πολλοί όμως την αποδίδουν λανθασμένα. Διότι απαιτούνται φιλολογικές γνώσεις και μια εκτεταμένη μελέτη των αρχαίων συγγραφικών εργών ώστε να κατανοήσει κάποιος το βαθύτερο νόημα.

Ο Σιμωνίδης εδώ χρησιμοποιεί το "αγγέλλειν". Απαρέμφατο ενεστώτα του ἀγγέλλω δηλαδή χρόνος στο διηνεκές. Θα εξηγήσω.

Ο τύπος "ρήμασι" δηλώνει την ρητή διαταγή, τους λακωνικούς νόμους όπως λέμε, η οποία είχε δοθεί δια στόματος. Στην Σπάρτη απαγορευόταν η γραφή με νόμο του Λυκούργου ώστε να εξασκείται η μνήμη. Έτσι λοιπόν οι νόμοι δίνονταν δια λόγου και για τους Σπαρτιάτες η διαταγές ήταν "προαιώνιος Νόμος".

“ὣς δὲ καὶ Λακεδαιμόνιοι κατὰ μὲν ἕνα μαχόμενοι οὐδαμῶν εἰσι κακίονες ἀνδρῶν, ἀλέες δὲ ἄριστοι ἀνδρῶν ἁπάντων. ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροί εἰσι· ἔπεστι γάρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἢ οἱ σοὶ σέ. [7.104.5] ποιεῦσι γῶν τὰ ἂν ἐκεῖνος ἀνώγῃ· ἀνώγει δὲ τὠυτὸ αἰεί, οὐκ ἐῶν φεύγειν οὐδὲν πλῆθος ἀνθρώπων ἐκ μάχης, ἀλλὰ μένοντας ἐν τῇ τάξι ἐπικρατέειν ἢ ἀπόλλυσθαι. σοὶ δὲ εἰ φαίνομαι ταῦτα λέγων φλυηρέειν, ἀλλὰ σιγᾶν θέλω τὸ λοιπόν· νῦν δὲ ἀναγκασθεὶς ἔλεξα. γένοιτο μέντοι κατὰ νόον τοι, βασιλεῦ.”. 
~ Ηροδότου Ιστορία, 7, 104, 16-24

Δηλαδή :

Η Μάχη των Θερμοπυλών.

Περίπου τέτοιες ημέρες, 7-10 Αυγούστου ή Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ., συμβαίνει η Μάχη των Θερμοπυλών. Εκείνη την περίοδο διεξάγονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες για όλους τους Έλληνες (75η Ολυμπιάδα) αλλά οι Σπαρτιάτες ταυτόχρονα εόρταζαν και τα Κάρνεια. Μια σύγκρουση εκείνη την περίοδο την θεωρούσαν ιεροσυλία. Οι Έφοροι της Σπάρτης όμως, θεώρησαν επείγουσα την κατάσταση και σοβαρή δικαιολογία για να στείλουν τον Λεωνίδα με τον στρατό του να υπερασπιστεί τις Θερμοπύλες. Παρακαλώ να διαβάσετε μέχρι τέλους. Το οφείλετε στους προγόνους σας κι ας είναι μεγάλο το κείμενο ή κουραστικό. Να τους μνημονεύετε διότι κάποιοι Έλληνες σήμερα ξεχάσατε τις θυσίες τους ..

Ας τα πάρουμε απο την αρχή. Λαμβάνει χώρα στον Ισθμό της Κορίνθου το Πανελλήνιο Συνέδριο. Το σχέδιο είχε ως εξής. Οι Θεσσαλοί γνωστοποιούν πως θα πρέπει να υπερασπισθούν την διάβαση του Ολύμπου, εάν θέλουν να σωθεί η Ελλάδα και η Θεσσαλία. Εάν αρνούνταν το αίτημα στο συνέδριο, να στείλουν ισχυρές δυνάμεις, τότε αυτοί θα αναγκάζονταν να συμβιβασθούν με τους εισβολείς, διότι θα έμεναν εκτεθειμένοι. 

Το αρχικό σχέδιο λοιπόν ήταν άλλο απο αυτό που γνωρίζετε οι περισσότεροι και αφορούσε την διάβαση του Ολύμπου. Οι Έλληνες απέστειλαν στα Τέμπη δέκα χιλιάδες οπλίτες, που μαζί με το περίφημο και πανελληνίως γνωστό θεσσαλικό ιππικό στρατοπεύδεσαν εκεί για να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό. Αρχηγός των Σπαρτιατών ήταν ο Ευαίνετος, ο υιός του Καρήνου και των Αθηναίων ο Θεμιστοκλής, υιός του Νεοκλέους. Το στράτευμα των Ελλήνων παρέμεινε στην περιοχή λίγες ημέρες. Οι Έλληνες πληροφορήθηκαν, απο την κατασκοπεία τους , ότι οι Πέρσες θα διέρχονταν απο άλλη δίοδο προς τη Θεσσαλία. Συγκεκριμένα απο την πάνω πλευρά της Μακεδονίας μέσω της χώρας των Περραιβών, κοντά της πόλεως "Γόνοι". Η πληροφορία ήταν σωστή. Έτσι για να μην αποκοπεί το στράτευμα , επιβιβάστηκε στα πλοία και επέστρεψε στον Ισθμό. Στην σύσκεψη αξιολόγησαν τις πληροφορίες και αποφάσισαν να υπερασπισθούν ένα άλλο στενό , νοτιότερα των Τεμπών, τις Θερμοπύλες διότι ο Ξέρξης ακόμη βρισκόταν στην Άβυδο.

Ο Δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεμος (Α’ Μέρος)

του Μανώλη Χατζημανώλη,

To 724 π.Χ οι Μεσσήνιοι εγκαταλείπουν την οχυρή Ιθώμη από όπου προβάλλουν αντίσταση επί είκοσι ολόκληρα χρόνια ενάντια στους Λακεδαιμόνιους και αποσύρονται ηττημένοι στις επιμέρους κοινότητές τους. Ο Α’ Μεσσηνιακός Πόλεμος, ένας από τους μεγαλύτερους σε διάρκεια της Αρχαιότητας έχει μόλις λάβει τέλος. Όσοι από τους ευγενείς Μεσσήνιους έχουν δεσμούς συγγένειας ή φιλοξενίας με αριστοκρατικά γένη της Σικυώνας, του Άργους και των γειτονικών Αρκάδων ξενιτεύονται προκειμένου να αποφύγουν τον σπαρτιατικό ζυγό, ενώ η φατρία των Μεσσηνίων Ιερέων καταφεύγει στην ιερή πόλη Ελευσίνα. Από την άλλη όσοι τελικά παραμένουν στην χώρα μεταπίπτουν σε καθεστώς περιοίκων, δηλαδή ελεύθερων αγροτών με σχετική αυτονομία στις κοινότητές τους, αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα. Ορκίζονται υποταγή στην Σπάρτη και υποχρεώνονται να παραδίδουν την μισή τους σοδειά ως φόρο υποτέλειας. Επίσης οφείλουν να είναι παρόντες στις κηδείες των βασιλιάδων ή άλλων Λακεδαιμόνιων αξιωματούχων όλοι τους, άνδρες και γυναίκες, μαυροφορεμένοι. Όπως γράφει και ο ελεγειακός ποιητής Τυρταίος:
“Σαν γαϊδούρια βαρυφορτωμένα, εργάζονται για τους αφέντες τους και τους προσφέρουν το μισό από αυτό που βγάζει η γη τους“

Οι Λακεδαιμόνιοι από την πλευρά τους, αφού καταστρέφουν συνθέμελα την εγκαταλελειμμένη Ιθώμη, ξεκινούν την μοιρασιά της χώρας: Στους Ασινείς συμμάχους τους, τους οποίους είχαν εκδιώξει οι Αργείοι λίγα χρόνια νωρίτερα από την Αργολίδα, παραδίδουν την περιοχή του μεσσηνιακού ισθμού και στους απογόνους του Ανδροκλή, του βασιλιά της Μεσσηνίας που επιθυμούσε την συνδιαλλαγή με την Σπάρτη και είχε δολοφονηθεί από την φιλοπόλεμη μερίδα της χώρας του, χαρίζουν την χώρα της Υαμίας. Οι ίδιοι προσαρτούν την εύφορη κοιλάδα του ποταμού Παμίσου και αποκτούν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις λύνοντας σε μεγάλο βαθμό το αγροτικό τους πρόβλημα. Η Σπάρτη γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη και αναπτύσσει εμπορικές σχέσεις με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο και την Ανατολή. Παράλληλα μετατρέπεται σε πνευματικό κέντρο όπου ανθούν η μουσική (Τέρπανδρος) και η ποίηση (Αλκμάνας). Με την αυτοπεποίθησή τους ενισχυμένη, οι Λακεδαιμόνιοι στέλνουν αποίκους στην Ιταλία, οι οποίοι ιδρύουν την πόλη του Τάραντα, ενώ διεκδικούν και την περιοχή της Θυρέας από το γειτονικό Άργος (σημερινή Κυνουρία). Συντρίβονται όμως από τους Αργείους στις Υσιές (669 π.Χ), λόγω της υιοθέτησης εκ μέρους των τελευταίων της αργολικού τύπου ασπίδας και της τελειοποίησης της τεχνικής της οπλιτικής φάλαγγας.

Την ίδια περίοδο στην Μεσσηνία, η σιωπηρή οργή των γόνων των παλαιών αριστοκρατικών οικογενειών των Μεσσηνίων, που βλέπουν το βιος τους και την λήψη των πολιτικών αποφάσεων να νέμονται μεταξύ των Σπαρτιατών αφεντών τους, έχει φτάσει στο κρίσιμο σημείο της. Έτσι, τριαντα εννέα χρόνια μετά την πτώση της Ιθώμης το 685 π.Χ [Παυσανίας] ή κατ’άλλους μετά την σπαρτιατική ήττα στις Υσιές περί το 660 π.Χ, το μίσος των Μεσσηνίων για την καταπίεση δεκαετιών εκρήγνυται και οι Μεσσήνιοι νέοι, με προεξάρχοντες αυτούς της Ανδανίας που ξεχωρίζουν για το πλήθος και την ανδρεία τους, ακολουθούν το παράδειγμα των ηρώων παππούδων τους και παίρνουν για ακόμα μια φορά τα όπλα εναντίον της μισητής Σπάρτης. Μεταξύ των νέων αυτών, που όπως μας περιγράφει ο Παυσανίας δεν έχουν ζήσει τις φρίκες του πολέμου και προτιμούν τον θάνατο από την δουλεία, ξεχωρίζει λόγω της γενναιότητας και της φιλοπατρίας του ο Αριστομένης του Νικομήδη.

Ρωμιοί, Γραικοί, Έλληνες (Μέρος Α΄)

Από την αρχαία Ελλάδα στο Βυζάντιο

του Γιώργου Καραμπελιά, απόσπασμα από το βιβλίο του 1204, H διαμόρφωση του νεώτερου Ελληνισμού

Μετά τη δημιουργία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντίου) ο παλιός ελληνικός κόσμος δεν εξαφανίστηκε τόσο εύκολα: Μέχρι τους μεσοβυζαντινούς ή ακόμα και τους υστεροβυζαντινούς χρόνους, μαρτυρείται η επιβίωση των αρχαίων παραδόσεων, ακόμα και της αρχαίας θρησκείας ή των υπολειμμάτων της, γεγονός που εξηγεί εν μέρει την εμμονή των χριστιανικών πηγών και της κρατικής ιεραρχίας στην αποφυγή της προσωνυμίας «Έλλην»^[1]. Ιδιαίτερα στην ελλαδική «επαρχία», την Αθήνα και την Πελοπόννησο –κατ’ εξοχήν στις πιο απομονωμένες περιοχές, όπως στην Αρκαδία και τη Μάνη– ο λαός διατηρούσε τις αρχαίες παραδόσεις, όπως καταδεικνύεται από πάμπολλα συγκλίνοντα και διασταυρούμενα στοιχεία.

Στην ίδια την Αθήνα, επίκεντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου, η σύγκρουση του παγανισμού με τον χριστιανισμό θα συνεχίζεται μέχρι τον 6^ο αιώνα, όταν θα κλείσουν οριστικά οι σχολές φιλοσοφίας, στις οποίες είχαν ήδη θητεύσει ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός κ.ά· ιδιαίτερα η νεοπλατωνική Ακαδημία γνώρισε μια νέα ύστατη άνθηση κατά τον 5^ο αιώνα, κάτω από την ώθηση του Πρόκλου (430-482). Η επιλογή των καθηγητών ή των σχολαρχών των αθηναϊκών σχολών αποτελούσε ένα ζήτημα πανεθνικής σημασίας και εμβέλειας, όπως αναφέρει ο Ευνάπιος, τουλάχιστον στα τέλη του 4^ου και τις αρχές του 5^ου αιώνα^[2]. Οι σχολές έκλεισαν οριστικά κατά τα τέλη του 6^ου αιώνα, αφού πρώτα ο Ιουστινιανός αφαίρεσε τη δημόσια χρηματοδότηση, μισθοδοσία και περιουσία των σχολών και εν τέλει απαγόρευσε τη διδασκαλία σε «όσους συμμερίζονται τα ανόσια παραληρήματα των Ελλήνων»^[3]. Μάλιστα, προς στιγμήν, σύμφωνα με τον ιστορικό Αγαθία, επτά από τους σημαντικότερους παγανιστές φιλοσόφους, όπως ο μαθητής του Πρόκλου, τελευταίος σχολάρχης της νεοπλατωνικής Ακαδημίας, Δαμάσκιος Δαμασκηνός (θανών το 535), και οι μαθητές του Σιμπλίκιος και Πρισκιανός, κατέφυγαν στην αυλή του Πέρση βασιλιά Χοσρόη, αλλά επέστρεψαν μετά από ένα χρόνο^[4]. Όσο για την παγανιστική λατρεία, γνωρίζουμε από τον Ζώσιμο, τον παγανιστή ιστορικό που γράφει στις αρχές του 6^ου αιώνα, πως, κατά τα τέλη του 4^ου αιώνα καθώς και κατά τον 5^ο, συνεχίζονταν οι λατρευτικές πράξεις και οι θυσίες ζώων, και οι Βυζαντινοί αξιωματούχοι έδειχναν μια σχετική ανοχή σε αυτές, παρά τις κρατικές απαγορεύσεις^[5]. Ο δε μαθητής του Πρόκλου, Μαρίνος, κατά τον 5^ο αιώνα, αναφέρει ακόμα και θυσίες ταύρων και αιγών^[6], πάντα στην Αθήνα.

Παρ’ όλο που από τη βασιλεία του Ιουστινιανού επιτείνονται οι διώξεις κατά των εθνικών, καθώς –προπαντός– και κατά των πάσης φύσεως αιρέσεων^[7], φαίνεται πως όχι μόνο συνέχισαν να επιβιώνουν θύλακες εθνικών, αλλά, κυρίως, πολλές από τις παραδόσεις και τις πρακτικές τους είτε συνεχίζονταν αυτούσιες, είτε είχαν διεισδύσει στην ίδια τη χριστιανική λαϊκή θρησκευτικότητα. Ορισμένοι απαγορευτικοί κανόνες της «Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου» του 691/692 μας προσφέρουν σοβαρές ενδείξεις: Με τον 51^ο κανόνα απαγορεύονται οι «μίμοι. Τὰ τούτων θέατρα [ ] καὶ αἱ ἐπὶ σκηνῆς ὀρχήσεις». Ο κανόνας 57 ορίζει ότι δεν πρέπει να προσφέρεται μέλι και γάλα κατά τη θεία Ευχαριστία («οὐ χρὴ ἐν τοῖς θυσιαστηρίοις μέλι καὶ γάλα προσφέρεσθαι»). Ο κανόνας 62 απαγορεύει τις εορτές προς τιμήν του Πανός, τα Βοτά (τη γιορτή του Διονύσου) και την επίκληση του ονόματός τους κατά τη διάρκεια του τρύγου και το πάτημα των σταφυλιών «ἐν τοῖς ληνοῖς», τη χρήση κωμικών προσωπείων και τις ανάλογες μουσικές. Ο 71^ος κανόνας απαγορεύει στους σπουδαστές της νομικής να φορούν προχριστιανικά ενδύματα και να επιμένουν στα αρχαία ήθη («τοὺς διδασκομένους τοὺς πολιτικοὺς νόμους μὴ δεῖν τοῖς ἑλληνικοῖς ἔθεσι κεχρῆσθαι [ ] ἢ παρὰ τὴν κοινὴν χρῆσιν στολὰς ἑαυτοῖς περιτιθέναι» κ.λπ.

Οι συνήθειες αυτές επιβίωναν για πολλούς αιώνες και, όπως παρατηρεί ο Δ. Κωνσταντέλος, στο «Μαρτύριον τοῦ ἁγίου Δασίου», που γράφτηκε κατά τον 11^ο αιώνα, καταδικάζονται τα άσεμνα και αθέσμια παίγνια, τα μυσαρά είδωλα και όλα όσα διαδραματίζονται κατά την εορτή των αρχαίων Κρονίων. Σύμφωνα με τον βιογράφο του οσίου Δασίου, διατηρούνται σχεδόν αναλλοίωτες οι γιορτές στις Καλένδες του Ιανουαρίου, όταν οι εορτάζοντες μεταμφιέζονται, συμμετέχουν σε ανόσιες πομπές και παίρνουν τη μορφή του διαβόλου, φορώντας δέρματα τράγων και απεμπολώντας έτσι τη χριστιανική τους ταυτότητα:

Η Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία- Από την Γεωπολιτική στους Αλγόριθμους της A.I.

Μια εξόχως ανατρεπτική συζήτηση στις "Αντιθέσεις" με αφορμή το βιβλίο , που στην θεματική του είναι από τα πρώτα σε πωλήσεις στην Ελλάδα : 

"Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη ιστορία" του γιατρού και ερευνητή συγγραφέα Γιώργου Φρούντζου. 

Ο στοχασμός αλλά και η καθημερινότητα, γύρω από την Θεωρία του Χάους στην Ανθρώπινη Ιστορία. Πόσο " Χάος" , έχει η Ιστορία; 

- Ο ιατρός - συγγραφέας, Γιώργος Φρούντζος , μιλάει για το πώς ιστορικά θέματα και παραδείγματα, με το βέλος του χρόνου, το τέλος των βεβαιοτήτων , την συστημική θεωρία, την θεωρία των πληροφοριών αλλά και την θεωρία των αποφάσεων , έρχονται σαν εργαλεία ανάλυσης της Ιστορίας .

 - Η Θεωρία του Χάους στην Γεωπολιτική του χθες, του σήμερα και του αύριο, στον ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλά και στις κοινωνίες την εποχή της Τεχνολογικής Επανάστασης, των Αλγορίθμων της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Βιο-γεννετικής και των ανοιχτών στοιχημάτων για τον έλεγχο και χειραγώγηση των κοινωνιών, προς μια νέα δυστοπία ή προς την απελευθερωτική ενέργεια του συλλογικού κοινού καλού ;

 - Ο ρόλος της Πληροφορίας , ως κινητήριος δύναμη των μεταβολών θετικών ή αρνητικών για τις ανθρώπινες κοινωνίες. 

- Η χειραγώγηση της Ιστορίας και τι σημαίνει η νέα πραγματικότητα όπως η πρόσφατη απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου για μια ενιαία ευρωπαϊκή Ιστορία πάνω από την Ιστορία των χωρών της Ε.Ε. ;

 - Αν ισχύσει το αξίωμα ότι «η Ιστορία δεν αποτελεί το άθροισμα των γεγονότων του παρελθόντος, αλλά το νόημα που παράγεται μετά την εννοιολόγηση και την επεξεργασία των γεγονότων», ποιοι,στο εξής θα παραγάγουν το νόημα της Ιστορίας; Και με ποια κριτήρια και προϋποθέσεις θα προσεγγίσουν τα ιστορικά γεγονότα; 

Στο στούντιο ο ιατρός- Ω.Ρ.Λ. και συγγραφέας του βιβλίου : "Η Θεωρία του Χάους στην ανθρώπινη ιστορία" Γιώργος Φρούντζος 

Στην εκπομπή παρεμβαίνει και καταθέτει την οπτική του, ο Δημήτρης Σταθακόπουλος, Δρας Παντείου Πανεπιστημίου ( Οθωμανική Κοινωνία –ιστορία και πολιτισμός ) Συνεργάτης του Εργαστηρίου Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών ( ΕΤΕΜ ) του Παν.Πειραιά (ΠΑ.ΠΕΙ) και νομικός .

Η καταγωγή του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Όμηρος 

Βλέπω αρκετούς να μην γνωρίζουν την καταγωγή του Μεγάλου Αλεξάνδρου απο μεριάς του πατέρα του, του Φιλίππου. Δέχομαι πως το σχολείο δεν σας τα μαθαίνει, όμως γιατί οι Έλληνες απο μόνοι τους δεν ενδιαφέρονται για την μόρφωση, την γνώση και την ιστορία τους;

Ο Αλέξανδρος κατάγεται απο τον οίκο(γένεια-γένος) (Δυναστεία) των Αργεαδών οι οποίοι κατάγονται απο τους Ηρακλείδες (=Τημενίδες του Άργους).

Αυτά τώρα που θα αναλύσουμε είναι καταγεγραμμένη ιστορία που εκτός του ότι αναφέρεται στον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη και τον Διόδωρο Σικελιώτη, έχει αποδειχθεί και απο τις ανασκαφές του Παλατιού στην Βεργίνα απο τον Μανόλη Ανδρόνικο που ανακάλυψε τις επιγραφές του γεναλογικού δέντρου στην αίθουσα του «θόλου». Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια.

Ο Ηρακλής έκανε έναν υιό με την Ιόλη, τον Ύλλο. Ο δισέγγονος του Υλλέου και τρισέγγονος του Ηρακλέως, ο Τήμενος, βασιλιάς  του Άργους έκανε ένα παιδί , τον Κάρανο. Αυτός ο Κάρανος ήταν ο γενάρχης του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας.

Ο ΣΙ ΧΟΥΑΝΚΓ ΝΤΙ, Ο ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΥΦΟΝΤΙΝΑΣ

Του Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη 

Στο εξαιρετικό και τυπογραφικά άψογο βιβλίο του Γιώργη Μαγγίνη George Manginis που μόλις κυκλοφόρησε (καλλιτεχνικός σχεδιασμός: Arapoglou Erifili - enARTE, επιμέλεια: Σταλίνα Βουτσινά, Μουσείο Μπενάκη, 2023 – ας παινέψουμε και λίγο το σπίτι μας) διαβάζω την ιστορία του Σι Χουάνγκ Ντι («Πρώτος Αυτοκράτορας»), του θεμελιωτή της αυτοκρατορικής Κίνας, από το 221 π.Χ. και μετά. Εμείς τον ξέρουμε από τη μνημειώδη έκθεση, πριν από χρόνια, του «Πήλινου Στρατού», ο οποίος τον συνόδεψε στη νεκρόπολη που θάφτηκε.

Ο «Πρώτος Αυτοκράτορας», όχι μόνο επιχείρησε να ενσωματώσει στο απέραντο Σινικό Τείχος όλα τα προγενέστερα οχυρωματικά έργα, αλλά προέβη και σε μία κολοσσιαία εκστρατεία διοικητικής, οικονομικής και πολιτιστικής ενοποίησης. Σε αυτό το πλαίσιο, διαβάζω, «διατάζει την καύση όλων των βιβλίων ποίησης, φιλοσοφίας και ιστορίας, εκτός από εκείνα που διηγούνταν την ιστορία της δικής του δυναστείας. […] Η οικογένεια οποιουδήποτε χρησιμοποιούσε ιστορικά παραδείγματα, ώστε να ασκήσει κριτική στο παρελθόν, εκτελούνταν. Όποιος αρνιόταν να κάψει τα βιβλία καταδικαζόταν σε καταναγκαστικά έργα στο Σινικό Τείχος».

Αυτή η ιστορία, η οποία στην έκδοση εικονογραφείται από ένα υπέροχο πορσελάνινο πιάτο του 17ου αιώνα, ενέπνευσε στον Μπόρχες το κείμενο «Το Τείχος και τα βιβλία» (1950): «Όποιους έκρυβαν βιβλία», γράφει ο Μπόρχες, «τους σημάδευαν με πυρωμένο σίδερο και τους καταδίκαζαν να χτίζουν, ώσπου να πεθάνουν, το εξωφρενικό τείχος. Η πληροφορία αυτή ευνοεί -ή ανέχεται- άλλη ερμηνεία: ίσως ο Σι Χουάνγκ Ντι καταδίκαζε όσους λάτρευαν το παρελθόν σ’ ένα έργο τόσο αχανές, τόσο αβάσταχτο και τόσο άχρηστο όσο και το παρελθόν».

Η Ελληνική Ταυτότητα Με Απλά Λόγια - Μαρία Ευθυμίου

Η κατασκευή του Παρθενώνα σε τριδιάστατη απεικόνιση -ΒΙΝΤΕΟ (Περιήγηση στην Ακρόπολη)

 

Το Αιγαίο είναι ελεύθερο και ελληνικό χάρη στο αίμα εκατομμυρίων Ελλήνων

Πώς θα αποδομήσουμε ολοκληρωτικά τα επιχειρήματα της Τουρκίας για τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο

Τα τελευταία χρόνια, η ηγεσία της Τουρκίας προβάλλει συνεχώς αναβαθμιζόμενες διεκδικήσεις και αμφισβητεί την ίδια την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Αιγαίου, αλλά και την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στα ύδατα του Αιγαίου, όπως πηγάζουν σαφώς από το Διεθνές Δίκαιο και συγκεκριμένα από την Σύμβαση του Μοντέγκο Μπαίη (UNCLOS) που υπογράφηκε το 1982. Ισχυρίζεται συγκεκριμένα ότι τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου είναι δήθεν «στην λάθος πλευρά» των συνόρων και επομένως πρέπει να αγνοηθούν κατά την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης! Και ακόμα ότι δήθεν τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου και η Δωδεκάννησος έχουν αποδοθεί στην Ελλάδα υπό τον όρο να παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημένα και ότι η κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτά είναι υπό αίρεση επειδή αυτή τα έχει στρατιωτικοποιήσει! Έχει δε ανάγει επίσημα σε casus belli την επέκταση από την Ελλάδα της αιγιαλίτιδας ζώνης των ακτών της στο Αιγαίο από τα έξι στα δώδεκα μίλια, όπως η Ελλάδα δικαιούται με βάση την UNCLOS!

Για να αποδομήσουμε ολοκληρωτικά τα επιχειρήματα της Τουρκίας, πρέπει να ξεκινήσουμε από την ιστορική διαπίστωση ότι ολόκληρο το Αιγαίο, με όλα τα νησιά, τα παράλιά του και την ενδοχώρα τους, είναι όχι μόνο ελληνικό, αλλά το ίδιο το λίκνο της Ελλάδας και του ελληνικού πολιτισμού για πάνω από τρεις χιλιετίες. Για την καταγωγή του Ομήρου, μέγιστου Έλληνα, πατέρα της λογοτεχνίας και της ποίησης, ερίζουν η Χίος και η Σμύρνη. Στην Ιωνική Δωδεκάπολη και την Δωρική Εξάπολη, που απλώνονται στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, την Δωδεκάννησο και τα άλλα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, γεννήθηκαν αιώνες πριν τον Χριστό η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και ο ορθός λόγος, από Έλληνες γίγαντες του πνεύματος όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος, ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος και τόσοι άλλοι. Ο πατέρας της ιατρικής, τον όρκο του οποίου δίνουν ακόμα και σήμερα οι ιατροί όλου του κόσμου, είναι ο Έλληνας Ιπποκράτης ο Κώος. Οι αρχιτέκτονες του ναού της Αγίας Σοφίας της Κωνσταντινούπολης που αποπερατώθηκε το 537 μ.Χ. είναι οι Έλληνες Ανθέμιος και Ισίδωρος, από τις Τράλλεις (σημερινό Αϊδίνιο) και την Μίλητο της Μικράς Ασίας αντίστοιχα. Επί μία περίπου χιλιετία, από το 330 μ.Χ. μέχρι το 1204 μ.Χ., με πυρήνα το Αιγαίο, όλα τα νησιά του, τα παράλιά του και την ενδοχώρα τους, άκμασε η λαμπρή Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, διάδοχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά ταυτόχρονα πλήρως ελληνική στην γλώσσα και τον πολιτισμό, αυτή που αργότερα οι Δυτικοί ονόμασαν υποτιμητικά Βυζάντιο. Μέχρι το 1204, η μόνη παρουσία των Τούρκων στο χώρο του Αιγαίου ήταν μία σύντομη κατάκτηση της δυτικής Μικράς Ασίας που διήρκεσε από το 1071 μέχρι το 1099.

Η κάθοδος των Μυρίων ως προάγγελος της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου

skal 

Γράφει ο Γιώργος Πήλιουρας

Το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου το 404 π.Χ. βρίσκει τη Σπάρτη νικήτρια και την Αθήνα ηττημένη να συνθηκολογεί με δυσβάσταχτους όρους. Την περίοδο εκείνη Έλληνες από τις πόλεις – κράτη ξεκινούν σταδιακά να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως μισθοφόροι. Χιλιάδες Έλληνες πολεμιστές εκπαιδευμένοι και καταρτισμένοι σε πολεμικές επιχειρήσεις και στρατηγικές μάχης προσέφεραν τις υπηρεσίες τους σε βασιλιάδες, διεκδικητές θρόνων και σατράπες του περσικού βασιλείου.

Οι μηχανορραφίες που λάμβαναν χώρα στην περσική αυλή προσέφεραν ευκαιρίες ανάμιξης των Ελλήνων στρατιωτών σε επαναστάσεις για την ανατροπή της εξουσίας. Τα πλούτη του Μεγάλου Βασιλιά αποτελούσαν ισχυρό δέλεαρ για τους Έλληνες στρατιώτες, οι δυνατότητες των οποίων στη μάχη αναγνωρίζονταν και θαυμάζονταν ιδιαιτέρως στον αρχαίο κόσμο.

Στην «Κύρου Ανάβαση» ο Ξενοφών καταγράφει βήμα προς βήμα την πορεία του μισθοφορικού στρατού των Ελλήνων, ο οποίος συγκροτούνταν από οπλίτες προερχόμενους από διαφορετικές πόλεις – κράτη, από τα Μικρασιατικά παράλια έως τη μάχη στα Κούναξα στις 5 Σεπτεμβρίου του 401 π.Χ. και την επιστροφή τους από τα Κούναξα έως την Τραπεζούντα και από εκεί στην Πέργαμο.

 Η σημασία και ο ρόλος της Αναβάσεως των Μυρίων ήταν ιδιαίτερα σημαντικός για την αρχαιότητα και δη για την Ελλάδα. Το έργο του Ξενοφώντα ήταν γνωστό στον αρχαίο κόσμο και αποτελεί προάγγελο της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου μισό και πλέον αιώνα αργότερα. Ο Έλληνας ιστορικός προσέφερε σημαντικές πληροφορίες σε ζητήματα στρατιωτικού, διοικητικού, ψυχολογικού, ηθικού, οικονομικού, πολιτισμικού και γεωγραφικού ενδιαφέροντος:

Πώς γράφεται η Ιστορία; (Αρχείο ΕΡΤ, 1983)

Η Tέχνη, η Μνήμη, η Ιστορία (Χρ. Μποκόρος, Μ. Ευθυμίου)

από

 Αντίφωνο

 -

Ο Χρήστος Μποκόρος, ένας ζωγράφος που η παράδοση και η ιστορία κεντρίζουν το έργο του, συνομιλεί μαζί με την καθηγήτρια ιστορίας του ΕΚΠΑ Μαρία Ευθυμίου για τον ρόλο της εικόνας, της παράδοσης, της ιστορικής συνέχειας, της δημιουργίας.

Την συζήτηση συντόνισαν οι δημοσιογράφοι Γιάννης Μπασκόζος και Μάκης Προβατάς και έγινε την Τρίτη 3 Δεκεμβρίου, στο Public Café.

Τα Σεμινάρια του ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά είναι πλέον διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή στο αποθετήριο Ήλιος του ΕΙΕ

Ένα πλούσιο ηχητικό υλικό 218 διαλέξεων, συνολικής διάρκειας 500 ωρών διατίθεται πλέον ελεύθερα στην επιστημονική κοινότητα μέσω του αποθετηρίου Ήλιος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

11.12.2018

ΕκπαίδευσηΕπιστήμηΈρευναΨηφιακό Περιεχόμενο

Ένας χρόνος συμπληρώνεται από την απώλεια του σπουδαίου Έλληνα ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά. Ο Σπ. Ασδραχάς, μέλος της οικογένειας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), ασχολήθηκε με το ερευνητικό πεδίο της οικονομικής ιστορίας και άφησε το αποτύπωμα του στην εγχώρια και διεθνή επιστημονική κοινότητα μελετώντας τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δομής της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων. Απασχολήθηκε ως ερευνητής στο ΕΙΕ, αρχικά ως συνεργάτης του αείμνηστου Κ.Θ. Δημαρά και στη συνέχεια ως διευθυντής ερευνών του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του ΕΙΕ.

Ξεχωριστή σημασία και επιστημονικό αντίκτυπο είχαν τα περίφημα «Σεμινάρια Ασδραχά», που λάμβαναν χώρα στο ΕΙΕ από το 1994 μέχρι και το 2007. Τιμώντας την μνήμη του σπουδαίου Έλληνα ιστορικού, συνεργάτες του ΕΙΕ μετέτρεψαν το σωζόμενο αναλογικό ηχητικό υλικό του κύκλου των πολυετών σεμιναριακών διαλέξεων του Σπ. Ασδραχά σε ψηφιακό και το μεταφόρτωσαν στο αποθετήριο Ήλιος. Με αυτό τον τρόπο ένα διαβαθμισμένο επιστημονικά κοινό που προέρχεται από τον τομέα των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Σπουδών (ΑΚΕ) μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε ηχητικό υλικό 218 διαλέξεων, συνολικής διάρκειας 500 ωρών!

Η κριτική της φιλοσοφίας της ιστορίας από τον Κώστα Παπαϊωάννου - Γιώργος Κρανιδιώτης

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

      Τις τελευταίες μέρες του 1945, αποπλέει από το λιμάνι του Πειραιά το πλοίο Ματαρόα, για να μεταφέρει στη Γαλλία το πνευματικό άνθος της ελληνικής νεολαίας. Μεταξύ των άλλων, στους επιβάτες, υποτρόφους της γαλλικής κυβέρνησης, συγκαταλέγονται οι Καστοριάδης, Αξελός, Παπαϊωάννου, Κρανάκη, Σβορώνος, Ξενάκης. Οι εξόριστοι έμελλε να αναδειχθούν σε κορυφαίες προσωπικότητες της φιλοσοφίας, της τέχνης και της επιστήμης[1].

Ο Κώστας Παπαϊωάννου γεννήθηκε στον Βόλο το 1925. Φοίτησε στη Νομική Σχολή της Αθήνας. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής. εντάχθηκε στο ΕΑΜ, συνελήφθη από την Ασφάλεια και κρατήθηκε για μήνες. Μετά τη φυγή του στο Παρίσι, σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόνη. Παρέμεινε στη Γαλλία, διδάσκοντας φιλοσοφία και κοινωνιολογία σε διάφορες σχολές, μέχρι τον πρόωρο θάνατό του το 1981[2].

Διανοητής με εντυπωσιακή φιλολογική κι αισθητική καλλιέργεια, βαθύς γνώστης της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας και τέχνης, της βιβλικής και πατερικής γραμματείας, της νεώτερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και ποιήσεως, των ανατολικών παραδόσεων, ο Παπαϊωάννου προσφέρει στον αποδέκτη του έργου του έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, μαζί με μια στέρεη, ευαίσθητη και ρηξικέλευθη ανάλυση του διαχρονικού πανανθρώπινου δράματος[3].

Εκκινώντας από την πλήρη εποπτεία και εξαντλητική μελέτη των διδασκαλιών του Εγέλου και του Μαρξ, ο Παπαϊωάννου ασκεί διεισδυτική κριτική στον εγελιανισμό και τον μαρξισμό. Μάλιστα, είναι από τους πρώτους στοχαστές παγκοσμίως που δεν επιχειρεί μερική μόνον ανασκευή των μαρξιστικών θέσεων, αλλά αποδύεται σε ολική αναμέτρηση με τη μαρξιστική σκέψη. Η σφοδρή δε καταγγελία του φαινομένου του ολοκληρωτισμού τον καθιέρωσε ως έναν από τους διαπρεπέστερους υπερασπιστές της ελευθερίας[4].

Συνέντευξη του ιστορικού Σπύρου Ασδραχά στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με ξεχωριστό ενδιαφέρον για την συζήτηση για το εθνικό ζήτημα

Σκεφθείτε, ζούμε και μετά τον θάνατό μας...

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24-11-2002

O Σπύρος Aσδραχάς, εκ των κορυφαίων ιστορικών, μιλά για το έθνος, την ιστορική συνέχεια, την ελευθερία, τον θάνατο

Συνέντευξη στους Νίκο Γ. Ξυδάκη και Ολγα Σελλά

O Σπύρος Aσδραχάς στα εξήντα εννιά του χρόνια θεωρείται ανάμεσα στους δυο-τρεις κορυφαίους Eλληνες ιστορικούς σήμερα, μεταπολεμικός απόγονος του Nίκου Σβορώνου και του K. Θ. Δημαρά. Aπό τα χέρια του έχουν βγει δεκάδες ιστορικοί, έχει διευθύνει περίπου 250 μεταπτυχιακά διπλώματα και 50 διδακτορικές διατριβές. Oλα εκτός ελληνικού πανεπιστημίου... Aπό τις αρχές της δεκαετίας του ’70 έως σήμερα δίδαξε στη Σορβόνη και στην Eκόλ Πρατίκ, στο Παρίσι, μα δεν αξιώθηκε μια πανεπιστημιακή έδρα στην Eλλάδα... H επιρροή του βέβαια στη σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία είναι μεγάλη· δεν είμαστε οι αρμόδιοι να πούμε πόση και ποια ακριβώς, μα οι ακόλουθες γενιές ιστορικών σίγουρα θα του δώσουν τη θέση του.

Προς το παρόν, ο Λευκαδίτης Σπύρος Aσδραχάς χαίρεται τη ζωή με την οικογένειά του, με τους μαθητές του, με τους ομοτέχνους του, αφοσιωμένος στη μελέτη και τη συγγραφή. Tο γραφείο του στη Nέα Σμύρνη είναι γεμάτο δελτία, σημειώσεις, χαρτιά· ένα εργαστήρι. Mάς δέχτηκε μερικές ημέρες μετά το συνέδριο για την ελληνική ιστοριογραφία στο Eθνικό Iδρυμα Eρευνών. Tο συνέδριο χαρακτηρίστηκε σαν τελετή ενηλικίωσης για τους Eλληνες ιστορικούς, και ο Σ. Aσδραχάς ήταν πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής. Mας δέχτηκε προσηνής και με λεπτό χιούμορ σχολίασε: «Δεν πιστεύω να νομίζετε ότι αυτή η συνέντευξη θα είναι η διαθήκη μου, σαν του Σβορώνου και του Δημαρά! Eχω πολλά να γράψω ακόμη...».

— Η ιστορική επιστήμη στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή είναι ο πιο ρωμαλέος επιστημονικός κλάδος. Προσελκύει καλά μυαλά, τα βιβλία ιστορίας κάνουν μεγάλες πωλήσεις...

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Του Λεωνίδα Αποσκίτη

Όλο και περισσότεροι επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων συνειδητοποιούν την ακαταλληλότητα του υφιστάμενου πλαισίου αντίληψης της ιστορίας, που διαμορφώθηκε κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Δηλαδή το μοντέλο που βλέπει την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού ως μονογραμμική σειρά σταδίων, η οποία ξεκινά από την πρωτόγονη Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή του κυνηγιού και της αναζήτησης τροφής, μέχρι τα νεολιθικά αγροτικά χωριά, μέχρι τους πιο εξελιγμένους πολιτισμούς της Χάλκινης Εποχής και, τελικά, τις αστικές σημερινές κοινωνίες.

Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για την προϊστορία, τόσο πιο δύσκολο είναι να περιγράψουμε τον πρώτο άνθρωπο ως πρωτόγονο. Τα μέλη εκείνων των κοινωνιών απείχαν πολύ από τα πρωτόγονα πλάσματα, που θεωρούσαμε κάποτε ότι ήταν όλοι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το υφιστάμενο μοντέλο της προϊστορίας να χάνει την θεμελιώδη βάση συλλογισμού του. 

Οι κάτοικοι της Νοτιοδυτικής Ευρώπης, για παράδειγμα, της Μαγδαλήνιας Εποχής (18.000-10.000 π.Χ.) διακοσμούσαν τις σπηλιές στο Lascaux με τοιχογραφίες απαράμιλλης πλαστικότητας και κίνησης, που τεχνικά μπορούν να εξισωθούν μόνο με τις τοιχογραφίες της Κρήτης της Εποχής του Χαλκού. Αυτός ο ίδιος πολιτισμός φαίνεται τώρα ότι είχε ήδη δαμάσει το άλογο από το 12.000 π.Χ., με λίγα λόγια ...8.000 χρόνια πριν από την ημερομηνία που δέχεται το επίσημο ιστορικό μοντέλο.

Τα νέα Προγράμματα Σπουδών για την Ιστορία. Πώς θα διδάσκεται, πώς θα αξιολογείται.

Δημοσιεύτηκαν στην ιστοσελίδα του ΙΕΠ τα νέα προγράμματα σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας στο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Α΄Λυκείου.

Στην εισαγωγή των νέων προγραμμάτων σπουδών παρουσιάζονται οι σκοποί, οι μέθοδοι και τα μέσα διδασκαλίας του μαθήματος καθώς και ο τρόπος αξιολόγησης:

Σκοποί του μαθήματος της ιστορίας

Διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης

Καλλιέργεια ιστορικής σκέψης

Καλλιέργεια εθνικής ταυτότητας

Καλλιέργεια δημοκρατικής συνείδησης

Καλλιέργεια ανθρωπιστικών αξιών

Μέθοδοι και μέσα διδασκαλίας και μάθησης

Το μάθημα της Ιστορίας δεν θα απελευθερωθεί από τα δεσμά της μετωπικής αφήγησης και της μηχανικής αποστήθισης, παρά μόνο όταν αναμορφωθεί με βάση τις σύγχρονες θεωρίες μάθησης. Η θεωρία του οικοδομισμού/κονστρουκτιβισμού, η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία, οι θεωρίες της εμπλαισιωμένης μάθησης και της γνωστικής μαθητείας υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος κατακτά ουσιαστικά τη γνώση με ενεργητικό τρόπο, ερευνώντας, ανακαλύπτοντας και στοχαζόμενος, ενταγμένος σε ομάδες όπου αλληλεπιδρά, προχωρώντας βήμα προς βήμα από τα γνωστά στα άγνωστα. Και τα κάνει όλα αυτά, όταν τον ενδιαφέρει και έχει κίνητρο, όταν και επειδή επιθυμεί να εμπλακεί σε μια διαδικασία αναζήτησης για να λύσει ένα πρόβλημα, μια γνωστική απορία, όταν αποκτά νόημα γι’ αυτόν η διαδικασία. Διαμορφώνοντας ανάλογα μαθησιακά περιβάλλοντα, διδάσκοντας μέσα σε αυτά και, κυρίως, αναγνωρίζοντας νέα, παιδαγωγικά έγκυρα και λειτουργικά αξιολογικά κριτήρια, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών τους και να τους προσφέρουν συναρπαστικές γνωστικές εμπειρίες πλήρεις ιστορικού νοήματος.

Για να επιτευχθεί αυτό όμως πρέπει να τηρούνται ορισμένες προϋποθέσεις: