Ἡ Μάχη τῶν Δερβενακίων ἦταν μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες μάχες ποὺ πραγματοποιήθηκαν κατὰ τὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση τοῦ 1821, μὲ νικηφόρα ἔκβαση γιὰ τοὺς Ἕλληνες καὶ μεγάλη καταστροφὴ τῶν ὀθωμανικῶν δυνάμεων ὑπὸ τὸν ἀρχιστράτηγο Μαχμοὺτ πασὰ Δράμαλη. Ἡ μάχη αὐτὴ δόθηκε στὶς 26 Ἰουλίου 1822, σὲ δύο ἀπὸ τὰ τέσσερα μικρὰ ὀρεινὰ περάσματα (δερβενάκια), μεταξὺ Κορίνθου καὶ κοιλάδας Ἄργους, ἐξ οὐ καὶ ἡ ὀνομασία της. Ἄλλο ἀποτέλεσμα τῆς μάχης αὐτῆς ἦταν ἡ ἐνίσχυση τῆς φήμης τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ἡ ὁποία φόβισέ τους τότε πολιτικοὺς ἀντιπάλους του.
Ἀποκλεισμὸς στὴν Ἀργολίδα
Ὁ Δράμαλης φθάνοντας μὲ τὸ ἀσκέρι του στὸ Ἄργος στὶς 12 Ἰουλίου ἀντελήφθη τὴν ἐρήμωση τοῦ κάμπου πλὴν ὅμως ἀποφάσισε νὰ στρατοπεδεύσει προκειμένου νὰ καταλάβει τὴν ἀκρόπολη (Λάρισσα), μὴ θέλοντας στὴ πορεία του γιὰ Τρίπολη ν΄ ἀφήσει πίσω του ἐχθρικὲς ἑστίες. Στὴν ἀπόφαση αὐτὴ συνέβαλε καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ κάστρο Λάρισσα ἦταν καὶ τὸ πρῶτο κατὰ τὴ κάθοδό του στὴν Πελοπόννησο ποὺ πρόβαλε ἀντίσταση, κάνοντας τὸν νὰ πιστέψει ὅτι σ΄ αὐτὸ οἱ Ἀργεῖοι ἔχουν ἀποθηκεύσει τὶς περιουσίες τοὺς καθὼς καὶ πολλὰ τρόφιμα. Ἔτσι ξεκίνησε ἀπὸ τὴν ἑπομένη ἡ πολιορκία τοῦ κάστρου.
Μέρα μὲ τὴ μέρα ὅμως ὁ ὀθωμανικὸς στρατὸς ἄρχισε νὰ ἀντιμετωπίζει σοβαρὰ ἐπισιτιστικὰ προβλήματα. Ἐπιπλέον, τὸ καλοκαίρι τοῦ 1822 ἦταν ἰδιαίτερα θερμό, τὴν ἄνοιξη ὑπῆρξαν λίγες βροχοπτώσεις καὶ τὰ περισσότερα πηγάδια καὶ ρέματα γύρω ἀπὸ τὸ Ἄργος εἶχαν στερέψει. Κάτω ἀπὸ αὐτὲς τὶς συνθῆκες, ὁ Δράμαλης ἄρχισε νὰ σκέπτεται σοβαρὰ τὴ διακοπὴ τῆς εἰσβολῆς καὶ τὴν ἐπάνοδο στὴν Κόρινθο.
Στὶς 20 Ἰουλίου οἰ Μύλοι Ἀργολίδας αποτελουσάν το στρατηγεῖο τῶν Ἑλλήνων ἀγωνιστῶν πέριξ των ὁποίων εἶχαν συρρεύσει τὰ ἑλληνικὰ σώματα ἀτάκτων. Στὸ συμβούλιο ποὺ ἀκολούθησε, ὁ Κολοκοτρώνης πρότεινε νὰ περικυκλώσουν τοὺς Τούρκους καὶ ἔτσι ἀποφασίστηκε ὁ ἐγκλωβισμὸς τοῦ ἐχθροῦ στὴν ἀργολικὸ κάμπο, μὲ ἀποκλεισμὸ τῶν στενῶν των Δερβενακίων καὶ ἰσχυρὴ ἄμυνα τοῦ Ἀχλαδόκαμπου καὶ τῶν Μύλων. Παράλληλα ἀποφασίστηκε ὁ ἀπεγκλωβισμὸς τῶν πολιορκημένων τοῦ κάστρου Λάρισα, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀρχίσει νὰ ὑποφέρουν ἀπὸ ἐλλείψεις σὲ τρόφιμα καὶ νερό. Ἄλλωστε ὁ ἀντικειμενικὸς σκοπός, γιὰ τὸν ὁποῖο εἶχαν ἐγκλειστεῖ, εἶχε πετύχει ἀπόλυτα μὲ τὴν καθήλωση τοῦ Δράμαλη στὸ Ἄργος, δίνοντας τὸν ἀπαιτούμενο χρόνο στρατολόγησης καὶ συγκέντρωσης τῶν ἑλληνικῶν στρατευμάτων. Ἔτσι τὸ βράδυ τῆς 23ης Ἰουλίου διατάχθηκαν κάποια τμήματα νὰ προσβάλουν ἂπ΄ ὅλες τὶς πλευρὲς τὸν χῶρο. Μέσα στὴ νυκτερινὴ ἐκείνη ταραχὴ εἰδοποιημένοι κατάλληλα οἱ πολιορκημένοι ἐξῆλθαν ἀνενόχλητοι καὶ ἑνώθηκαν μὲ τὰ ὑπόλοιπα ἑλληνικὰ τμήματα.
Ἡ καταστροφὴ τοῦ τούρκικου στρατοῦ
Στις 26 Ἰουλίου ο Δράμαλης ἀποφάσισε νὰ ἐπιστρέψει προσωρινὰ στὴν Κόρινθο καὶ κινήθηκε πρὸς τὰ Δερβενάκια, στενὸ ποὺ ἑνώνει τὴν ἀργολικὴ μὲ τὴν κορινθιακὴ πεδιάδα. Ἡ βασικὴ διάβαση, μὲ βάση τὸ σχέδιο τοῦ Θ. Κολοκοτρώνη, φυλαγόταν ἀπὸ τὸν Ἀντώνη Κολοκοτρώνη καὶ περίπου 1.500 ἄντρες.
Παράλληλα ὁ Θ. Κολοκοτρώνης εἶχε τοποθετήσει τὸν Πλαπούτα μὲ περίπου 800 ἄντρες στὸ Σχινοχώρι γιὰ νὰ φυλάει τὴ βορειοδυτικὴ ἔξοδο τῆς Ἀργολίδας πρὸς τὴ Στυμφαλία, καὶ τοὺς Νικηταρὰ – Παπαφλέσσα στὸ Στεφάνι – Ἁγιονόρι, μὲ ἄλλους 800 ἄντρες γιὰ νὰ φυλάξουν τὴν τρίτη διάβαση πρὸς τὴν Κλένια.
Οἱ Τοῦρκοι τῆς ἐμπροσθοφυλακῆς μπῆκαν στὸ στενὸ πέρασμα καὶ ὅταν ἔφτασαν στὴν ἔξοδο δέχτηκαν τὰ πυρὰ τῶν κρυμμένων Ἑλλήνων. Λίγοι πέρασαν πρὸς τὴν πεδιάδα τῆς Κουρτέσας καὶ ὁ κύριος ὄγκος ὀπισθοχώρησε μὲ μεγάλες ἀπώλειες.