Ο Χρήστος Γιανναράς θυμάται πως τον επηρέασε η γνωριμία του με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο

Η δεύτερη (μετά τον Πικιώνη) αποφασιστική για μένα γνωριμία, ήρθε κι αυτή απρόσμενα. Ήταν αρχές του καλοκαιριού του 1961, όταν ο καλός μου φίλος –από τα μαύρα χρόνια του οικοτροφείου– ο φιλόλογος Νίκος Τριανταφυλλόπουλος, μου σύστησε με ενθουσιασμό να διαβάσω ένα κείμενο: Κάποιος Ζήσιμος Λορεντζάτος είχε γράψει στον Ταχυδρόμο λίγες σελίδες για τον Παπαδιαμάντη.

«Θα το βρεις σε ανάτυπο, στο βιβλιοπωλείο της “Εστίας”», είπε ο Νίκος.

Τον συγγραφέα του άρθρου δεν τον ήξερα, είχα ακουστά μόνο το όνομα του πατέρα του, του Παναγή Λορεντζάτου, καθηγητή στη Φιλοσοφική Αθηνών και συντάκτη ενός θαυμάσιου ομηρικού λεξικού. Ο Νίκος μού μίλησε για την ποιητική συλλογή του Ζήσιμου Μικρά σύρτις, το Δοκίμιο 1 για τον Σολωμό και μια μετάφραση των ποιημάτων του Έζρα Πάουντ, Κατάη.

Υπάκουσα στον ενθουσιασμό του φίλου μου κι αγόρασα το ανάτυπο για τον Παπαδιαμάντη από την «Εστία». Ήταν όλο κι όλο εικοσιπέντε σελίδες. Η έκπληξή μου από το διάβασμά τους δεν περιγράφεται. Αυτός ο άγνωστός μου Λορεντζάτος μιλούσε για τον κόσμο του Παπαδιαμάντη, την Ορθοδοξία και την Παράδοση με μια γλώσσα που δεν είχε καμιά σχέση με τα αυτονόητα της ακαδημαϊκής θεολογίας ή της ηθικοπλαστικής θρησκευτικότητας. Ήταν μια γλώσσα που έσωζε την αμεσότητα της ζωής, ξέχωρα από ιδέες ή θεωρητικές πεποιθήσεις – κι όμως ήταν γλώσσα ενός λόγιου ανθρώπου, λογοτέχνη και κριτικού της λογοτεχνίας, που δεν απεμπολούσε τίποτα από το φορτίο της κοσμικής του γνώσης.

Οι αντιρρήσεις του Γ. Σεφέρη στο “Χαμένο κέντρο” του Ζ. Λορεντζάτου

Γράφει ο Σπύρος Κουτρούλης

Tο 1961 κυκλοφορεί με την ευκαιρία των 30 χρόνων από την έκδοση της “Στροφής” τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον Γ.Σεφέρη που περιλαμβάνει το δοκίμιο του Ζ. Λορεντζάτου “Το χαμένο κέντρο“.

Ο Σεφέρης γράφει μια επιστολή την οποία δεν στέλνει τελικά ίσως γιατί διατυπώνει κάποιες ουσιώδεις επιφυλάξεις στον Ζ.Λορεντζάτο. Συνοψίζει κατ’ αρχήν τις σκέψεις του τελευταίου προσπαθώντας να τις φωτίσει. Ο Λορεντζάτος συμπεραίνει ότι 

«α.πήγε στράφι η Ευρώπη από το Δάντη και πέρα γιατί με την Αναγέννηση έχασε το κέντρο της ή τη μεταφυσική της παράδοση.

 β. Εμείς, από το ’21 και πέρα, μόλις λευτερωθήκαμε από τον Τούρκο αγκαλιάσαμε την Ευρώπη κι από αυτή προσδιοριζόμαστε’ έτσι η χαλασμένη Ευρώπη μας κόλλησε την αρρώστια της’ χάσαμε κι εμείς το Κέντρο μας ή τη μεταφυσική μας παράδοση για το χατήρι της. 

γ. Άν δεν ξαναβρεθεί το χαμένο κέντρο , σ’ εμάς ή και στους έξω από εμάς, πάμε κι εμείς κι αυτοί κατά διαβόλου. 

δ. Κέντρο (το χαμένο)= “το εν ου εστι χρεία”= μεταφυσική παράδοση= παράδοση της Χριστιανικής Ανατολής= παράδοση του Ορθόδοξου Χριστιανού (δεν ξέρω αν πρέπει να προσθέσω του Έλληνα Χριστιανού, ούτε αν το έν ου εστι χρεία είναι ακριβώς η χριστιανική πίστη)» .

Με αυτό τον τρόπο ο Σεφέρης συνοψίζει τις σκέψεις του Ζ.Λ. Όμως στην συνέχεια ξεκινούν κάποιες αντιρρήσεις του:

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ

ΚΛΙΚ στην εικόνα...

Με τον τρόπο του Γ. Σεφέρη

Γιώργος Σεφέρης

Μέρες Η΄, 2 Γενάρη 1961-16 Δεκέμβρη 1963

εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2018,

φιλολογική επιμέλεια Κατερίνα Κρίκου – Davis

του Σπύρου Κουτρούλη από την Ρήξη φ. 152

Tο 1961 κυκλοφορεί με την ευκαιρία των τριάντα χρόνων από την έκδοση της Στροφής, τιμητικός τόμος αφιερωμένος στον Γ. Σεφέρη που περιλαμβάνει το δοκίμιο του Ζ. Λορεντζάτου «Το χαμένο κέντρο». Ο Σεφέρης γράφει μια επιστολή την οποία δεν στέλνει τελικά, ίσως γιατί διατυπώνει κάποιες ουσιώδεις επιφυλάξεις στον Ζ.Λορεντζάτο. Συνοψίζει κατ’ αρχήν τις σκέψεις του τελευταίου προσπαθώντας να τις φωτίσει. Ο Λορεντζάτος συμπεραίνει ότι: α. Πήγε στράφι η Ευρώπη από το Δάντη και πέρα γιατί με την Αναγέννηση έχασε το κέντρο της ή τη μεταφυσική της παράδοση. β. Εμείς, από το ‘21 και πέρα, μόλις λευτερωθήκαμε από τον Τούρκο αγκαλιάσαμε την Ευρώπη κι από αυτή προσδιοριζόμαστε, έτσι η χαλασμένη Ευρώπη μας κόλλησε την αρρώστια της, χάσαμε κι εμείς το Κέντρο μας ή τη μεταφυσική μας παράδοση για το χατήρι της. γ. Άν δεν ξαναβρεθεί το χαμένο κέντρο, σ’ εμάς ή και στους έξω από εμάς, πάμε κι εμείς κι αυτοί κατά διαβόλου. δ. Κέντρο (το χαμένο)= «το εν ου εστι χρεία» = μεταφυσική παράδοση = παράδοση της Χριστιανικής Ανατολής = παράδοση του Ορθόδοξου Χριστιανού (δεν ξέρω αν πρέπει να προσθέσω του Έλληνα Χριστιανού, ούτε αν το «έν ου εστι χρεία» είναι ακριβώς η χριστιανική πίστη)»(σελ.313 ,314).

Με αυτό τον τρόπο ο Σεφέρης συνοψίζει τις σκέψεις του Ζ.Λ. Όμως στη συνέχεια ξεκινούν κάποιες αντιρρήσεις του: «Οι παραδόσεις των λαών είναι εγκόσμιο πράγμα, η πίστη είναι του Θεού, είναι μεταφυσική, είναι οικουμενική, είναι το αιώνιο» (σελ.314-315). Για να συνεχίσει: «Ας έρθουμε στην παράδοση που μ’ ενδιαφέρει τώρα με πιο επείγοντα τρόπο γιατί κινδυνεύει περισσότερο» (σελ.315). Πρόκειται για ό,τι έζησε ως παιδί στα Βουρλά:

«Μικρός γνώρισα τον κόσμο της παράδοσης που λες, αυτόν τον κόσμο όπου οι άνθρωποι είχαν δεσμούς (αλληλεγγύη) μεταξύ τους (ήταν μια μεγάλη φαμίλια), και την ευσέβεια ριζωμένη μέσα τους σαν την ελιά και σαν τ’ αμπέλι, φυσικά, χωρίς ξάφνισμα. Ήταν στο χωριό μου, σε μια μικρασιατική αχτή, εκατό τόσες ψυχές, όλοι άνθρωποι λίγο-πολύ του πατέρα της μάνας μου, που δεν έφτασα. Εκείνη (την έχασα νωρίς, στα ‘ 26 , μου τη θύμισαν οι καθυστερημένες γριές που διηγείσαι) κρατούσε την παράδοση, αν την κράτησε ποτέ κανείς. Θυμάμαι μια εποχή στα πολύ μικρά μου χρόνια που είχε τάξει να νηστέψει εφτά Μεγάλες Σαρακοστές, και το είχε κρατήσει το τάξιμό της. Το Δεκαπενταύγουστο που ήταν η γιορτή της, θα ’ρχουνταν μια μικρή συνοδεία για να πάρει την εικόνα της Παναγίας από το σπίτι μας για να την πάει στη μικρή εκκλησία. Ήταν ο κόσμος που αγαπούσα, όπου ένιωθα ελεύθερος, εν αντιθέσει προς τον κόσμο της πολιτείας που με έπληττε (εκεί ήταν και το σχολειό), ο Ευρωπαίος (ο Φράγκος, όπως έλεγαν) ήταν ο ξένος, συχνά ο αντίπαλος για τον κόσμο του χωριού μου. Όλα αυτά, όλη εκείνη η μαγεία, είναι μέσα ακόμη φυσική, δεν τη συζητώ, άνετη. Έπειτα ξενιτιά: Αθήνα, Ευρώπη- μαθητεία-δεν ξέρω κανέναν που να μαθήτεψε -γυρισμός στην Αθήνα με ό,τι μάζεψα από δω κι από ’κεί, όχι πολύ συστηματικά, αλλά εκείνα τα παλιά, τα πρώτα, δεν άλλαξαν, όπως και τώρα, πολλές φορές το διαπιστώνω, δεν άλλαξαν τόσο που το πρώτο συναπάντημά μου με τον Μακρυγιάννη 1926 (νομίζω) έπιασε κι από τότε δεν τον άφησα, πολύ κοινωνικά, πολύ φυσιολογικά, καλοδεχούμενος, ήρθε και βολεύτηκε σ’ εκείνον τον κόσμο» (σελ.315,316).

...ζοῦμε μέσα «σέ ἕναν κόσμο πτωχευμένης πραγματικότητας και αλήθειας»

Αθήνα-

Athens

"Ἀνησυχοῦμε γιά τήν οἰκονομική κρίση ἀλλά ποτέ δέν ἀνησυχήσαμε πραγματικά γιά τό γεγονός ὅτι ζοῦμε μέσα «σέ ἕναν κόσμο πτωχευμένης πραγματικότητας και αλήθειας»"

                                 Ζήσιμος Λορεντζάτος

ΠΗΓΗ: Anna Staikou

Παρασκήνιο ΕΤ1: “ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ” LikeFollowShare

Παρασκήνιο ΕΤ1: "ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ" from Αντίφωνο (antifono.gr) on Vimeo.

Παρουσιάζεται ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της ελληνικής λογοτεχνίας, ένας αληθινός στοχαστής του ελληνικού πνεύματος, ένας «ιδιόμορφος» άνθρωπος από τον χώρο της κριτική διανόησης. Ο ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ ένας άριστος εξηγητής των έργων της αλφαβήτου, γράφει στο σημαντικότερο δοκίμιό του-κι ένα από τα σπουδαιότερα της Ελληνικής γραμματείας-«ΤΟ ΧΑΜΕΝΟ ΚΕΝΤΡΟ»: 

«Αφού η νεότερη τέχνη έχασε το μεταφυσικό κέντρο της, με άλλα λόγια, τη ζωή, δεν χρειάζεται να πάμε στην τέχνη, αλλά στο κέντρο, για να βρούμε πρώτα τρόπους ζωής και, αργότερα, τρόπους τέχνης. Έχει τόση μεγάλη σημασία εκείνο που απόλειψε, ώστε τα άλλα μοναχά τους, τέχνες και λοιπά, είναι αστεία μπροστά του. Σήμερα χρειάζεται να ζήσομε πρώτα, να πάψομε πνευματικά να είμαστε ζωντανοί νεκροί». 

Το δοκίμιο «ΧΑΜΕΝΟ ΚΕΝΤΡΟ» τιμητική προσφορά του ΖΗΣΙΜΟΥ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ στο φίλο του ΓΙΩΡΓΟ ΣΕΦΕΡΗ για τα 30 χρόνια δημοσίευσης της «ΣΤΡΟΦΗΣ» είναι ένα σημείο αναφοράς για την κριτική σκέψη στην Ελληνική λογοτεχνία. Η γλώσσα και η έκφραση-το απαύγασμα της ψυχής είναι το κυρίαρχο ζήτημα της σκέψης του στις μελέτες του για τον ΣΟΛΩΜΟ, τον ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ, τον ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, τον ΠΙΚΙΩΝΗ, τον ΕΛΙΟΤ, τον ΠΑΟΥΝΤ, τον ΧΑΪΛΝΤΕΡΛΙΝ και δεκάδες άλλους.