ΤΟΥ ΛΟΥΤΣΙΑΝΟ ΚΑΝΦΟΡΑ *
Η ιστορία του χριστιανισμού και του νεότερου κομουνισμού είχαν πολλές αναλογίες. Ο χριστιανισμός αναδύθηκε στη Γαλιλαία ως ένα ριζοσπαστικό κίνημα, σε πλήρη αντιπαράθεση με τις αξίες του κοινωνικού περίγυρου και του κυρίαρχου κόσμου. Όταν πέρασε τα σύνορα της Γαλιλαίας και, χάρη στον Παύλο της Ταρσού, επέλεξε τον δρόμο της «ανάμειξης» με την εξωτερική πραγματικότητα, μέσα σε διάστημα τριών αιώνων, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του επανιδρυτή του (ο οποίος ήταν ο Παύλος), είχε ήδη μετατραπεί σε κάτι διαφορετικό: έμοιαζε ήδη αρκετά στον πάλαι ποτέ ανταγωνιστή του. Είχε γίνει σχεδόν μια αυτοκρατορία μέσα στην αυτοκρατορία. Στο τέλος, ήταν αυτός που παρέμεινε όρθιος, τη στιγμή που η αυτοκρατορία θρυμματιζόταν σαν παλιός σοβάς.
Όμως, η αφομοίωση από τον ανταγωνιστή δεν ήταν μόνο πολιτική, υπήρξε πολύ πιο βαθιά, στο ίδιο το επίπεδο της θρησκείας. Οι δύο μορφές της αφομοίωσης αλληλοτροφοδοτούνταν. Πράγματι, ο χριστιανισμός, από μια άποψη ελληνοποιήθηκε και διαποτίστηκε (τουλάχιστον στις υψηλότερες τάξεις των οπαδών του), από την στωική φιλοσοφία, ενώ η λαϊκή βάση του έγινε παγανιστική: πήρε από τον παγανισμό, κι από το τελετουργικό που τον πλαισίωνε ως «λαϊκή θρησκεία» σχεδόν όλα όσα μπορούσε να πάρει: ο πολυθεϊσμός αναγεννήθηκε μέσω της λατρείας των αγίων, επανεμφανίστηκε η τριαδική θεότητα, ξανάρχισαν οι χρησμοί, μεσουράνησαν οι μάγοι-θεραπευτές, θριάμβευσε εκ νέου η αισχρή μεγαλοπρέπεια των τελετών. Μιμούμενος συνεχώς, ολοένα και περισσότερο, το μακραίωνο παρελθόν της προϋπάρχουσας θρησκευτικότητας, ο χριστιανισμός εξασφάλισε ένα μακραίωνο μέλλον. Που διαρκεί ακόμα. Ως αντάλλαγμα, από τον αυθεντικό και αρχικό χριστιανισμό δεν έμεινε σχεδόν τίποτα. (Κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εκκλησία δεν ευνοεί καθόλου την ανάγνωση των βιβλίων που γράφτηκαν κατά την εποχή των απαρχών, δηλαδή των Ευαγγελίων και της Αποκάλυψης).
