Θεόδωρου Γρηγορίου Κανελόπουλου: Η Επαναστατημένη Τριφυλία κατά την τουρκοκρατία και το 1821.
Ιωάννης Δ. Μπουγάστος
Φιλόλογος- Θεολόγος
Ο Θεόδωρος Γρηγορίου Κανελόπουλος1 γεννήθηκε στην Σπηλιά Τριφυλίας, τον Ιούλιο του 1907. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο στην Σπηλιά, και το Γυμνάσιο στην Κυπαρισσία. Σπούδασε στην Φιλοσοφική Σχολή (Κλασσικό τμήμα) του Πανεπιστημίου Αθηνών, λαβών το πτυχίο με βαθμό «Άριστα». Υπηρέτησε στο ιππικό, ώς έφεδρος αξιωματικός. Στον Β ́ Παγκόσμιο πόλεμο, ώς υπίλαρχος, συνελήφθη αιχμάλωτος στη Δράμα από τους Γερμανούς. Απέδρασε όμως και πίσω από τις γραμμές τών εισβολέων κατέγραφε σημαντικά ιστορικά ντοκουμέντα. Πρωτοδιωρίσθηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Φιλιατρών, όπου υπηρέτησε τα περισσότερα χρόνια της σταδιοδρομίας του, ώς Γυμνασιάρχης και Λυκειάρχης. Επίσης υπηρέτησε στα Γυμνάσια Κοπανακίου, Γαργαλιάνων και Νέων Λιοσίων Αθηνών, απ' όπου συνταξιοδοτήθηκε μετά από 36 χρόνια υπηρεσίας.
Παντρεύτηκε την δασκάλα Μαρία Κ. Οικονομοπούλου, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά, την Πασχαλία, τον Γρηγόριο, τον Κωνσταντίνο και την Αναστασία, η οποία πέθανε σε ηλικία 4 ετών.
Επί σειράν ετών πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στην Βόρεια Ελλάδα, από χωριό σε χωριό, καθώς και στην Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία και Τουρκία. Συναντήθηκε με πολλούς Έλληνες της διασποράς και συνέλεξε πολύτιμα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία, τα οποία και κατέγραφε. Η απόκτησις αυτών τών στοιχείων πραγματοποιήθηκε με μεγάλες πεζοπορίες και πολλούς κινδύνους. Τα στοιχεία αυτά, παροιμίες, λέξεις, παρωνύμια, τοπωνύμια, ανέκδοτα, απετέλεσαν δική του συλλογή. Πίστευε ότι το έδαφος της Τριφυλίας είναι κατάσπαρτο από μύθους, θρύλους, παραδόσεις κ.τ.λ., «τα οποία άφωνα λαλούν διά την ιστορικήν ζωήν της γενέτειράς μας». Εξέφρασε δε την λύπη του, γιατί δεν μπόρεσε να εκδώση την συλλογή του.
Η επιτυχία της συλλογής αυτής οφείλεται σε σημαντικό βαθμό, στο γεγονός ότι ήταν γνώστης πολλών ξένων γλωσσών, Γαλλικά, Γερμανικά, Αγγλικά. Πλην τούτων μπορούσε να συννενοήται με όσους ωμιλούσαν την Ιταλική, Ρωσσική και Τουρκική γλώσσα. Μέρος της προσπάθειάς του, δηλ. της συλλογής ιστορικών και λαογραφικών στοιχείων, συνδέονται με την ζωή και το έργο του Καπετάν Άγρα, εκδίδοντας υπέρ αυτού του εθνομάρτυρος το ομότιτλο βιβλίο2. Τούτο το βιβλίο χαρακτηρίστηκε «κιβωτός της φιλοπατρίας», το δε άλλο βιβλίο «Παναγιά η Γοργοπηγή Πρώτης Τριφυλίας»3, «κιβωτός της Ορθοδοξίας»4.
Στο συγγραφικό του έργο συγκαταλέγονται και πολλά άρθρα και επιστολές σε εφημερίδες και περιοδικά, καθώς και στο μηνιαίο μαθητικό περιοδικό του Γυμνασίου Φιλιατρών, με τον τίτλο «Λουλούδια»5, του οπoίoυ την επιμέλεια είχε ο Κανελόπουλος. Απέθανε στις 6 Ιανουαρίου του 2004, ημέρα των Αγίων Θεοφανείων.
H ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΦΥΛΙΑΣ
Η Ιστορία αυτή της Τριφυλίας του Θεοδώρου Γρ. Κανελόπουλου φέρει τον τίτλο «Η επαναστατημένη Τριφυλία κατά την Τουρκοκρατίαν και το 1821». Συνεγράφη δε στο «χωρίον Σπηλιά, Ιούλιος του 1938».
Το κείμενο αυτής της Ιστορίας με μερικές παραλείψεις δημοσιεύθηκε στο «Λεύκωμα Επαρχίας Τριφυλίας 1938»6. Εκτείνεται δε σε δύο περιόδους: «Περίοδος πρώτη Τουρκοκρατία», και «Περίοδος δευτέρα. Η Επανάστασις του 1821». Η πρώτη καλύπτει την χρονική περίοδο 1459- 1460, μέχρι το 1821, η δε δεύτερη την επανάστασι από το 1821.
Στην πρώτη περίοδο παρέχονται στοιχεία περί της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο, την προέλασι των Τούρκων και τη φυγή του Θωμά Παλαιολόγου, ο τρόπος της οποίας ενόχλησε πολύ τους Τριφυλίους. Επισημαίνεται δε το γεγονός ότι η Πελοπόννησος μετά την κατάλυσι της Φραγκοκρατίας (1430) εθεωρείτο χώρα ελληνική υπό την κυριαρχία των αδελφών Παλαιολόγων. Η δε Τριφυλία κατά τη διανομή απετέλεσε επαρχία του δυναστικού τμήματος του Παλαιολόγου Θωμά, ο οποίος είχε ώς έδρα του την Κυπαρισσία.
1. Τα μετά την άλωσιν
Οι Τούρκοι μετά την υποδούλωση όλων των μερών του Βυζαντινού Κράτους στράφηκαν κατά των Δεσποτών της Πελοποννήσου το 1459- 1460. Δυστυχώς, υπογραμμίζει ο συγγραφεύς, ο Θωμάς Παλαιολόγος ασχολήθηκε με την απόδρασί του, παρά με τον τρόπο αμύνης των κτήσεών του. Βλέποντας τον κίνδυνον κατέφυγε με την οικογένειά του στην Πύλο, μετά στο λιμάνι των Γαργαλιάνων, τον Μάραθον ή Μάραθιν, και τέλος στην Κέρκυρα και από εκεί στην Ρώμη χωρίς να επιστρέψη πλέον στην Ελλάδα.
Η κατάληψις της Κυπαρισσίας και των περιχώρων της είχε ως αποτέλεσμα την τρομερή αφαίμαξι του πληθυσμού της «Δέκα χιλιάδες κάτοικοι», γράφει ο συγγραφεύς, «παραδίδονται και οδηγούνται εις Κωνσταντινούπολιν και συνοικίζονται εκεί»7. Η μετακίνησις αυτή του πληθυσμού δημιούργησε θρύλους στις σχέσεις των Κυπαρισσίων και ομογενών εκπατρισθέντων. «Πολλαί περιπέτειαι αναγνωρίσεως συγγενών δύνανται να τροφοδοτήσουν ολοκλήρους τόμους ιστορικών μυθιστορημάτων» κατά το σχετικό σχόλιο του Κανελόπουλου. Αυτά τα γεγονότα ήταν η απαρχή μιας σκοτεινής και μακράς χειμερινής περιόδου για την Τριφυλία.
