Το παιδομάζωμα στο δημοτικό τραγούδι

Γράφει ο Γιώργος Καραμπελιάς – ΑΡΗΔΝ

«Ανάθεμά σε βασιλιᾶ»

Ορισμένοι ιστορικοί και δημοσιογράφοι, στα πλαίσια της γενικευμένης «απομυθοποίησης των εθνικών μύθων», θέλησαν να παρουσιάσουν και το παιδομάζωμα ως μια μορφή εν πολλοίς «εθελοντικής στρατολογίας» των ραγιάδων ώστε να ξεφύγουν από τη φτώχια[1]!

Γνωρίζουμε, ωστόσο, από πολλές πηγές, πως, πέρα από ορισμένες περιπτώσεις εθελούσιας αποδοχής του παιδομαζώματος, στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, οι γονείς προσπαθούσαν να προφυλάξουν τα παιδιά τους, τα έκρυβαν, τα μεταμφίεζαν σε κορίτσια ή πλήρωναν μεγάλα ποσά για να τα πάρουν πίσω· εξάλλου, η άρνησή τους να συμμορφωθούν τιμωρούνταν με θάνατο, ενώ μαρτυρούνται και αρκετές εξεγέρσεις.

Ακόμα και στην Πελοπόννησο, όπου το παιδομάζωμα είχε πολύ μικρότερη έκταση, δεδομένου ότι η Τουρκοκρατία θα ολοκληρωθεί μόλις το 1715, ο Ράνσιμαν αναφέρεται σε εξέγερση ενάντια στη διεξαγωγή παιδομαζώματος η οποία «οργανώθηκε από τους χριστιανούς Αλβανούς το 1565»[2].

Στον αρχόμενο 18ο αιώνα, οι τελευταίες μαρτυρίες που διαθέτουμε αφορούν την εξέγερση των Nαουσαίων σε απόπειρα διενέργειας παιδομαζώματος, το 1705. Τότε, σύμφωνα με έγγραφα του ιεροδικείου της Βέροιας, οι κάτοικοι αρνήθηκαν να παραδώσουν τα παιδιά τους και πάνω από εκατό άνδρες, με επικεφαλής τον Zήση Kαραδήμο και τους γιους του, ύψωσαν τη σημαία της ανταρσίας η οποία και καταπνίγηκε μετά την άφιξη τουρκικού ιππικού. Πάντως, το δημοτικό τραγούδι θα «απαντήσει» σε αυτή την ιστοριογραφική διαμάχη με… τους στίχους του.

Ἀ­νά­θε­μά σε, βα­σι­λιᾶ, καὶ τρὶς ἀ­νά­θε­μά σε,

μὲ τὸ κα­κὸν ὁπό­κα­μες, καὶ τὸ κα­κὸ ποὺ κά­νεις.

Στέλ­νεις, δέ­νεις τοὺς γέ­ρον­τας, τοὺς πρώ­τους τοὺς πα­πᾶδες

νὰ μά­σῃς παι­δο­μά­ζω­μα, νὰ κά­μῃς γε­νι­τσά­ρους.

Κλαῖν’ οἱ γο­ναῖ­οι τὰ παι­διά, κ’ οἱ ἀ­δερ­φὲς τ’ ἀ­δέρ­φια,

Κλαί­γω κ’ ἐ­γὼ καὶ καί­γο­μαι καὶ ὅ­σο θὰ ζῶ θὰ κλαί­γω.

Πέρ­σι πῆ­ραν τὸν γιό­κα μου, φέ­το τὸν ἀ­δελ­φό μου.

(ΑΑ, «Ιστορικά Άσματα», Θ΄-Β΄, σ. 133)

Και αν το ηπειρωτικό τραγούδι στρέφεται ανοικτά ενάντια στον βασιλιά, για «τὸ κακό ποὺ κάνει», το θεσσαλικό ανάλογο δεν δείχνει μεν την ίδια αποκοτιά, αλλά συγκεντρώνει, θαρρείς σε ένα τραγούδι, ολόκληρη την κλίμακα της καταπίεσης («γουργὰ ψουμὶ, γουργὰ κρασὶ, γουργὰ καλὸ προσφάι»), με αποκορύφωμα την πράξη του παιδομαζώματος.

Ἕ­νας πα­σι­ᾶς κα­τέ­βι­νι ἀ­ποὺ μέ­σα ’ποὺ τήμ-Πό­λη,

μή­δι σὶ χά­νι πέ­ζι­ψι, μη­δὲ σὶ γι­ρουν­τά­δι­ο,

μόν’ πῆ­γε κι ξι­πέ­ζι­ψι στῆς χή­ρας τοὺ πα­λά­τι.

Η ζωή των Ελλήνων - ραγιάδων στα χρόνια της τουρκοκρατίας

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

*  Τα τελευταία χρόνια ακούγονται και γράφονται διάφορα γύρω από αυτό το θέμα. Καθένας θέλει να υποστηρίξει τις απόψεις του για κάποιους σκοπούς του αδιαφορώντας για την ιστορική πραγματικότητα.

Η ιστορική έρευνα, όμως, αποκαλύπτει την πραγματική εικόνα της ζωής του ραγιά κατά την τουρκοκρατία. Ιδιαίτερα για τους δύο πρώτους μετά την Άλωση αιώνες (1453-1669). Η έρευνα της περιόδου αυτής δείχνει ότι έχουμε να κάνουμε με ένα βάρβαρο ασιάτη δυνάστη. Ένα δυνάστη βίαιο, καχύποπτο, απαιτητικό, σκληρό, απάνθρωπο. Αντιμετωπίζει τον άτυχο ραγιά ως ένα καματερό που έχει ένα και μοναδικό λόγο υπάρξεως: να ικανοποιεί τις όποιες απαιτήσεις του κατακτητή. Του επιβάλλει βαρείς και δυσβάστακτους όρους, τον εκμεταλλεύεται ποικιλοτρόπως, αυθαιρετεί αδίστακτα σε βάρος του, τον καταπιέζει αφόρητα, του ρουφά το αίμα!

Μία εικόνα της τραγικής ζωής των χριστιανών ραγιάδων της πρώιμης τουρκοκρατίας μας δίνει ο εκπρόσωπος του δόγη της Βενετίας (πρέσβης) στην Κων/πολη, ο οποίος γράφει στον κύριό του στις 4 Απριλίου 1579 τα εξής: «…οι χριστιανοί υπήκοοι Οθωμανοί τόσον εκείνης της χώρας (της Πελοποννήσου) όσον και της Ελλάδος, ευρίσκονται τώρα εις εσχάτην απόγνωσιν και ανέκφραστον λύπην, διότι εις διάστημα 25 ημερών υπέστησαν όλας αυτάς τα ανυποφόρους επιβαρύνσεις, ήτοι να καταβάλλουν το συνηθισμένον «χαράτσι», να πληρώσουν την αγγαρείαν, που ονομάζεται «αβαρίτς» διά τον εξοπλισμόν των γαλερών, να δώσουν τα παιδιά των, ίνα τα κάμουν αζαμογλάνια, να δώσουν αδιακρίτως κατοικίαν και τροφήν εις τους σπαχήδες που συναθροίζονται διά τον κατά της περσίας πόλεμον, και τέλος να απογυμνωθούν από τους σπαχήδες και από το ολίγον εκείνο που τους απέμεινεν εις τα χωρία των, τα οποία είναι πτωχά και πληρώνουν τους σπαχήδες οι κάτοικοι και με το αίμα των ακόμη!» (Απ. Βακαλόπουλος: Ιστ. Ελ. Έθνους Ι, 65).

Η πορεία θανάτου των παιδιών, ένα δραματικό περιστατικό του ελληνικού εμφυλίου.

Ο Πέτρος Ανταίος, αρχηγός της ΕΠΟΝ εξιστορεί ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια του ελληνικού εμφυλίου δείγμα του παραλογισμού που τότε επικράτησε (Σ.Κούλογλου: Μαρτυρίες για τον εμφύλιο και την ελληνική αριστερά , Εστία 2006): Ο Γούσιας είχε την φοβερή ιδέα για να εντυπωσιάσει τον Ζαχαριάδη και να πάρει την θέση του Μάρκου Βαφειάδη να οδηγήσει στον Γράμμο ένα μεγάλο αριθμό παιδιών:

" Ο Γούσιας πήρε μαζί του και άλλα 400 παιδιά που οι Θεσσαλοί είχαν μαζέψει από χωριά του κάμπου. Συνολικά είχαν μαζευτεί περίπου 1300 παιδιά. Μας συνόδευαν δύο τάγματα πολύ μαχητικά: το τάγμα της Νεολαίας της Ρούμελης και το ιππικό του Μπουκουβάλα. Με τα παιδιά και τη βοήθεια των ταγμάτων, ο Γούσιας σκεφτόταν: "Θα τους σαρώσω , θα ανέβω πάνω στον Γράμμο και με αιχμαλώτους". 

Ήταν η πιο θανατερή πορεία στη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Από τα 1300 παιδιά έφτασαν πάνω στο Γράμμο γύρω στα 300. Σακατεύτηκαν δηλαδή 1000 παιδιά, ο ανθός της νεολαίας της Ρούμελης, Παιδιά που φυσικά δεν ήταν ώριμοι αγωνιστές, οι περισσότεροι ήταν επιστρατευμένοι από τον Γούσια στα χωριά όπου έμπαινε και μάζευε κορίτσια και αγόρια. Τα παιδιά είχαν προστασία αλλά ήταν άοπλα. Θυμάμαι την επική πορεία μέσα από τον κάμπο, όπου αντιμετωπίσαμε άοπλοι με πέτρες τα τάνκς στη δημοσιά Λάρισας- Βόλου. Θυμάμαι το απίστευτο δραματικό πέρασμα της λίμνης Κάρλας όπου πάγωσαν τα παιδιά σαν νούφαρα και έμειναν πάνω στη λίμνη. Όταν φτάσαμε στα Πιέρια πια είμαστε ξεθεωμένοι, ήμαστε σαράντα μέρες νηστικοί, είχαμε μαζί μας μόνο λίγα σπυριά καλαμπόκι. Ο Γούσιας μου έδωσε εντολή να σφάξουμε όλα τα ζώα. Ήταν η πρώτη φορά που τα παιδιά έφαγαν μουλαρίσιο ζωμό και τα περισσότερα έκαναν εμετό. Μονάχα στην κορφή των Πιερίων, σε υψόμετρο περίπου 1.100 κάθε δυο-τρεις βραδιές πεθαινανε 40-50 παιδιά. Κάναμε ένα συνεργείο εμείς οι νεολαίοι και σώσαμε μερικά παιδιά δίνοντας τους ένα κομματάκι ζάχαρη, μια γουλιά κονιάκ που άρπαζα από το παγούρι του Γούσια. Την τεσσαρακοστή ημέρα βγήκαμε αντίκρυ προς τις προσβάσεις του Γράμμου, σέρνοντας μαζί μας και νεκρούς. Ήταν μια φοβερή τραγωδία που την έζησα"(σελ.72,73). 

Άλλη μια τραγική συνέπεια του εμφυλίου ότι οι εξόριστοι στις Ανατολικές χώρες, όπως λέει ο Στέλιος Γιατρουδάκης , ζούσαν το δράμα του πολύχρονου χωρισμού των οικογενειών: " πολλές οικογένειες πολιτικών προσφύγων ήταν διασκορπισμένες σε όλη την Ανατολική Ευρώπη: σε άλλη χώρα ο άντρας , αλλού οι γυναίκες και αλλού τα παιδιά - πέρασαν χρόνια να ενωθούν. Όμως οι σοβιετικές αρχές δεν επέτρεπαν τα ταξιδια ούτε προς τις άλλες λαϊκές δημοκρατίες"(σελ,518).