Αποψη: Οι αναγκαίες ριζικές αναθεωρήσεις

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ*

Ποτέ το τουρκικό πρόβλημα δεν ήταν τόσο σοβαρό όσο σήμερα. Στο άμεσο μέλλον συγκλίνουν τρεις απειλητικοί παράγοντες. Ο πρώτος αφορά τις γεωπολιτικές και γεωστρατηγικές φιλοδοξίες της Τουρκίας. Εχοντας εγκαταλείψει το κεμαλικό δόγμα του status quo, η νεοοθωμανική Τουρκία ανοίγεται σε περιπέτειες εκτός των συνόρων της. Στη Συρία, προσπαθώντας να ελέγξει την κουρδική απειλή, λειτουργεί αμυντικά στην Ανατολική Μεσόγειο, επιθετικά. Με πρόσχημα τη διεκδίκηση ενεργειακών πόρων, επιδιώκει τον έλεγχο στο μεγάλο αυτό θαλάσσιο σταυροδρόμι με την αύξουσα σημασία. Ετσι απειλεί τα ελληνικά ζωτικά συμφέροντα – όχι μόνον τα γεωπολιτικά, αλλά και τον χαρακτήρα της εθνικής μας ταυτότητας.

Ο δεύτερος παράγων σχετίζεται με τις εσωτερικές εντάσεις της Τουρκίας. Η τουρκική κοινωνία, παρά τις εκτεταμένες εθνοκαθάρσεις, παραμένει πολιτισμικά κατακερματισμένη. Ο μετριοπαθής ισλαμισμός δεν κατόρθωσε να πληρώσει το κενό από τη φθορά του κεμαλισμού. Η Τουρκία βιώνει ένα συνεχές άγχος ως προς την εσωτερική της σταθερότητα και συνοχή. Ο εξωτερικός τυχοδιωκτισμός μοιάζει οδός διαφυγής από τις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες εσωτερικές απειλές. Δεν προβλέπεται, επομένως, αναστροφή πορείας, ακόμη και αν αλλάξει η πολιτική ηγεσία. Η επιθετικότητα λειτουργεί ως μέσον για την εθνική επιβίωση.

Το εκρηκτικό αυτό μείγμα εξωτερικού αναθεωρητισμού και εσωτερικής ανασφάλειας εκδηλώνεται σε εποχή διεθνούς αναρχίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν προσφέρουν πλέον εγγύηση για τη σταθερότητα στην περιοχή η Ευρώπη δεν έχει καταφέρει να αναπληρώσει τον ρόλο αυτόν. Η Ελλάδα, επομένως, εκτίθεται στην τουρκική απειλή μόνη.

Η Τουρκία είναι ένας επίφοβος, έμπειρος αντίπαλος, σε συνεχή πολεμική εγρήγορση. Επί δεκαετίες διεξάγει πόλεμο χαμηλής έντασης με τους Κούρδους. Είναι ενεργώς εμπλεγμένη στο ασταθές γεωπολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής, διεκπεραιώνοντας πολεμικές επιχειρήσεις, ακόμη και εκτός του εδάφους της. Είναι απολύτως προσαρμοσμένη στις σημερινές, ριζικά ανανεωμένες συνθήκες αντιπαράθεσης, οι οποίες χαρακτηρίζονται από υβριδικότητα, πολυεπίπεδη κινητοποίηση στρατιωτικών, διπλωματικών και επικοινωνιακών μέσων και υπέρβαση των διοικητικών και άλλων στεγανών.

Στην Ελλάδα, αντιθέτως, τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά ανακλαστικά έχουν αμβλυνθεί μετά μια μακρά περίοδο ασφαλείας. Σε αυτή την αντιπαράθεση δεν μπορεί να αντεπεξέλθει με τη σημερινή της οργάνωση. Η ραγδαία ανάπτυξη της τουρκικής θαλασσινής στρατηγικής, πρόσφατη άκρως επικίνδυνη έκφανση της οποίας είναι η επικείμενη τουρκοποίηση της Λιβύης, δείχνει ότι η Ελλάδα πρέπει επειγόντως να προσαρμόσει και να αναδιατάξει όλες τις σχετικές εσωτερικές δομές, να ανατρέψει κατεστημένα, να ξεπεράσει αδράνειες και εμπόδια. Οι τρέχουσες συνθήκες απαιτούν την κινητοποίηση και των εξωχωρίων ελληνικών δικτύων, Διασπορά και Ναυτιλία, τα οποία το κράτος και, γενικότερα, οι ελλαδικοί παράγοντες έχουν αποξενώσει και αδρανοποιήσει.

Γ. Σ. Πρεβελάκης: Ποιοι είμαστε;

Ο Κ. Γεώργιος – Στυλιανός Πρεβελάκης είναι Τακτικός Καθηγητής Πολιτικής και Πολιτισμικής Γεωγραφίας στη Σορβόννη (Paris I). Παραλλήλως, διδάσκει Γεωγραφία και Γεωπολιτική της Τουρκίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών στο Παρίσι (INALCO). Είναι συνδιευθυντής του επιστημονικού περιοδικού Anatoli (CNRS Editions) και τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας ¨ΕΣΤΙΑ¨.

Γ. Σ. Πρεβελάκης: Ποιοι είμαστε;

Ο Κ. Γεώργιος – Στυλιανός Πρεβελάκης είναι Τακτικός Καθηγητής Πολιτικής και Πολιτισμικής Γεωγραφίας στη Σορβόννη (Paris I). Παραλλήλως, διδάσκει Γεωγραφία και Γεωπολιτική της Τουρκίας στη Σχολή Ανατολικών Γλωσσών στο Παρίσι (INALCO). Είναι συνδιευθυντής του επιστημονικού περιοδικού Anatoli (CNRS Editions) και τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας ¨ΕΣΤΙΑ¨.

Γιώργος Πρεβελάκης – “Μια βόμβα στα θεμέλια του καθεστώτος”

Με αυτόν τον εκφοβιστικό τίτλο στο εξώφυλλο, το 1979 το περιοδικό Επίκαιρα υπονόμευσε την πανθομολογουμένως σοβαρή προσπάθεια του τότε υπουργού Χωροταξίας Στέφανου Μάνου να μεταρρυθμίσει τα πολεοδομικά κακώς κείμενα. Σήμερα, όμως, ο ΕΝΦΙΑ πράγματι δυναμιτίζει τα κοινωνικά θεμέλια. Η εισαγωγή του φόρου αυτού είναι η τελευταία φάση στην γεμάτη πάθος σχέση της νεοελληνικής κοινωνίας με την έγγειο ιδιοκτησία.

Βασικό κίνητρο της ελληνικής επανάστασης ήταν ο έλεγχος της γης. Το ελληνικό κράτος ευνόησε συστηματικά την έγγειο ιδιοκτησία, διανέμοντας μαζικά τις δημόσιες γαίες. Στην έγγειο ιδιοκτησία συμπυκνώνεται η νεο-ελληνική στάση απέναντι στη δύσκολη αγροτική φύση, στην αέναη οικονομική αβεβαιότητα και, προσφάτως, στις ευκαιρίες για εύκολο πλουτισμό.

Η μεταπολεμική ανοικοδόμηση, η αντιπαροχή και τα αυθαίρετα, θεμελίωσε το ελληνικό οικοδομικό θαύμα και σταθεροποίησε την πολιτική κατάσταση μετά τον Εμφύλιο. Η στρατηγική αυτή δεν ανταποκρινόταν στα θέσφατα της οικονομίας και της σύγχρονης πολεοδομίας, όπως τα είχαν διδαχθεί ο νέοι τότε Έλληνες οικονομολόγοι και αρχιτέκτονες. Στις δυτικές μεγαλουπόλεις οι εργατουπόλεις ανοικοδομούνταν σύμφωνα με τις αρχές της Χάρτας των Αθηνών: ευάερα και ευήλια σύγχρονα κτίρια, τριγυρισμένα από εκτεταμένους χώρους πρασίνου. Η Ελλάδα δεν είχε να αντιπαραθέσει παρά παραγκουπόλεις και πολυκατοικίες. Η νεωτεριστική, πεφωτισμένη, κοσμοπολιτική ελίτ των Αθηνών καταδίκαζε τις εγχώριες πολεοδομικές πρακτικές ως δείγματα υπανάπτυξης. Σήμερα, όμως, στα γκετοποιημένα προάστια των γαλλικών μεγαλουπόλεων κυριαρχεί η παρανομία και υποθάλπεται η τρομοκρατία- εν αντιθέσει με τις δικές μας τέως αυθαίρετες, σήμερα εντεταγμένες ανθρώπινες γειτονιές. Η πυκνοκτισμένη Αθήνα, η «κόλαση του μπετόν», ανταποκρίνεται πλήρως στην επιζητούμενη «πυκνή πόλη» η οποία εξοικονομεί ενέργεια και δεν χρειάζεται ιδιωτικό αυτοκίνητο. Η εμπειρία αυτή πρέπει να μας καταστήσει επιφυλακτικούς στις ιδέες εξ Εσπερίας- ιδιαίτερα σε ζωτικά θέματα, όπως η σχέση μας με τη γη και το ακίνητο· δηλαδή, το θεμέλιο της ελληνικής οικογενειακής ζωής και ασφαλείας.

Ουκ επ’άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος

                                                      Γ. Σ. Πρεβελάκης

Στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, μέσα σε ένα κλίμα δυτικής ευφορίας, το άρθρο του Samuel Huntington το 1993 για την "Σύγκρουση των Πολιτισμών", δηλαδή την σύγκρουση των θρησκειών, προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις από το ακαδημαϊκό κατεστημένο στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη. Ακολούθησαν οι πόλεμοι στα Βαλκάνια και, κυρίως, η επίθεση στους διδύμους πύργους· η δυτική αισιοδοξία περιορίστηκε, καθώς εμφανίστηκαν ερωτήματα και αμφιβολίες.

Ο Huntington και η θεωρία του εξακολουθούν να βάλλονται –προς εξορκισμόν ; Μετά είκοσι έτη, ο κόσμος τείνει να διαμορφωθεί κατά τις προβλέψεις του. Από τον Καύκασο ώς τον Νείλο, από τις ερήμους της βόρειας Αφρικής ώς τις κεντρο-ασιατικές στέππες, εξαπλώνεται ένα κύμα θρησκευτικής έξαρσης, το οποίο καθορίζει την πολιτική ατζέντα επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.