Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η "Ανατολή" είναι ήδη μια ρατσιστική και αποικιοκρατική κατηγορία, ένας τόπος της φαντασίας μας»

16 Μαΐου 2025 4059

Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη με αφορμή την πρόσφατη επανακυκλοφορία της μετάφρασής του της περίφημης μελέτης του Έντουαρντ Σαΐντ (Edward Said) «Οριενταλισμός», στη σειρά «Κάλλιστος» των εκδόσεων Σάλτο.

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη

Λίγα είναι τα βιβλία για τα οποία μπορούμε να πούμε ότι συνέστησαν έλα ολόκληρο πεδίο, ένα καινούργιο αντικείμενο μελέτης. Αν και στη σκέψη δεν υπάρχει παρθενογένεση, ο Οριενταλισμός του Έντουαρντ Σαΐντ είναι ένα από τα σπάνια αυτά βιβλία που χωρίζουν την ιστορία της σκέψης σε ένα πριν και ένα μετά, εγκαινιάζοντας έναν ολόκληρο κλάδο σπουδών, τις λεγόμενες «Μετααποικιακές σπουδές». 

Η επανέκδοσή τους στη χώρα μας, από τις εκδόσεις Σάλτο, στη σειρά «Κάλλιστος» (είχαν εκδοθεί από τις εκδόσεις Νεφέλη, το 1996, σε μετάφραση Φώτη Τερζάκη και τότε) θα αποτελούσε ούτως ή άλλως εκδοτικό γεγονός, μια και τέτοια βιβλία δεν πρέπει να λείπουν από την αγορά. Στη συγκεκριμένη συγκυρία, δε, όπου ο δυτικός άνθρωπος αντιμετωπίζει ξανά με κυνισμό (που βαφτίζει πραγματισμό) τους πολιτισμικά διαφορετικούς από εκείνον, το βιβλίο τούτο πρέπει να διαβαστεί και να συζητηθεί ξανά, ειδικά από τους νεότερους. Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη, μεταφραστή του βιβλίου, αλλά και διανοούμενο με καίρια πολιτική σκέψη.

O Οριενταλισμός του αμερικανοπαλαιστίνιου διανοητή Έντουαρντ Σαΐντ έχει εγγραφεί ως ένα από τα πιο επιδραστικά έργα του τέλους τού εικοστού αιώνα (κυκλοφόρησε το 1978), αλλάζοντας τον τρόπο που βλέπουμε την αποικιοκρατία. Θα θέλατε να μας πείτε, καταρχάς, δυο λόγια για την ιστορία της πρόσληψής του;

Δικαιωματισμός, η γεροντική αρρώστια των κοινωνικών κινημάτων- Φώτης Τερζάκης

Πολύς λόγος γίνεται σήμερα για την αποτυχία και καταβύθιση της Αριστεράς, και η βαθιά συνειδητοποίηση του γεγονότος μοιάζει να συντρίβει πολλές συνειδήσεις. Στην πραγματικότητα, για ένα εγρήγορο κομμάτι τού κινηματικού κόσμου η συνειδητοποίηση αυτή είχε γίνει πολύ νωρίτερα, ήδη στη δεκαετία του ’60. Το τραγικό γεγονός τού οποίου γινόμαστε μάρτυρες σήμερα είναι μάλλον η αποτυχία εκείνου που τότε, στη δεκαετία του’60 και του ’70, φάνηκε για μία στιγμή ότι έπαιρνε τη σκυτάλη της κοινωνικής αμφισβήτησης και του οραματισμού μιας αληθινά νέας κοινωνίας από τα χέρια μιας ήδη συνθηκολογημένης Αριστεράς: των λεγόμενων νέων κοινωνικών κινημάτων (γυναικείο, ομοφυλόφιλο, αντιψυχιατρικό, αντιρατσιστικό, οικολογικό, κ.ά.) που βρέθηκαν προς στιγμήν στην πρώτη γραμμή των αντικαπιταλιστικών αγώνων στον μητροπολιτικό κόσμο.

Η καινοτομία αυτών των κινημάτων, σε σύγκριση με το παλαιότερο εργατικό, ήταν ότι γέννησαν μια πολύ πιο καθολική ιδέα της κοινωνικής αλλαγής συνδέοντας για πρώτη φορά τις μείζονες όψεις τής πολιτικής (ζητήματα πολιτειακής διαχείρισης και γεωπολιτικών επιλογών) με τις ελάσσονες (ζητήματα διαπροσωπικών σχέσεων και άτυπων μορφών εξουσίας σε μικρές συλλογικότητες). Στα τέλη τής δεκαετίας του ’70, καθώς το μοντέλο του καπιταλισμού άλλαζε άρδην οδηγώντας στην άβυσσο όλες τις επαναστατικές επιδιώξεις τής προηγούμενης δεκαετίας (και όχι μόνο στις μητροπόλεις αλλά επίσης στον υπόλοιπο, μόλις αποαποικιοποιημένο κόσμο), τα κινήματα αυτά ήταν σε ραγδαία υποχώρηση· στα τέλη τής δεκαετίας του ’80 ήταν αληθινά κουφάρια και μόνο ένα είδος φιλολογίας έμενε πίσω τους, αφομοιούμενη όλο και περισσότερο από τα πανεπιστημιακά γκέτο. Εκτός της ακαδημίας, η γλώσσα αυτή κατακάθιζε σε ένα είδος αντεστραμμένου πουριτανισμού τον οποίον αποκαλούμε, σχεδόν ευφημιστικά, πολιτική ορθότητα· και η έμπρακτη πολιτική του μετάφραση ήταν ένα είδος δικαιωματισμού που είχε ως βασικό μέλημα να εξασφαλίσει αναγνώριση και να κατοχυρώσει δικαιώματα εντός τής υπάρχουσας κοινωνίας, λίγο-πολύ στη μορφή μιας διευρυμένης επιτρεπτικότητας.