από

 Χάρης Ναξάκης

 -

Όταν τελειώσει ο αχός των βιασμών και των σεξουαλικών παρενοχλήσεων και έχει πάρει τον δρόμο της η δικαστική διερεύνηση των σεξουαλικών εγκλημάτων, θα πρέπει να τεθεί το πραγματικό ερώτημα. Ποιό είναι το πολιτισμικό και ανθρωπολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο εδράζεται η απόλαυση του κακού, ο ερωτισμός του σκότους; Λίγοι στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι μετά τον Μάη του ’68, όπως αναφέρει ο Μ. Ονφρέ στο βιβλίο του για τον ντε Σαντ, ένας τεράστιος αριθμός διανοουμένων της φιλελεύθερης δεξιάς και της αριστεράς υπέγραψαν ένα κείμενο για την νομιμοποίηση της παιδεραστίας, “θεωρώντας ότι το τέλος μιας ενοχοποιημένης σεξουαλικότητας νομιμοποιούσε μια σεξουαλικότητα χωρίς ηθική, όπως εκείνη που ο ενήλικας επιβάλλει στο παιδί που δεν έχει την δυνατότητα να συναινέσει”. Όπως σωστά επισημαίνει ο Ονφρέ τα ιουδαιοχριστιανικά άμφια, η θεώρηση του σώματος ως αμαρτωλή ύπαρξη, ορθώς κατέρρευσαν με τον Μάη του ΄68, αλλά μετά την απόρριψη του χριστιανικού ευνουχισμού δεν είχαμε μια αυθεντικά διυποκειμενική ελεύθερη σεξουαλικότητα, αλλά μια μηδενιστική χρήση της σάρκας, μια εγωιστική απόλαυση του άλλου. Αλλά και ο Έρικ Φρομ στην “Ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας” είχε επισημάνει ότι η αριστερά μετά τον Μάη του ’68, με προεξάρχοντα τον Μαρκούζε θεωρούσε ότι ο πολιτισμός είχε οικοδομηθεί πάνω στην καταστολή της λίμπιντο και αυτή πρέπει να αποδεσμευτεί ακόμα κι αν είναι σαδική και μαζοχιστική. Όλες οι επιθυμίες είναι αποδεκτές, η απόλαυση δεν έχει όρια, το μόνο όριό της είναι να προσφέρει στο εγωκεντρικό υποκείμενο απόλαυση. Κι όμως, αιώνες πριν ο Ηράκλειτος είχε επισημάνει “ανθρώποις γίνεται οκόσα θέλουσιν, ουκ άμεινον”, σε ελεύθερη μετάφραση, αν αφήσεις τους ανθρώπους να εκπληρώνουν ότι επιθυμούν αυτό θα είναι πάντα σε βάρος κάποιου άλλου. Θα πρόσθετα εγώ ότι το περίσιο χαλάει το ίσιο, διότι η έλλειψη ορίων, η συρρίκνωση του ατόμου σε νάρκισσο, οδηγεί αναπόφευκτα στην ενόρμηση του θανάτου.

ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΔΥΣΗ

ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ ΟΥΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΔΥΣΗ

Του Χάρη Ναξάκη*

      Στις διαπραγματεύσεις το 416 π. Χ. μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων (Θουκυδίδης) οι Αθηναίοι διαπραγματευτές Κλεομήδης και Τεισίας διαμηνύουν: Δεν χρειάζεται να φτάσετε στα έσχατα… διότι δεν αγωνίζεστε περί αρετής εναντίον ίσων αντιπάλων, οπότε θα ήταν ντροπή να υποχωρήσετε, αλλά αγωνίζεστε για την σωτηρία σας. Επομένως δεν πρέπει να αντισταθείτε σε πολύ ανώτερους σας… Θέλουμε και χωρίς κόπο να σας εξουσιάζουμε και για το συμφέρον και των δύο να σωθείτε… έχετε την δυνατότητα να υποταχθείτε πριν πάθετε πιο μεγάλες συμφορές και εμείς επίσης αν δεν σας καταστρέψουμε θα έχουμε κέρδος… οι άνθρωποι πρέπει να υπακούουν στον νόμο της φύσης σύμφωνα με τον οποίο εξουσιάζει ο ισχυρότερος.

     Η καταστροφή που επακολούθησε, της Μήλου από τους Αθηναίους, δείχνει το βαθμό μηδενισμού στον οποίο είχε φτάσει η δίψα των Αθηναίων για απόκτηση ισχύος και επιβεβαιώνει για άλλη μια φορά ότι οι δαίμονες της βούλησης για την απόκτηση εξουσίας και κυριαρχίας έχουν εγκαθιδρύσει για τα καλά το βασίλειό τους εντός της ανθρώπινης κατάστασης. Όπως όμως συμβαίνει, όχι πάντα, η αλαζονική υπερεκτίμηση της δύναμης (ύβρις) οδηγεί στην νέμεση (τιμωρία). Η Αθηναϊκή ηγεμονία καταστράφηκε μετά την αποτυχημένη σικελική εκστρατεία.

     Μετά την ήττα των ολιγαρχικών

των ολιγαρχικών το 403 π. Χ. στην αρχαία Αθήνα, οι νικητές δημοκρατικοί αποφάσισαν “των δε παρεληλυθότων μηδενί προς μηδένα μνησικακείν”, να μην διατηρήσουν δηλαδή την μνήμη των περασμένων γεγονότων με μνησικακία, με δικαστικές διώξεις για τα εγκλήματα που έγιναν κατά την διάρκεια του εμφυλίου. Πρόκειται για μια ουμανιστική απόφαση που θεσμοθετεί για πρώτη φορά την αμνηστία, και δείχνει ότι εντός της ανθρώπινης υπόστασης κατοικούν οι δυνάμεις της ύβρεως, της διχόνοιας, αλλά και της ενότητας.

Σασμός: Το δικαστήριο της κοινότητας

από

 Χάρης Ναξάκης

 -

24 Ιανουαρίου 2022

1

501

Οι ερινύες, Αληκτώ (της οργής), Μέγαιρα (του μίσους), Τισιφόνη (της εκδίκησης) ήταν χθόνιες θεές με αποκρουστικά χαρακτηριστικά, που κατοικούσαν στον Άδη και η αποστολή τους ήταν η τιμωρία όσων είχαν διαπράξει ηθικά εγκλήματα ή εγκλήματα κατά της φυσικής τάξης και αρμονίας του κόσμου. Συχνά οι θνητοί τις επικαλούνταν όταν ήθελαν να καταραστούν έναν εχθρό τους για να τον τιμωρήσουν είτε με φρικιαστικό θάνατο είτε οδηγώντας τον στην τρέλα με τις κραυγές τους. Ο βίος όμως και η πολιτεία των ερινύων τελείωσε όταν καταδίωξαν τον Ορέστη που είχε σκοτώσει την μητέρα του Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της για να τους εκδικηθεί για την δολοφονία του πατέρα του. Ο Ορέστης σώζεται από τον θεό Απόλλωνα που τον απάλλαξε από το μίασμα του φόνου και στη συνέχεια από την απόφαση της θεάς Αθηνάς να διεξαχθεί δίκη, με θνητούς δικαστές, σε δικαστήριο, στον Άρειο Πάγο και στο οποίο αθωώνεται. Έκτοτε οι ερινύες γίνονται ευμενίδες, θεές της ευλογίας ή καλύτερα οι άνθρωποι-δικαστές γίνονται κατά μια έννοια ερινύες. Ο μύθος περιγράφει μια από τις κορυφαίες ιδρυτικές πράξεις της Αθηναϊκής δημοκρατίας, την θεσμοθέτηση της δίκης, την κατάργηση της αυτοδικίας. Η γέννηση της δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα είναι σύμφυτη με την γέννηση του νόμου, των υποχρεώσεων και των απαγορεύσεων, που θεσμίζονται από τους πολίτες εντός του δήμου, διότι υπήρχε η βαθιά πεποίθηση ότι από την συγκρότηση του σύμπαντος, αλλά και του ανθρωπογενούς κόσμου, συνυπάρχουν οι δυνάμεις της διχόνοιας αλλά και της συμφιλίωσης, της ενότητας. Ποιος θα ρυθμίσει αυτές τις δυνάμεις  που είναι ιδρυτικές της ύπαρξης, ο θεόσταλτος νόμος ή η φύση; Ποιος θα αποτρέψει τον εμφύλιο στον οίκο ή στην πόλη; Η αυτοθεσμισμένη κοινωνία, που εντός του δημόσιου χώρου, στην Εκκλησία του Δήμου, θεσμοθετεί δικαιώματα, υποχρεώσεις και απαγορεύσεις, που περιορίζουν την αυτοδικία και καθιερώνουν την αμνηστία για όσα κακά έγιναν στο παρελθόν. Ο νόμος ως ανθρώπινο κατασκεύασμα, σχετικό και μεταβλητό, θα ρυθμίζει τα ανθρώπινα.

Οι 4 Μάσκες

(μια άλλη κριτική ανάγνωση, στην εποχή του κορονοϊού, του βιβλίου του R. Trivers “Η μωρία των ανοήτων”, Εκδόσεις Κάτοπτρο)

από

 Χάρης Ναξάκης

 -

18 Μαΐου 2020

1

Στις 16 Ιουλίου του 1918, ρακένδυτος και με μόνη συντροφιά μια ταμπακιέρα με καπνό, ο παππούς μου ο Αντωνάκης, μικροκαμωμένος, εξ ου και το υποκοριστικό, αλλά γενναίος, επιστρέφει με μια ολιγοήμερη άδεια στο Κολυμπάρι Χανίων. Η ισπανική γρίπη είχε ήδη γίνει πανδημική. Ήταν έξι χρόνια φαντάρος, Πρώτος και Δεύτερος Βαλακανικός πόλεμος, Πρώτος Παγκόσμιος, σίγουρα όχι από επιλογή. Από “συνήθεια” συνέχισε να είναι φαντάρος μέχρι την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Ο θάνατος όμως τον καλωσόρισε στην πόρτα του σπιτιού του. Η 19χρονη γυναίκα του, όμορφη σαν τα κρύα τα νερά, είχε μόλις βάλει το κλειδί στην πόρτα του σπιτιού τους, δεν πρόλαβε να ανοίξει, σωριάστηκε στην είσοδο, πέθανε από την ισπανική γρίπη. Ο παππούς ξαναπαντρέυτηκε, ο όλεθρος του ιού, ο θάνατος της πρώτης γυναίκας του, γέννησε τη ζωή, τον πατέρα μου, τον αδερφό μου κι εμένα.

Ο προσωκρατικός φιλόσοφος Ηράκλειτος είχε συλλάβει αυτό το τραγικό παιγνίδι της μοίρας (της ύπαρξης), που η νεωτερική φιλοσοφία απωθεί από τη σκέψη της αναζητώντας επίγειους και ουράνιους παραδείσους, αναφέροντας: “το ίδιο πράγμα υπάρχει σ’ εμάς, το ζωντανό και το πεθαμένο, το νέο και το γερασμένο, γιατί αυτά μεταβάλλονται σ’ εκείνα κι εκείνα σε αυτά”. Ο κόσμος είναι ευτυχώς ατελής, διότι αν ήταν τέλειος δεν θα μπορούσε να εξελιχθεί και “ζωογόνο” στοιχείο της ατέλειας είναι οι ιοί και τα μικρόβια, δηλαδή ο θάνατος, που γεννάει νέα ζωή. Χωρίς την θνητότητα, τον θρήνο μιας απώλειας και την γεννητικότητα, το κλάμα ενός μωρού, δεν υπάρχει ανθρώπινος βίος.  Η δυτική σκέψη στις διάφορες εκφάνσεις της αρνείται το πεπερασμένο της ύπαρξης και για να αντιμετωπίσει αυτή την αδυσώπητη αλήθεια φοράει μάσκες. Ο στόχος είναι η απώθηση της επίγνωσης της τραγικής περατότητας της ύπαρξης, της συνείδησης της θνητής μας κατάστασης, της κατανόησης όπως αναφέρει ο Φ.Νταμπούρ (Μακάριοι οι θνητοί, Εκδόσεις μάγμα), ότι ανήκουμε στο ανθρώπινο είδος επειδή είμαστε θνητοί, γεγονός που μετατρέπει την περατότητά μας σε μια έκρηξη ζωής, δημιουργικότητας και οδύνης. Η μάσκα λειτουργεί ως μηχανισμός εξαπάτησης και αυτοεξαπάτησης διότι όπως θαυμάσια αναλύει ο R. Trivers στο βιβλίο του “ Η μωρία των ανοήτων”, εξαπατούμε τον εαυτό μας προκειμένου να μπορέσουμε αποτελεσματικότερα να εξαπατήσουμε τους άλλους. Ο μηχανισμός δε αυτός είναι μια υπερμάσκα, σύμφυτη με τον homo sapiens.

Τουριστική Αποανάπτυξη

από

 Χάρης Ναξάκης

 

Υπερτουρισμός: Οι αρνητικές επιπτώσεις της μετατροπής του παραγωγικού ιστού ενός τόπου, που αποτελεί προορισμό, σε τουριστική μονοκαλλιέργεια με συνέπεια την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας ενός συστήματος να δεχθεί άλλους τουρίστες και με αποτέλεσμα την καταστροφή του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της περιοχής. Αλήθεια, τι επιπτώσεις θα υπάρχουν στη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη γη όταν μέχρι το 2030 οι τουρίστες φθάσουν στα 1,8 δισεκατομμύρια;
Σαντορίνη 2017 : 5,5 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις, αύξηση 66% σε σχέση με το 2012, που αντιστοιχούν σε 107,8 τουρίστες ανά 100 κατοίκους και 220,6 τουρίστες ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, με αποτέλεσμα την έλλειψη νερού, την κυκλοφοριακή συμφόρηση, την ηχορύπανση, την έλλειψη ενέργειας κ.λ.π.
Ρέθυμνο: Οι άστεγοι του Airbnd. Οι διαδικτυακές υπηρεσίες βραχυχρόνιας μίσθωσης (Airbnd, κ.λ.π.), οι οποίες συνδέουν δυνητικούς φιλοξενούμενους με ιδιοκτήτες που προσφέρουν βραχυχρόνια διαμονή είναι σήμερα ένας από τους βασικούς μηχανισμούς που τροφοδοτούν το φαινόμενο του υπερτουρισμού. Στο Ρέθυμνο για παράδειγμα οι φοιτητές, οι καθηγητές και οι υπάλληλοι βρίσκονται σε απόγνωση. Για ένα τριάρι το ενοίκιο είναι 700 ευρώ, 400 ευρώ για μία γκαρσονιέρα, με ένα ή μισό χρόνο προκαταβολή του ενοικίου. Άμστερνταμ, Βενετία, Ντουμπρόβνικ, Βαρκελώνη, Μάτσου Πίτσου, Νέα Υόρκη, Ρώμη, Πράγα, Κούβα κ.λ.π., αυτός είναι ένας ενδεικτικός κατάλογος περιοχών που είναι στα όρια της καταστροφής από τον υπερτουρισμό.
“Τουρίστες δεν είστε ευπρόσδεκτοι”, είναι το σύνθημα που όλο και πιο συχνά αναγράφεται στους τοίχους της Βαρκελώνης που στενάζει από τον υπερτουρισμό. 30 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις το 2017, σε μία πόλη με πληθυσμό 1.625.000 κατοίκους. Στη Βενετία, το κέντρο της πόλης με 55.000 κατοίκους, το επισκέπτονται κάθε χρόνο 10 εκατομμύρια τουρίστες, με άμεσο αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους ζωής, την επέλαση του Airbnd, την τεράστια αύξηση των ενοικίων και τελικά την εγκατάλειψη της πόλης από τους μόνιμους κατοίκους και την μετατροπή της σε αποικία τουριστών.
Οι συνέπειες του υπερτουρισμού, περιβαλλοντική υποβάθμιση, κατάρρευση των βασικών υποδομών, πληθωρισμός (εκτόξευση των τιμών σε βασικά αγαθά και στις τιμές των ακινήτων), εμπορευματοποίηση της πολιτισμικής ταυτότητας των κατοίκων, απώλεια των κοινών αγαθών, καθιέρωση μισθών γαλέρας για τους εποχιακά εργαζόμενους στην τουριστική βιομηχανία, έχουν ήδη αρχίσει να δημιουργούν ρήγματα στην “λαμπρή” εικόνα του τουρισμού, που φιλοτεχνεί το λόμπι των τουριστικών επιχειρήσεων και οι κρατικές πολιτικές. Σε πολλές πόλεις έχουν ήδη αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους κινήματα πολιτών που διεκδικούν την επανάκτηση της πόλης τους. Ένα από τα πρώτα αιτήματα είναι η θέσπιση ανώτατων επιτρεπτών ορίων τουριστικών επισκέψεων ανά ημέρα ή ορίων στα σπίτια που διατίθενται μέσω της βραχυχρόνιας μίσθωσης, Airbnb κ.λ.π..

Η εξουσία των διανοουμένων

ή Γιατί η εκμετάλλευση, η εξουσία και η ιεραρχία δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της κατοχής μέσω παραγωγής

από

 Χάρης Ναξάκης

 

Υπάρχουν δύο ορθολογικοί δρόμοι, και οι δύο λάθος, για να αναλύσεις τους λόγους αποτυχίας της πρώτης πληβειακής επανάστασης, της οκτωβριανής. Παραμένει βέβαια ανοιχτό το ερώτημα του Κοροβέση. Μήπως η αυθεντική επανάσταση έγινε τον Φλεβάρη και ο Οκτώβρης ήταν οι απαρχές μιας αντεπανάστασης;

α) Ο πρώτος δρόμος που ακολούθησα και εγώ στα νιάτα μου, αλλά γρήγορα τον εγκατέλειψα, είναι ότι για όλα φταίει η σταλινική γραφειοκρατία, η σταλινική αντεπανάσταση, η προσωπολατρία, κλπ. Οι τροτσκιστές κυρίως και δευτερευόντως οι Μαοϊκοί, υπέδειξαν αυτόν τον δρόμο. Η βίαιη βέβαια κολεκτιβοποίηση του 1929-1932 επί Στάλιν ήταν η πολιτική του Τρότσκι που υλοποίησε ο Στάλιν, και αποτέλεσε την μεγαλύτερη καταστροφή των κοινών αγαθών, που έγινε στην ιστορία της ανθρωπότητας στο όνομα των κοινών και της κοινοκτημοσύνης. Η τεκμηρίωση του σταλινικού ολοκληρωτισμού είναι εύκολη και απλοϊκή, αρκούν για αυτό τα στοιχεία που παραθέτει ο Κ. Παπαϊωάννου στο βιβλίο του η «Γέννηση του Ολοκληρωτισμού». Από τους 82 ηγέτες που πέρασαν από την κεντρική επιτροπή και τη γραμματεία από το 1917 έως το 1922, οι 14 καταδικάστηκαν σε θάνατο ή σε μακροχρόνια φυλάκιση, 3 αυτοκτόνησαν, 3 δολοφονήθηκαν και 41 εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη την περίοδο των εκκαθαρίσεων του 1935-1938. Όσον αφορά τα μεσαία στελέχη, το 70% των μελών της κεντρικής επιτροπής, το 60% των αντιπροσώπων του κόμματος στο 17ο συνέδριο, εξαφανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Βέβαια υπήρχαν και αυτοί που σώπασαν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως ο Σαρτρ, ο Μαξίμ Γκόρκι, ο Ελιάρ και ο δικός μας ο Ρίτσος. Θαυμάστε ένα υψηλό επιπέδου ποίημα του.

‘’Όχι δεν είναι αλήθεια / ο Ιωσήφ Στάλιν δεν πέθανε

Σώπα γιαγιά και σκούπισε με το τσεμπέρι σου τα μάτια σου

Όταν σβήνει η φωτιά σου

Κάτω από το τσουκάλι σου είναι ο Στάλιν

Που σκύβει και φυσάει τη φωτιά σου να ανάψει’’

Θα μπορούσε κάποιος τους παραπάνω, αλλά και πολλούς άλλους, να τους απαλλάξει λέγοντας ότι έπεσαν θύματα της «ετερογονίας των σκοπών». Η Αρχαιοελληνική σκέψη όρισε ως ετερογονία των σκοπών την κατάσταση εκείνη όπου τα αποτελέσματα που παράγουν οι πράξεις ενός ατόμου είναι αντίθετα από τις αρχικές επιθυμίες και επιδιώξεις του. Είναι δυνατόν η πρόθεσή σου να είναι να δημιουργήσεις ένα κόσμο δίκαιο και τελικά να πράττεις ανήθικα και άδικα;

Να θέλεις να απαλλάξεις την κοινωνία από τυράννους και να γίνεις ο ίδιος τύραννος; Η ιστορία βρίθει από παραδείγματα στα οποία η πράξη δεν υλοποιεί την πρόθεση ή διαφορετικά που η πρόθεση αποτυγχάνει στην πράξη. Πόσα εκατομμύρια άνθρωποι δεν πίστεψαν στο απελευθερωτικό μήνυμα του σταλινισμού και του κομμουνισμού και στην συνέχεια ματαιώθηκαν οι προσδοκίες τους ή εξευτελίστηκαν δικαιολογώντας τις σταλινικές δίκες και τα προνόμια της νομενκλατούρας; Πόσες φορές στην ανθρώπινη ιστορία η ηθική πρόθεση εκατομμυρίων αγωνιστών ήταν η πάλη για την χειραφέτηση της ανθρωπότητας, αλλά στην πράξη εργάστηκαν για την υποδούλωσή της; Πόσες φορές δεν έχει συμβεί στα ανθρώπινα να φθείρονται υψηλοί σκοποί και ιδανικά από ευτελή και ιδιοτελή μέσα, που τίθενται στην υπηρεσία τους; Η χρήση μη έντιμων μέσων σχεδόν πάντα διαφθείρει τον ηθικό σκοπό. Η ρήση «ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις» μας δείχνει ότι οι ηθικές προθέσεις δεν αρκούν, διότι οι πράξεις ενός ηθικά σκεπτόμενου όντος μπορεί να είναι ανήθικες. Στο δίπολο σκοποί-μέσα πολύ συχνά τα μέσα εργάζονται για την υποδούλωση του σκοπού. Το ερώτημα βέβαια είναι, στην περίπτωση της Οκτωβριανής επανάστασης, τα μέσα ήταν ανήθικα ή και οι σκοποί προβληματικοί;

Ο ΦΕΤΙΧΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ

Του Χάρη Ναξάκη*

«Η θεμελιώδης ώθηση που θέτει και διατηρεί την καπιταλιστική μηχανή σε κίνηση είναι οι ανάγκες για νέα καταναλωτικά αγαθά… αυτή η συνεχής ανάγκη για το νέο, διαρκώς διεγείρει, καταστρέφει την παλιά δομή. Ο καπιταλισμός είναι η αιώνια θύελλα τής δημιουργικής καταστροφής»

Με την παραπάνω οξυδερκή διαπίστωση ο διάσημος Αυστριακός οικονομολόγος Γιόζεφ Σουμπέτερ (1883-1950) στο βιβλίο του «Καπιταλισμός, Σοσιαλισμός και Δημοκρατία», προέβλεψε ότι η καταναλωτική καινοτομία είναι η ατμομηχανή της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Από το ιδεώδες του Διαφωτισμού, στον θρίαμβο του απόλυτου Καπιταλισμού

Χάρης Ναξάκης*

Ο Ζαν Κλωντ Μισεά στο βιβλίο του τα «μυστήρια της Αριστεράς», Εναλλακτικές εκδόσεις 2014,διερευνά τους λόγους μετάλλαξης της αριστεράς σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό φιλελευθερισμό ως αποτέλεσμα εκτός των άλλων της θρησκευτικής της πίστης στην πρόοδο, η οποία είναι κληρονομιά του διαφωτιστικού προτάγματος. Επειδή στον πυρήνα του διαφωτιστικού μηνύματος βρίσκεται η κουλτούρα του εγωισμού, το αυτοαναφορικό άτομο, αναρωτιέται ο Μισεά μήπως πρέπει να στοχαστούμε με τον διαφωτισμό εναντίον του διαφωτισμού.

Οι ρίζες του φιλελευθερισμού, του φιλελεύθερου ατομικισμού είναι ο διαφωτισμός, η φιλοσοφία των φώτων, η διαμέσου δηλαδή του ορθού λόγου επιδίωξη της ελευθερίας του ατόμου και του καλώς εννοούμενου προσωπικού του συμφέροντος. Το άτομο θεωρείται πρωταρχικό, αυτάρκες, αυτοαναφορικό. Ο φιλελευθερισμός θα μπορούσε να διακριθεί σε οικονομικό φιλελευθερισμό και σε πολιτικό και πολιτισμικό φιλελευθερισμό, σε φιλελεύθερη αγορά και σε ατομικά δικαιώματα. Παρότι πολλοί θεωρούν ότι ο οικονομικός φιλελευθερισμός και ο πολιτικός φιλελευθερισμός δεν ταυτίζονται, θεωρώ ότι έχουν κοινή μήτρα, το αυτοαναφορικό και εγωιστικό άτομο που δεν ανήκει σε ένα κοινωνικό σύνολο αλλά στον εαυτό του. Η μοναδική μορφή κοινωνικοποίησης για έναν φιλελεύθερο είτε είναι δεξιός φιλελεύθερος είτε αριστερός φιλελεύθερος (σοσιαλιστής ή σοσιαλδημοκράτης) είναι η αγορά που μεγιστοποιεί το ατομικό συμφέρον-οικονομικός φιλελευθερισμός.

Με τον Μαρξ ή πέρα από τον Μαρξ;

Χάρης Ναξάκης

Ο Terry Eagleton, ένας πνευματώδης στοχαστής, μέσω δέκα ερωτοαπαντήσεων, που αφορούν τις κριτικές που έχουν διαχρονικά ασκηθεί στη σκέψη του Μαρξ, επιχειρεί να δείξει ότι ο μαρξισμός όχι μόνο δεν είναι νεκρός αλλά συνεχίζει να αποτελεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για να οραματιστούμε ένα ανθρωπινότερο μέλλον. Το συμπέρασμά του είναι ότι όλοι όσοι επιδιώκουμε ένα δικαιότερο κόσμο αναπόφευκτα είμαστε μαρξιστές. Για τον Eagleton τα γνωστικά θεμέλια της μαρξιστικής θεωρίας, όχι των επιγόνων της, των μαρξιστών, είναι απολύτως επαρκή και δεν υπάρχει καμία ανάγκη να επανιδρύσουμε τον μαρξισμό ή να αναζητήσουμε μετα-μαρξιστικές απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Πρόκειται για την γνωστή αντίληψη που θεωρεί ότι οι επίγονοι και τα εγχειρήματα εφαρμογής της θεωρίας στην πράξη στρέβλωσαν τη μαρξιστική θεωρία. Ποτέ δεν πίστεψα, ακόμα και στην μαρξιστική μου νεότητα, το δογματικό αυτό επιχείρημα.

Ο Μαρξ είναι ένας ριζοσπάστης διανοητής του διαφωτιστικού τόξου, που μας πρόσφερε μια ριζική κοινωνιολογική κριτική της νεωτερικότητας, του βιομηχανικού καπιταλισμού, τα γνωστικά θεμέλια της οποίας δεν επαρκούν για να ερμηνεύσουν τη νέα φάση της νεωτερικότητας. Ο Μαρξ είναι ένας κλασικός, που η σκέψη του είναι γόνιμη και αναγκαία, αλλά δεν μας είναι περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμη απ’ ότι μας είναι η σκέψη του Αριστοτέλη, του Επίκουρου και του Ηράκλειτου, του Σπινόζα, του Χέγκελ, του Ρουσσώ και του Φρόυντ, της Άρεντ, του Καστοριάδη και του Παπαϊωάννου. Ο Μαρξ ως κλασικός είναι ξεπερασμένος αξεπέραστος.

Θα καταπιαστώ ακροθιγώς, σ’ αυτή τη σύντομη βιβλιοκριτική, με έναν από τους διαφωτιστικούς μύθους που γοήτευσαν τον Μαρξ και ατυχώς υπερασπίζει ο Eagleton. Ο Μαρξ, σε αντιπαράθεση με τον μονοδιάστατο άνθρωπο του φιλελευθερισμού, τον ορθολογικό ατομιστή, που ασκεί ελεύθερα με ρυθμιστή την αγορά την εγωιστική του φύση, θεμελίωσε επίσης ένα ανθρωπολογικά μονοδιάστατο ον, τον homo faber (άνθρωπος κατασκευαστής). Πρόκειται για μια μονοφυσιτική αντίληψη για την ανθρώπινη ταυτότητα, στο βαθμό που της αναγνωρίζει ως κύρια την ιδιότητα του κατασκευαστή (παραγωγού) των μέσων της ύπαρξης της. Η ανθρώπινη ουσία ταυτίζεται με την παραγωγική δύναμη του ανθρώπου, με την εργασία και τον αγώνα ενάντια στη φύση, με την οντολογία των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνικής.

Χ. Ναξάκης: Η σπηλιά του facebook

Xάρης Ναξάκης

      Σε μια από τις διασημότερες αλληγορίες από καταβολής κόσμου, της σπηλιάς του Πλάτωνα, οι άνθρωποι ζουν φυλακισμένοι και αλυσοδεμένοι σε μια σπηλιά και το μόνο που βλέπουν είναι οι σκιές των αντικειμένων, που από το φως μιας φωτιάς που σιγοκαίει πίσω τους προβάλλονται στον τοίχο της σπηλιάς. Οι σκιές είναι ο πραγματικός κόσμος των δεσμωτών. Σε όλη τη ζωή τους βλέπουν τις σκιές των πραγμάτων, ο πραγματικός κόσμος γι’ αυτούς είναι εικονικός, μια αναπαράσταση της πραγματικότητας. Αν κάποιοι δεσμώτες απελευθερωθούν από τις ψευδαισθήσεις τους, σπάσουν τα εικονικά δεσμά τους και εξέλθουν από τη σπηλιά, θα γνωρίσουν τον πραγματικό κόσμο και όχι τα αντίγραφά του. Η πιο σύγχρονη παραλλαγή της σπηλιάς του Πλάτωνα είναι το facebook και τα άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι δεσμώτες του facebook είναι καθηλωμένοι κατά μόνας σε μια σκοτεινή τρύπα, την οθόνη του υπολογιστή στην οποία ζουν οι φίλοι και οι συγγενείς τους, με το περίεργο όνομα likes. Μήπως όμως η σπηλιά του facebook είναι πιο σκοτεινή και αδυσώπητη από τη σπηλιά του Πλάτωνα;

Η εξουσία των διανοουμένων

Του Χάρη Ναξάκη*

Υπάρχουν 2 (;) δρόμοι για να αναλύσεις τους λόγους αποτυχίας της πρώτης (;) πληβειακής επανάστασης, της Οκτωβριανής. Ο πρώτος, που ακολούθησα κι εγώ στα νιάτα μου, αλλά γρήγορα τον εγκατέλειψα, είναι ότι για όλα φταίει η σταλινική γραφειοκρατία, η σταλινική αντεπανάσταση, η προσωπολατρία, κλπ. Ο δρόμος αυτός είναι εύκολος και απλοϊκός. Για να τεκμηριώσει κάποιος τον σταλινικό ολοκληρωτισμό αρκούν τα στοιχεία που παραθέτει ο Κ. Παπαϊωάννου στη Γένεση του Ολοκληρωτισμού: από τους 82 ηγέτες που πέρασαν από την Κεντρική Επιτροπή και τη Γραμματεία από το 1917 έως το 1929, οι 14 καταδικάστηκαν σε θάνατο ή σε μακροχρόνια φυλάκιση, 3 αυτοκτόνησαν, 3 δολοφονήθηκαν και 41 εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν ίχνη την περίοδο των εκκαθαρίσεων (1935-38). Όσον αφορά τα μεσαία στελέχη, το 70% των μελών της Κεντρικής Επιτροπής, το 60% των αντιπροσώπων του κόμματος στο 17ο συνέδριο, εξαφανίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο δεύτερος δρόμος ερμηνείας της αποτυχίας της Οκτωβριανής Επανάστασης, που και αυτόν ακολούθησα στα νιάτα μου, αλλά επίσης εγκατέλειψα, είναι η άποψη ότι πριν τη σταλινική αντεπανάσταση και μέχρι το θάνατο του Λένιν είχαμε ένα αυθεντικό σοσιαλιστικό καθεστώς ή η αντίληψη ότι και ο λενινισμός ήταν μια μορφή ιακωβίνικης αυταρχικής εξουσίας, αλλά η θεωρία, ο Μαρξ είχε δίκιο. Φταίνε οι μαρξιστές, οι επίγονοι, η εφαρμογή της θεωρίας, όχι ο Μαρξ. Είναι όμως γνωστό ότι ο Λένιν υποστήριζε την εξουσιαστική αντίληψη ότι η σοσιαλιστική ιδεολογία εισάγεται από τους διανοούμενους στην εργατική τάξη, μέσω του κόμματος-μεσσία, γιατί οι πληβείοι είναι ανίκανοι να παράγουν αυθόρμητα το σοσιαλιστικό πρόταγμα.

Το πραγματικό πρόσωπο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης

Χάρης Ναξάκης

«Ένα προϊόν που αρνείται να πεθάνει είναι καταστροφή για την επιχειρηματική τάξη»

Στο θαυμάσιο ντοκυμαντέρ «Oι πυραμίδες της σπατάλης», τρία παραδείγματα προγραμματισμένου θανάτου των προϊόντων προκαλούν εντύπωση. Ο εκτυπωτής του Μάρκου, ο λαμπτήρας του Λάιβερμορ και οι γυναικείες κάλτσες. Ο Μάρκος από τη Βαρκελώνη, που δεν έχει πολύ καιρό από τότε που αγόρασε τον εκτυπωτή του και αυτός χάλασε, απευθυνόμενος στο κατάστημα από τον οποίο τον αγόρασε παίρνει την απάντηση ότι δεν υπάρχουν ανταλλακτικά, η δε επιδιόρθωση του θα κοστίσει 120 ευρώ, όταν ένας καινούριος κάνει μόλις 39 ευρώ. Ο Μάρκος ξεφυλλίζοντας το εγχειρίδιο του εκτυπωτή παρατηρεί έκπληκτος ότι η διάρκεια ζωής του είναι για 18.000 αντίτυπα, μόλις 5 χρόνια, ενώ στη συνέχεια αποσυναρμολογώντας τον διαπιστώνει ότι διαθέτει ένα τσιπάκι που μετρά τον αριθμό των σελίδων το οποίο δίνει εντολή για μπλοκάρισμα του εκτυπωτή όταν αυτές υπερβούν τις 18.000. Στην οροφή ενός πυροσβεστικού σταθμού, στο Λάιβερμορ της Καλιφόρνιας των ΗΠΑ, ανάβει μια λάμπα συνεχώς από το 1901 μέχρι σήμερα. Γιατί αυτή η λάμπα δεν παράχθηκε  ποτέ μαζικά; Το καρτέλ των εταιρειών παραγωγής λαμπτήρων, θορυβημένο από την παρουσία της ενοχλητικής λάμπας, σε μυστική συνάντηση του στη Γενεύη το 1924 αποφάσισε ότι ο λαμπτήρας αυτός ήταν ένα επιστημονικό ατύχημα και γι’ αυτό καθόρισε και επέβαλε στις εταιρείες παραγωγής λαμπτήρων ότι η μέση διάρκεια τους δεν πρέπει να ξεπερνά τις 1.000 ώρες. Οι επιστήμονες της χημικής βιομηχανίας  Dupont  ανακαλύπτουν στο εργαστήριο μια άφθαρτη κλωστή, μια συνθετική ίνα νάιλον και με αυτή κατασκευάζουν ένα νάιλον καλσόν με μεγάλη διάρκεια ζωής. Η καινοτομία αυτή ποτέ δεν θα πάρει τον δρόμο της μαζικής παραγωγής ανθεκτικών καλτσών. Η διοίκηση της εταιρείας έδωσε την εντολή της απόκρυψης της και της αντικατάστασής της με μια συνθετική ίνα λιγότερο ανθεκτική, με προγραμματισμένη την ημερομηνία θανάτου της.

Με τον Μαρξ ή πέρα από τον Μαρξ;

Στην λίμνη Αράλη που συνέβη μιας από τις σημαντικότερες οικολογικές καταστροφές του 20ού αιώνα

Του Χάρη Ναξάκη*

Ο Terry Eagleton, ένας πνευματώδης στοχαστής, μέσω 10 ερωτοαπαντήσεων, που αφορούν τις κριτικές που έχουν διαχρονικά ασκηθεί στην σκέψη του Μαρξ, επιχειρεί να δείξει ότι ο μαρξισμός όχι μόνο δεν είναι νεκρός αλλά συνεχίζει να αποτελεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για να οραματιστούμε ένα ανθρωπινότερο μέλλον.  Το συμπέρασμα του είναι ότι όλοι που επιδιώκουμε ένα δικαιότερο κόσμο αναπόφευκτα είμαστε μαρξιστές. Για τον Eagleton τα γνωστικά θεμέλια της μαρξιστικής θεωρίας, όχι των επιγόνων της, των μαρξιστών, είναι απολύτως επαρκή και δεν υπάρχει καμία ανάγκη να επανιδρύσουμε τον μαρξισμό ή να αναζητήσουμε μετα-μαρξιστικές απαντήσεις στα σύγχρονα προβλήματα. Πρόκειται για την γνωστή αντίληψη που θεωρεί ότι οι επίγονοι και τα εγχειρήματα εφαρμογής της θεωρίας στην πράξη στρέβλωσαν τη μαρξιστική θεωρία. Ποτέ δεν πίστεψα, ακόμα και στην μαρξιστική μου νεότητα, το δογματικό αυτό επιχείρημα. Ο Μαρξ είναι ένας ριζοσπάστης διανοητής του διαφωτιστικού τόξου, που μας πρόσφερε μια ριζική κοινωνιολογική κριτική της νεωτερικότητας, του βιομηχανικού καπιταλισμού, τα γνωστικά θεμέλια της οποίας δεν επαρκούν για να ερμηνεύσουν τη νέα φάση της νεωτερικότητας. Ο Μαρξ είναι ένας κλασσικός, που η σκέψη του είναι γόνιμη και αναγκαία, αλλά δεν μας είναι περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμη απ’ ότι μας είναι η σκέψη του Αριστοτέλη, του Επίκουρου και του Ηράκλειτου, του Σπινόζα, του Χέγκελ, του Ρουσσώ και του Φρόυντ, της Άρεντ, του Καστοριάδη και του Παπαϊωάννου. Ο Μαρξ ως κλασσικός είναι ξεπερασμένος αξεπέραστος.

Θα καταπιαστώ ακροθιγώς, σ’ αυτή τη σύντομη βιβλιοκριτική, με έναν από τους διαφωτιστικούς μύθους που γοήτευσαν τον Μαρξ και ατυχώς υπερασπίζει ο Eagleton. Ο Μαρξ, σε αντιπαράθεση με τον μονοδιάστατο άνθρωπο του φιλελευθερισμού, τον ορθολογικό ατομιστή, που ασκεί ελεύθερα με ρυθμιστή την αγορά την εγωιστική του φύση, θεμελίωσε επίσης ένα ανθρωπολογικά μονοδιάστατο ον, τον homo faber  (άνθρωπος κατασκευαστής). Πρόκειται για μια μονοφυσιτική αντίληψη για την ανθρώπινη ταυτότητα, στο βαθμό που της αναγνωρίζει ως κύρια την ιδιότητα του κατασκευαστή (παραγωγού) των μέσων της ύπαρξης της. Η ανθρώπινη ουσία ταυτίζεται με την παραγωγική δύναμη του ανθρώπου, με την εργασία και τον αγώνα ενάντια στη φύση, με την οντολογία των παραγωγικών δυνάμεων και της τεχνικής. Έτσι συγκροτεί, όπως παρατηρεί ο Κ. Παπαϊωάννου, ένα κοινωνιολογικό μονισμό, ο οποίος αναγορεύει τις παραγωγικές δυνάμεις ως δημιουργό της πραγματικότητας, σε αντίθεση με την χεγκελιανή διαλεκτική που θεωρούσε την ιδέα ως δημιουργό της πραγματικότητας. Για τον Μαρξ (βλ. γερμανική ιδεολογία), «αυτό που είναι οι άνθρωποι συμπίπτει με τα προϊόντα που παράγουν και με τον τρόπο που τα παράγουν», γι’ αυτό « η φύση που παράγεται από τη βιομηχανία είναι γνήσια ανθρωπολογική φύση», και «κάθε αυθεντικά ανθρώπινη δραστηριότητα υπήρξε ίσαμε τώρα εργασία, άρα βιομηχανία». Έτσι, «αν η βιομηχανία νοηθεί ως η εξωτερίκευση των ουσιωδών δυνάμεων του ανθρώπου, μπορούμε να κατανοήσουμε τόσο τη φυσική ουσία του ανθρώπου όσο και την ανθρώπινη ουσία της  φύσης».

Η θρησκεία της ανάπτυξης και της προόδου

Του Χάρη Ναξάκη*

Τα Χριστούγεννα του 1945 και ενώ είχαν προηγηθεί τα Δεκεμβριανά, 200 περίπου νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες, γόνοι αστικών οικογενειών και γόνοι αριστερών οικογενειών, επιβιβάζονται στο νεοζηλανδέζικο πλοίο «Ματαρόα» ως υπότροφοι του Γαλλικού Ινστιτούτου, με προορισμό τη Γαλλία. Ανάμεσά τους οι: Κ. Καστοριάδης, Λ. Αξελός, Ν. Σβορώνος, Α. Προβελέγγιος, Μ. Μακρής, Ε. Αλεξίου, Ε. Κριαράς, Ι. Ξενάκης, Μ. Κρανάκη, Μ. Ζαχαριάς και ο Κ. Παπαϊωάννου.

Ο Κ. Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1925 στον Βόλο και από το 1945 έζησε στη Γαλλία όπου και πέθανε. Δίδαξε σε διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια και έγραψε πληθώρα έργων στα ελληνικά και στα γαλλικά, φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Το βιβλίο του «Η αποθέωση της Ιστορίας» (Εναλλακτικές Εκδόσεις) περιέχει πέντε δοκίμια τα οποία σε προγενέστερο χρόνο είχαν δημοσιευτεί σε γαλλικά περιοδικά.

Η αποθέωση της ιστορίας Κώστας Παπαϊωάννου επιμέλεια: Γιώργος Καραμπελιάς μετάφραση: Σπύρος Κακουριώτης Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1992 Σελ. 196 | 

Αυτόν τον σπουδαίο διανοητή αποσιώπησε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής κυρίως αριστερής διανόησης και τολμώ να πω διότι δεν μπορούσε να αναμετρηθεί ούτε με τον φιλοσοφικό ίσκιο του, αλλά και γιατί ο Παπαϊωάννου ήταν ένας κριτικός του μαρξισμού ή κατά άλλους ένας μεταμαρξιστής, δηλαδή ένας «αποστάτης» της ορθοδοξίας.

Ο Παπαϊωάννου άσκησε κριτική στην ίδια τη μαρξιστική θεωρία και όχι απλά στις αστοχίες της εφαρμογής της, μια κριτική στον Μαρξ και όχι μόνο στους επιγόνους του, τους μαρξιστές. Ο Παπαϊωάννου στο σύνολο του έργου του συνομιλεί με τον Χέγκελ και κυρίως με τον Μαρξ, τον οποίο εκτιμά πολύ, αλλά δεν τον θεοποιεί –π.χ. τον θεωρεί μέτριο φιλόσοφο, αλλά κορυφαίο αναλυτή του καπιταλισμού– επισημαίνει τις αστοχίες της μαρξιστικής θεώρησης και ταυτόχρονα ασκεί κριτική στην ανθρωπολογική θεμελίωση της νεωτερικότητας, του αναγεννησιακού και διαφωτιστικού κόσμου.

Αποδομώντας τον Ντε Σαντ

του Γιώργου Σταματόπουλου.

Καιρός ήταν να βγει ένας Γάλλος διανοούμενος και να τα πει έξω από τα δόντια για πολλούς ομοτέχνους του, που κάνουν το άσπρο μαύρο γιατί έτσι τους κάπνισε ή γιατί ήθελαν να προκαλέσουν τα κοινά και χρηστά ήθη της εποχής τους ή για να ξεχωρίσουν ή… Ο Μισέλ Ονφρέ δεν μασάει τα λόγια του και ας έχει να κάνει με δήθεν ιερές αγελάδες του γαλλικού πνεύματος, όπως ο Απολινέρ (ο πρώτος διδάξας), ο Μπρετόν, ο Αραγκόν, ο Μπατάιγ (αυτόν πια τον εξευτελίζει), ο Μπαρτ (ποια κοινωνία του θεάματος), ο (εντελώς δυσνόητος) Λακάν, ο Ντελέζ και άλλοι πολλοί που κατάφεραν να πείσουν ότι ο Ντε Σαντ ήταν ένας δημοκράτης, απελευθερωτής των αισθήσεων, μάλλον των παραισθήσεων θα λέγαμε και της ασυναρτησίας.

Ενας μαρκήσιος που χρησιμοποιώντας τη δύναμή του (υψηλές γνωριμίες και χρήμα) διαστρέφει τη γενετήσια πράξη θεωρώντας ότι υπακούει στο ενδότερο κακό που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, κοντά στον Χομπς που πρέσβευε το ίδιο και κόντρα στον Ρουσό που πίστευε στη φυσική καλοσύνη του είδους άνθρωπος.

Με αυτό το διανοητικό τερατούργημα βίαζε και βασάνιζε αθώα μικρά κορίτσια, λέγοντας πως απελευθερώνει την ακράτητη ορμή του ανθρώπου για κατοχή και χρήση δύναμης ακόμη και αν αυτά επέφεραν τον θάνατο των νεαρών υπάρξεων.

Είχε δίκιο ο Ρενέ Ζιράρ όταν έγραφε ότι αν δώσεις στους ανθρώπους ό,τι επιθυμούν αυτοί θα καταλήξουν στην παρανόηση.

Η εγωιστική κατανάλωση του άλλου

Του Χάρη Ναξάκη*

Στις αρχές των φοιτητικών μου χρόνων, τη δεκαετία του ‘80, σε μια ταραγμένη και πλούσια σε εμπειρίες εποχή, μόλις απελευθερωνόμουν από τον ένα μεσσιανισμό έπεφτα στον άλλο. Θυμάμαι όταν είχα αρχίσει να απογαλακτίζομαι από το Μαοϊκό μου παρελθόν και έπαψα να κραδαίνω εν είδη ευαγγελίου το κόκκινο βιβλίο του Μάο, σαγηνευμένος από τα μηνύματα του Μάη του ‘68 το αντικατέστησα εκτός των άλλων με τα βιβλία του «θεϊκού μαρκήσιου», του ντε Σαντ. Με αυτά και άλλα κατακεραυνώναμε πλέον τους κνίτες στα πηγαδάκια. Ευτυχώς έπρεπε να περάσουν λίγα χρόνια ακόμα για να λυτρωθώ από τις ερινύες του μεσσιανισμού χωρίς να είναι ανάγκη να περιμένω μέχρι το 2015 για να διαβάσω το εκπληκτικό βιβλίο του Μισέλ Ονφρέ, «De Sade, το πάθος του κακού και η ιδεολογία του εικοστού αιώνα», Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Το δοκίμιο του Ονφρέ, που διαβάζεται απνευστί, 179 σελίδες, απογυμνώνει πλήρως τον μύθο του δήθεν καταραμένου φιλοσόφου, του ακόλαστου, ελευθεριακού, φεμινιστή και πρόδρομου του διαφωτισμού συγγραφέα που κατασκεύασαν οι Απολιναίρ, Μπρετόν, Αραγκόν, Μπάρτ, Λακάν, Ντελέζ και ο πρώιμος Φουκό, οι υπερρεαλιστές, οι στρουκτουραλιστές και η εξωκοινοβουλευτική αριστερά του Μάη του ΄68. Ελάχιστοι είναι οι διανοούμενοι που δεν συνέβαλλαν στο να ανέβει ο ντε Σαντ στο θρόνο του απελευθερωτή, όπως οι Καμύ, Χορκχάιμερ, Άρεντ, Παζολίνι και ο ύστερος Φουκό.

Γιατί η αριστερά λατρεύει την ανάπτυξη;

Δεν μπορώ να κάνω τίποτα για όποιον

δεν θέτει στον εαυτό του ερωτήματα

Κομφούκιος

Του Χάρη Ναξάκη  

Γιατί η αριστερά, σχεδόν σε όλες τις εκδοχές τις, νιώθει μια ακαταμάχητη έλξη από τον οικονομισμό, την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, τον καταναλωτισμό, την τεχνολογική πρόοδο, την ανάπτυξη σε όλες τις μεταμφιέσεις της (βιώσιμη ανάπτυξη, λαϊκή ανάπτυξη, κλπ), ειρωνεύεται το λιτό βίο ταυτίζοντάς τον με τη λιτότητα; Γιατί η αριστερά είναι το κόμμα της προόδου και της ανάπτυξης; Η απάντηση του ερωτήματος πρέπει να αναζητηθεί στη μήτρα που τη γέννησε. Πίσω από το μύθο της ανάπτυξης και της προόδου βρίσκονται θεωρητικές και οντολογικές παραδοχές του διαφωτιστικού προτάγματος, συνιστώσα του οποίου είναι η αριστερά, παραδοχές που διατύπωσε και ο Μαρξ. Η θεοποίηση της οικονομίας παρατηρείται και στις δυο μεγάλες συνιστώσες του διαφωτισμού, τον φιλελευθερισμό και τον μαρξισμό και προϋποθέτει συγκεκριμένες παραδοχές για το χαρακτήρα της ανθρώπινης φύσης.

Ορθολογικότητα και συναίσθημα

Του Χάρη Ναξάκη*

Στο μουσείο Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη ένας ερυθρόμορφος αμφορέας των αρχών του 4ουαι. π.χ. αναπαριστά την ιστορική χειραψία Διόνυσου και Απόλλωνα στους Δελφούς. Γιατί όμως οι έλληνες των ιστορικών χρόνων (5ος και 4ος αιώνας) έβαλαν τον Διόνυσο να συμφιλιωθεί με τον Απόλλωνα; Τι θα μπορούσαν μαζί να κουβεντιάσουν το διονυσιακό πρότυπο (Νίτσε), δηλαδή  τα ένστικτα, το συναίσθημα, το πάθος για χορό και μουσική, η έκσταση του εδώ και τώρα, με το απολλώνιο ιδεώδες του ορθού λόγου, της υπολογιστικής σκέψης, του κάλλους, των υψηλών ιδανικών; Τίποτα θα πουν οι ορθολογιστές, οι φωταδιστές της προόδου. Και όμως πολλά, γιατί και τα δύο είναι στοιχεία της ανθρώπινης ταυτότητας.

Ο διαφωτισμός στην φιλελεύθερη ή στην αριστερή εκδοχή, το δόγμα της πνευματοκρατίας και της  λογοκρατίας, στην προσπάθεια του να επιβάλει τον ανθρωπολογικό μύθο ότι ο άνθρωπος ξέκοψε από την αποπνικτική για τον ατομοκεντρισμό φύση, εφεύρε το ορθολογικό άτομο πού το καθοδηγεί ο απαλλαγμένος από το συναίσθημα, τις συγκινήσεις και τα ένστικτα λόγος και το οποίο είναι δημιουργός ενός πολιτισμού πού ενσαρκώνει την οριστική νίκη του πνεύματος επί της ζωώδους φύσης. Η λογική μάλιστα, σύμφωνα με το καρτεσιανό διυστικό μοντέλο ενός αποχωρισμένου από το σώμα νου, είναι συνώνυμη του πνεύματος και το συναίσθημα του σώματος.

Η θρησκεία της ανάπτυξης και της προόδου

Tου Χάρη Ναξάκη

Τα Χριστούγεννα του 1945 και ενώ είχαν προηγηθεί τα Δεκεμβριανά, 200 περίπου νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες, γόνοι αστικών οικογενειών και γόνοι αριστερών οικογενειών, επιβιβάζονται στο νεοζηλανδέζικο πλοίο Ματαρόα ως υπότροφοι  του Γαλλικού Ινστιτούτου, με προορισμό τη Γαλλία. Ανάμεσα τους οι: Κ. Καστοριάδης, Λ. Αξελός, Ν. Σβωρόνος, Α. Προβελέγγιος, Μ.Μακρής, Ε. Αλεξίου, Ε. Κριαράς, Ι. Ξενάκης, Μ. Κρανάκη, Μ. Ζαχαριάς και ο Κ. Παπαϊωάννου. Ο Κ. Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1925 στο Βόλο και από το 1945 έζησε στη Γαλλία όπου και πέθανε. Δίδαξε σε διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια και έγραψε πληθώρα έργων στα ελληνικά και στα γαλλικά, φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Το βιβλίο του, «Η αποθέωση της Ιστορίας», Εναλλακτικές εκδόσεις, περιέχει πέντε δοκίμια τα οποία σε προγενέστερο χρόνο είχαν δημοσιευτεί σε γαλλικά περιοδικά. Αυτόν τον σπουδαίο διανοητή αποσιώπησε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής κυρίως αριστερής διανόησης και τολμώ να πω διότι δεν μπορούσε να αναμετρηθεί ούτε με τον φιλοσοφικό ίσκιο του, αλλά και γιατί ο Παπαϊωάννου ήταν ένας κριτικός του μαρξισμού ή κατά άλλους ένας μεταμαρξιστής, δηλαδή ένας «αποστάτης» της ορθοδοξίας. Ο Παπαϊωάννου άσκησε κριτική στην ίδια τη μαρξιστική θεωρία και όχι απλά στις αστοχίες της εφαρμογής της, μια κριτική στο Μαρξ και όχι μόνο στους επιγόνους του, τους μαρξιστές.

Από το ιδεώδες του Διαφωτισμού, στον θρίαμβο του απόλυτου Καπιταλισμού

Xάρης Ναξάκης

     Ο Ζαν Κλωντ Μισεά στο βιβλίο του τα «μυστήρια της Αριστεράς», Εναλλακτικές εκδόσεις 2014, διερευνά τους λόγους μετάλλαξης της αριστεράς σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτισμικό φιλελευθερισμό ως αποτέλεσμα εκτός των άλλων της θρησκευτικής της πίστης στην πρόοδο, η οποία είναι κληρονομιά του διαφωτιστικού προτάγματος. Επειδή στον πυρήνα του διαφωτιστικού μηνύματος βρίσκεται η κουλτούρα του εγωισμού, το αυτοαναφορικό άτομο, αναρωτιέται ο Μισεά μήπως πρέπει να στοχαστούμε με τον διαφωτισμό εναντίον του διαφωτισμού. 

     Οι ρίζες του φιλελευθερισμού, του φιλελεύθερου ατομικισμού είναι ο διαφωτισμός, η φιλοσοφία των φώτων, η διαμέσου δηλαδή του ορθού λόγου επιδίωξη της ελευθερίας του ατόμου και του καλώς εννοούμενου προσωπικού του συμφέροντος. Το άτομο θεωρείται πρωταρχικό, αυτάρκες, αυτοαναφορικό. Ο φιλελευθερισμός θα μπορούσε να διακριθεί σε οικονομικό φιλελευθερισμό και σε πολίτικο και πολιτισμικό φιλελευθερισμό, σε φιλελεύθερη αγορά και σε ατομικά δικαιώματα.