Δεκαπενταύγουστος και Αριστερά. Η γιορτή του ελληνικού Κοινοτισμού και της Μητριαρχίας.

Του Ανδρέα Ζαφείρη

Ακόμη και στο πιο μικρό χωριό, «ανήμερα της Παναγιάς», δεκάδες θα ενώσουν τα χέρια τους, (ταυτόχρονα με εκατοντάδες χιλιάδες σε ολόκληρη τη χώρα), σχηματίζοντας χορούς σε μορφή κύκλου. Εκατοντάδες χιλιάδες θα προσκυνήσουν την «Αιώνια Μητέρα».

Το Πανηγύρι (ακόμη και στην σύγχρονη, εκφυλισμένη του μορφή) παραμένει ίχνος από αυτό που δηλώνει το ίδιο του το όνομα. Πανήγυρις, από το παν(όλος) και άγυρις (συνέλευση).Ο Δεκαπενταύγουστος, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη γιορτή στον ελλαδικό χώρο, ήταν η μεγάλη γιορτή της Κοινότητας και της Μητριαρχίας.

Είναι η ημέρα που η κοινότητα επανασυνδέεται. (Ενώ Πάσχα και Χριστούγεννα είναι οι γιορτές της «οικογένειας»). Είναι η ημέρα της επιστροφής και της επανένωσης. Μέσα στη περίοδο όπου παραδοσιακά ο κύκλος των αγροτικών και κτηνοτροφικών εργασιών ήταν στο ναδίρ, μέσα στη περίοδο του καλοκαιριού όπου οι ξενιτεμένοι και οι νομάδες επέστρεφαν. (Στη σύγχρονη εκδοχή, η περίοδος με τις θερινές άδειες). Η Κοινότητα (παν)-(ηγυρίζει). Και ένας ολόκληρος πολιτιστικός, γεωγραφικός χώρος ενώνεται, μέσω του ταυτόσημου Χρόνου, και στο Χώρο και στη Συνείδηση.

Η μείξη Ελληνισμού και Χριστιανισμού πριν το Βυζάντιο

Δ. Ι. Κωνσταντέλος, 

από το Άρδην τ. 65, Ιούνιος – Ιούλιος 2007

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το θέμα με το οποίο θα σας απασχολήσω εδώ, «Μαρτυρίες και ενδείξεις της ελληνοχριστιανικής ταυτότητας», προκαλεί το ερώτημα, που είναι τόσο αρχαίο όσο και σύγχρονο: υπάρχει ελληνοχριστιανική ταυτότητα; ταυτότητα υπό την έννοια των γνωρισμάτων που καθορίζουν τι είναι κάτι, φέρ’ ειπείν ένας πολιτισμός, ένας λαός, που επιτρέπουν την αναγνώρισι και διαφοροποίησιν ενός ανθρώπου από άλλους ανθρώπους, στοιχεία που διαμορφώνουν την αυτοσυνειδησία του ατόμου; Υπάρχει ελληνοχριστιανικός πολιτισμός διά τον οποίον γίνεται τόσος λόγος και σήμερα ακόμη;

Όχι, όχι θα φωνάξουν μερικοί, όπως έγινε προ ημερών σε κάποιο άλλο συνέδριο που έγινε στην Αθήνα και στο οποίον ήμουν παρών. Ναι, βεβαιότατα, θα απαντήσουν άλλοι. Ναι και όχι, θα απαντήσουν τρίτοι. Θέμα συζητήσιμο. Έχω την γνώμη ότι η απάντησις στο ερώτημά μας εξαρτάται από ποια οπτική γωνία βλέπει κανείς το θέμα και με ποιο πρίσμα ερμηνεύει κάποιος τις σχετικές πηγές, μαρτυρίες και ενδείξεις. Εδώ, βέβαια, καταθέτω τις προσωπικές μου αντιλήψεις και θέσεις, σωστές ή και λανθασμένες. Τις καταθέτω όμως με την πεποίθησιν ότι, εγώ προσωπικώς, φέρω την σφραγίδα της ελληνοχριστιανικής ταυτότητας.

Εάν όμως γενικώτερα η απάντησις στο ερώτημά μας είναι θετική, τότε ποιες είναι οι ενδείξεις ότι υπάρχει ελληνοχριστιανική ταυτότητα, κι ότι στην πλειονότητά του ο Ελληνισμός έχει μια τέτοια ταυτότητα; Δια να απαντήσωμε τεκμηριωμένα στο ερώτημά μας οφείλομεν να στραφώμεν στις πρώτες πηγές, ιστορικές μαρτυρίες και ενδείξεις. Σε μια τέτοια προσπάθεια, υποχρεούμεθα να αποφεύγωμεν τις υπερβολές, οι οποίες πολλές φορές διαστρέφουν την αλήθεια, προκαλούν προκαταλήψεις και διαιωνίζουν προβλήματα.

Είναι υπερβολή και επιζήμιο να ομιλούμε με βάση την φυλετική αιματολογία για «Ελλάδα Ελλήνων Χριστιανών», ρητορική δημοκοπία των τελευταίων χρόνων που έβλαψε την Ελλάδα και ωδήγησε σε κάτι αντίθετο, σε άλλη υπερβολή, που προκάλεσε μερικούς να αρνούνται την συνύπαρξη και αλληλοπεριχώρηση μεταξύ Ελληνισμού και Χριστιανισμού. Ακραίες θέσεις, όπως ο νεοπαγανισμός και ο άκρως εκκλησιαστικός συντηρητισμός, δεν ωφελούν και δημιουργούν σχίσματα και προστριβές, θέσεις, βέβαια, που ποτέ δεν έλλειψαν από την ιστορίαν του Ελληνισμού. Εξ αρχής οφείλω να υπενθυμίσω οτι το ελληνικό πνεύμα και η εμπειρία του Ελληνισμού ανά τους αιώνες δεν υπήρξαν ποτέ μονολιθικοί, ομοιογενείς και ενιαίοι. Εκείνο που έχει χαρακτηρίσει τον Ελληνισμό είναι το πνεύμα της ενότητας μέσα στην ποικιλομορφία, συνειδησιακή, γλωσσική και πολιτισμική. Μοναρχία αλλά και ολιγαρχία, τυραννία αλλά και δημοκρατία, δικτατορία αλλά και οχλοκρατία, πολυθεϊσμός αλλά και μονοθεϊσμός, το λογικό και το παράλογον, απολλώνιοι οραματισμοί και διονυσιακοί αισθησιασμοί _ όλα τα έχουν πειραματισθεί και όλα τα έχουν ζήσει οι Έλληνες σε κάθε ιστορική των περίοδο. Εν τούτοις, διά πολλούς αιώνες, έχει γίνει μία σύνθεσις και μία αλληλοπεριχώρησις μεταξύ Ελληνισμού και Χριστιανισμού, που έχει σφραγίσει την ταυτότητα του σημερινού Ελληνισμού.

Ο Εθνομάρτυς Χρυσόστομος, Μητροπολίτης Σμύρνης

Στη Σμύρνη σχεδόν 100 χρόνια μετά τη μαρτυρική θυσία του Χρυσοστόμου, τελευταίου επισκόπου της πόλεως πριν την καταστροφή,  ενθρονίστηκε νέος επίσκοπος.

Θυμίζουμε δια του ιστορικού Σαράντου Καργάκου, την εθελουσία θυσία του προκατόχου του μεγαλομάρτυρα Χρυσοστόμου.

Το μαρτύριον

Σαράντος Ι. Καργάκος 

Σ' ένα βιβλίο μας για τον μικρασιατικό πόλεμο, αναφερόμενοι στον μαρτυρικό θάνατο του Χρυσοστόμου, είχαμε γράψει: «Ο Χρυσόστομος δίκαια ανήκει στους μεγαλομάρτυρες του έθνους, που κρατούν ψηλά την περηφάνειά του, όταν την τσακίζουν με τη δειλία τους και την αβελτηρία τους οι πολιτικοί μας ηγέτες» (Ένθ.αv. σσ. 75-76). Στην απροστάτευτη Σμύρνη, που όλοι οι στρατιωτικοί και πολιτικοί παράγοντες την εγκαταλείπουν προστρέχει να βρει καταφύγιο όλος ο άμαχος πληθυσμός της Μ. Ασίας. Ο μόνος που δεν την εγκαταλείπει είναι ο Χρυσόστομος. Όταν ο αρχιεπίσκοπος των Καθολικών την υστάτη ώρα, στις 25 Αυγούστου, του εξασφαλίζει θέση επί αναχωρούντος ατμοπλοίου και τον εξορκίζει να εγκαταλείψει την καταδικασμένη πόλη για να γλυτώσει από την οργή των Τούρκων, ο Μητροπολίτης ατάραχος απαντά: «Παράδοσις του ελληνικού κλήρου αλλά και χρέος του καλού ποιμένος είναι να παραμείνη με το ποίμνιόν του». Είναι η στιγμή που ο Χρυσόστομος περνά στο χώρο της αθανασίας και συγκαταλέγεται στο χορό των μαρτύρων και των αγίων του Γένους. Η ώρα του Γολγοθά επλησίασε. Είναι μόνος, αυτός και το ποίμνιό του. Ο τελευταίος επίσημος Έλληνας που έφυγε, είναι ο μεγάλος μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, πρύτανις του Ιωνικού πανεπιστημίου.

Στις 27 Αυγούστου γίνεται η πρώτη εμφάνιση Τούρκων «τσετών» (=ατάκτων) υπό τον Κιορ (=μονόφθαλμος) Μπεχλιβάν στη Σμύρνη. Τρομοκρατία απλώνεται στην πόλη. Τα πλήθη συρρέουν στη Μητρόπολη. Ο Χρυσόστομος, βοηθούμενος από τον αδελφό του Ευγένιο, κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει. Την επομένη τελεί λειτουργία στην Αγία Φωτεινή. Είναι κάτωχρος από τη νηστεία και την αγρύπνια. Όταν όμως βγαίνει στην Ωραία Πύλη γονατίζει και προσεύχεται σαν ταπεινός λευίτης και εγείρεται ως άγιος. Είναι το τελευταίο κήρυγμά του «Η Θεία Πρόνοια, λέγει, δοκιμάζει την πίστιν μας και το θάρρος μας και την υπομονή μας την ώραν αυτήν. Αλλ' ο Θεός δεν εγκαταλείπει τους χριστιανούς. Εις τας τρικυμίας αναφαίνεται ο καλός ναυτικός και εις τας δοκιμασίας ο καλός Χριστιανός. Προσεύχεσθε και θα παρέλθη το ποτήριον τούτο. Θα ίδωμεν πάλιν καλάς ημέρας και θα ευλογήσωμεν τον Θεόν. Θαρρείτε ως εμπρέπει εις καλούς χριστιανούς».

Κ. Καβάφης - Στην εκκλησία

Κ. Καβάφης

Στην εκκλησία

Την εκκλησία αγαπώ τα εξαπτέρυγά της, - τ' ασήμια των σκευών, τα κηροπήγιά της, τα φώτα, τες εικόνες της, τον άμβωνά της.

Εκεί σαν μπω, μες σ' εκκλησία των Γραικών· με των θυμιαμάτων της τες ευωδίες, με τες λειτουργικές φωνές και συμφωνίες, τες μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό λαμπρότατοι μες στον αμφίων τον στολισμό ο νους μου πιαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας, στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό.

Παπά-Ευθύμ: Ο γενίτσαρος ιερέας που άξιζε όσο μία τουρκική μεραρχία

Παπά-Ευθύμ: Ο γενίτσαρος ιερέας που άξιζε όσο μία τουρκική μεραρχία: «Ο παπά-Ευθύμ άξιζε όσο και μια μεραρχία» είχε γράψει στον τάφο του γενίτσαρου ιερέα, ο ίδιος ο ιδρυτής της νεότερης Τουρκίας.

Από το παρόν της παγκοσμιοποίησης στο μέλλον της ταυτότητας

από

 Θεόδωρος Ζιάκας

 -

22 Ιανουαρίου 2022

0

518

Ο Θεόδωρος Ζιάκας αναλύει ζητήματα Παιδείας, ταυτότητας, σχέσεων Έθνος-Κράτος και πολίτη, Εκκλησίας ως συστήματος πατρίδας, σχολιάζει την ρήση του Ηράκλειτου “πόλεμος πατήρ πάντων” και καταλήγει σε ζητήματα παγκοσμιοποίησης και δυνάμεων αναίρεσης της.

Έρως Ελευθερίας: Από την Άλωση στο '21: Εκκλησία και Γένος

Οι Δημήτριος Βερδελής και Γιώργος Τσουμάνης συζητούν για το ρόλο της Εκκλησίας από την εποχή της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 μέχρι και την ίδρυση του Ελληνικού κράτους για τις σχέσεις της Εκκλησίας με το υπόδουλο Γένος. Μαζί τους οι: - π. Γεώργιος Σταματάς: Ιερέας, θεολόγος, αρχιερατικός επίτροπος ν. Σκιάθου - Ιωάννης Παναγιωτόπουλος: Αναπληρωτής καθηγητής Γενικής Εκκλησιαστικής Ιστορίας στο ΕΚΠΑ - Ανάστος Δημητρόπουλος: Δικηγόρος, πρόεδρος εταιρίας Ελλήνων Ευεργετών

Μίκης και Εκκλησία: Ήμουν αντιστασιακός, κομμουνιστής και παράλληλα Χριστιανός, άνθρωπος που πίστευε στην Ορθοδοξία

“ Ακόμη και ο Βελουχιώτης έβαζε στη σειρά τους αγωνιστές και έμπαιναν στα χωριά με την ελληνική σημαία, και αφού τους μιλούσε για τον αγώνα, τους καλούσε όλους να μπουν μέσα στην Εκκλησία” έλεγε ο Μίκης

Τέλη Μαρτίου 2007 ο Μίκης Θεοδωράκης με αφορμή την παρουσίαση της μουσικής σύνθεσής του για το έργο του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού «Ακολουθία εις Κεκοιμημένους» στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών είχε μιλήσει για την σχέση του με την πίστη και τον Χριστιανισμό.

Ο Μίκης Θεοδωράκης υπογράμμισε ότι «συνάντησε την ελληνική γλώσσα και το βυζαντινό μέλος στα κηρύγματα του Χριστιανισμού, σε μια εποχή που ζούσαμε κάτω από το ζυγό της κατοχής. Ημουν αντιστασιακός, κομμουνιστής και παράλληλα Χριστιανός, άνθρωπος που πίστευε στην Ορθοδοξία» είπε χαρακτηριστικά.

Ο Μίκης Θεοδωράκης όμως αναφέρθηκε και σε ζητήματα της επικαιρότητας. «Τελειώσαμε με τον Κολοκοτρώνη, τον Καραϊσκάκη, τον Ρήγα Φεραίο, με το Αρκάδι, το Μεσολόγγι, με τα σύμβολα. Τους πειράζει η 25η Μαρτίου. Γιατί όμως; Γιατί οι ελευθερωτές μας ήταν οι φουστανελάδες, τους οποίους κατηγορούν ως αγράμματους. Αυτοί όμως μας απελευθέρωσαν. Είναι μύθος, λένε, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Δεν κρατούσε, υποστηρίζουν, με το ένα χέρι ο Κολοκοτρώνης την ελληνική σημαία και με το άλλο τον Σταυρό και δεν ευλογούσε η Εκκλησία τη σημαία. Αυτά είναι γι' αυτούς αντιδραστικά. Και δεν πρέπει να τα ξέρουν τα παιδιά μας. [...] Ακόμη και ο Βελουχιώτης έβαζε στη σειρά τους αγωνιστές και έμπαιναν στα χωριά με την ελληνική σημαία, και αφού τους μιλούσε για τον αγώνα, τους καλούσε όλους να μπουν μέσα στην Εκκλησία. Και μπροστά σε όλους τους κατοίκους του χωριού και τους αντάρτες, παρακαλούσε τον παπά να ευλογήσει τη σημαία και τον αγώνα τους. Αυτοί ήταν επαναστάτες. Ποιοι είναι αυτοί οι σημερινοί που λένε ότι είναι προοδευτικοί; Τι σχέση έχουν αυτοί με όλα αυτά; Βρίσκομαι εδώ ενσυνείδητα. Αυτή ήταν η φυσιολογική πορεία της Ελλάδας. Ετσι έπρεπε να γίνει. Εχει συνέχεια ο ελληνισμός. Μόνο με την ανανέωση της μνήμης και της πίστης μπορούμε να γίνουμε κάτι. Πρέπει να έχουμε βάσεις και ρίζες, να είμαστε περήφανοι για αυτό το καταπληκτικό πάντρεμα της ουσίας της ελληνικότητας με την ουσία του Χριστιανισμού. Δεν ξέρουν όμως όλοι αυτοί τι σημαίνει Ορθοδοξία. Λένε ότι δεν υπήρχε Κρυφό Σχολειό. Μέσα όμως στις εκκλησίες οι παπάδες διάβαζαν τα Ευαγγέλια, τα οποία ήταν γραμμένα στα ελληνικά».

Ήρωες Πίστεως και Πατρίδος του 1821

Ήρωες Πίστεως και Πατρίδος του 1821 - Τα αγλαΐσματα του τόπου μας - Ι.Μ.Μονεμβασίας και Σπάρτης

Η Ιερά Μητρόπολή μας, στο πλαίσιο των ‘’Πνευματικών Διαδικτυακών Συζητήσεων’’ που πραγματοποιεί το τελευταίο διάστημα, διοργάνωσε το απόγευμα της Κυριακής 28 Φεβρουαρίου 2021, αφιερωματική παρουσίαση, με τίτλο: «Ήρωες Πίστεως και Πατρίδος – Αγλαΐσματα του τόπου μας». 

Η διαδικτυακή εκδήλωση αποτέλεσε κομμάτι των εκδηλώσεων, που έχει προγραμματίσει η τοπική μας Εκκλησία, για την επέτειο της συμπλήρωσης διακοσίων ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης κατά του Οθωμανικού ζυγού. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Ευστάθιος ο οποίος αφού καλωσόρισε και ευχαρίστησε θερμά τους φιλοξενούμενους ομιλητές, προχώρησε στην προσφώνησή του κάνοντας μία γενική αναφορά στο θέμα της σημαντικής προσφοράς του κλήρου στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821. 

Πρώτος ομιλητής ήταν ο κ. Ανδρέας Μοράτος, καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, θεολόγος και φιλόλογος, Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου Φιλολόγων Λακωνίας. Ο κ. Μοράτος μίλησε για το φαινόμενο των νεομαρτύρων, ενώ παράλληλα παρουσίασε τους μέχρις σήμερα γνωστούς νεομάρτυρες που ανήκουν στην χορεία των Λακώνων Αγίων. Επισήμανε πως οι νεομάρτυρες, πέραν των κληρικών κάθε βαθμίδας, ήταν άνθρωποι διαφόρων κοινωνικών τάξεων και ομάδων. Επίσης, εστίασε ιδιαίτερα στη μεγάλη σημασία που έδωσε η Εκκλησία στο ζήτημα μαρτυρίας-μαρτυρίου. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, οι νεομάρτυρες με τη ζωή και το μαρτύριό τους, μιμήθηκαν τον Χριστό, ο οποίος είχε πει ενώπιον του Πιλάτου: «ἐγὼ εἰς τοῦτο γεγέννημαι καὶ εἰς τοῦτο ἐλήλυθα εἰς τὸν κόσμον, ἵνα μαρτυρήσω τῇ ἀληθείᾳ» (Ιωάν. ιη’, 37). 

Δημήτριος Χολέβας: Τα άμφια της Αντίστασης

Πηγή εικόνας: Past in Color | Ο πάτερ Δημήτριος Χολέβας, ο «Παπαφλέσσας» της Αντίστασης.

Από: Παναγιώτης Μπαλάσης 

Πολλές φορές, τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσμια ιστορία, υπήρξαν ιερείς και πνευματικοί ηγέτες που διακρίθηκαν σε εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες. Οι ιερείς αυτοί δεν περιορίστηκαν μόνο στα ιερατικά τους καθήκοντα απέναντι στους λαούς. Θεώρησαν ότι ο «καλός ποιμένας» έχει χρέος να υπερασπίζεται και να προστατεύει «το ποίμνιο» από τους «λύκους», και έλαβαν τα άρματα. Ένας τέτοιος ήταν και ο Δημήτριος Χολέβας, ο «Παπαχολέβας» ή «Παπαφλέσσας» της Εθνικής Αντίστασης.

---

Δημήτριος Χολέβας: Τα κλασικά γράμματα και η Εκκλησία

Ο Δημήτριος Χολέβας γεννήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1907, στο χωριό Τσούκα της Φθιώτιδας, 38 χιλιόμετρα έξω από τη Λαμία. Μεγάλωσε στην Μακρακώμη. Όταν ενηλικιώθηκε, αποφάσισε να ακολουθήσει τις σπουδές των κλασικών γραμμάτων. Έτσι σπούδασε φιλολογία, ιστορία και αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παράλληλα, παντρεύτηκε και κατάφερε να αποκτήσει με τη σύζυγό του πέντε παιδιά.

Αν και φιλόλογος, ιστορικός και αρχαιολόγος, ο Χολέβας αποφάσισε να στραφεί προς την Εκκλησία και να γίνει ιερέας, σε ηλικία 31 ετών. Έτσι, το 1938, χειροτονήθηκε στη Λαμία, και ξεκίνησε την εκκλησιαστική του πορεία ως πρωτοπρεσβύτερος. Ακολούθησαν όμως ταραγμένες εποχές. Η Ελλάδα εισήλθε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στις 28 Οκτωβρίου 1940 ενώ την άνοιξη του 1941 η χώρα κατελήφθη από τις σκοτεινές Δυνάμεις του Άξονα. Η μαύρη Κατοχή είχε ξεκινήσει. Ο Παπαχολέβας θα στήριζε τον σκλαβωμένο λαό όμως τόσο ως ιερέας αλλά ακόμα περισσότερο ως αντάρτης.

Δυσαρέσκεια μουφτήδων για την τοποθέτηση του Αρχιεπισκόπου για το ισλάμ

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος μιλώντας στην εκπομπή «και εγένετο Ελλάς» του καναλιού OPEN είπε ότι «το Ισλάμ δεν είναι θρησκεία αλλά πολιτικό κόμμα και οι άνθρωποί του, είναι άνθρωποι του πολέμου». Σε αυτές τις δηλώσεις αντέδρασαν οι μουφτήδες της Θράκης.

Σύμφωνα με τον προκαθήμενο της Ελλαδικής εκκλησίας «είναι οι άνθρωποι της εξαπλώσεως, αυτό είναι χαρακτηριστικό του Ισλάμ». Στην συνέχεια αναφερόμενος στον Μωάμεθ τον Πορθητή, είπε πως είχε συμβούλους Έλληνες για να διοικήσει αυτή την τεράστια έκταση που είχε κατακτήσει. O Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος αναφέρθηκε και στον κομβικό ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία στον εθνικό αγώνα για την ελευθερία κατά την Επανάσταση του 1821.

«Δεν υπήρχε κανένα σημαδάκι επαναστάσεως που να μην ξεκίνησε από κάποιον κληρικό», τόνισε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος, αναφερόμενος και στον Αθανάσιο Διάκο και τους κληρικούς που συμμετείχαν στην ελληνική επανάσταση. Όπως είπε, αυτός ήταν και  ο λόγος που υπήρχαν σταυροί σε όλες τις σημαίες της Επανάστασης.

Παρ΄ότι ο Αρχιεπίσκοπος αναφερόταν στον  μωαμεθανισμό κατά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και όχι στη νεότερη ελληνική ιστορία,  διαμαρτυρήθηκαν ο μουφτής της Ξάνθης και ο μουφτής του Διδυμοτείχου, λέγοντας πως «η εικόνα που περιέγραψε ο Μακαριώτατος για την θρησκεία μας δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα της χώρας μας και προσβάλλει το θρησκευτικό μας αίσθημα. Οι ακρότητες ορισμένων έχουν συμβεί σε άλλες χώρες και τις έχουμε αποδοκιμάσει πρώτοι εμείς ακριβώς γιατί είναι ενάντιες στο Ιερό Κοράνι και προσβάλλουν την πίστη μας. Οι Μουσουλμάνοι της Θράκης, των οποίων ηγούμαστε πνευματικά, σεβόμαστε απολύτως το νόμο, έχουμε υπερασπιστεί την πατρίδα μας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -όπως όλοι οι Έλληνες πολίτες- και ούτε ένας από εμάς δεν συμμετείχε ποτέ σε καμία πράξη βίαιου χαρακτήρα».

06/12/2020 09:07 EET | Updated 06/12/2020 09:07 EET

«Όλα είναι στο μυαλό μας, φίλε!»

Η κουλτούρα μας στο κόσκινο της πανδημίας

• π. Βασίλειος ΘερμόςΨυχίατρος παιδιών καί εφήβων. Δρ. Θεολογικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών. Αναπληρωτής καθηγητής στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθηνών

EUROKINISSI

Έτσι ανάποδα λυγάω το βράδυ αυτό

του νου τη βέργα…

Λες και βγήκε τ′ ασανσέρ σ′ ένα κελί

που ένας τόβλεπε το φως γι′ ανατολή

κι άλλος για δύση. 

(Λίνα Νικολακοπούλου, Ανθρώπων έργα) 

Σε πρόσφατο άρθρο του1 ο καρδιολόγος Θανάσης Δρίτσας είλκυσε την προσοχή μας σε ένα ζήτημα καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση έντονων και μαζικών κρίσεων, όπως η παρούσα πανδημία. Ψυχοκοινωνικές παράμετροι όπως η ατομική ευθύνη, η αίσθηση ομάδας, η εμπιστοσύνη, η στάση έναντι της εξουσίας, η αλληλεγγύη των γενεών κ.ά. διαφέρουν από χώρα σε χώρα, δημιουργώντας πολύ διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, το οποίο – και αυτό μάς ενδιαφέρει πρωτίστως εδώ - μεταφράζεται σε περισσότερους ή λιγότερους νεκρούς. Στο συγκεκριμένο κείμενο ο συγγραφέας αναφέρεται σε λαούς της Άπω Ανατολής, που δέχθηκαν πρόθυμα περιορισμούς οι οποίοι αποδείχθηκαν σωτήριοι.

Ιστορικής βαρύτητας γεγονότα, και μάλιστα παρατεταμένης διάρκειας (με τις πανδημίες να αποτελούν το ιδανικό παράδειγμα), διαθέτουν την δύναμη να φιλτράρουν τις αξίες και τις στάσεις ενός λαού, μετατρέποντάς τες (κυριολεκτικά!) σε ζήτημα ζωής ή θανάτου. Με έκπληξη ο άνθρωπος διαπιστώνει ότι τα μέχρι τότε αυτονόητά του ενδέχεται να κρίνουν αν θα ζήσει ή αν θα πεθάνει!

Λέγεται πως οι σεισμοί συνιστούν φυσικό φαινόμενο, αλλά οι νεκροί από τους σεισμούς πολιτικό μέγεθος. Πολύ ορθά, αφού κρίσιμοι παράγοντες είναι η ποιότητα των κατασκευών, η χωροταξία, η αυθαίρετη δόμηση, η εκπαίδευση για την αντιμετώπιση κ.ά. Ακριβώς κατά τον ίδιο τρόπο, μια πανδημία αποτελεί βιολογικό γεγονός, αλλά οι νεκροί της απαρτίζουν παράμετρο ψυχοκοινωνικής τάξης. Η αιτία βρίσκεται στο γεγονός ότι παρεμβαίνουν παράγοντες όπως η εμπιστοσύνη ενός λαού προς την πολιτική εξουσία, ο βαθμός λαϊκισμού μιας κυβέρνησης, τυχόν παράδοση αλληλεγγύης και θεσμοθετημένες μορφές της, στάση των εντόπιων θρησκειών, συγγένεια της κουλτούρας με τη Νεωτερικότητα, ψυχολογικές σχέσεις με τη διεθνή κοινότητα κ.π.ά.

Αλλά όλοι οι παραπάνω προβληματισμοί αφορούν σε διεργασίες μεσοπρόθεσμες. Στην περίπτωσή μας θα επηρεάσουν τις αποφάσεις αλλά και τις αντιδράσεις σχετικά με την υποχρεωτικότητα ή όχι του εμβολιασμού, θα παρακινήσουν την άσκηση πολιτικής αλλά και τις θρησκείες προς καλλιέργεια πνεύματος αλληλεγγύης, θα τροφοδοτήσουν προβληματισμούς της παιδείας σχετικά με τον αναστοχασμό επί των αξιών τις οποίες μεταδίδει. Εν τω μεταξύ, όμως, ο χρόνος συμπυκνώνεται πιεστικά, πιέζοντας τόσο για αποφάσεις όσο και για αυτοκριτική. Σε επίπεδο κοινωνικής ψυχολογίας πράξαμε και πράττουμε άραγε το καλύτερο;

Ἡ ἀποξένωση Κεντροδεξιᾶς-Ὀρθοδοξίας

από

 Μανώλης Κοτάκης

 -

12 Ιανουαρίου 2021

2

794

ΕΠΡΕΠΕ νά τό περιμένουμε. Θά φθάναμε κάποτε ἕως ἐδῶ

Τό κόμμα τοῦ ὁποίου ὁ ὕμνος περιέχει τόν στίχο «ζήτω ἡ Ἑλλάδα, ζήτω ἡ θρησκεία, ζήτω ἡ ΝέαΔημοκρατία» (στό ἄκουσμα τοῦ ὁποίου παραληροῦσαν ἑκατομμύρια Ἕλληνες καί Ἑλληνίδες κάποτε στίς συγκεντρώσεις τοῦ Εὐάγγελου Ἀβέρωφ, τοῦ Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, τοῦ Μιλτιάδη Ἔβερτ, τοῦ Κώστα Καραμανλῆ καί τοῦ Ἀντώνη Σαμαρᾶ) σήμερα ἐν μέσω πανδημίας εὑρίσκεται σέ ἀνοικτή σύγκρουση μέ τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Ὁ Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης εἶναι ὁ πρῶτος ἡγέτης τῆς κεντροδεξιᾶς παράταξης πού στέκεται «ἀπέναντι» σέ Ἀρχιεπίσκοπο. Καί τό ἀκόμη χειρότερο: Κρίση καί μάλιστα βαθιά σοβεῖ καί στίς σχέσεις μεταξύ τῆς Ἀρχηγοῦ τοῦ κράτους Προέδρου τῆς Δημοκρατίας Αἰκατερίνης Σακελλαροπούλου μέ τήν Ἐκκλησία, μετά τήν ἀπαξιωτική στάση της ἀπέναντι στό Ἱερό Εὐαγγέλιο κατά τήν διάσημη πλέον ἐλέῳ ἐθνικοῦ ὕμνου-δοξολογία τῆς Πρωτοχρονιᾶς. Γιατί ὅμως φθάσαμε ἕως ἐδῶ; Γιατί πλέον Μητροπολῖτες ὅπως ὁ Ἰωαννίνων Μάξιμος βάλλουν εὐθέως καί ὀνομαστικῶς ἐναντίον Ὑπουργῶν πού κατοικοεδρεύουν στό Μέγαρο Μαξίμου; Ἐπειδή εἴμαστε οἱ μόνοι πού φωνάζουμε ἀπό τήν ἀρχή τῆς πανδημίας ὅτι ὁ τρόπος πού ἀντιμετωπίζει τήν Ἐκκλησία ἡ Κυβέρνηση καί τό πολιτικό σύστημα θά ἔχει ὀλέθρια ἀποτελέσματα, δικαιούμαστε νά τό ποῦμε: Ὅλο αὐτό συμβαίνει γιατί κάποιοι δέν ἀκοῦνε. Καβάλα στό ἄλογο τῶν δημοσκοπήσεων νομίζουν ὅτι δέν τούς ἀγγίζει τίποτε. Μέ συνέπεια αὐτό πού χαρακτηρίζει τήν εὐρύτερη Πολιτεία κατά τό διανύσαν διάστημα εἶναι ἡ ἀσεβής συμπεριφορά της ἀπέναντι στόν θεσμό τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ διαρκής ἀπόπειρα ταπείνωσής του. Ἡ ἐντύπωση ὅτι ἐπιδιώκεται ἡ συντριβή του.

Η Τέχνη στην αγωγή παιδιών και νέων

ό

 π. Σταμάτης Σκλήρης

 -

Εισήγηση του πρωτοπρεσβυτέρου Σταμάτη Σκλήρη, Ιατρού και Αγιογράφου, με θέμα:

«Η Τέχνη και ο Πολιτισμός στην αγωγή παιδιών και νέων» στις Τριήμερες Εκδηλώσεις για την εορτή των Τριών Ιεραρχών του Ιδρύματος Νεότητος και Οικογένειας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών με τίτλο: «Η Τέχνη στην Αγωγή Παιδιών και Νέων», 1-3 Φεβρουαρίου 2019 στο Πολιτιστικό Κέντρο Ι. Α. Αθηνών.

«Οι μοναχοί υπερασπίστηκαν πάντα την τιμή της πατρίδας»

«Ο Ορθόδοξος μοναχισμός υπερασπίζεται όχι μόνο την παράδοση της Εκκλησίας μας εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια, αλλά και την τιμή της πατρίδας μας» τονίζει σε αποκλειστική του συνέντευξη στο Πρακτορείο ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ο Ηγούμενος της ιστορικής Ιεράς Μονής Αγίας Λαύρας, Αρχιμανδρίτης π. Ευσέβιος Σπανός.

Του Νικόλαου Ζαΐμη

Η ιστορική Μονή της Αγίας Λαύρας εδώ και μια χιλιετία περίπου έχει συμβάλει τα μέγιστα στην παράδοση του Ορθόδοξου μοναχισμού στην Ελλάδα. Είναι περισσότερο γνωστή από την έναρξη της Επανάστασης του 1821. Το 1943 όμως έμελλε να δώσει ένα νέο ραντεβού με την ιστορία. Πιο τραγικό αυτή τη φορά. Μετά την καταστροφή των Καλαβρύτων, οι Γερμανοί κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το μοναστήρι και σκότωσαν μπροστά από τον αιωνόβιο πλάτανο πέντε πατέρες της. 76 χρόνια μετά ο π. Ευσέβιος μας διηγείται τα γεγονότα, ενώ παράλληλα εκφράζει τη λύπη του για το «έμπρακτο συγγνώμη» που δεν ήρθε ποτέ.

π. Ευσέβιε, μια από τις δραματικότερες στιγμές της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας είναι και η σφαγή των Καλαβρύτων το 1943. Πως είναι αποτυπωμένη αυτή ημέρα για την περιοχή;

Η 13η Δεκεμβρίου 1943 είναι μια αποφράδα ημέρα για την τοπική κοινωνία των Καλαβρύτων. Και αυτό γιατί την ημέρα εκείνη πάνω από 450 άρρενες της ευρύτερης περιοχής βρήκαν τραγικό θάνατο. Εκτελέστηκαν εν ψυχρώ στον «Λόφο του Καπή», όπως ονομάζεται η περιοχή που έλαβε χώρα η εκτέλεση. Οι Γερμανοί βέβαια είχαν φροντίσει τις προηγούμενες ημέρες να αποκλείσουν τις εισόδους και τις εξόδους της πόλης με σκοπό να εγκλωβίσουν όσο περισσότερους κατοίκους μπορούσαν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα κατά την τραγική εκείνη ημέρα, να χάσουν την ζωή τους και κάτοικοι των γύρων χωριών που έτυχε να βρεθούν στα Καλάβρυτα. Οι στιγμές που εκτυλίχθηκαν ήταν τραγικές. Αρχικά οι Γερμανοί έκλεισαν τα γυναικόπεδα στο σχολείο των Καλαβρύτων. Την προηγούμενη ημέρα είχαν ζητήσει από τον ανδρικό πληθυσμό που είχαν συλλάβει να πάρει μαζί του και από μια κουβέρτα, υποστηρίζοντας ότι θα τους πάνε για ανάκριση. Οι περισσότεροι βέβαια αντιλήφθηκαν το τι θα επρόκειτο να επακολουθήσει. Έτσι λοιπόν τους οδηγούν την επόμενη ημέρα στην εκτέλεση στον «Λόφο του Καπή» όπως προανέφερα.

Κληρικοί υπήρξαν μεταξύ των εγκλωβισμένων που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα;

Φυσικά υπήρχαν και κληρικοί. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήταν ο π. Παναγιώτης Δημόπουλος, ο επονομαζόμενος και «παπά – Καλός», ο οποίος ήταν εφημέριος της πόλης. Επίσης, δύο Ιερομόναχοι της Μονής μας, ο π. Δωρόθεος και ο π. Παρθένιος, ήταν και αυτοί μεταξύ των θυμάτων. Οι Ιερομόναχοι αυτοί μάλιστα υπηρετούσαν ως Καθηγητές στο Σχολαρχείο των Καλαβρύτων. Η καταστροφή ολοκληρώθηκε σε λίγες ώρες και αμέσως μετά οι Γερμανοί πυρπόλησαν τα Καλάβρυτα. Τα γυναικόπαιδα που ήταν κλεισμένα μέσα στο σχολείο, απελευθερώθηκαν από έναν Γερμανό, στρατιώτη ο οποίος μην αντέχοντας άλλο αυτές τις τραγικές εικόνες που έβλεπε, άνοιξε την πόρτα του σχολείου το οποίο άρχισε στη συνέχεια να παραδίδεται στη φωτιά.

Η γεροντική άνοια της (αμόρφωτης) Αριστεράς!

Του Θανάση Κ. 

Ενόχλησε πολύ την Αριστερά (και κάτι φιλελέφτ ψευτοδιανοούμενους), η προβολή της μορφής της Παναγίας στο κτίριο της Βουλής.

(Για τέσσερα ολόκληρα δευτερόλεπτα!)

Λόγω της Ημέρας των Ενόπλων Δυνάμεων, που γιορτάζεται ανήμερα στα “Εισόδια της Θεοτόκου”…

* Πρώτη παρατήρηση: ένα κομμάτι της ελληνικής ελίτ, αριστερής προέλευσης (όχι όλοι οι Αριστεροί) και φιλελεύθερων προτιμήσεων (όχι όλοι οι Φιλελεύθεροι) – αλλά χωρίς καμία σχέση με τις ιστορικές αναζητήσεις της Ελληνικής Αριστεράς, ούτε με την μεγάλη Φιλελεύθερη παράδοση – προσπαθεί να εκριζώσει κάθε στοιχείο ταυτότητας από την ελληνική κοινωνία…

Τους ενοχλούν τώρα και οι απλές αναφορές σε θρησκευτικά σύμβολα.

–Μπερδεύουν τη διάκριση Κράτους-Εκκλησίας με την κατάργηση κάθε θρησκευτικού στοιχείου.

–Μπερδεύουν την “ανεξιθρησκία” (δηλαδή την ελευθερία άσκηση του θρησκεύεσθαι χωρίς διακρίσεις) με την “καθεστωτική αθεΐα”.

–Μπερδεύουν το “κοσμικό κράτος” με το άθρησκο κράτος.

Έχουν ένα μικρό πρόβλημα βέβαια:

Το Ελληνικό Σύνταγμα έχει στην προμετωπίδα του την ιστορική φράση:

Εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος…

Το προοίμιο αυτό υπάρχει σε όλα τα Ελληνικά Συντάγματα από το πρώτο της Επιδαύρου (1822). (Στην πραγματικότητα η αναφορά στην Αγία Τριάδα εμφανίζεται  για πρώτη φορά μετά την Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρείας, το 1823, όταν το Σύνταγμα της Επιδαύρου διατυπώθηκε πλήρως… )

Η ίδια φράση περί Αγίας Τριάδος στο Προοίμιο, επανελήφθη και στο  Σύνταγμα του 1927 της Τροιζήνας…

Στην αρχική του μορφή της δεν περιλάμβανε την λέξη «ομοουσίου» – αυτή προστέθηκε αργότερα. Αλλά η επίκληση της “Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδας” υπήρχε από την αρχή…

Η μόνη περίπτωση όπου δεν υπάρχει η επίκληση της Αγίας Τριάδος ήταν στο Κατοχικό Σύνταγμα της «Ελληνικής Πολιτείας», επί Ναζί.

Που εξαφανίστηκε όταν έφυγαν οι κατακτητές…

* Έχουν κι ένα ακόμα πρόβλημα:

Το Τρίτο άρθρο του Συντάγματος, προβλέπει σαφώς:

Συγκινητικός ο Πατριάρχης: Μίλησε ανοιχτά για Σεπτεμβριανά, Αγιά Σοφιά και Μονή της Χώρας

Στην μαύρη χθεσινή ημέρα για τον Ελληνισμό της Πόλης καθώς συμπληρώθηκαν 65 χρόνια από το πογκρόμ των «Σεπτεμβριανών» αλλά και στην πρόσφατη μετατροπή της Αγίας Σοφίας και της Μονής της Χώρας καθώς και στην κλειστή, από το 1971, Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, αναφέρθηκε με τον πλέον ανοικτό τρόπο μέχρι σήμερα ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Οι αναφορές του Πατριάρχου έγιναν κατά τη διάρκεια ομιλίας του, στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής, με αφορμή τη χειροτονία του διακόνου Μελετίου Στεφανάτου.

«Σήμερα για την Θεολογική Σχολή της Χάλκης -έστω και εάν δεν λειτουργεί, για εμάς είναι πάντοτε η Θεολογική Σχολή της Χάλκης- και για την ιστορική Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος είναι μια μεγάλη, και ιστορική και ευφρόσυνος και χαρμόσυνος ημέρα. Όταν λειτουργούσε η Σχολή και ήμαστε μαθηταί εδώ είχαμε πολλές παρόμοιες χαρές, συγκινήσεις, ευκαιρίες πνευματικής ανατάσεως, διότι είχαμε πολύ συχνά πολλές χειροτονίες, όπως σήμερα του πατρός Μελετίου. Όσοι αποφάσιζαν να ενταχθούν εις τον Ιερόν Κλήρον το αποφάσιζαν από τα νεανικά τους χρόνια, όταν ήσαν τελειόφοιτοι ή προτελειόφοιτοι, και συνήθως τους χειροτονούσε ο τότε Πρόεδρος της Εφορείας, ο μακαριστός Πριγκηποννήσων Δωρόθεος.

Ήρθαν εν συνεχεία τα πέτρινα χρόνια για την Σχολή, τα οποία δυστυχώς συνεχίζονται με την αναστολή της λειτουργίας της, παρά πάσαν έννοιαν δικαίου. Του χρόνου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την αποφράδα ημέρα της διακοπής της λειτουργίας της Σχολής μας. Και δυστυχώς δεν ήταν η μόνη αποφράς ημέρα των τελευταίων ετών για το Πατριαρχείο μας, για την Χάλκη, για την Ομογένεια.

Πριν από το ’71, που έκλεισε η Σχολή μας, είχαμε τα Σεπτεμβριανά γεγονότα, σαν σήμερα. Σήμερα είναι τα 65 χρόνια από την τραγική εκείνη νύκτα της 6ης προς την 7η Σεπτεμβρίου του ’55, που η βαρβαρότης κατέστρεψε τα σπίτια, τα καταστήματα, τις Εκκλησίες νομοταγών και αθώων ανθρώπων. Ακόμη και τα Κοιμητήριά τους βεβηλώθησαν και αυτά, και ασέβησαν οι όχλοι εις βάρος των νεκρών μας. Ούτε ίχνος πολιτισμού ούτε ίχνος ευαισθησίας.

Αρχαιολογία & Ιστορία Ψαλμός για μελλοθάνατους

Στην Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, ένας παπάς στο Αγρίνιο, ο Κωνσταντίνος Βαλής, γνωστός ως Παπαβαλής, πρέπει να ξεπέρασε, με την τόλμη και τις επινοήσεις του, κάθε άλλον. 

 Κύριε ελέησον, μέσα στο γιαούρτι ένα πριόνι/ Του Κυρίου δεηθώμεν, να κόψετε τα σίδερα

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΧΑΡΙΤΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ της Εθνικής Αντίστασης, εκτός από μεγάλες μάχες και πράξεις ηρωισμού έχει και απίστευτα ευρηματικά επεισόδια. 

Ένας παπάς στο Αγρίνιο, ο Κωνσταντίνος Βαλής, γνωστός ως Παπαβαλής, πρέπει να ξεπέρασε, με την τόλμη και τις επινοήσεις του, κάθε άλλον. Προκειμένου να βγάλει από το γερμανοκρατούμενο Αγρίνιο τον οπλισμό των παραδοθέντων Ιταλών, οργάνωσε περισσότερες από 35 κηδείες και κάθε φορά, μέσα στο φέρετρο αντί σορού, ήταν ιταλικά όπλα. Η νεκρική πομπή ξεκινούσε συνήθως από το Δημοτικό Νοσοκομείο, όπου ήταν η μυστική αποθήκη του ΕΛΑΣ. Πέρναγε μέσα από την πόλη με τις ανάλογες ψαλμωδίες και οι Γερμανοί στρατιώτες των μπλόκων στέκονταν προσοχή και χαιρέταγαν στρατιωτικά. Στο νεκροταφείο η πομπή κατέληγε πάντα στον μεγάλο οικογενειακό τάφο της οικογένειας Σπ. Τζωρτζόπουλου, όπου κρύβονταν τα όπλα, και τη νύχτα κατέβαιναν οι Ελασίτες από το Βουνό να τα παραλάβουν. 

Τη μία και μόνη φορά που κάποιος υποψιασμένος Γερμανός αξιωματικός, διέταξε να ανοίξουν το φέρετρο ο Παπαβαλής είχε τον Θεό μαζί του: Μέσα ήταν η σορός της γιαγιάς του Χρ. Μπανιά. Αλησμόνητο έχει μείνει και το τελευταίο «διάβασμα» που έκανε ο Παπαβαλής σε έναν μελλοθάνατο κρατούμενο. 

 Είχαν συλληφθεί ως όμηροι για κάποιο σαμποτάζ 30 κάτοικοι της Ηπείρου, οι οποίοι επρόκειτο να εκτελεστούν. O Παπαβαλής ζήτησε απλώς ένα όνομα κρατουμένου, πήρε τη σύνοψη, τον σταυρό, έναν κεσέ γιαούρτι και ξεκίνησε για τις φυλακές. Παρουσιάστηκε στον Γερμανό διοικητή και ζήτησε την άδεια να εξομολογήσει τον «ανιψιό» του Σπ. Κοντοπάνο, αυτό το όνομα του είχαν δώσει. Εκείνος το επέτρεψε και σε μια αίθουσα συγκεντρώθηκαν και όσοι από τους άλλους μελλοθάνατους ήθελαν να εξομολογηθούν. Ο Παπαβαλής άρχισε να ψέλνει παρόντος και του Γερμανού διοικητή: 

Εκκλησία και φιλοσοφία στον νεοελληνικό διαφωτισμό: Μία κριτική στον Π. Κονδύλη

του Μιχάλη Μερακλή, ομοτίμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, λαογράφου και φιλόλογου

Έχουν γρα­φει πολ­λα για την κα­ταρ­χήν αρ­νη­τι­κή στά­ση που τή­ρη­σε η Εκ­κλη­σί­α α­πέ­να­ντι στο κί­νη­μα του Δια­φω­τι­σμού, γε­νι­κό­τε­ρα α­πέ­να­ντι στο ά­νοιγ­μα προς τα φώ­τα της Ευ­ρώ­πης. Έ­χουν γρα­φεί τό­σα πολ­λά, ώ­στε έ­χει μάλ­λον δια­μορ­φω­θεί μια πε­ποί­θη­ση, ό­τι η αρ­νη­τι­κή αυ­τή στά­ση υ­πήρ­ξε α­πό­λυ­τη.

Α­ντι­στι­κτι­κά ε­πι­χει­ρώ ε­δώ τον με­τρια­σμό της ε­ντύ­πω­σης αυ­τής, με την πα­ρά­θε­ση τεκ­μη­ρί­ων που συ­νη­γο­ρούν, ό­πως νο­μί­ζω, υ­πέρ μιας δια­φο­ρε­τι­κής (ας μην πω α­ντί­θε­της) εκ­δο­χής.

Έ­χω και σε άλ­λα ση­μεί­α υ­πεν­θυ­μί­σει, ό­τι οι κλη­ρι­κοί υ­πήρ­ξαν ο­πα­δοί ή, κα­λύ­τε­ρα, α­πό τους πρω­τα­γω­νι­στές του νε­ο­ελ­λη­νι­κού δια­φω­τι­σμού. Ο εκ­δό­της του Λό­γιου Ερ­μή (Λ.Ε.), ο Άν­θι­μος Γα­ζής, δεν ή­ταν η μο­να­δι­κή πε­ρί­πτω­ση – κά­θε άλ­λο. 

Ο έ­νας α­πό τους δύ­ο δια­δό­χους του στην έκ­δο­ση του πε­ριο­δι­κού, ο Θε­ό­κλη­τος Φαρ­μα­κί­δης, ή­ταν ε­πί­σης κλη­ρι­κός (ο άλ­λος, ο Κων­στα­ντί­νος Κοκ­κι­νά­κης, ή­ταν έ­μπο­ρος). Α­νά­με­σά τους συ­γκα­τα­λέ­γο­νται και μο­να­χοί. Ο Γα­ζής π.χ. πλη­ρο­φο­ρεί (Λ.Ε., 1814-1815, σ. 93), ό­τι τα μο­να­στή­ρια στην Α­θή­να “ε­σύ­στη­σαν έ­τι και φι­λο­σο­φι­κόν σχο­λεί­ον, των ο­ποί­ων οι η­γού­με­νοι και οι πε­ρί αυ­τούς μο­να­χοί, αι­σθαν­θέ­ντες τα α­πό της φι­λο­σο­φί­ας κα­λά, οι­κεί­α προ­αι­ρέ­σει, πλη­ρώ­νου­σι τον ε­τή­σιον μι­σθόν του φι­λο­σό­φου δι­δά­σκα­λου”. Και κα­τα­λή­γει: “Εί­θε να ε­μι­μού­ντο το κα­λόν τού­το πα­ρά­δειγ­μα και ό­λοι οι η­μέ­τε­ροι Εκ­κλη­σια­στι­κοί! Και τη α­λη­θεί­α τό­τε ευ­δο­κι­μή­σει το γέ­νος, ό­ταν οι Ιε­ρείς φι­λο­σο­φή­σω­σιν ή οι φι­λό­σο­φοι ιε­ρα­τεύ­σω­σιν.” (ό.π., σ. 132)

Η “Εκ­κλη­σί­α της ορ­θο­δό­ξου πί­στε­ως των Γραι­κών”, στο Λι­βόρ­νο, α­πό πα­λιά συ­ντη­ρού­σε “δι’ ι­δί­ων αυ­τής ε­ξό­δων” τρεις νέ­ους ο­μο­γε­νείς για να σπου­δά­ζουν “εις τας κυ­ριω­τέ­ρας και κα­λυ­τέ­ρας της Ι­τα­λί­ας Α­κα­δη­μί­ας”. Αυ­τό κά­νει και το 1816 με τους “εν Λι­βόρ­νω Γραι­κούς της Α­να­το­λι­κής Εκ­κλη­σί­ας” κα­λώ­ντας, σε συ­νε­ννό­η­ση με τις “σχο­λές” της Α­θή­νας, των Ιω­αν­νί­νων και της Χί­ου, α­πό έ­να για κα­θε­μιά, βε­βαιω­μέ­να ορ­θό­δο­ξο χρι­στια­νό νέ­ο, για τε­τρα­ε­τείς σπου­δές, “ό­που θέ­λουν κα­τα­γί­νου­νται για να τε­λειο­ποι­η­θώ­σιν εις τα μα­θή­μα­τα της Γε­ω­γρα­φί­ας, Λο­γι­κής, Με­τα­φυ­σι­κής, Φυ­σι­κής Ι­στο­ρί­ας, Μα­θη­μα­τι­κών, Α­στρο­νο­μί­ας, Βο­τα­νι­κής, Χη­μεί­ας, Α­να­το­μί­ας και Φυ­σιο­λο­γί­ας, εις τους ο­ποί­ους διό­λου δεν α­πα­γο­ρεύ­ο­νται τα της Ια­τρι­κής και Χει­ρουρ­γί­ας μα­θή­μα­τα”. Μπο­ρούν α­κό­μα, αν υ­πάρ­χει η κλί­ση, “να σπου­δά­σω­σιν οι νέ­οι, α­ντί των ει­ρη­μέ­νων ε­πι­στη­μών, την Αρ­χι­τε­κτο­νι­κήν, Γλυ­πτι­κήν και Ζω­γρα­φι­κήν” (Λ.Ε., 1816, σελ. 200-201).

Στη σχε­τι­κή α­να­κοί­νω­ση των ε­πι­τρό­πων της Εκ­κλη­σί­ας δια­βά­ζου­με στην τε­λευ­ταί­α πα­ρά­γρα­φο: “Αύτη, φίλ­τα­τοι ο­μο­γε­νείς, η μι­κρά συ­νει­σφο­ρά γί­νε­ται υ­πέρ την δύ­να­μίν μας δια τα υ­περ­βο­λι­κά της Εκ­κλη­σί­ας μας έ­ξο­δα και α­δια­κό­πους βο­η­θεί­ας και ε­λε­η­μο­σύ­νας, προς τους καθ’ η­μέ­ραν ε­δώ ερ­χο­μέ­νους πτω­χούς και δυ­στυ­χού­ντας ο­μο­γε­νείς μας, ό­μως να βο­η­θή­σω­μεν και εκ του υ­στε­ρή­μα­τός μας α­πε­φα­σί­σα­μεν, ό­χι μό­νον δια να κά­μω­μεν το α­παι­τού­με­νον χρέ­ος μας, αλ­λά και να σας εν­θαρ­ρύ­νω­μεν προς την έν­δο­ξον των κοι­νω­φε­λών α­γώ­νων σας ε­ξα­κο­λού­θη­σιν.” (ό.π., σελ. 103).

“Ο έ­ρως της παι­δεί­ας” δια­βά­ζου­με στο Λ.Ε. (1818, σελ. 463), “α­νά­πτει ε­πί μάλ­λον και δια­δί­δε­ται εις την Ελ­λά­δα, και ο α­ριθ­μός των εις την διά­δο­σιν αυ­τήν συ­ντε­λού­ντων μέ­σων αυ­ξά­νει κα­θη­με­ρι­νώς. τα σχο­λεί­α πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται, οι σο­φοί δι­δά­σκα­λοι πλη­θύ­νο­νται, βι­βλιο­θή­και συ­στή­νο­νται και οι πλού­σιοι έ­μπο­ροι, πα­τριω­τι­κώ κι­νού­με­νοι ζή­λω, α­νοί­γου­σι προ­θύ­μως τους θη­σαυ­ρούς των (…) το ιε­ρα­τεί­ον συ­ντρέ­χει και συμ­βου­λεύ­ει και η κοι­νή Μή­τηρ, η με­γά­λη Εκ­κλη­σί­α, ευ­λο­γεί, ε­φο­ρεύ­ει και διοι­κεί σο­φώς των τέ­κνων της τα έρ­γα”.

Το πε­ριο­δι­κό κη­ρύσ­σει “τα ευαγ­γέ­λια”, πλη­ρο­φο­ρεί ευ­φό­συ­να για τον εν­θρο­νι­σμό, για τρί­τη φο­ρά, στον “οι­κου­με­νι­κόν πα­τριαρ­χι­κόν θρό­νον της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως” του Γρη­γο­ρί­ου, ο ο­ποί­ος γνώ­ρι­ζε “εκ πεί­ρας” ό­τι “μό­νη η παι­δεί­α στε­ρε­ώ­νει την θρη­σκεί­αν εις τα έ­θνη”, γι’ αυ­τό “ε­φρό­ντι­σε κα­τά τας προ­λα­βού­σας ε­πο­χάς δια την διά­δο­σιν της ελ­λη­νι­κής παι­δεί­ας”. Στην πρώ­τη πα­τριαρ­χί­α του “ε­σύ­στη­σε το ελ­λη­νι­κόν τυ­πο­γρα­φεί­ον της Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως”, στη δεύ­τε­ρη “ε­φρό­ντι­σε πε­ρί συ­στά­σε­ως και α­νε­γέρ­σε­ως σχο­λεί­ων ελ­λη­νι­κών καθ’ ό­λον το γέ­νος” (Λ.Ε., 1819, σελ. 113 κ.ε.). Σε ε­πό­με­νο τεύ­χος της ί­διας χρο­νιάς (του Μα­ΐ­ου) α­φιε­ρώ­νε­ται και “Ω­δή ο­φει­λο­μέ­νη εις τον Πα­να­γιώ­τα­τον, θειό­τα­τον και Οι­κου­με­νι­κόν πα­τριάρ­χην κύ­ριον κύ­ριον Γρη­γό­ριον”, α­πό τον κρυ­πτώ­νυ­μο Ν.Δ. (σελ. 309-310). α­πο­σπώ τους στί­χους:

Ο Κωστής Μοσκώφ: για τη ρωμαίικη ψυχή, τη λαϊκή ορθοδοξία, το φιλότιμο…

«Για την γνωριμία της ψυχής του ρωμαίικου, καταλήγουμε να αρκεστούμε έτσι στα πρωτογενή του μνημεία, το δημοτικό τραγούδι, τις λιγοστές από το στόμα του αφηγήσεις, την λαϊκή ζωγραφική και κυρίως τα γεγονότα, όπου αυτά θα δείξουνε την στάση του μπρος στην ζωή, τον διάλογό του με τη ροή της ιστορίας. 

Το υπόβαθρο σε έναν τέτοιο διάλογο δεν μπορεί βέβαια παρά να καθρεφτίζει την ροή αυτή της ίδιας της ιστορίας του. Εδώ κυρίαρχο στοιχείο είναι η διηνεκής εξουδετέρωση μιας κοινωνικής ενέργειας, το «φτου κι απ΄την αρχή», διαρκής επάνοδος σε μια αισιοδοξία ειρωνική. 

Το υπόβαθρο τούτο, με καυτό σίδερο χαραγμένο στη συλλογική μνήμη, την λαϊκή κουλτούρα του ρωμαίικου, δίνει και το μέτρο του τραγικού στην ατομική, όπως και στην εθνική, συλλογική υπόσταση του ελλαδικού ανθρώπου. 

Ο δημοτικός χορός, είπαμε, το δημοτικό τραγούδι, αλλά και τα γεγονότα και ο συγκερασμός όλων μες στην λαϊκή ορθοδοξία του με τα πανηγύρια, τις δοξασίες και τις γιορτές της, ανέμελη συζήτηση με τον θάνατο, στάση ζωής περισσότερο και πιο λίγο στοχασμός ή ιδεολογία. 

Βέβαια, την ζωή του, όπως αυτή μέσα στη ιστορία του εκτυλίσσεται, ο Έλληνας δεν τη παίρνει ως ψαλμό, πολύ λιγότερο σαν θρήνο. Η συναίσθηση της ολότητας συγχρονικά στην γύρω κοινωνία  του, ή διαχρονικά μες στην ροή του χρόνου,  δεν παίρνει γι’αυτόν καμιά μυστικιστική έξαρση (υποσημείωση Μοσκώφ: Σύγκρινε την ελληνική ορθόδοξη συνείδηση, πιο ανθρωποκεντρική στην στάση της, με την ρωσική ορθοδοξία, την διαρκή επιθυμία αυτής της τελευταίας για ολοκαύτωμα, το πάθος της, μες στην απελπισία που της προκαλούν τα γήινα, για μιαν ένωσή μας με τα γενικά και τα θεία…).

Την διαπνέει μια ειρωνεία, βασισμένη όχι στην ματαιότητα αλλά στην αποδοχή μιας τελικής φύσης των πραγμάτων, ειρωνεία όπου οι περίοδοι κόπωσης του λαού δεν προσθέτουν παρά μια παροδική χροιά. Την αγάπη του για το έθνος του την καθορίζει άλλωστε το φιλότιμο. Την Ελλάδα δεν την αγαπά για τα παλιά της κλέη – αυτά έχουν μια δευτερεύουσα μόνο επίπτωση στην ψυχολογία του, του προσφέρουν μόνο μια πυκνότερη αίσθηση του χρόνου – την Ελλάδα αγαπά, επειδή βρίσκεται πάντα μπλεγμένη μέσα σε συχνά άδικους κατατρεγμούς, επειδή υποφέρει. Ίσως δίχως την ένταση των παθών της να έδινε μικρότερη σημασία στην προς τον πλησίον αγάπη. 

Ο Χριστός μέσα στην ιδεολογία του γίνεται έτσι το έθνος, αυτό που του λαχαίνει στην μοίρα του συνέχεια να θυσιάζεται άδικα, με την δική του ενέργεια ενδυναμώνοντας λαούς άλλους, σπονδή από το πεπρωμένο και τον Θεό του. Οι επικλήσεις του για τον λόγο αυτό απευθύνεται συχνότερα στην Παναγία, Θεοτόκο και μοιροτόκο του, από αυτήν περιμένει στις στιγμές της μεγάλης απελπισίας του να μεσιτεύσει. «Ο ορθόδοξος λαός και αυτός μόνος του εσωτερικεύει τον Χριστό, τον κλείνει και τον κουβαλά μέσα του, τελικά γίνεται ο ίδιος ο Χριστός (εικόνα του Κυρίου του), όχι τόσο για την ορθοδοξία του δόγματός του, αλλά από την ιδιότητά του στην θυσία και στην αυταπάρνηση για τον Άλλον ή για την ολότητα, για την Ζωή την ίδια, που είναι και το βάθος της δικής του υπόστασης»(Ντοστογιέφσκι – Δαιμονισμένοι). 

(…)Τούρκος, αλλόδοξος ή διάβολος, είναι έννοιες που συνειρμικά συμφύρονται μέσα στην λαϊκή αίσθηση. Η θρησκεία τον μαθαίνει στην υπομονή μπρος στο αδιέξοδο, όσο μια προχωρημένη ταξική διαφοροποίηση δεν τοου δημιουργεί άλλους, πέρα από τον ξένο δυνάστη, εχθρούς. Η λειτουργία του κλήρου δεν μπορούσε έτσι παρά να ήταν θετική, αποκαθιστούσε την ισορροπία μπρος το χάος του αύριο, έδινε μια κάποια ασφάλεια, ώστε να μπορέσει το άτομο καθημερινά να επιβιώσει.

(…) Η λαϊκή ορθοδοξία είναι έτσι μια ιδεολογία ριζοσπαστική απέναντι στο κράτος και την κοινωνική του ιεράρχηση, ίσως και σε κάθε αίσθηση όχι ανθρώπινης συσσωμάτωσης, αλλά κοινωνίας. δεν είναι κοινοβιακή αλλά ανθρωπιστική»

Πηγή: από το βιβλίο του Κωστή Μοσκώφ: «Η εθνική και κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα 1830-1909»