Ἠδύνατο ἡ ἑνωτική πολιτική τῶν Παλαιολόγων νά διασώση τό Βυζάντιον;

Ἠδύνατο ἡ ἑνωτική πολιτική τῶν Παλαιολόγων νά διασώση τό Βυζάντιον;

Γράφει ὁ κ. Ἀνδρέας Κεφαλληνιάδης, Δάσκαλος Γ΄ Ἀρσακείου – Τοσιτσείου Δημοτικοῦ Σχολείου Ἑκάλης

Τὸ δίλημμα ἐπιλογῆς ἀνάμεσα σὲ ἀλλόθρησκους Τούρκους καὶ σὲ δυτικοὺς χριστιανοὺς δὲν ἦταν πραγματικό. Σὲ κάθε περίπτωση, ὁ ὑστεροβυζαντινὸς ἑλληνισμὸς ἦταν καταδικασμένος νὰ ὑποστεῖ τὴν τουρκικὴ ὑποδούλωση, ἀφοῦ τὸ ὀθωμανικὸ κράτος βρισκόταν τότε σὲ φάση ἀνόδου, ἐνῶ τὸ βυζαντινὸ κράτος βρισκόταν πλέον στὴ φάση τῆς παρακμῆς του.

Ὅπως ἀποδείχθηκε ἀπὸ τοὺς αἰῶνες ποὺ ἀκολούθησαν, ἀκόμα καὶ οἱ λατινοκρατούμενες ἑλληνικὲς περιοχὲς σταδιακὰ ὑπέκυψαν στὴν τουρκικὴ ἐπεκτατικότητα. Ἀλλὰ καὶ μετὰ τὴν ἅλωση, ἡ Δύση ποτὲ δὲν ἐπιχείρησε μία ἐκστρατεία γιὰ ἀπελευθέρωση τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Ἔτσι ἀποδείχθηκε ὅτι ἡ σωτηρία τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Δυτικοὺς δὲν ἀποτελοῦσε πραγματικὴ ἐλπίδα. Ἡ Δύση, στὴν ὁποία οἱ Παλαιολόγοι αὐτοκράτορες εἶχαν ἐναποθέσει τὶς τελευταῖες ἐλπίδες τους, ἦταν ἀπρόθυμη νὰ βοηθήσει. Ἡ φιλενωτικὴ-φιλοδυτικὴ στάση τῶν Παλαιολόγων αὐτοκρατόρων ἦταν μάταιη καὶ καταστρεπτική. Ὁ αὐτοκράτορας Ἰωάννης Η΄ Παλαιολόγος ἀντὶ νὰ συνεργαστεῖ μὲ τοὺς ἄλλους ὀρθόδοξους χριστιανικοὺς λαοὺς τῶν Βαλκανίων, κατὰ τῶν Ὀθωμανῶν, στὴν καθοριστικὴ μάχη τῆς Βάρνας ( 1444 ), προτίμησε νὰ ἐκλιπαρεῖ τὴ βοήθεια τῶν Φράγκων καὶ τοῦ πάπα, μὲ ἀντάλλαγμα τὴν ὑποταγὴ τῆς Ὀρθοδοξίας στὴ Δύση. Ἐπιπλέον ἡ πολιτικὴ αὐτὴ ἔγινε αἰτία νὰ διχαστοῦν οἱ Βυζαντινοὶ σὲ ἑνωτικοὺς καὶ ἀνθενωτικούς, τὴ στιγμὴ ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ ἦταν ὅλοι ἑνωμένοι.

Ἔτσι ἐνῶ ἄλλοτε ὁ πάπας ὀργάνωνε ὁλόκληρες σταυροφορίες, τώρα τὸ μόνο ποὺ ἔκανε, ἦταν νὰ στείλει 200 τοξότες, ποὺ ἔφτασαν μαζὶ μὲ τὸν καρδινάλιο Ἰσίδωρο γιὰ νά…ἑορτάσουν τὴν ἕνωση τῶν δύο Ἐκκλησιῶν ποὺ εἶχε ὑπογραφτεῖ τὸ 1439![1] Λίγες μέρες ἀργότερα ναύλωσε τρία γενοβέζικα πλοῖα μὲ ὅπλα καὶ τρόφιμα γιὰ τοὺς ὑπερασπιστές. Τὰ πλοῖα αὐτὰ μαζὶ μὲ ἕνα βυζαντινὸ κατόρθωσαν ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ πλοίαρχου Φλαντανελᾶ νὰ διασπάσουν τὸν τουρκικὸ κλοιὸ καὶ νὰ μποῦν στὸν Κεράτιο κόλπο. Ἡ Βενετία ἔστειλε κι αὐτὴ λίγα καράβια, τὰ ὁποῖα ὅμως ἔφτασαν δύο μέρες μετὰ τὴν Ἅλωση! Ὁ μόνος Δυτικὸς ποὺ προσέτρεξε ἐθελοντικὰ σὲ βοήθεια, μαζὶ μὲ τοὺς 700 στρατιῶτες ποὺ διοικοῦσε, ἦταν ὁ στρατηγὸς Ἰωάννης Ἰουστινιάνης, στὸν ὁποῖο ἀνατέθηκε ἡ ὀργάνωση τῆς ἄμυνας. Ἀλλὰ κι αὐτὸς ἀκόμα, ὅταν τραυματίστηκε, λιποψύχησε κι ἐγκατέλειψε τὴ μάχη, γιὰ νὰ σωθεῖ, παρασύροντας μαζί του καὶ τοὺς στρατιῶτες του. Ἔτσι στὴν πιὸ κρίσιμη στιγμή, ἡ ἄμυνα τῆς Πόλης ἀδυνάτισε κι ἄλλο. Οἱ Βενετοὶ καὶ Γενουᾶτες ποὺ ἔμεναν στὴν Κωνσταντινούπολη συστρατεύθηκαν μὲ τοὺς Ἕλληνες καὶ πολέμησαν γιὰ τὴ σωτηρία τῆς Πόλης. Ἀλλὰ ἂς μὴ ξεχνᾶμε, ὅτι κι αὐτοὶ ἀκόμα, εἶχαν ἀπὸ χρόνια ἐξασφαλίσει ἰδιαίτερα οἰκονομικὰ προνόμια, ποὺ ἤθελαν νὰ τὰ διασώσουν. Οἱ Γενοβέζοι κάτοικοι τῆς συνοικίας τοῦ Γαλατᾶ, δὲν δίστασαν νὰ συμμαχήσουν ἄτυπα μὲ τοὺς Τούρκους, ἀφοῦ διέβλεπαν ὅτι ἡ Πόλη θὰ πέσει στὰ χέρια τους. Μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ πίστευαν ὅτι θὰ μποροῦσαν νὰ ὑπερασπίσουν τὰ συμφέροντά τους καὶ μετὰ τὴν Ἅλωση. Γιὰ τὸ λόγο αὐτό, ὄχι μόνο δὲν εἰδοποίησαν τοὺς Βυζαντινοὺς γιὰ τὴν προετοιμασία τοῦ Μωάμεθ νὰ περάσει μέσα στὸν Κεράτιο κόλπο 72 καράβια κατασκευάζοντας δίολκο, ἀλλὰ καὶ ἐν συνεχείᾳ πρόδωσαν στοὺς Τούρκους τὴν ἀπόπειρα πυρπόλησης τοῦ τουρκικοῦ στόλου ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες.[2]

Από τον Αυγουστίνο στην Τζούντιθ Μπάτλερ – Το εσωτερικό ρήγμα του δυτικού πνεύματος

26/09/2025

ΓΡΙΒΑΣ ΚΩΣΤΑΣ

Η Δύση συνηθίζει να βλέπει τον εαυτό της ως φορέα της ελευθερίας, της προόδου και της ορθολογικότητας. Ωστόσο, πίσω από αυτό το αφήγημα κρύβεται μια βαθιά κρίση ταυτότητας, η οποία δεν είναι προϊόν της σημερινής εποχής αλλά έχει ρίζες που φτάνουν πολύ πίσω. Στον χριστιανισμό της Ύστερης Αρχαιότητας, οι κοσμοαντιλήψεις του οποίου διαμόρφωσαν εν πολλοίς τον δυτικό πολιτισμό.

Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τη σημερινή σύγχυση – από την πολιτική πόλωση μέχρι τη διαμάχη γύρω από την ταυτότητα φύλου – οφείλουμε να επιστρέψουμε στις απαρχές και να δούμε πώς συγκροτήθηκε οντολογικά ο δυτικός άνθρωπος. Αναλυτικότερα, η αρχαία ελληνική παράδοση αντιμετώπισε τον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ενότητα. Από τον Όμηρο μέχρι τους Πατέρες της Εκκλησίας, η ψυχή χωρίς το σώμα δεν ήταν πλήρης. Στην Οδύσσεια, οι ψυχές των νεκρών είναι σκιές, ένα “υπόλειμμα” ζωής. Ο άνθρωπος όφειλε να αναζητήσει την αλήθεια και την ελευθερία, όχι αποκομμένος από το σώμα του αλλά μέσα στην ενότητά του. Στη Δύση, όμως, με τον Αυγουστίνο, άρχισε να προκύπτει ένας άλλος δρόμος.

Υπό την επίδραση φιλοσόφων σαν τον Πλωτίνο και πνευματικών ρευμάτων όπως ο γνωστικισμός, ο άνθρωπος ορίζεται ως ένα ιεραρχικό και ανταγωνιστικό δίπολο. Ψυχή / πνεύμα εναντίον σώματος. Η δε ανώτερη ψυχή οφείλει να κυριαρχήσει πάνω στο κατώτερο σώμα και στα πάθη του, απαλλάσσοντας τον άνθρωπο από το βάρος του και οδηγώντας τον στην τελειότητα. Έτσι, το σώμα αντιμετωπίζεται ως πεδίο αδυναμίας και υποταγής, ενώ η σωτηρία συνδέεται με την υπέρβαση ή ακόμη και με την περιφρόνησή του.

Αυτό το σχήμα δεν έμεινε μια θεολογική λεπτομέρεια αλλά διαμόρφωσε τον τρόπο που η Δύση αντιλαμβάνεται τον εαυτό της μέχρι σήμερα. Το σώμα προβάλει αντιστάσεις, οι οποίες πρέπει να κατανικηθούν. Το ανώτερο πνεύμα πρέπει να νικήσει το κατώτερο σώμα δια της ισχύος. Η ισχύς και η βούληση λοιπόν τοποθετούνται στον πυρήνα της οντολογίας του ανθρώπου, έχοντας ήδη πριν τοποθετηθεί στην οντολογία του Θεού.

Συγκεκριμένα, ο Καθηγητής π. Νικόλαος Λουδοβίκος, είναι αυτός που έχει πρώτος μιλήσει για τη “θεολογία της δύναμης”, η οποία χαρακτήρισε μεγάλο μέρος της δυτικής χριστιανικής παράδοσης. Σύμφωνα με αυτήν, ο Θεός νοείται πρωτίστως ως απόλυτη βούληση και ισχύς και ο άνθρωπος καλείται να μιμηθεί αυτήν την κυριαρχία. Αυτή η πρόσληψη ενίσχυσε την πολιτισμική έμφαση στη βούληση, στην υπέρβαση των ορίων, στην κατάκτηση της φύσης. Αντιθέτως, η ορθόδοξη παράδοση προβάλλει τον Θεό ως σχέση αγάπης, ως κοινωνία προσώπων, και τον άνθρωπο ως μέτοχο αυτής της κοινωνίας.

Ο Αυγουστίνος συναντά τη Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Μέση Ανατολή και το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης

Όλες οι ιστορικές παρεκκλίσεις, εκτροπές και μη ομαλότητες κάποια στιγμή φτάνουν στο φυσικό τους πολιτικό τέλος.

Δημήτρης Β. Πεπόνης

Εκεί που οι περισσότεροι άνθρωποι έβλεπαν στη σύνδεση Ινδίας και Ευρώπης μέσω της Μέσης Ανατολής (IMEC), ένα εναλλακτικό αμερικανικό-δυτικό σχέδιο περιορισμού της κινεζικής πρωτοβουλίας «Μια Ζώνη Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative), δηλαδή της αναβίωσης του Δρόμου του Μεταξιού, εγώ έβλεπα εξ αρχής τη συμπληρωματικότητα των δύο έργων, έστω σε ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο, και την έναρξη μιας νέας εποχής στη Μέση Ανατολή:

Εξ ου και έχω επισημάνει παλαιότερα (V):

Η είσοδος της Αιγύπτου, του Ιράν, της Αιθιοπίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων στον οργανισμό BRICS, η συμφωνία Σαουδικής Αραβίας-Ιράν με τη διαμεσολάβηση της Κίνας, η συμμετοχή των κρατών της περιοχής στην πρωτοβουλία «Μια Ζώνη Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative), η διασύνδεση Ινδίας, Μέσης Ανατολής, Ευρώπης (IMEC) και ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (Ρωσία, Ιράν, Ινδία), φανερώνουν την έλευση της μετα-αμερικανικής/μονοπολικής εποχής και την απαρχή του Τέλους της Μεγάλης Παρέκκλισης στη Μέση Ανατολή/Δυτική Ασία.

Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ ημών και αυτών. Η Δύση σκέφτεται πώς να ζήσει, και εμείς σκεφτόμαστε γιατί ζούμε.

O Ρωσος σκηνοθέτης και κινηματογραφιστης Νικίτα Μιχάλκοφ (γεν. 1945) είπε κάποτε στον Σερβο συγγραφέα Μόμι Καπόρ (1937-2010):

 «Έχετε παρατηρήσει ότι δεν υπάρχει αμερικανική ταινία στην οποία να μην σκοτώνονται τουλάχιστον 100 άνθρωποι;

Κανείς δεν λυπάται αυτούς τους ανθρώπους, ούτε είναι γνωστό ποια είναι η μητέρα τους, ούτε αν έχουν αδερφή. Ούτε πώς τους λένε. Όλοι χάνονται σαν να μην έχει καμία σημασία...

Και πριν από 150 χρόνια, ένας φοιτητής στην Αγια Πετρούπολη σκότωσε μια γιαγιά και ένας συγγραφέας γράφει ένα βιβλίο γι' αυτό και στη συνέχεια γράφονται διατριβές για το αν ο φοιτητής είχε το δικαίωμα να σκοτώσει τη γιαγιά ή όχι.

Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ ημών και αυτών. Η Δύση σκέφτεται πώς να ζήσει, και εμείς σκεφτόμαστε γιατί ζούμε.»

ΠΗΓΗ:George Stamkos

Ευχαριστώ την Άννα Στάικου fb

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η "Ανατολή" είναι ήδη μια ρατσιστική και αποικιοκρατική κατηγορία, ένας τόπος της φαντασίας μας»

16 Μαΐου 2025 4059

Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη με αφορμή την πρόσφατη επανακυκλοφορία της μετάφρασής του της περίφημης μελέτης του Έντουαρντ Σαΐντ (Edward Said) «Οριενταλισμός», στη σειρά «Κάλλιστος» των εκδόσεων Σάλτο.

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη

Λίγα είναι τα βιβλία για τα οποία μπορούμε να πούμε ότι συνέστησαν έλα ολόκληρο πεδίο, ένα καινούργιο αντικείμενο μελέτης. Αν και στη σκέψη δεν υπάρχει παρθενογένεση, ο Οριενταλισμός του Έντουαρντ Σαΐντ είναι ένα από τα σπάνια αυτά βιβλία που χωρίζουν την ιστορία της σκέψης σε ένα πριν και ένα μετά, εγκαινιάζοντας έναν ολόκληρο κλάδο σπουδών, τις λεγόμενες «Μετααποικιακές σπουδές». 

Η επανέκδοσή τους στη χώρα μας, από τις εκδόσεις Σάλτο, στη σειρά «Κάλλιστος» (είχαν εκδοθεί από τις εκδόσεις Νεφέλη, το 1996, σε μετάφραση Φώτη Τερζάκη και τότε) θα αποτελούσε ούτως ή άλλως εκδοτικό γεγονός, μια και τέτοια βιβλία δεν πρέπει να λείπουν από την αγορά. Στη συγκεκριμένη συγκυρία, δε, όπου ο δυτικός άνθρωπος αντιμετωπίζει ξανά με κυνισμό (που βαφτίζει πραγματισμό) τους πολιτισμικά διαφορετικούς από εκείνον, το βιβλίο τούτο πρέπει να διαβαστεί και να συζητηθεί ξανά, ειδικά από τους νεότερους. Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη, μεταφραστή του βιβλίου, αλλά και διανοούμενο με καίρια πολιτική σκέψη.

O Οριενταλισμός του αμερικανοπαλαιστίνιου διανοητή Έντουαρντ Σαΐντ έχει εγγραφεί ως ένα από τα πιο επιδραστικά έργα του τέλους τού εικοστού αιώνα (κυκλοφόρησε το 1978), αλλάζοντας τον τρόπο που βλέπουμε την αποικιοκρατία. Θα θέλατε να μας πείτε, καταρχάς, δυο λόγια για την ιστορία της πρόσληψής του;

Ο Διαφωτι(ζ)μός και οι Διαφωτι(ζ)μένοι

Γράφουν οι: Σοφία Ζήση και Γιώργος Κουτσαντώνης

Κυκλοφορεί, από ιδρύσεως ελληνικού κράτους, από στόμα σε στόμα και από συνείδηση σε συνείδηση, ο μύθος ότι εμείς οι Έλληνες, δεν ήμασταν παρά ένα μάτσο αγροίκοι και αμόρφωτοι χωρικοί, ώσπου κάποια στιγμή, οι πιο διεθνείς από εμάς, δηλαδή οι έμποροι και οι ναυτικοί, «δραστηριοποιήθηκαν στην Ευρώπη, έγιναν φορείς της Γαλλικής Επανάστασης», και ύστερα ήρθαν για να «διαχύσουν τις ιδέες του Διαφωτισμού» στα καθ’ ημάς.

 Τουτέστιν, χρειαστήκαμε τους Δυτικούς για να μας ανοίξουν τα μάτια. 

Αν και δεν είναι σίγουρο ότι τα ανοίξαμε και τόσο, παρά τις διαφωτιστικές μαλάξεις, και για τούτο φταίμε, και πάλι εμείς, που δεν είμαστε και τόσο ορθολογικοί.

 Σχεδόν κάθε βιβλίο ιστορίας, μάθημα από καθέδρας ή αφήγημα που κυκλοφορεί στην επικράτεια, αναπαράγει αυτό το χυδαίο ψεύδος, με τελευταίο παράδειγμα το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ της Cosmote «Ιωάννης Καποδίστριας», όπου εμφανίζονται οι ίδιοι οι απόγονοι του Κυβερνήτη, τους οποίους ακούμε, με λύπη και αγανάκτηση, να επαναλαμβάνουν το ίδιο αφήγημα.

Γιατί είναι μύθος και ψεύδος ο εκ Δύσεως ερχόμενος Διαφωτισμός; 

Για έναν βασικό λόγο: γιατί οι Έλληνες δεν πάψαμε, ούτε μια στιγμή, να είμαστε διαφωτισμένοι, κυριολεκτικά αυτόφωτοι, από ιδρύσεως ελληνικού Έθνους. Όταν λέμε Έθνος, εννοούμε το αρχαίο, πολυχιλιετές, συνεχές Έθνος που πραγματικά είμαστε, όχι το τυχαίο συνονθύλευμα από βαλκανικούς λαούς που μιλάει κάτι σαν Ελληνικά και που κάποιοι θέλουν να πιστέψουμε πως είμαστε.

 Κατά την περίοδο του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα, εμείς δημιουργήσαμε τον Βυζαντινό πολιτισμό και η μόνη γνωστή και καταγεγραμμένη περίοδος στην ιστορία μας, που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «μεσαιωνική», είναι αυτή της Τουρκοκρατίας, όπου μεγάλο μέρος του λαού λεηλατήθηκε και σμικρύνθηκε από όλες τις απόψεις.

 Η τιτάνια αναγεννητική προσπάθεια, κατά την περίοδο που προηγήθηκε της Ελληνικής Επανάστασης, υπήρξε τρανή απόδειξη ότι οι Έλληνες είχαν επίγνωση της πνευματικής τους ανωτερότητας σε σχέση με τους κατακτητές και γνώριζαν το βάθος της ελληνικής διαχρονίας. Η έκρηξη της ίδρυσης σχολείων κατά την εποχή είναι μία μόνο ένδειξη αυτής της αλήθειας. Τεράστια υπήρξε η συμβολή της Εκκλησίας στην διαιώνιση της γλώσσας και της ελληνικής συνείδησης. Η φλόγα δεν έσβησε ποτέ, οι Έλληνες αισθάνονταν ότι μπορούν να κερδίσουν ξανά την ελευθερία τους, να επαναστατήσουν.

Σε ποιον κόσμο ανήκουν Ελλάδα και Κύπρος;

ΑΞΕΛΟΣ ΛΟΥΚΑΣ

Αποτελεί μιαν από τις πραγματικότητες των ημερών μας η αγωνία που διαπερνά μια σημαντική μερίδα των Ελλήνων γι’ αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το υπαρξιακό μας πρόβλημα, ως η συνάντηση του Ελληνισμού και του Ελληνικού Κόσμου με το πεπρωμένο του. Πρόβλημα όμως που αν θες να το αντιμετωπίσεις, οφείλεις –πάνω από όλα– να το δεις στις πραγματικές του διαστάσεις.

Από το σημείο αυτό αρχίζουν, κατά την γνώμη μου, τα προβλήματα, γιατί το σύνολο, σχεδόν, αυτών που τους αφορά, αρνούνται να το δουν αποφεύγοντας τον καθρέφτη. Είναι προφανές ότι το θέμα που θίγω είναι εξαιρετικά πολύπλοκο και φιλόδοξο. Γι’ αυτό θεωρώ ότι φρονιμότερο είναι να επικεντρωθώ σε τρία συγκεκριμένα, πλην αφετηριακά και κομβικά σημεία, που αφορούν την Ελλάδα, την Κύπρο και τον Ελληνικό Κόσμο, σημεία που –προφανώς– δεν εξαντλούν το ζήτημα, αλλά και σημεία που χωρίς την σωστή διάγνωσή τους, παραμένεις εγκλωβισμένος στα διαχρονικά αδιέξοδά σου.

Α. Σε ποιο κόσμο ανήκει Ελλάδα, Κύπρος και Ελληνισμός;

Εξετάζοντας το πρώτο από τα τρία σημεία θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το επίδικο σημείο για το πού τοποθετείται η Ελλάδα και ο Ελληνισμός. Προφανώς σε αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οργανικά και τα δύο ανάπηρα ελληνικά κράτη, η Ελληνική και η Κυπριακή Δημοκρατία. Οι απόλυτες διακρίσεις που αυθαίρετα και σχηματικά τοποθετούν την Ελλάδα και την Κύπρο στην Δύση ή την Ανατολή, τον Νότο ή τον Βορρά διανθισμένες από μια φθαρμένη πλέον φιλοευρωπαϊκή ή αντιευρωπαϊκή ρητορική, καταλήγουν στην δημιουργία ετικετών που όχι μόνον δεν φωτίζουν, αλλά, τουναντίον, συσκοτίζουν τους ήδη θολούς ορίζοντες της εξωτερικής μας πολιτικής. Κι αυτό γιατί θεμέλιοι λίθοι κάθε εξωτερικής πολιτικής οφείλουν να είναι τα ιστορικά, γεωπολιτικά, εθνικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα και όχι τα ιδεολογήματα που, κατά κανόνα, τα συνοδεύουν.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΙΡΕΤΙΚΟΣ..

Του Κώστα Κουτσουρέλη 

Για ποιο γεγονός η 20η Ιανουαρίου 2025 θα μείνει στην ιστορία; Οι περισσότεροι θα απαντούσαν για την ορκωμοσία Τραμπ. Ίσως όμως αποδειχθεί ότι κάνουν λάθος. 

Την ίδια μέρα οι Κινέζοι λάνσαραν το DeepSeek-R1, ένα νέο γενικό γλωσσικό μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, αφήνοντας τους ανταγωνιστές τους, την πολιτική και την οικονομία κυριολεκτικά εμβρόντητους. Οι επιδόσεις του κινεζικού μοντέλου συναγωνίζονται ή και ξεπερνούν τα αντίστοιχα της Open AI και των λοιπών αμερικανικών εταιρείων που πιστευόταν ότι είχαν αποφασιστικό προβάδισμα. Κι αυτό με μια επένδυση της τάξεως των 6 εκατομμυρίων δολλαρίων (όταν οι Αμερικανοί επενδύουν δισ.), χωρίς τα πιο προηγμένα τσιπ της αγοράς (λόγω του αμερικανικού εμπάργκο κατά της Κίνας), μέσα σε δύο μόλις μήνες (όταν οι άλλες εταιρείες έχουν πείρα ετών πίσω τους) και με κόστος χρήστης έως και τριάντα φορές μικρότερο των ανταγωνιστών!

Οι ίδιοι οι Δυτικοί σχολιαστές μίλησαν για κεραυνό εν αιθρία και για πανικό. Η ουσία είναι όμως άλλη, και είναι άκρως πολιτική. Όπως σε όλους σχεδόν τους τομείς, και στο πεδίο της τεχνολογίας η δυτική υπεροχή υποχωρεί ταχύτητα. Από τα τρία πεδία που οι τεχνογκουρού θεωρούν ότι θα κρίνουν το μέλλον (άλλο τώρα αν η πρόβλεψή τους θα βγει ακριβής...), την πολεμική βιομηχανία, την τεχνητή νοημοσύνη και τα διαστημικά ταξίδια, η Ρωσσία κοντράρει στα ίσια τις ΗΠΑ στο πρώτο, η Κίνα στο δεύτερο και η έκβαση του ανταγωνισμού στο τρίτο είναι επίσης εντελώς ανοιχτή.  

Ο λόγος της δυτικής υποχώρησης; Το έμψυχο δυναμικό και η ποιότητα της εκπαίδευσης. Ο Εμμανουέλ Τοντ σε μια συνέντευξή του προ καιρού ανέφερε ότι οι Ρώσσοι με υποδιπλάσιο πληθυσμό από αυτόν των Αμερικανών, κατορθώνουν να εκπαιδεύουν πολύ περισσότερους μηχανικούς από εκείνους. Και παγκοσμίως στον τομέα της ΤΝ, το ποσοστό των Κινέζων ειδικών είναι 47%! Χωρίς αυτούς, τους Ινδούς και τους άλλους πάλαι ποτέ τριτοκοσμικούς επιστήμονες και τεχνικούς, ήδη σήμερα οι δυτικές εταιρείες δεν θα κρατούσαν μέρα παραπάνω - σε τέτοιο βαθμό εξαρτώνται από εκείνους. Αντιθέτως, Ρώσσοι και Κινέζοι βασίζονται αποκλειστικά στις δικές τους δυνάμεις και έχουν τόσες προφανώς ώστε να αντέχουν στη διαρροή μεγάλου μέρους τους στο εξωτερικό.

Κοντογιώργης: Πουθενά στήν Δύση καί στόν κόσμο δέν παράγεται σήμερα μία, ἔστω, νέα ἰδέα

του Γιώργου Κοντογιώργη

Ἐν ὄψει τοῦ ἀρρήτου παραδόξου πού παρουσίασε στόν ἑλληνικό λαό τό ἀποτέλεσμα τῶν τελευταίων βουλευτικῶν ἐκλογῶν –τοῦ παραδόξου χαρακτῆρα τοῦ γεγονότος ἔτι περαιτέρω πολλαπλασιαζομένου ἀπό τήν ἐκ τοῦ ἰδίου τοῦ λαοῦ προέλευση τῶν ἀνεξήγητων ἀποτελεσμάτων–, πολλοί ἀνατρέχουμε στίς αἰτίες καί τούς παράγοντες διαμορφώσεως τῶν συλλογικῶν ἀποφάσεων. Ἕνας ἀπό τούς πλέον προβεβλημένους στήν ἐποχή μας εἶναι αὐτός τῶν περιβόητων «διανοουμένων»: ἐκεῖνοι εἶναι πού, ἐφοδιασμένοι μέ τίς γνώσεις τους, μέ τά «φῶτα τῆς ἐπιστήμης», θά παρέμβουν στίς κρίσιμες στιγμές προκειμένου νά καθοδηγήσουν τόν λαό. Ἤ καί νά προστρέξουν τῶν ἐξελίξεων, νά ἡγηθοῦν τῆς διαμαρτυρίας. Ἀπό κοντά τους οἱ «καλλιτέχνες» εἶναι ἐκεῖνοι πού μέ τήν ἔμπνευσή τους θεωροῦνται σήμερα ὡς ἑρμηνευτές αὐθεντικοί τῆς ἐθνικῆς ζωῆς μας, πρῶτοι ἐκφραστές τῆς ἀγανάκτησης. Αὐτούς τούς δύο πόλους τῆς σύγχρονης πνευματικῆς ζωῆς, ἔτσι, ἀναζητήσαμε στήν ἑπόμενη ἡμέρα τῶν πολιτικῶν ἐξελίξεων: «Ὑπάρχουν»; Καί, ἄν ναί, τί πιστεύουν; Ὁ ὁμ. Καθηγητής τῆς Παντείου κ. Γεώργιος Κοντογιώργης ἀναδιατύπωσε «ἐπί τό ὀρθότερον» τήν ἐρώτηση ὡς ἑξῆς: «Γιατί δέν ὑπάρχει γενιά Ἑλλήνων διανοουμένων καί καλλιτεχνῶν μέ προοδευτική σήμανση σήμερα;». 

Εξηγεί, ἔτσι, στήν «ΕτΚ» τό κενό τῆς διανόησης ὄχι μόνο στήν «ἑτερόφωτη» Ἑλλάδα ἀλλά καί στήν «φωτοφόρα» Δύση, ἕνα κενό πού ἐπιδεινώνει δραματικά τό ἀδιέξοδο τοῦ συγχρόνου πολιτικοῦ συστήματος, τό ὁποῖο ὁ ἴδιος ἔχει χαρακτηρίσει ὡς «αἱρετή μοναρχία». Τό δυσοίωνο εἶναι ὅτι ὁ κ. Κοντογιώργης ἐπιβεβαιώνεται στίς προβλέψεις του –τόν ἐπαληθεύουν τά οἱονεί μοναρχικά ποσοστά τῶν ἐκλογῶν…

του Γιώργου Κοντογιώργη,
Ἡ ἰδεολογική ἐπιδρομή τῆς διανόησης

1 Θά φανεῖ παράδοξος ὁ ἰσχυρισμός ὅτι δέν ὑπάρχει οὔτε ψῆγμα ἑλληνικῆς διανόησης σήμερα πού νά ἔχει νά πεῖ κάτι γιά ὅ,τι συμβαίνει στήν Ἑλλάδα καί στόν κόσμο. Γιά νά εἶμαι ἀκριβής, τέτοια γενιά διανοουμένων δέν ὑπῆρξε ποτέ στήν Ἑλλάδα, τοὐλάχιστον τῆς μεταπολίτευσης [1].

Έχει σχέση ο Δυτικός Χριστιανισμός με τον “ανθρωπόθεο” και τη woke ατζέντα;

ΓΡΙΒΑΣ ΚΩΣΤΑΣ

Στη δημόσια αντιπαράθεση για τον γάμο ομόφυλων έχει επιβληθεί ένα παραπλανητικό στερεότυπο. Και το στερεότυπο αυτό είναι πως, όσοι αντιδρούν σε αυτόν και στο ευρύτερο αφήγημα μέσα στο οποίο αυτός εντάσσεται, είναι θρησκόληπτοι φονταμενταλιστές, ενώ αυτοί που είναι υπέρ παλεύουν για την απαλλαγή της κοινωνίας από θρησκευτικούς σκοταδισμούς.

Στην πραγματικότητα όμως, το ευρύτερο αφήγημα το οποίο υπηρετεί η woke ατζέντα, μέρος της οποίας είναι ο γάμος ομόφυλων, αποτελεί έκφανση του σκληρού πυρήνα του Δυτικού Χριστιανισμού. Όπως ο γράφων υποστήριξε σε προηγούμενο άρθρο του στο SLpress, το ευρύτερο αφήγημα είναι η άρνηση των διαφορετικών ρόλων των δύο φύλων σε μια οικογένεια, αυτόν του πατέρα και της μητέρας. Και αυτή προκύπτει από την άρνηση της ύπαρξης βιολογικών διαφορών μεταξύ των φύλων και εν τέλει από την άρνηση της ίδιας της έννοιας του βιολογικού φύλου. Το φύλο θεωρείται ως μια αυθαίρετη “φαντασιακή” κατασκευή και τίποτε άλλο.

Όμως, αυτή η άρνηση της ίδιας της βιολογίας, που θα ήταν αδύνατη για οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό στην ιστορία της Ανθρωπότητας, καθίσταται δυνατή εξαιτίας της τεράστιας αυτοπεποίθησης που έχει προσδώσει στον άνθρωπο της μετανεωτερικής Δύσης το κοσμοείδωλο του “ανθρωποθεού” (man-god), το οποίο εντάσσεται στον σκληρό πυρήνα του Δυτικού Πολιτισμού και προέρχεται από τον Δυτικό Χριστιανισμό.

Ποιος γέννησε τον “ανθρωπόθεο”

Αναλυτικότερα, η παρακμή του Χριστιανισμού στη Δύση και η άνοδος του Ανθρωπισμού ουσιαστικά οδήγησε στην αντικατάσταση του Θεού στη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων από την πίστη στις δυνατότητες του ίδιου του Ανθρώπου. Δηλαδή, δημιουργήθηκε το κοσμοείδωλο του “ανθρωποθεού”, όπως το περιγράφει ο Ντοστογιέφσκι στο βιβλίο του οι “Δαιμονισμένοι”. Με απλά λόγια, ο άνθρωπος επιχείρησε να υποκλέψει τις αρμοδιότητες και τις δυνατότητες του θεού και να θεοποιηθεί ο ίδιος.

Μονάχα η Δύση υπάρχει;

Σκέψεις με αφορμή ένα συνέδριο στο Παρίσι

από Σωτήρης Γουνελάς -16 Σεπτεμβρίου 2024

Σημείωμα

Το κείμενο που ακολουθεί στάλθηκε στη «Σύναξη» και δημοσιεύτηκε στο 116 τεύχος (Οκτώβριος -Δεκέμβριος 2010, σ.75-80). Επειδή ούτε τότε υπήρξε κάποιου είδους απάντηση ή σχολιασμός και επειδή βρίσκω τα ερωτήματα και το περιεχόμενο του κειμένου απολύτως επίκαιρα-ειδικά σήμερα που ο δυτικός κόσμος βρίσκεται υπό κατάρρευσιν-αποφάσισα να το γνωστοποιήσω στο φιλόξενο «Αντίφωνο».

_______***________

Θα μπορούσα να αρχίσω με τη φράση: πολύπαθος ο χώρος της θεολογίας. Το γνωρίζω όχι βέβαια από τη συμμετοχή μου σε αυτό το συνέδριο (μεταφορά στα γαλλικά μέρους του συνεδρίου με τίτλο «Αναταράξεις στη μεταπολεμική Θεολογία- η ‘Θεολογία του ’60’, εκδ. Ίνδικτος 2009, που έλαβε χώρα στην Ακαδημία του Βόλου το 2005) αλλά από τα δεκαέξη χρόνια στη ‘Σύναξη’. Η θητεία εκείνη (μέχρι το 1997) και η πορεία μου απο εκεί και πέρα με υποχρεώνουν σε μια σειρά σκέψεων και συγκρίσεων, καθώς απλώνεται μπροστά μου ο κάμπος της λεγόμενης γενιάς του 60 και τώρα της λεγόμενης γενιάς του 90. Θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι μετέχω κάπως και των δύο. Γι’ αυτό και γράφω όσα ακολουθούν.

Το συνέδριο αυτό ως προς ορισμένες πλευρές του φαντάζει σαν μια συμφιλίωση με τη Δύση. Εάν είναι έτσι προκύπτουν τα ακόλουθα ερωτήματα:

Α) Γίνεται λόγος για πόλωση Ανατολής–Δύσης, για αντιδυτικισμό από πλευράς γενιάς του 60, για ελληνοκεντρισμό κλπ. Τίθεται το ερώτημα: πόσα χρόνια υπάρχει στη Δύση, μέσα στους χώρους σπουδής και μελέτης, η χιλιετία του Βυζαντίου ή σωστότερα της Ρωμανίας, ως θεολογική, ιστορική, πολιτιστική, κοινωνική πραγματικότητα και το σημαντικότερο ως η περίοδος που συνδέει τον σημερινό χριστιανισμό –ορθόδοξο και μη ορθόδοξο– με τις απαρχές της χριστιανικής Αλήθειας; Θέλω να πω ότι για τη Δύση, το Βυζάντιο ως πνευματική πραγματικότητα είτε παρουσιαζόταν ως ‘παρακμή’, ή ‘θλιβερή συνέχεια’ της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (Γίββωνας), είτε, από τους διαφωτιστές, κάτι μεταξύ δολοπλοκίας και ρητορισμών, για να μη πούμε τίποτε για την άποψη του Χέγκελ που είναι αχαρακτήριστη. Δεν αποκλείεται μετά από αυτόν να φτάνει ο πολύς Καστοριάδης στη διατύπωση: «ο βυζαντινός πολιτισμός είναι πολιτισμός θεοκρατικής ετερονομίας, αυτοκρατορικού αυταρχισμού και πνευματικού δογματισμού». Ο Κλεμάν, που μας άφησε πρόσφατα, συνοψίζει άριστα τα πράγματα στο ακόλουθο (αδιάβαστο;) απόσπασμα: «Εμφανίστηκε, λοιπόν, και αναπτύχθηκε προοδευτικά μια θεωρία για τον Θεό, που παραμέριζε ταυτόχρονα την αποφατική προσέγγιση και το συμβολισμό, και που γρήγορα χωρίστηκε αυτή η θεωρία από την εκκλησιαστική εμπειρία. Θεολογία των εννοιών και των συστηματοποιήσεων, αφημένη, με την παρακμή του Θωμισμού, στην αυτάρκεια της λογικής που χωρίζει και αντιθέτει, που αντικειμενοποιεί και κατέχει – αντί να πεθάνη και να ξαναγεννηθή μέσα στο νερό του Βαφτίσματος, για να ιερουργήση ταπεινά το μυστήριο, να στοχαστή μέσα στα όρια του μυστηρίου και όχι π ε ρ ί του μυστηρίου» (Η θεολογία μετά τον ‘θάνατο του Θεού’, εκδ. ‘Αθηνά’, σειρά ‘σύνορο’, 1973, σ. 76). Αυτά σημαίνουν ότι ο τρόπος ή οι τρόποι με τους οποίους οι ευρωπαίοι προσέγγισαν το χριστιανισμό, εκκλησιαστικά και θεολογικά, εξ ορισμού πάσχει. Όχι μόνο λόγω της παραπάνω εξέλιξης, αλλά και λόγω της συσσώρευσης διαφορετικών εμπειριών και πεποιθήσεων στη διάρκεια των αιώνων.

Β) Μήπως η προσπάθεια καθ’ όλα γόνιμη και ουσιαστική αλλά και ορθόδοξη της γενιάς του 60, όπως λέγεται, να ‘επιστρέψει’ στην πατερική παράδοση κάθε άλλο παρά αντιγραφικά και αγκυλωτικά, περνά στη φάση της ‘αποδόμησης’ και ξαναβρισκόμαστε στην αγκαλιά του περιβόητου δυτικού πολιτισμού τον οποίο μια σειρά από θεολόγους, φιλόσοφους, ποιητές κλπ. είχαν καταγγείλει από χρόνια ως στερημένο πνευματικού προσανατολισμού; Τί έκανε τον Μπωντλαίρ, βλέποντας την εξέλιξη της Ευρώπης σε επίπεδο τεχνικής, να διατυπώνει την τρομερή φράση «πολιτισμός δεν είναι ο ηλεκτρισμός και το γκάζι αλλά η ελάττωση των ιχνών του προπατορικού αμαρτήματος»; Τί ήταν αυτό που έκανε τον Πάουντ να γυρεύει πνευματικότητα στην αρχαία Κίνα, τι έκανε τον Αρτώ να ζητά καταφυγή στα μυστήρια των ινδιάνων στο Μεξικό; Τί είναι αυτό που κάνει τον θαυμάσιο Νοβάλις να μιλά για ‘μετατροπή της άπειρης δημιουργικής μουσικής του σύμπαντος σε μονότονο κροτάλισμα ενός τερατώδους νερόμυλου’, στο άγνωστο σχεδόν βιβλίο του Η χριστιανοσύνη ή άλλως Ευρώπη (μετ. στα ελληνικά: Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, Εκκρεμές 2004); Γιατί ο Σεφέρης στρέφεται μέσω Έλιοτ στην παράδοση –όσο και όπως στράφηκε– και γιατί ο φίλος του ο Λορεντζάτος (που ήξερε τη Δύση απέξω και ανακατωτά) προχώρησε όντως πέρα από εκεί που σταμάτησε ο Σεφέρης;

Έφυγε ο Χρήστος Γιανναράς

Ο Δάσκαλος έφυγε σήμερα από κοντά μας. Αφήνει πιο φτωχό τον ελληνισμό, θα λείψει από τα γράμματα του τόπου. 

Ο Χρήστος Γιανναράς ήταν μια πυξίδα, σηματωρός στα δύσκολα και έφυγε την πιο δύσκολη ώρα....

Αιωνία η μνήμη του!

Παλιότερες αναρτήσεις στο Γερομοριά και κείμενα του Χρήστου Γιανναρά ή κριτική στο έργο του ΕΔΩ

«Το μεγαλύτερο δώρο στη ζωή είναι ν’ αγαπήσεις και ν’ αγαπηθείς»

_________****________

Χρῆστος Γιανναρᾶς: Ὀρθοδοξία καὶ Δύση στὴ Νεώτερη Ἑλλάδα [ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟ!]

[Ἀκολουθεῖ βιβλιοκριτικὴ καὶ ὁλόκληρο τὸ πρῶτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου.]

Βιβλιοκριτική τοῦ Ἀνδρέα Φαρμάκη [*], 20-8-2002

Θυμᾶμαι μιὰ κριτικὴ γιὰ τὸ βιβλίο «Ὀρθοδοξία καὶ Δύση στὴ Νεώτερη Ἑλλάδα» τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ -ποῦ τὴν διάβασα; Ἔλεγε κάποιος ἐνθουσιασμένος κριτικὸς πὼς τὸ βιβλίο αὐτὸ τοῦ Γιανναρᾶ εἶναι μιὰ βραδυφλεγὴς βόμβα στὰ θεμέλια τῶν ἐκσυγχρονισμένων σημερινῶν ἐπιλογῶν μας -καὶ δὲν μπορεῖ, ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ σκάση (ἦταν πρὸ ἑξαρθρώσεως καὶ μποροῦσες ἀκόμα νὰ μιλᾶς ἔτσι). Διάβασα ἀλλοῦ ὅτι τὸ βιβλίο αὐτὸ «πρέπει νὰ ἔχει συμβάλλει στὸ δημόσιο διάλογο τὰ τελευταία χρόνια».

Ὄχι, δὲν συζητᾶνε στοὺς τάφους οἱ νεκροί. Τρῶνε βροῦβες κι αὐτὲς μεταλλαγμένες.

Δὲν ὑπάρχει δημόσιος διάλογος. Καμμία βόμβα δὲν ἔσκασε -καὶ τότε ἔσκασε ὁ πυροκροτητὴς στὰ χέρια τοῦ Γιανναρᾶ. (Αὐτὴ εἶναι ἡ βασικὴ αἰτία τῆς ἀπάνθρωπης ἀπαγοήτευσίς του. Ἐργάστηκε χρόνια πολλὰ καὶ εἰσέπραξε σιωπὴ καὶ χυδαία συκοφαντία. Ἔφτασε νὰ ζητᾶ τὴν ἀναγνώρισι τοῦ… Πρετεντέρη. Δυστυχῶς, ζῶ σὲ μιὰ χώρα ποὺ κανεὶς καὶ τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ πείση τὸν Γιανναρὰ γιὰ τὴν σπουδαιότητα -καὶ τὴν ὀμορφιά!- τοῦ ἔργου του. Αὐτὸ -κυρίως αὐτὸ- λέγεται παρακμή.)

(Ὅπως ἔχει πεῖ ὁ ἴδιος -ὅταν πῆρε τὴν ἕδρα στὸ Πάντειο-, διαδήλωσε ἐναντίον του -μὲ πανώ!- ἡ ΚΝΕ. Κι ἔλεγε ἔκπληκτος ὁ Γιανναρᾶς: μὰ δὲν πρόκειται γιὰ ἕναν δημόσιο διάλογο, γιατί τί ἄλλο εἶναι ἕνα Πανεπιστήμιο; Θέλουν νὰ μὲ ἀποκλείσουν; Ὕστερα, ἢ πρίν, δὲν θυμᾶμαι, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, τὸν ἐξεδίωξε ἀπὸ τὸ ΒΗΜΑ ὁ Μαρωνίτης. Ἔγραψε δημοσίως, στὴν ἴδια σελίδα τῆς ἐφημερίδος, πὼς δὲν μπορεῖ αὐτὸς ὁ μέγας, συγκάτοικο τὸν Γιανναρᾶ -ἢ αὐτὸς ἢ ὁ Γιανναρᾶς, νὰ διαλέξουν. Καὶ κράτησαν -φυσικὰ- τὸν Μαρωνίτη. Πρόσθεσε σ᾿ αὐτὰ τὴν ἐχθρότητα τῶν συναδέλφων του, τὴν σιωπὴ μὲ τὴν ὁποία φάσκιωσαν τὸ ἔργο του, τὶς συκοφαντίες -τὶς ὁποῖες ἀκολούθησαν οἱ γνωστὲς δίκες. Μιὰ φορά, σὲ ἐκπομπὴ τῆς ΕΤ2, ὅπου μεταξὺ ἄλλων καὶ ὁ Γιανναρᾶς, ἔπεσε τηλέφωνο κυβερνητικὸ νὰ τὸν ἐξαφανίσουν. Αὐτὸς εἶναι ὁ δημόσιος διάλογος.

Εἶναι ἀσφαλῶς καὶ ὁ χαρακτήρας του. Ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπὸ δῶ περίπου τὰ ἴδια. Ὡς καὶ καλόγερος ἐξ Ἁγίου Ὅρους γυρνοῦσε σὲ ραδιόφωνα, συλλόγους καὶ ἐνορίες, πὼς τάχα ὁ Γιανναρᾶς εἶναι αἱρετικὸς -περίπου Νεογνωστικὸς ἂς ποῦμε- ποὺ πιστεύει πὼς μὲ τὸ θεῖο ἡ ἕνωσι συμβαίνει μὲ τὸν ἔρωτα. Δημόσιος διάλογος! Ὡραῖο τὸ καλαμπούρι. Ὅμως τὸ ἔργο του ὑπάρχει κι ἂν εἴμαστε τυχεροὶ καὶ προλάβουμε -μακάρι!- θ᾿ ἀνθίση μιὰ ἡμέρα. Ὅταν ξαναβγῆ ὁ ἥλιος. (Θὰ σκάση ἤθελα νὰ πῶ.)

[* Διατηρήθηκε ἡ ὀρθογραφία τοῦ συγγραφέως.]

==============================================================================

[Ἀκολουθεῖ τὸ πρῶτο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου.]

Ὁ Ἱστορικὸς Ὁρίζοντας

Σπουδάζουμε τὴν ἱστορία τοῦ «νεώτερου» Ἑλληνισμοῦ μὲ ἀφετηρία, συνήθως, τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινούπολης (1453). Ἦταν ἡ τελικὴ πράξη στὴν κατάρρευση τοῦ «βυζαντινοῦ» -ὅπως λεμὲ σήμερα- Ἑλληνισμοῦ, τὸ τέλος τῶν «μέσων» καὶ ἡ ἀρχὴ τῶν «νεώτερων» χρόνων τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας. 

Ἡ Δύση, παρά τίς ἀνακαλύψεις της, δέν ἀνανεώνεται πνευματικά

από π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Μία ἀπό τίς σπάνιες μορφές τῆς διεθνοῦς Ὀρθοδοξίας, ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος εἶναι
συνάμα ἕνας παπάς σάν ὅλους τούς ἄλλους. Μπορεῖ νά ἔχει ἐκδώσει σημαντικές μελέτες πού ἔχουν μεταφραστεῖ σέ δέκα γλῶσσες, μπορεῖ νά ἔχει περάσει ἀπό τά λαμπρότερα πανεπιστήμια τοῦ κόσμου —ἀπ’ τήν Σορβόννη ὥς τό Καίμπρητζ, γιά νά καταλήξει σήμερα στό Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων ὅπου εἶναι καθηγητής— μπορεῖ να διατηρεῖ ἐπικοινωνία μέ τίς πιο ἐπηρρεαστικές φωνές τῆς παγκόσμιας θεολογίας — «ἕνας ἀπό τούς σημαντικότερους Εὐρωπαίους θεολόγους σήμερα», κατά τόν ἀρχιεπίσκοπο Καντέρμπουρι, Ρόουαν Οὐίλλιαμς, ή, ὅπως γράφει καθηγητής τοῦ Καίμπριτζ στό Modern Theology «ἕνας ἀπό τούς βαθύτερους θεολόγους πού γράφουν τόν 21ο αἰῶνα»— ὁ π. Νικόλαος ἐξακολουθεῖ τίς Κυριακές νά λειτουργεῖ στό μικρό προάστιο τοῦ Χορτιάτη Θεσσαλονίκης καί νά κηρύττει στίς μοναχές. Ἐκεῖ καί μέ ὑποδέχεται, πρίν κατευθυνθοῦμε ἀκόμη πιο ψηλά στό ὅρος, ἐκεῖ πού φαίνεται πιά ἡ Θεσσαλονίκη ν’ἁπλώνεται προς κάθε κατεύθυνση τοῦ Θερμαϊκοῦ. Χειμαρρώδης, ὁ π. Νικόλαος μιλᾶ γιά τήν μυθιστορηματική ζωή του, γιά τήν ἐν Χριστῶ ἐλευθερία, γιά τό πάθος του γιά τήν μουσική, μιλᾶ γιά τήν κατάσταση τῆς ἑλληνικῆς διανόησης πού ὅπως πολλοί ἄλλοι διαπιστώνει μέ πικρία τόν μεταπραττικό της χαρακτήρα…

 «Αὐτό πού μέ βοήθησε εἶναι ὅτι νιώθω Εὐρωπαῖος. Τό λέει ἄλλωστε καί τό ὄνομά μου, Λουδοβίκος —οἱ πρόγονοί μου εἶχαν ζήσει πολλά χρόνια στήν Γαλλία, ὥστε τούς ἔδωσαν τό παρατσούκλι γιατί δέν μιλοῦσαν, ὅταν ἐπέστρεψαν, καλά ἑλληνικά…»

Ἀκροβατώντας, ὅπως πάντοτε, μεταξύ φιλοσοφίας, ψυχολογίας καί θεολογίας, ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος συζητᾶ μέ τήν «ΕτΚ» γιά τό νέο βιβλίο του «Ὁ Τεχνοπίθηκος καί ἡ ἀλήθεια» πού κυκλοφορεῖ ἀπό τίς ἐκδόσεις «Ἀρμός» —ἕνα βιβλίο πού, ὅπως ἐξηγεῖ στόν ἐπίλογο, δείχνει ἀκριβῶς αὐτό πού ἡ τεχνητή νοημοσύνη δέν μπορεῖ νά κάνει: νά θέσει, γιά ἀρχή, ὑπαρξιακά ἐρωτήματα. Σέ μία ἐποχή ὅπου τά κλασικά μεταφυσικά ἐρωτήματα δέν ἰσχύουν πιά, ἡ βιοτεχνολογία καί ἡ τεχνητή νοημοσύνη θέτουν ἐρωτήματα πού δέν ἀπευθύνονται στόν ἄνθρωπο στήν οὐσία του, ἀλλά μιλοῦν σέ ἕνα νέο στυλ, μιλοῦν τήν γλώσσα τῆς ἐπιθυμίας…

— πάτερ Νικόλαε, στό βιβλίο σας, ὅπως καί σέ πολλά ἄλλα, ἐπιχειρεῖτε πρωτίστως μία γενεαλογία τοῦ σύγχρονου Δυτικοῦ ὑποκειμένου…

Ἡ προέλευση τοῦ Δυτικοῦ ἀνθρώπου εἶναι σύνθετη. Σχετίζεται μέ μία ἑρμηνεία τοῦ Χριστιανισμοῦ, μέ τήν πρόσληψη τοῦ ρωμαϊκοῦ πνεύματος καθώς καί τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Εἶναι ὁ τρόπος πού κατενοήθησαν καί συνδέθηκαν μεταξύ τους αὐτά, πού γεννᾶ τόν Δυτικό ἄνθρωπο. Ἐγώ ὅμως, τό τονίζω, μιλῶ γιά Ἑλληνοδυτικό ἄνθρωπο. Ὁ κόσμος αὐτός —καί αὐτό εἶναι θεμελιῶδες— εἶναι ἐνιαῖος παρότι διαφορετικός. Οἱ διαφοροποιήσεις δέν μειώνουν τήν κοινή μήτρα. Ἑπομένως ἀφήνοντας πίσω τήν ἄρνηση τῆς Ἀνατολῆς ἀπό τήν Δύση ἤ τό ἀντίστροφο, ἐγώ ἐντάσσομαι σέ ἕνα νέο ρεῦμα, πού μιλᾶ γιά τόν Ἑλληνοδυτικό κόσμο. Ὁ Ἑλληνοδυτικός αὐτός κόσμος εἶναι Χριστιανικός —αὐτό εἶναι πού δέν κατάλαβε ὁ Καστοριάδης, πού μίλησε μέν γιά Ἑλληνοδυτικό κόσμο, ὅμως ὄντας ἄθεος ἀδυνατοῦσε νά καταλάβει τήν φοβερή ὀντολογική ὑπαρξιακή δυναμική τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν διαμόρφωση τῆς Εὐρώπης καί τοῦ κόσμου. Εἶναι σημαντικό νά βλέπουμε ὄχι μόνο τίς διαφοροποιήσεις ἀλλά καί τίς συγκλίσεις καί τίς συμπληρώσεις.

Από τον Διαφωτισμό στην Μετανεωτερικότητα και το Woke κίνημα

Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι την Παρασκευή 26 Ιουλίου 2024, προκάλεσε αλγεινή εντύπωση σε πολλούς εντός και εκτός Ελλάδος και την χαρακτήρισαν με σκληρά λόγια και δυνατές εκφράσεις, και για μερικές σκηνές και για το σύνολο της τελετής και έχουν δίκιο. Πολλοί έκαναν λόγο για το Woke κίνημα που επικρατεί στον Δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Αμερική.

Όμως, για όσους παρατηρούν τα ιδεολογικά, φιλοσοφικά, πολιτιστικά, κοινωνικά δρώμενα στον δυτικό κόσμο, την Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Γαλλία δεν φαίνονται αυτά παράξενα. Εμείς, κλεισμένοι μέσα στο στενό μας περιβάλλον, αγνοούμε τις ποικιλόμορφες επαναστάσεις που έγιναν στον Ευρωπαικό χώρο και έχουμε λανθασμένες εντυπώσεις για τον κόσμο που μας περιβάλλει.

Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε ότι η απομάκρυνση της Δύσεως με τον σχολαστικισμό της από την Ορθόδοξη θεολογία, με την αποκαλυπτική πίστη και τον ορθόδοξο ησυχασμό της, δημιούργησε αναστατώσεις, ανακατατάξεις στον δυτικό χώρο, κυρίως στον Ευρωπαικό, και ακολούθησαν πολλά θεολογικά, φιλοσοφικά, ψυχολογικά και κοινωνικά ρεύματα. Η Αμερική είναι μια χώρα ελευθερίας, και αφήνεται χώρος για την αναζήτηση της ορθόδοξης θεολογίας, ενώ η Ευρώπη διαπνέεται από σκληρά φιλοσοφικά, αθειστικά συστήματα που δεν προσφέρονται για άνθηση της ορθόδοξης θεολογίας. Υπάρχουν, βέβαια, μερικοί ορθόδοξοι θύλακες, αλλά γενικά επικρατεί η αδιαφορία.

Ο Χρήστος Γιανναράς, η Μεταπολίτευση και ο «Μάης του ’68» στην Ορθόδοξη θεολογία και ηθική

από Μύρων Ζαχαράκης

Για ακόμη μια φορά, οι τοποθετήσεις του Χρήστου Γιανναρά, στην πρόσφατη συνέντευξή του, έφεραν ποικίλες αντιδράσεις. Ορισμένοι επέκριναν αυστηρά τους προβληματισμούς του για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις δηλώσεις του εναντίον του ευρωπαϊκού κόσμου, ενώ άλλοι εγκωμίασαν τη σταθερή προσήλωσή του στον γνήσιο ανθρώπινο έρωτα και την ανησυχία του για την παρακμή του σύγχρονου κόσμου. Κοινός παράγοντας και των δύο, ήταν ότι οι σκέψεις του, είτε για να απαξιωθούν είτε για να εγκωμιασθούν συνδέονταν με «συντηρητικές» θέσεις. Και εδώ είναι που προκύπτει το ερώτημα:

 πώς ο Χρήστος Γιανναράς κατέληξε, από ριζοσπάστης και ανατρεπτικός θεολόγος να κατηγορείται για «οπισθοδρομική» συμπεριφορά;

Μήπως οφείλεται σε αλλαγή απόψεων ή πρόκειται για ευρύτερη ιδεολογική μετατόπιση του κοινωνικού περιβάλλοντος το οποίο τον ερμηνεύει;

Ήδη από νωρίς, ο Χρήστος Γιανναράς επεδίωξε να διατυπώσει αυτό που ο ίδιος θεωρεί ως την αυθεντική ηθική της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και να την αντιδιαστείλει από την εγωκεντρική, νομικίστικη ηθική που μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει στις χριστιανικές χώρες. Η κεντρική διαφορά της ορθόδοξης εκκλησιαστικής ηθικής από οποιαδήποτε άλλη είναι, σύμφωνα με εκείνον, ότι για την Εκκλησία η ηθική ταυτίζεται με την οντολογία: αυτό που πρέπει να είναι ο άνθρωπος ταυτίζεται ουσιαστικά με αυτό που πραγματικά είναι. Αυτό φανερώνεται σ’ ένα από τα πρώτα και σημαντικότερα έργα του Χρήστου Γιανναρά, την Ελευθερία του ήθους, έργο που επεδίωξε ν’ ανανεώσει τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό στον ελλαδικό χώρο. Το βιβλίο εκείνο, που έχει χαρακτηριστεί ως «ο Μάης του '68 στην Ορθόδοξη Θεολογία και ηθική» και που όταν δημοσιεύτηκε σημείωσε θυελλώδεις αντιδράσεις (κυρίως από τις εν Ελλάδι θρησκευτικές οργανώσεις), προσπαθεί να τεκμηριώσει τη θέση ότι, για την Ορθοδοξία, η αρετή επιδιώκει την αλήθεια και όχι η αλήθεια την αρετή. Αυτός είναι και ο λόγος που έχει δύο συγκεκριμένους υπότιτλους στην αρχή τα αποφθέγματα «διά τήν ἀλήθειάν ἐστιν ἡ ἀρετή, ἀλλ᾿ οὐ διά τήν ἀρετήν ἡ ἀλήθεια» (Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής) και «Ὅταν ὑπεραναβῇς τὴν ὁδὸν τῆς δικαιοσύνης, τότε προσκολληθήσῃ τῇ ἐλευθερίᾳ ἐν παντὶ πράγματι» (Όσιος Ισαάκ ο Σύρος).

1η Αυγούστου: Ας ψαχουλέψουμε μερικά χνάρια της δίψας για απελευθέρωση, με αφορμή την ημέρα αυτή

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου 

1η Αυγούστου:

Ας ψαχουλέψουμε μερικά χνάρια της δίψας για απελευθέρωση, με αφορμή την ημέρα αυτή:

Την 1η Αυγούστου 1833 το βρετανικό κοινοβούλιο ψήφισε την κατάργηση της δουλείας στην βρετανική αυτοκρατορία. Η απόφαση τέθηκε σε ισχύ έναν χρόνο αργότερα, την 1η Αυγούστου 1834. Προϊόν μεγάλων αντιπαραθέσεων και ζυμώσεων, η σχετική Πράξη ανταποκρίθηκε σε φιλελεύθερα αιτήματα, αλλά λογάριασε βεβαίως-βεβαίως και τα κέρδη από την αποικιοκρατία (διότι δεν ήταν και τίποτα άλλο η αυτοκρατορία): Από την κατάργηση της δουλείας εξαιρέθηκαν για μια σχεδόν δεκαετία (ως το 1843) οι πελώριες περιοχές τις οποίες διαφέντευε η βρετανική «Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών», η Κεϋλάνη και το νησί της Αγίας Ελένης.

Ας κάνουμε μια στοχαστική σύγκριση: Δέκα χρόνια πριν η βρετανική κοσμοκράτειρα προχωρήσει στην Πράξη κατάργησης της δουλείας, οι επαναστατημένοι Έλληνες ψήφιζαν το πρώτο τους Σύνταγμα (το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος») στις εθνοσυνελεύσεις της Επιδαύρου (Ιανουάριος 1822) και του Άστρους (Απρίλιος 1823). Με την καθαρή αλήθεια ότι πνευματική, εθνική και κοινωνική απελευθέρωση τελούν σε όσμωση, οι ρέμπελοι αποφάσισαν ότι:

- «Εις την Ελληνικήν επικράτειαν ούτε πωλείται, ούτ’ αγοράζεται άνθρωπος· αργυρώνητος [δούλος] δε παντός γένους και πάσης θρησκείας, άμα πατήσας το Ελληνικόν έδαφος, είναι ελεύθερος, και από τον δεσπότην αυτού ακαταζήτητος». Ό,τι πιο επαναστατικό: Το έδαφος της ελληνικής επικράτειας γινόταν άσυλος τόπος, στον οποίον μόλις θα πατούσαν οι δούλοι θα ελευθερώνονταν, το δε δικαίωμα των κυρίων τους επί της ιδιοκτησίας τους πήγαινε περίπατο.

- Έλληνες και ξένοι εγκατεστημένοι στην Ελλάδα είναι ίσοι ενώπιον του νόμου.

Κάνω αυτή την αντιπαραβολή, για να νιώσουμε την διαφορετική δυναμική που έχει ο λόγος περί ελευθερίας όταν είναι λόγος επικυρίαρχου και όταν είναι λόγος καταπιεζόμενου. 

Φυσικά, η δουλεία (όπως κι αν ονομαστεί η πραγμο-ποίηση του προσώπου, η εργαλειοποίηση του ανθρώπου από άνθρωπο και η μετατροπή της εργασίας σε εμπόρευμα) αλλάζει τρόπους, και μάλιστα πολύ πολύ ευέλικτα. Για παράδειγμα, η αποικιοποίηση μέσω της «ελευθερίας» σύναψης δανειακών συμβάσεων που δένουν χειροπόδαρα έναν τόπο (με συναινετικές διαδικασίες, παρακαλώ), ή η υποδούλωση μέσω της εθελοδουλείας χάριν χρυσών αλυσίδων έχουν τεράστια ισχύ και εφαρμογή – αδιάκοπα. 

1η Αυγούστου 2024. Ξεκίνησαν τα απογεύματα στους ναούς οι Παρακλήσεις της Θεοτόκου, καθ’ οδόν προς τον Δεκαπενταύγουστο. Οι Παρακλήσεις είναι καρδιακές, κατανυκτικές προσευχές για τους ανθρώπινους πόνους και τις ελπίδες. Αν όσοι μπαίνουν στις εκκλησίες έχουν μια στάλα μυαλό, κι αν όσοι δεν μπαίνουν στις εκκλησίες έχουν ένα δράμι μυαλό, αξίζει να προσέξουν το εξής. Από τους πρώτους ύμνους στην Παράκληση της 1ης Αυγούστου είναι ένας που υπενθυμίζει την Έξοδο: την απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την δουλεία της Αιγύπτου. Και το ευαγγέλιο που διαβάζεται αφηγείται τον ύμνο που τραγούδησε η έγκυος Μαρία, για τον απελευθερωτή Θεό. Τα λόγια της είναι αντίστοιχα του παιάνα που είχε τραγουδήσει στην Έξοδο η Μαριάμ, η αδερφή του Μωυσή... 

16 Ἰουλίου 1054 - Μεγάλο Σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν

Γράφει ο Αλκιβιάδης Αποστολίδης 

Μὲ αὐτὸ τὸ θέμα ἔχω ἀσχοληθεῖ ἐκτενῶς σὰν Ἄλκης μελετῶντας ἀρκετὲς πηγὲς ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἔχοντας γράψει καὶ paper σχετικὰ μὲ τὶς σχέσεις τῶν Ἐκκλησιῶν Δύσεως καὶ Ἀνατολῆς (τὸ ὁποῖο ἔχω πρόσφατα ἐμπλουτίσει). Ἡ ἀλήθεια νὰ ξέρετε, ὅπως λέγει καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, μέσην ὁδὸν βαδίζει. Προπαγάνδα ὑπάρχει καὶ στὴ Δύση καὶ στὴν Ἀνατολὴ καὶ μερικὰ πράγματα, ἐνῶ εἶναι γεγονότα, δὲν ἀναφέρονται. Γιὰ αὐτὸ καὶ ἐγὼ σὰν ἱστοριοδίφης ποὺ σέβομαι τὸν ἑαυτὸ μου καὶ ποὺ ἐπιθυμῶ νὰ δῶ ξανὰ ἑνωμένη τὴν Ἐκκλησία ἐν ὀρθῇ πίστει καὶ ἀγάπῃ, σᾶς γράφω ἐδῶ ὅσο γίνεται συνοπτικὰ τὰ γεγονότα. Τὰ σχόλια στὶς παρενθέσεις συνιστοῦν δικὸ μου προσωπικὸ κυνισμὸ γιατὶ δὲν κρατιέμαι νὰ μὴν σχολιάσω μερικὰ πράματα. 

Σὰν σήμερα λοιπὸν τὸ 1054, ἦταν Σἀββατο, μπαίνει μὲς στὴ μεγάλη ἐκκλησία τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας στὴν Κωνσταντινούπολη ὁ Καρδινάλιος τῆς Σῖλβα Καντῖντα Οὑμβέρτος (ἀνθέλληνας μέχρι τὸ κόκαλο καὶ ἀμόρφωτος) μαζὶ μὲ τὴν ὑπόλοιπη παπικὴ ἀντιπροσωπεία ἤτοι τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀμάλφης Πέτρο καὶ τὸν Διάκονο καὶ Καγκελάριο Φρειδερῖκο. Ἦταν περίπου 9 τὸ πρωὶ καὶ εἶχε θεία λειτουργία ποὺ προεξῆρχε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μηχαὴλ Κηρουλάριος (ἄλλος ἀμόρφωτος κὶ αὐτός) καὶ ἦταν παρὼν προσευχόμενος καὶ ὁ Αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος Θ' ὁ Μονομάχος. Ἐκεῖ οἱ παπικοὶ ἀντιπρόσωποι ἀφήνουν βοῦλλα (πλαστὴ ὅπως ἀποδείχτηκε ἀφοῦ ὁ Πάπας Λέων Θ' εἶχε πεθάνει τὸν Ἀπρίλιο), στὴν ὁποία ἀναθεματίστηκε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μιχαὴλ Κηρουλάριος, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀχρίδος Λέων (ἄλλος ἀμόρφωτος καὶ αὐτός), ὁ σακελλάριος Μιχαὴλ Νικηφόρος (ὁ ὁποῖος ἦταν πανηλίθιος καὶ βλάσφημος γιατὶ πάτησε τὴ λατινικὴ θεία κοινωνία θεωρῶντας τὴν ἀφ' ἑαυτοῦ ὡς ἄκυρη) καὶ τινὲς ἕτεροι. Στὴν πλαστὴ βοῦλλα ἀναφέρεται ὅτι οἱ λόγοι τοῦ ἀφορισμοῦ γιὰ τὴν Ἐκκλησία τῶν Γραικῶν ἦταν ὅτι ἀπέκοψε ἀπὸ τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως τὴν ἐκπόρευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ (ἐδῶ φαίνεται πόσο ἀμόρφωτος ἦταν ὁ Καρδινάλιος Οὑμβέρτος), ὅτι ἀναβαπτίζει τοὺς βαπτισμένους στὸ ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδας, ὅτι οἱ κληρικοὶ μποροῦν νὰ παντρεύονται (γιὰ πήγαινε καὶ δὲς φίλε μου ὅτι ἔτσι συνέβαινε καὶ στὴ Ῥώμη παλαιότερα, διάβασε καὶ ἐπιστολὲς τοῦ Ἁγίου Πάπα Λέοντα νὰ ξεστραβωθῇς), ὅτι τηροῦν τὸν ἰουδαϊκὸ καθαρμὸ στὰ βρέφη τὴν 8η μέρα ἀπὸ τὴ γέννηση καὶ δὲν κοινωνοῦν τὶς γυναῖκες στὴν ἐμμηνορρυσία (ἐδῶ ποὺ τὰ λέμε ἕνα δίκιο τὸ ἔχει, ἔχουμε πιάσει καὶ ἐμεῖς ἀπὸ τὰ μαλλιὰ κάτι κανόνες μεμονωμένους καὶ τὸ κάναμε ἔθιμο), ὅτι τρέφουν μακριὰ μαλλιὰ καὶ γένια σὰν τοὺς Ναζηραίους καὶ δὲν δέχονται σὲ κοινωνία τοὺς ξυρισμένους Λατίνους, ὅτι ἔκλεισε τὶς λατινικὲς ἐκκλησίες καλῶντας περιφρονητικὰ τοὺς Λατίνους «ἀζυμῖτες». Ἐξερχόμενη ἡ παπικὴ ἀντιπροσωπεία ἀπὸ τὸν ναό, τίναξαν ὅλοι τους τὴ σκόνη άπὸ τὰ πόδια τους φωνάζοντας "Videat Deus et judicet" ἤτοι "Ἀς δῇ ὁ Θεὸς καὶ ἀς κρίνῃ". Ὁ Πατριάρχης Μιχαὴλ θεώρησε ὅτι οἱ παπικοὶ ἀντιπρόσωποι ἔδρασαν κατόπιν παραινέσεως τοῦ Δοῦκα τῆς Ἰταλίας Ἀργυροῦ (δὲν τὰ πήγαιναν καὶ πολὺ καλὰ τὰ δυο τους). Τὸ ἔγγραφο αὐτὸ κάηκε ἔξω άπὸ τὴν Ἁγιὰ Σοφιά. Στὶς 20 Ἰουλίου συνεκλήθη στὴν Κωνσταντινούπολη ἐνδημοῦσα σύνοδος, στὴν ὁποία καταδικάστηκε τὸ "ἀνόσιο" (ὅπως γράφει στὴ σύνοδο ἐκείνη) ἔγγραφο τῶν "δυσσεβῶν" ἀνθρώπων καὶ ἀναθεματίστηκε καὶ ἡ ἴδια ἡ παπικὴ ἀντιπροσωπεία. Ἔτσι θεωρεῖται τυπικὰ ὅτι ξεκίνησε ἡ διακοπὴ κοινωνίας καὶ τὸ Σχίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν. Πᾶμε τώρα νὰ δοῦμε πράγματα ποὺ δὲν ἀναφέρονται.

Μεσαιωνικός ορθολογισμός και Βυζαντινός αποφατισμός: Η εξέλιξή τους στο ρεύμα τού χρόνου

Λ

Η Βυζαντινή θεολογία αρθρώνει τον αποφατισμό και η μεσαιωνική σκέψη καταλήγει στον ορθολογισμό […] ο αποφατισμός σημαίνει την γνωσιολογική επιφυλακτικότητα και την αυτοκριτική οριοθέτηση της λογικής.

Μάριος Μπέγζος – 23/11/2017 – ΟΟΔΕ

Πιο συγκεκριμένα με τον αποφατισμό υπονοούνται τα εξής στοιχεία: 

(α) Η αλήθεια και η γνώση είναι δύο άνισα μεγέθη, τα οποία ουδέποτε ταυτίζονται εντελώς. Η αλήθεια είναι μεγαλύτερη από την γνώση και ο λόγος διατυπώνει ένα μόνο μέρος της αλήθειας των όντων. Η αλήθεια δεν εξαντλείται στις ορθολογικές διατυπώσεις της. Η λογική δεν ορίζει εξαντλητικά, αλλά μόνο οριοθετεί ενδεικτικά. Ο ορθός λόγος είναι ο όρος και το όριο της γνώσης: δεν υπάρχει γνώση χωρίς λόγο, αλλά μόνο με το λόγο δεν γνωρίζεται η αλήθεια. Η λογική χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί.

 (β) Η γνώση σημαίνει την ένωση του γινώσκοντος υποκειμένου με το γινωσκόμενο αντικείμενο. «Γνώσις κατά το εγχωρούν εστίν η μετουσία» (Γρηγόριος Νύσσης, P.G. 46, 176B). Θεογνωσία είναι η σχέση, επι-κοινωνία και συμ-μετοχή του ανθρώπου στις ενέργειες του Θεού. Η γνωστική διαδικασία δεν είναι μια κτητική-κατακτητική λειτουργία, αλλά μια μετοχική-συμμετοχική διαδικασία με αμοιβαιότητα και αλληλοπεριχώρηση: «γνόντες τον Θεόν, μάλλον δέ γνωσθέντες υπό Θεού» (9 Γαλ. 4,9).

Ο αποφατισμός δεν αποκλείει τον καταφατισμό, αλλά τον προϋποθέτει και τον εμπερικλείει: « Η αποφατική θεολογία ουκ εναντιούται ουδέ αναιρεί την καταφατικήν, αλλά δείκνυσι τα καταφατικώς επί Θεού λεγόμενα, αληθή μεν είναι και ευσεβώς επί Θεού, ού καθ’ημάς δέ ταύτα έχειν τον Θεόν» (Γρηγόριος Παλαμάς, P.G. 150, 120 5 D).

Η μεσαιωνική θεολογία ακολουθώντας διαφορετικό δρόμο υποτίμησε τον αποφατισμό και προτίμησε τον καταφατισμό μονομερώς. Η παραθεώρηση του αποφατισμού στη Δύση είχε τις ακόλουθες συνέπειες:

Το Ανατολικό ζήτημα και η Ελλάδα

Του Γιώργου Καραμπελιά

Η ένδοξη Ρώμη σε περίμενε τόσους αιώνες

σε προφητείες έλεγε τον ερχομό σου

και συ αφομοιώθηκες;

Μιχάλης Κατσαρός, «Κατά Σαδδουκαίων»

Το  Ανατολικό Ζήτημα, παρ’ όλο που αφορά και εμπλέκει όλους τους Βαλκανικούς λαούς, τους Άραβες, τη Ρωσία και της Δυτικές Μεγάλες Δυνάμεις, στον πυρήνα του παραμένει ένα ζήτημα μεταξύ ελληνισμού και τουρκισμού. Έλληνες και Τούρκοι βρίσκονται σε αντιπαράθεση για μια ολόκληρη χιλιετία. Η μάχη του Ματζικέρτ, το 1078, με την οποία οι Σελτζούκοι Τούρκοι θα εγκαινιάσουν την κυριαρχία τους στην Μικρά Ασία, η άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, η επανάσταση του 1821, η Μικρασιατική καταστροφή το 1922, και η εισβολή στην Κύπρο το 1974  θα σημαδέψουν τις μεγάλες περιόδους των αντιπαραθέσεων ανάμεσα σε δύο λαούς, σε δύο πολιτισμούς, αντιπαραθέσεις που δεν έχουν λάβει ακόμα τέλος.

Αυτή η αντιπαράθεση που ίσως δεν έχει ιστορικό προηγούμενο σε διάρκεια, επιμονή και ένταση, τουλάχιστον στη σύγχρονη ιστορία (ξεπερνάει κατά πολύ και την αντιπαράθεση Γαλλίας-Γερμανίας), είναι ταυτόχρονα και αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο ριζικά αντίθετες εθνικές τυπολογίες: Απέναντι σε ένα έθνος, το τουρκικό, που σχηματίστηκε μέσω του κράτους, βρίσκεται ένα έθνος που ποτέ δεν μπόρεσε εν τέλει να δεχτεί το κράτος, ένα έθνος που μέσω του “ελληνισμού”, υπερέβαινε σχεδόν πάντα την κρατική-εθνική υπόσταση.

Και αν αυτό το στοιχείο υπήρξε παράγοντας ανάπτυξης και πολιτισμού για όλη τη Μεσόγειο στο παρελθόν, από τα τέλη του 19^ου αιώνα και μετά μεταβάλλεται σε θανάσιμο βρόγχο. Είναι αλήθεια πως ο ελληνισμός δεν υπήρξε ποτέ κρατικός ή κρατικίστικος. Η επέκτασή του ήταν πολιτιστική, εμπορική, και σπάνια  προχωρούσε πέρα από τα παράλια ή τις πόλεις στο εσωτερικό. Έτσι υπήρξε φορέας γλώσσας, πολιτισμού, τέχνης, ανταλλαγών, αλλά ποτέ «εθνι­κού» κράτους και συστηματικής κατάκτησης στην αρχαιότητα (όπως θα κάνει η Ρώμη), ή βιομηχανικού πολιτισμού στην σύγχρονη εποχή. Και αν το εμπόριο και οι μεταφορές στις αγροτικές κοινωνίες αποτελούσαν το υψηλότερο επίπεδο της οικονομικής ζωής, δεν συμβαίνει το ίδιο  με την βιομηχανική. Οι Έλληνες στην αρχαιότητα και μέχρι την Βυζαντινή εποχή, ενώ υποτάσσονταν σε κατακτητικά κράτη που στηρίζονταν στην εδαφική τους επέκταση –με κλασικό το παράδειγμα της υποταγής στη Ρώμη η οποία δεν πρωτοστατούσε στην τέχνη ή ακόμα και το εμπόριο αλλά διαμόρφωσε την ίδια την έννοια του σύγχρονου κράτους–, κατόρθωναν όμως να υπερισχύουν ή έστω να επιβιώνουν οικονομικά και πολιτιστικά. Αυτή η φύση του ελληνισμού είχε ως συνέπεια την υποταγή του είτε στις κατακτητικές δυνάμεις που έρχονται από την Ανατολή, είτε στη Δύση, από τη στιγμή και πέρα που αναπτύσσεται ο βιομηχανικός καπιταλισμός.

Όσο η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι υπόλοιπες αυτοκρατορίες της περιοχής (Αυστρο-ουγγρική, Ρωσική) συνέχιζαν να επιβιώνουν ως πολυεθνικές αυτοκρατορίες, οι Έλληνες, κυρίως μέσω του εμπορίου κατορθώνουν να αποκτήσουν ένα πεδίο δραστηριότητας που άρχιζε από την Αλεξάνδρεια και έφτανε στην Οδησσό ή τη Βιέννη και το Τριέστι. Ωστόσο η ανάπτυξη των εθνικών κρατών που από τη Δυτική Ευρώπη επεκτάθηκε προς την Ανατολή  υπονόμευσε αυτή τη νέα εμπορική και πολιτιστική άνθιση του ελληνισμού. Τα εθνικά κράτη συρρίκνωσαν τον ελληνισμό, καθώς αυτός παρά την προσπάθεια της περιόδου 1909-1922 δεν θα κατορθώσει να εντάξει το έθνος σε ένα ισχυρό κράτος.

Οι Έλληνες θα ηττηθούν από τους Τούρκους το 1922, και ο ελληνισμός θα γνωρίσει μια ιστορική αμπώτιδα, διότι δεν κατόρθωσαν να βρουν μια σταθερή βάση συνεννόησης με τους Βαλκανίους γείτονές τους και έτσι έδωσαν τη δυνατότητα στην Τουρκία να χρησιμοποιήσει τις ενδοβαλκανικές αντιθέσεις, στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου, την εποχή που έμοιαζε πως το Ανατολικό ζήτημα επρόκειτο να λυθεί οριστικά με το διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας· έτσι η Τουρκία θα κερδίσει χρόνο και θα αρχίσει να ανασυγκροτείται από το 1908, με την Επανάσταση των Νεοτούρκων, που θα καταλήξει στο 1922.

Η οδός του Βησσαρίωνα

Η οδός του Βησσαρίωνα

Ένας α­πο τους πρωτους λο­γί­ους που τα­ξί­δε­ψαν στην Ι­τα­λί­α και προ­ε­τοί­μα­σε το έ­δα­φος για το κύ­μα που α­κο­λού­θη­σε ή­ταν ο Μα­νου­ήλ Χρυ­σο­λω­ράς1 ο ο­ποί­ος, ε­νώ βρι­σκό­ταν στην Ι­τα­λί­α το 1396 σε δι­πλω­μα­τι­κή α­πο­στο­λή, πεί­στη­κε α­πό τους Φλω­ρε­ντι­νούς να μεί­νει για τρί­α χρό­νια στην Ι­τα­λί­α για να πα­ρα­δί­δει μα­θή­μα­τα.

Γιώργος Καραμπελιάς, 

από το Άρδην τ. 51, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2004

“Στη διάρ­κεια του ε­πό­με­νου η­μί­σε­ως του αιώ­να, οι μα­θη­τές του Χρυ­σο­λω­ρά, κα­θώς και ο­ρι­σμέ­νοι ρι­ψο­κίν­δυ­νοι λό­γιοι που εί­χαν πράγ­μα­τι σπου­δά­σει στο Βυ­ζά­ντιο, κυ­ριάρ­χη­σαν στις ελ­λη­νι­κές σπου­δές στην Ι­τα­λί­α”2. Ο μα­θη­τής του Χρυ­σο­λω­ρά Guarino θε­ω­ρεί πως ο Χρυ­σο­λω­ράς, πα­ράλ­λη­λα με τις ελ­λη­νι­κές σπου­δές, α­νέ­στη­σε και τις λα­τι­νι­κές,3 ό­σο πα­ρά­δο­ξο και αν φαί­νε­ται, διό­τι δί­δα­ξε στους Ι­τα­λούς, α­να­φέ­ρει ο Γκουα­ρί­νο, πώς να χρη­σι­μο­ποιούν το λε­ξι­κό, τη γραμ­μα­τι­κή και το λο­γο­τε­χνι­κό εί­δος. Σύ­ντο­μα θα τον α­κο­λου­θή­σει η πλειά­δα των λο­γί­ων που θα ε­γκα­τα­στα­θεί στην Ι­τα­λί­α και θα σκορ­πι­στεί σε ό­λη τη Δύ­ση, μέ­χρι την Αγ­γλί­α. Ο Θεσ­σα­λο­νι­κεύς Θε­ό­δω­ρος Γα­ζής (1370-1475) θα φύ­γει για την Ι­τα­λί­α με­τά την ά­λω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης το 1429. Θα με­τα­φρά­σει Α­ρι­στο­τέ­λη και Θε­ό­φρα­στο στα Λα­τι­νι­κά, θα πα­ρέμ­βει στη δια­μά­χη πλα­τω­νι­κών-α­ρι­στο­τε­λι­κών με τά­σεις συν­διαλ­λα­γής, ως με­τριο­πα­θής α­ρι­στο­τε­λι­κός, και θα γρά­ψει την πε­ρι­βό­η­τη Γραμ­μα­τι­κή Ελ­λη­νι­κή που εκ­δό­θη­κε για πρώ­τη φο­ρά το 1516 και γνώ­ρι­σε στη συ­νέ­χεια ά­πει­ρες α­να­τυ­πώ­σεις, εκ­παι­δεύ­ο­ντας και “τα­λαι­πω­ρώ­ντας” με την ατ­τι­κί­ζου­σα γλώσ­σα του ό­λους τους Έλ­λη­νες μέ­χρι τον 19ο αιώ­να4. Ο Γε­ώρ­γιος Τρα­πε­ζού­ντιος (1395-1484), που έ­φυ­γε για την Ι­τα­λί­α το 1430, α­ξί­ζει να α­να­φερ­θεί ό­χι μό­νο ε­πει­δή με­τέ­φρα­σε Πλά­τω­να, Α­ρι­στο­τέ­λη, Ευ­σέ­βιο Και­σα­ρεί­ας κ.ά., ε­πι­τέ­θη­κε στους “πλα­τω­νί­ζο­ντες” με ε­πι­χει­ρή­μα­τα α­ντά­ξια του δυ­τι­κού σχο­λα­στι­κι­σμού αλ­λά και για­τί υ­πήρ­ξε ί­σως ο πρώ­τος Έλ­λη­νας δια­νο­ού­με­νος που ει­ση­γή­θη­κε τη συ­νεν­νό­η­ση Ελ­λή­νων και Τούρ­κων, στις πε­ρι­βό­η­τες ε­πι­στο­λές του προς τον Μω­ά­μεθ το 1465:


Ει τις ουν τα δύ­ο ταύ­τα των αν­θρώ­πων γέ­νη, χρι­στια­νούς τε λέ­γω και μου­σουλ­μά­νους. Εις μί­αν πί­στιν και ο­μο­λο­γί­αν ε­νώ­σοι,… δο­ξα­σθή­σε­ται πα­ρά πά­ντας αν­θρώ­πους… τού­το δε, θαυ­μά­σιε α­μη­ρά, ου­δείς πλην σου κα­τορ­θώ­σαι δύ­να­ται5.

Και το διά­βη­μα του Τρα­πε­ζού­ντιου ή­ταν α­ξιο­ση­μεί­ω­το για­τί δεν πα­ρέ­μει­νε, ό­πως ο Α­μι­ρού­τζης στο κα­τα­κτη­μέ­νο Βυ­ζά­ντιο, αλ­λά έ­κα­νε το διά­βη­μά του με­τά α­πό τριά­ντα πέ­ντε χρό­νια πα­ρα­μο­νής στην Ι­τα­λί­α και ε­νώ τα­ξί­δε­ψε στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη ως α­πε­σταλ­μέ­νος του Πά­πα6. Ε­ξάλ­λου αυ­τή η α­πό­πει­ρα θα του στοι­χί­σει τη φυ­λά­κι­σή του στον πύρ­γο του Α­γί­ου Αγ­γέ­λου στη Ρώ­μη. Ε­πρό­κει­το ά­ρα­γε για έ­σχα­τη κα­τά­πτω­ση των Ελ­λή­νων λο­γί­ων που ε­πέ­λε­γαν τον αυ­θέ­ντη τους βά­σει των προ­σω­πι­κών τους συμ­φε­ρό­ντων ή για μια α­πό­πει­ρα δια­φυ­γής α­πό την κη­δε­μο­νί­α των κα­θο­λι­κών;

Η ση­μα­ντι­κό­τε­ρη προ­σω­πι­κό­τη­τα του Βυ­ζα­ντί­ου στη Δύ­ση υ­πήρ­ξε ο τρα­πε­ζού­ντιος Βησ­σα­ρί­ων(1389/1395-1472), ο με­τέ­πει­τα Καρ­δι­νά­λιος και τι­του­λά­ριος κα­θο­λι­κός πα­τριάρ­χης Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως. Ο Βησ­σα­ρί­ων υ­πήρ­ξε μα­θη­τής του Πλή­θω­να και έ­μει­νε πι­στός στις πλα­τω­νι­κές ε­πι­λο­γές του. Ως αρ­χιε­πί­σκο­πος Νι­καί­ας συμ­με­τεί­χε στη Σύ­νο­δο της Φερ­ρά­ρας-Φλω­ρε­ντί­ας ό­που α­να­δεί­χθη­κε σε υ­πο­στη­ρι­κτή της Ε­νώ­σε­ως των εκ­κλη­σιών, σε α­ντί­θε­ση με τον δά­σκα­λό του Γε­μι­στό και ως κύ­ριος α­ντί­πα­λος του Μάρ­κου Ευ­γε­νι­κού. Το 1439, θα ε­γκα­τα­στα­θεί ο­ρι­στι­κά στην Ι­τα­λί­α και θα χρι­στεί καρ­δι­νά­λιος. Ο Βησ­σα­ρί­ων, που θα διεκ­δι­κή­σει δύ­ο φο­ρές την πα­πι­κή έ­δρα και θα την χά­σει λό­γω της ελ­λη­νι­κής του κα­τα­γω­γής7 και της άρ­νη­σής του να εν­δώ­σει σε χα­μερ­πείς συ­ναλ­λα­γές, εί­ναι ε­κεί­νος που θα συ­γκε­ντρώ­σει και θα προ­στα­τεύ­σει τους Έλ­λη­νες λο­γί­ους που βρί­σκο­νταν ή έ­φθα­σαν στην Ι­τα­λί­α. Ο Θε­ό­δω­ρος Γα­ζής, ο Γε­ώρ­γιος Τρα­πε­ζού­ντιος, ο Μι­χα­ήλ Α­πο­στό­λης, ο Αν­δρό­νι­κος Κάλ­λι­στος, θα σχη­μα­τί­σουν υ­πό την προ­στα­σί­α του τον πρώ­το κύ­κλο των Ελ­λή­νων λο­γί­ων της Ρώ­μης. Ο Βησ­σα­ρί­ων, μα­ταί­ως, θα προ­σπα­θεί σε ό­λη του τη ζω­ή να στρέ­ψει τους Δυ­τι­κούς η­γε­μό­νες σε μια εκ­στρα­τεί­α ε­να­ντί­ον των Ο­θω­μα­νών, για την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση της Ελ­λά­δας. Το 1463, ο Πί­ος ο Β΄, ο ελ­λη­νι­στής και ου­μα­νι­στής Πά­πας Σίλ­βιος Αι­νεί­ας Πι­κο­λό­μι­νι, θα εί­ναι έ­τοι­μος να ε­πι­βι­βα­στεί ο ί­διος στα σκά­φη που θα ε­ξε­στρά­τευαν ε­να­ντί­ον των Τούρ­κων, και γι’ αυ­τό θα ο­ρί­σει προ­κα­τα­βο­λι­κά τον Βησ­σα­ρί­ω­να Πα­τριάρ­χη Κων­στα­ντι­νου­πό­λε­ως. Ο θά­να­τος του Πά­πα και η α­δια­φο­ρί­α των δυ­τι­κών η­γε­τών θα ο­δη­γή­σει για άλ­λη μια φο­ρά τα σχέ­δια σε α­πο­τυ­χί­α.

Ο Βησ­σα­ρί­ων, που πί­στευε ή­δη α­πό τη Σύ­νο­δο της Φερ­ρά­ρας ό­τι η σω­τη­ρί­α του ελ­λη­νι­σμού α­πό τον τουρ­κι­κό κίν­δυ­νο ε­να­πό­κει­το πλέ­ον στη συμ­μα­χί­α με τη Δύ­ση, εί­ναι ο κυ­ριό­τε­ρος εκ­πρό­σω­πος του “δυ­τι­κού δρό­μου” και προ­δια­γρά­φει, στην αυ­γή του νε­ώ­τε­ρου ελ­λη­νι­σμού, μια α­πό τις βα­σι­κές κα­τευ­θύν­σεις που θα πά­ρει η ι­στο­ρί­α μας, ί­σως και την κυ­ρί­αρ­χη. Το βέ­βαιο εί­ναι πως δεν ε­πρό­κει­το για κά­ποιον α­πλό “ε­ξω­μό­τη”, αλ­λά για έ­ναν Έλ­λη­να πε­πει­σμέ­νο πως η σω­τη­ρί­α θα ερ­χό­ταν μό­νο α­πό την ταύ­τι­ση με τη Δύ­ση. Σύμ­φω­να με τον Ι­τα­λό ποι­η­τή Τζιο­βάν­νι Μπα­τί­στα Νι­κο­λί­νι, “ή­το πά­ντο­τε ορ­θό­δο­ξος… Προ­σήλ­θε εις τον κα­θο­λι­κι­σμόν διό­τι ως με­γά­λος δι­πλω­μά­της διέ­βλε­πε τα ε­ξαι­ρε­τι­κά ο­φέ­λη που θα προ­σε­πο­ρί­ζε­το με το μέ­σον αυ­τό δια την πα­τρί­δα του, που τό­σον ε­λά­τρευε”8. Ο Βησ­σα­ρί­ων, με την τε­ρά­στια βι­βλιο­θή­κη του στη Ρώ­μη, με τα έρ­γα του προς υ­πε­ρά­σπι­ση του Πλή­θω­νος και του Πλά­τω­νος, θα ε­νι­σχύ­σει α­πο­φα­σι­στι­κά τις ου­μα­νι­στι­κές σπου­δές9.