Στέλιος Φαϊτάκης 1976-2023

Παρώδησε την παραθρησκεία της επιστήμης, το ιερατείο με τις άσπρες μπλούζες και τα τυφλοσκόπια. 

Νοστάλγησε τον Ένδον Μύθο και το Ανεξιχνίαστο. 

Πέθανε στα 47 του.

*

Έργα χαρακτηριστικά του ζωγράφου

*

ΠΗΓΗ:ΝΕΟΝ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Το καλλιτεχνικό μανιφέστο του Κόντογλου και μια πρόταση στον Δήμαρχο Αθηναίων

Λ

Γιώργος Μυλωνάς, 

Ιστορικός Τέχνης από το Άρδην τ. 129

Πριν από τρεις δεκαετίες, στην πρώτη σοβαρή ιχνηλάτηση του εγχώριου μοντερνισμού από την Εθνική Πινακοθήκη, η Άννα Καφέτση, νεαρή επιμελήτρια τότε του ιδρύματος, έφερε σε συζήτηση το θέμα στην έκθεση «Μεταμορφώσεις του μοντέρνου, η ελληνική εμπειρία». Το φιλόδοξο εγχείρημα συγκέντρωσε περισσότερους από 100 Έλληνες καλλιτέχνες και 365 έργα. Πουθενά δεν υπήρχε το όνομα του Φώτη Κόντογλου. Δεν ήταν βέβαια ξένος ο δημιουργός στην Καφέτση που γνώριζε τη λεγόμενη γενιά του ’30 από τη διδακτορική της διατριβή. Παρ’ όλα αυτά ούτε στον κατάλογο υπήρχε η παραμικρή νύξη για τη σχέση μοντερνισμού, έστω μοντερνισμού και παράδοσης, με το όνομα του Αϊβαλιώτη.

Για τα προδρομικά νεωτερικά στοιχεία στον Κόντογλου είχαν ήδη μιλήσει από τον Φεβρουάριο του 1979, οι Διονύσης Καψάλης και Γιώργος Χατζημιχάλης: «Αν ο Παρθένης υπήρξε το θεμέλιο του ελληνικού μοντερνισμού, νομίζουμε δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο Κόντογλου υπήρξε (μαζί με τον Παπαλουκά και άλλους) από τους πρωτεργάτες του… γιατί κατόρθωσε, με πρωτοφανή συνέπεια, να συλλάβει και να εκτελέσει ένα σύνολο λογοτεχνικών και ζωγραφικών έργων με καινούργια μέσα και με τη δική τους μυθολογία».

Τους τρεις μεγάλους δασκάλους είχαμε την ευκαιρία να δούμε σε αφιερώματα που πραγματοποίησαν, σχεδόν ταυτόχρονα, μουσεία της Αθήνας στο κλείσιμο του 2022: τον Κωνσταντίνο Παρθένη στην Εθνική Πινακοθήκη, τον Σπύρο Παπαλουκά στο Ίδρυμα Θεοχαράκη και τον κυρ-Φώτη στο Ίδρυμα Γουλανδρή στο Παγκράτι. Ειδικά στον τελευταίο, για πρώτη φορά, επιχειρήθηκε να δειχτεί το κοντογλικό έργο σε συνάφεια με το αισθητικό κίνημα που πυροδότησε, καθιστώντας επίκαιρο το Βυζάντιο στην καρδιά του μοντέρνου. Δίπλα σε έργα του Αϊβαλιώτη βρήκαν θέση όχι μόνο συνθέσεις μαθητών όπως του Τσαρούχη και του Εγγονόπουλου, αλλά και έργα σημερινών καλλιτεχνών. Είχε σημασία δηλαδή να φανεί πώς και σε ποια έκταση η πρόταση του Κόντογλου φθάνει στην εικαστική μας κοινότητα μισό αιώνα και πλέον από τον θάνατό του, η δική του προσφορά στις νεωτερικές αναζητήσεις του τόπου, που όσο κι αν φαίνεται παράδοξο συνεχίζει στις μέρες μας.

Με τον Φώτη Κόντογλου υπάρχει ένα σημείο επαφής με όλες γενιές. Δεν είναι μόνο ότι οργανώθηκε και αποσαφηνίστηκε το ασαφές δέος που ως Έλληνες έχουμε απέναντι στην ανατολική χριστιανική μας κληρονομιά, μαζί με την όποια σύγχυση ταυτότητας μάς ακολουθεί από καταβολής του ελληνικού κράτους. Ειδικά στους νεότερους στα χρόνια καλλιτέχνες, αυτό που ο σπουδαίος δημιουργός παρέδωσε, είναι μία επιπλέον κληρονομιά που έδωσε τη χαρά και την αντοχή –με μία λέξη την έμπνευση– να την έχουν στον νου και την καρδιά ως μία κλίση και, κυρίως, μία κλήση απενοχοποιημένη.

« Ο ι μ ε γ ά λ ε ς β ε ν τ έ τ ε ς μ ε α π ω θ ο ύ ν »

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ

Ο μεγάλος έλληνας ζωγράφος κάνει την προσωπική εξομολόγησή του σε μια συνέντευξη που την έδωσε πριν από 19 χρόνια και που τη δημοσιεύει σήμερα για πρώτη φορά «Το Βήμα» 

(ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΙΛΣΟΝ)

 

« Ο ι   μ ε γ ά λ ε ς   β ε ν τ έ τ ε ς   μ ε   α π ω θ ο ύ ν » 

Ηταν το 1980 όταν γνώρισα τον Γιάννη Τσαρούχη και μου παραχώρησε αυτή τη συνέντευξη. Η Αίθουσα Τέχνης Αθηνών αποτέλεσε τον τόπο της πρώτης μας συνάντησης και έκτοτε είχα την ευκαιρία να τον επισκεφθώ αρκετές φορές στο σπίτι του στο Μαρούσι, στην οδό Πλουτάρχου, όπου σήμερα στεγάζεται το Ιδρυμα Γιάννη Τσαρούχη. Το σπίτι αυτό είχε μετατραπεί σε ένα ιδιότυπο σαλόνι για φίλους, καλλιτέχνες και όλους όσοι ήθελαν να πάρουν κάτι από τη βαθιά σοφία του την οποία εξέφραζε με εύστοχες επιγραμματικές ατάκες. 

Το μεγάλο ενδιαφέρον του για καθετί ελληνικό διαφαινόταν περίτρανα στο έργο του. Ο Γιάννης Τσαρούχης όμως δεν περιοριζόταν εκεί αφού η ενασχόλησή του με τον αρχαίο ελληνικό αλλά και τον βυζαντινό πολιτισμό είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Από τη μια συνεργαζόταν με τον αγιογράφο Φώτη Κόντογλου και από την άλλη μετέφραζε και ανέβαζε αρχαίες τραγωδίες.

Επρόκειτο για μια προσωπικότητα που απέπνεε Ελλάδα και Βυζάντιο. Η ελληνική παιδεία του και ο σεβασμός του σε κάθε ανθρώπινο πρόσωπο ήταν τα στοιχεία του χαρακτήρα του που σε κατακτούσαν και σε έκαναν να ήθελες να είσαι κοντά του. 

-Στην παιδική σας ηλικία τι νομίζατε ότι θα γίνετε;

«Πολλά πράγματα. Ενα από τα κυριότερα ήταν να γίνω ακροβάτης γιατί μου άρεσε πολύ το ιπποδρόμιο και ό,τι έβλεπα στο ιπποδρόμιο εμιμούμην, βάζοντας σχοινιά μέσα στους δύο μεντεσέδες της πόρτας. Ηθελα να περπατώ επάνω σε ένα σχοινί, να κρεμιέμαι ανάποδα… Ενα άλλο επάγγελμα που μου άρεσε πάρα πολύ ήταν να γίνω δεσπότης, διότι μου άρεσε να τους βλέπω στις λιτανείες με τα χρυσά άμφια και τις μίτρες να παρελαύνουν. Αλλά ποτέ δεν σκέφθηκα ότι θα γίνω ζωγράφος. Ολο ζωγράφιζα από μικρό παιδί και έκανα και κατασκευές αρχιτεκτονικές ¬ εσωτερικών χώρων ιδίως ¬ έκανα κρεβατοκάμαρες, τραπεζαρίες και μου άρεσε πολύ το θέατρο… Αλλά ζωγραφική έκανα διότι το ζήτησαν οι άλλοι ¬ είτε ήταν θεατές είτε ήταν έμποροι πινάκων. Νόμιζαν ότι έχω ταλέντο… ακόμη δεν το κατάλαβα αυτό!».

Λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ

ΚΛΙΚ στην εικόνα...

Μεγάλο Αφιέρωμα στον λαϊκό Ρωμιό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ » https://www.sophia-ntrekou.gr/2013/09/afierwma-ston-theofilo-Xatzimixail-1868-1934.html

Ήταν 24 Μαρτίου 1934, όταν έφυγε ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, που ζωγράφιζε για ένα κομμάτι ψωμί. Με τους πίνακές του, μάς άφησε την ρωμαίικη αέναη σφραγίδα του! 

📷 Ο Θεόφιλος φωτογραφίζεται δίπλα στη μητέρα του φορώντας φουστανέλα και ζωσμένος άρματα, με το σπαθί υψωμένο ως ήρωας της Επανάστασης του 1821.

Ο χαρταετός στην ποιήση και τη ζωγραφική

Μίκης Θεοδωράκης - Χαρταετοί 

Η Έλλη Λαμπέτη απαγγέλει το ποίημα ο Χαρταετός από την Μαρία Νεφέλη του Οδυσσέα Ελύτη.

Κι όμως ήμουν πλασμένη για χαρταετός.

Χαρταετός – Η ιστορία του

Ο ουρανός την Καθαρά Δευτέρα γεμίζει από χαρταετούς. Πολύχρωμοι και πολυγωνικοί, με τις φουντωτές ναζιάρικες ουρές τους, υψώνονται στον ουρανό σαν προάγγελοι της Άνοιξης και βέβαια ως ένδειξη του τέλους της Αποκριάς.

Ο χαρταετός, παιχνίδι για μικρούς και μεγάλους και απαραίτητο συστατικό της Καθαρής Δευτέρας, φαίνεται πως άνοιξε τα πολύχρωμα φτερά του πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια, περίπου στα 1.000 π.Χ.
Δεν είναι γνωστή η ακριβής χρονική στιγμή και η τοποθεσία, που ο πρώτος χαρταετός ανέβηκε στον ουρανό, όμως πιθανότατα οι Κινέζοι έκαναν την αρχή με μια κατασκευή που αντέγραφε τη μορφή των πουλιών.

 
Από τις αρχές του κόσμου ο άνθρωπος ονειρευόταν να πετάξει σαν τα πουλιά – ένα όνειρο που φαίνεται σε γραπτά και εικόνες που χρονολογούνται από το 500 π.Χ. Οι χαρταετοί, λοιπόν, έκαναν την εμφάνιση τους στην Κίνα πριν από 3.000 χρόνια. Εκεί ήταν διαθέσιμα και τα κατάλληλα υλικά για την κατασκευή τους: καλάμια bambou για το πλαίσιο και μετάξι για το πανί και την ουρά.

Με αφετηρία την Άπω Ανατολή ο χαρταετός πέρασε τη δική του «Οδύσσεια» ακολουθώντας αρχαίες διαδρομές και υιοθετήθηκε από όλες σχεδόν τις ηπείρους, αποκτώντας νέες μορφές και δημιουργώντας μύθους, καθώς έκανε την εμφάνισή του στους διάφορους πολιτισμούς.
Οι ανατολικοί λαοί τους έδωσαν ζωντανές μορφές (ψάρια, πουλιά, δράκοντες κ.λπ.). Άλλοι έδεναν σ’ αυτούς (γραμμένες πάνω σε μικρότερο χαρτί) τις αρρώστιες και τις συμφορές και τις άφηναν να φύγουν μακριά, άλλοι έστελναν προς τα επάνω τις ευχές και τις επιθυμίες τους, και άλλοι προσάρμοζαν μικρές φλογέρες στο κεφάλι του αετού, για να σφυρίζουν και να διώχνουν τα κακά πνεύματα. Τέλος, άλλοι σήκωναν ομαδικά τους αετούς, σαν προσευχή στον ουρανό και έψαλλαν ύμνους.

Στην ελληνική αρχαιότητα, τον 4ο αιώνα π.Χ., ο μαθηματικός και αρχιμηχανικός Αρχύτας (440-360 π.Χ.), από τον Τάραντα της Νότιας Ιταλίας, καλός φίλος του Πλάτωνα και οπαδός του Πυθαγόρα, χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του τον χαρταετό και λέγεται ότι ήταν ο εφευρέτης του.

24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1934 ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΝΕΚΡΟΣ Ο ΛΑΪΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΣ.

Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ "μας" όπως  "ανακάλυψε", όπως τον αγάπησε, όπως "τον ένιωσε"  ο Οδυσσέας Ελύτης. 

(έφυγε ταπεινά όπως έζησε ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ Χατζημιχαήλ- Κεφάλας, λαϊκός ζωγράφος)

*Οδυσσέας Ελύτης: "Ανοιχτά Χαρτιά" (1974)

Απόσπασμα από το κεφάλαιο "Ο Ζωγράφος Θεόφιλος".

 "...Πουθενά, σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, ο Ήλιος και η Σελήνη δε συμβασιλεύουν τόσο αρμονικά, δε μοιράζονται τόσο ακριβοδίκαια την ισχύ τους όσο επάνω σ' αυτό το κομμάτι γης που κάποτε, ποιός ξέρει σε τι καιρούς απίθανους, ποιός Θεός, για να κάνει το κέφι του, έκοψε και φύσηξε μακριά, ίδιο πλατανόφυλλο καταμεσής του πελάγους..."

Ένας άνθρωπος που γίνεται ασκητής επειδή μόνον έτσι μπορεί να κηρύξει καλύτερα το πανευδαιμονικό του ευαγγέλιο.

 Ένας οραματιστής που ζει και παθαίνεται με τους μύθους του Εικοσιένα, σε μια μικρή γωνιά του Ελληνικού κόσμου που έμεινε μακριά από τους αγώνες για την ανεξαρτησία του. Ένας μοναχικός που ο διάλογος του με τους άλλους γίνεται αποκλειστικά σχεδόν με ζωγραφιές. Ο Θεόφιλος μόνον στα χώματα μιας τέτοιας παραμυθένιας χώρας ήτανε φυσικό να βλαστήσει μια μέρα.

Η παρομοίωση αυτή δεν αποτελεί ένα απλό σχήμα λόγου. Άνθρωπος ο Θεόφιλος, αλλά με τη στοιχειώδη και πρωτογενή σύσταση ενός φυτού, ακολούθησε τη διαδρομή της ανθοφορίας και της καρποφορίας χωρίς να προσβληθεί ποτέ του από τα ζιζάνια που έσπειραν με τις θεωρίες τους για την ενοχή και την αμαρτία οι θρησκείες. Μολοντούτο, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, έφτασε ανεξάρτητα και πάνω από την καλλιτεχνική του ιδιοφυΐα να ενσαρκώνει μια προσωπικότητα ηθική σε παρθένα κατάσταση που στα μάτια μας, ασκημένα στα συμβατικά μέτρα, δεν είναι σε θέση αμέσως να εκτιμήσουν.

Όλες οι πληροφορίες που έφτασαν ως εμάς για τον τρόπο που έζησε και έδρασε, μας πείθουν ότι μικρόσωμος αυτός γιος ενός τσαγκάρη της Μυτιλήνης είχε το τεράστιο θάρρος να προχωρήσει μες στη ζωή, στηριγμένος αποκλειστικά και μόνο στην αγαθότητα της ψυχής του, εντελώς απαλλαγμένος από τα καθημερινά πάθη και παραδομένος με την ευπιστία μικρού παιδιού στα όνειρά του.

Η διαύγεια που επιβάλλει στον ορατό κόσμο κάθε φορά που μας παρουσιάζει στα έργα του, δεν είναι παρά η μεταγραφή της έντονης ροπής που διαγράφεται μέσα του να φτάσει αυτός ο κόσμος, ακριβώς όπως μέσα στα όνειρά του, σε μια κατάσταση άκακη, καθάρια, ευδαιμονική.

Τα πορτρέτα της προσφυγικής μνήμης

Ο Απόστολος Ιτσκούδης έχει μεγάλη κινητικότητα με έξι ατομικές και συμμετοχές σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στην Ιταλία – προχωράει αθόρυβα και σταδιακά χτίζει το εικαστικό του σύμπαν.

Το «Μνημείο Ανθρώπων» είναι μια εγκατάσταση 22 μονοχρωματικών πορτρέτων που ορίζουν μια ερμηνεία για τον άγνωστο μέτοικο.

Νίκος Βατόπουλος
16.12.2022 • 23:36

Σαν εικονίσματα ενός χρόνου ρευστού, τα πορτρέτα που παραθέτει ο ζωγράφος Απόστολος Ιτσκούδης αφηγούνται βουβές ιστορίες. Είναι ένας εικαστικός βωμός, σαν μια εγκατάσταση οργανωμένη πάνω στο βίωμα του ξεριζωμού και της μετεγκατάστασης, από κοινότητες αρχέγονες στο τόξο της προς δυσμάς μετακίνησης στην αρχαία γη της Θράκης.
«Η ιδέα γεννήθηκε μέσα από μια κουβέντα με ένα φίλο όσον αφορά την αγάπη μου και τη σπουδή πάνω στο πορτρέτο», λέει ο Απόστολος Ιτσκούδης. «Με αφορμή λοιπόν τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και προερχόμενος ο ίδιος από οικογένεια προσφύγων (Αδριανούπολη – Καραγάτς) ήθελα να κάνω μια δουλειά ως φόρο τιμής, σαν ένα μνημείο γι’ αυτούς τους ανθρώπους».

O Χρήστος Μποκόρoς για το έργο του Γιάννη Τσαρούχη

Χρήστος Μποκόρος

Ο Χρήστος Μποκόρος μας ξεναγεί στην  έκθεση «Γιάννης Τσαρούχης – Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας» που παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη επιχειρώντας την αποκρυπτογράφηση και την ερμηνεία της καλλιτεχνικής πορείας του δημιουργού. Παρουσίασε την ιστορία της ζωγραφικής του Γιάννη Τσαρούχη μέσα από χρονολογικές ενότητες, αναπλάθοντας το περιβάλλον που έζησε και τις επιρροές που δέχθηκε σε όλη την καλλιτεχνική του πορεία.

Μαζί του είναι και η κ. Νίκη Γρυπάρη.

Γιώργος Κόρδης: Η ελληνική ζωγραφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα - Cognosco Αναζητήσεις

Καλεσμένος στην εκπομπή Cognosco Αναζητήσεις είναι ο ζωγράφος, εικονογράφος, συγγραφέας και πανεπιστημιακός καθηγητής, Γιώργος Κόρδης. Μαζί συζητάμε για τη ζωγραφική παράδοση των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και κάνουμε αναφορά και στο έργο του κ. Κόρδη στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα την Οδύσσεια

Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021) - Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021)

Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Το ξέρουμε. Οι τρυφεροί θα σώσουν τον κόσμο επειδή είναι οι πιο δυνατοί. Το ξέρουμε. Η τρυφερότητα φτιάχνεται από ατσάλι...

Αχ Άκο μου τι ωραία που συνταίριαξες τα χοντροκόκκινα και τα βιολέ που μπλεδίζουν πάνω στην ψυχρή ώχρα σ' αυτό τον πίνακα. Κι έπειτα ο καθρέφτης που διπλασιάζει τον χώρο, το εύρημα του Las Meninas που το απογείωσες σε μια σειρά έργων και το έκανες δικό μας. Βάζοντας την ιθαγενή μας ζωγραφική, τους νεκρούς και τους βασανισμένους του Εμφυλίου, δίπλα στις ανάλογα τυραννισμένες φιγούρες του Kitaj και του Bacon. Ευρωπαίος επειδή Έλληνας.

Σωστά το είπε η Κάτια ότι γύρευες την ομορφιά παντού. Και πάντως εκεί που δεν την ψάχνουμε συνήθως οι υπόλοιποι και που διαφέρει από την εύκολη, την πρόστυχη ομορφιά των πολλών. Στις γωνιές του εργαστηρίου σου στην οδό Βατάτζη, εμπρός σε μια κούπα μαύρου καφέ ή ένα ποτήρι ρακή, την ψηλαφούσα την ομορφιά σου ... συχνά περίτρομη, ανήσυχη, έτοιμη να φωλιάσει στους δυστοπικούς καμβάδες σου. Επειδή μόνο εκεί ένιωθε καλά.

Ξέρω φίλε μου ακριβέ, Κυριάκο μας, πως κι απόψε θα 'ρθεις στο ατελιέ, θα κατέβεις με το εσωτερικό ασανσέρ που διευκόλυνε τη μέση σου, από το ρετιρέ του ουρανού στο υπόγειο, θα ανάψεις τη λάμπα με το έντονο, ψυχρό φως, θα βγάλεις τα πινέλα από το νέφτι και θα ψάξεις πάλι εκείνο το γυμνό κορίτσι που κρυώνει και που κάποτε μάς είχε αγαπήσει. Ή, ίσως, τον πεινασμένο άντρα με τα δεμένα μάτια που βασανίζουν ακόμη σε κάποια από τις φυλακές του κόσμου. Κι ενώ εσύ, Άκο, ήθελες μόνο να ζωγραφίζεις τον έρωτα και την επιθυμία και την αγάπη και το φως της αγάπης, η φωνή της συνείδησης σου επέμενε πως έπρεπε να ανοιχτείς και στη νύχτα και στο σκοτάδι και στα φαντάσματα τους. Στο σκότος του ερέβους αν πρέπει να πεις την αλήθεια με την τίμια, τη σιγανή φωνή σου.

Έπρεπε, επίσης, δίπλα στα εγκαταλειμμένα κορίτσια να βάζεις πάντα κι ένα σκυλί που λουφάζει. Άλλοτε σαν απειλή κι άλλοτε σαν φόβος. Κι αυτό έκανες πάντα. Συνδύαζες αυτά που όλοι οι άλλοι αδυνατούσαν να συμφιλιώσουν. Γι' αυτό κι η τέχνη σου είναι τόσο γλυκόπικρη. Επειδή είναι τόσο αληθινή. Ώστε να μην χωράει στις εφήμερες πολιτικές και τα νιτερέσα των εκάστοτε αχθοφόρων της εξουσίας.

Σκέφτομαι, αλήθεια, πόσο σινεμά κρύβουν οι ζωγραφισμένες ιστορίες σου και πόση, ανάλογα, ζωγραφική τα εξαντλητικά σχεδιασμένα καρέ των ταινιών σου. Πόση έντεχνη παιδικότητα. Αφού πάντα ήσουν ένα μεγάλο παιδί. Κι αυτό αγάπησε περισσότερο επάνω σου η Κάτια.

Αλήθεια Κυριάκο δεν σ' έχω ακούσει ποτέ να φωνάζεις! Δεν είναι περίεργο; Ποτέ να υψώνεις τη φωνή σου. Αυτή τη φωνή που την έχω τώρα μέσα στ' αυτιά μου. Γλυκιά, σιγαλή, υποβλητική. Πάντα λίγο παραπονεμένη. Μια φωνή στην οποία κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα!

Κυριάκο μου...

Η ελληνική τέχνη αποχαιρετά τον Παύλο Σάμιο

Ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της γενιάς του, ο Παύλος Σάμιος, έφυγε από τη ζωή αφού πάλεψε σκληρά με τον καρκίνο. Ήταν 73 ετών.

Καθηγητής στη Σχολή καλών Τεχνών, από τους βασικούς εκπροσώπους της παραστατικής ζωγραφικής. Αγάπησε από νεαρός τη θρησκευτική ζωγραφική και της αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δουλειάς του.  Άλλωστε μιλώντας για τις επιρροές του έλεγε ότι:  «Η εποχή που με έχει επηρεάσει περισσότερο είναι η βυζαντινή, μια κι έχω ασχοληθεί πολύ μαζί της από μικρός, πριν τη Σχολή Καλών Τεχνών.

Η γαλλική σχολή επίσης μου έχει δώσει πολλά, εννοώ τον ιμπρεσιονισμό. Από τον εικοστό αιώνα, ο πρώτος που με τράνταξε στα 17 μου χρόνια ήταν ο Πικάσο. Νομίζω ότι αυτόν τον κουβαλάω μέσα μου σαν αντίβαρο για το πού πρέπει να φτάσω σαν καλλιτέχνης. Πολλά χρωστάω επίσης στους δασκάλους μου, τον Νίκο Νικολάου, που με δίδαξε να βλέπω τα μυστικά των αρχαίων Ελλήνων και τον Γιάννη Μόραλη, που με έμαθε τα περί φωτός, τα περί της σύνθεσης κι όλα τα τερτίπια της ζωγραφικής. Επίσης σε ό,τι αφορά τη μοντέρνα τέχνη και τις προεκτάσεις της».

Η τελευταία του έκθεση «Καφέ παράδεισος» παρουσιάστηκε στη γκαλερί Σκουφά. Ήταν μια επιστροφή στο αγαπημένο του θέμα των καφενείων, που τον απασχόλησε για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’80 στο Παρίσι.

Το 2019 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο ο Παύλος Σάμιος παρουσίασε την έκθεση «Σπασμένη ιστορία» με επανεγγραφές σημαντικών έργων τέχνης μεγάλων καλλιτεχνών του παρελθόντος.

Ο Παύλος Σάμιος γεννήθηκε το 1948 στην Αθήνα. Παρακολούθησε μαθήματα σχεδίου στο Εργαστήρι του Πάνου Σαραφιανού και πέρασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Δάσκαλοί του ήταν ο Νίκος Νικολάου στο Προκαταρκτικό και ο Γιάννης Μόραλης στο Εργαστήριο Ζωγραφικής. Ο Νίκος Νικολάου είχε σαν αρχή το σχέδιο και την παράδοση της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και ο Γιάννης Μόραλης εισήγαγε τους σπουδαστές του στη σύγχρονη τέχνη. Σπουδαίοι δάσκαλοι που τους οφείλει πολλά, όπως επίσης και στο Γιάννη Τσαρούχη. Είχε την ευκαιρία να τον γνωρίσει στο Παρίσι και να μάθει τόσα πολλά για την ελληνική παράδοση, μέσα από τα μάτια ενός μοναδικού ζωγράφου που στα πρώτα του έργα τον επηρέασε πολύ. Το 2000 ανέλαβε καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (Εργαστήριο παραδοσιακής ζωγραφικής fresco-βυζαντινές εικόνες-χειρόγραφα).

Συγκλονιστική φωτογραφία: Ο Γιάννης Τσαρούχης με τη θρυλική εικόνα «Παναγία της Νίκης» που ζωγράφισε στο Αλβανικό μέτωπο

Στη φωτογραφία απεικονίζεται ο σπουδαίος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, κρατώντας την "Παναγία της Νίκης", τη συγκλονιστική εικόνα που ζωγράφισε ενώ βρισκόταν στο Αλβανικό Μέτωπο. H φωτογραφία του 1940-1941 επιχρωματίστηκε από τον γραφίστα Χρήστο Καπλάνη και δημοσιεύτηκε στη σελίδα του στο Facebook Past in Color- Χρώμα στο παρελθόν. 

Ο Γιάννης Τσαρούχης στρατεύθηκε το 1939 και υπηρέτησε στο Κούτσι, στην Αλβανία. Κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε αναλάβει τη δημιουργία καμουφλάζ στρατιωτικών εγκαταστάσεων και στολών, ενώ δεν σταμάτησε ούτε τότε να ζωγραφίζει, δημιουργώντας προσωπογραφίες των φαντάρων που πολεμούσαν με σθένος τους Ιταλούς.

Την ιστορία της Παναγίας της Νίκης είχε αφηγηθεί στο βιβλίο «Μαρτυρίες '40-'41» του Κ. Χατζηπατέρα. 

Όπως είχε αποκαλύψει, η ιδέα του πίνακα προήλθε όταν άκουσε κατά τη διάρκεια του συσσιτίου έναν φαντάρο να περιγράφει ότι είχε δει όραμα με την Παναγία. Ο ανθυπασπιστής είχε αναφέρει ότι αρχικά την πέρασε για κάποια Αλβανή κατάσκοπο και ύψωσε το ρεβόλβερ του για να την πυροβολήσει, όμως τότε η γυναίκα ύψωσε την παλάμη της και του είπε: 

«Μη χτυπάς, έχω να σου πω κάτι: τη Λαμπρή θα είσαστε σπίτι σας».

 Ο Διοικητής αποφάσισε να χτίσει μια εκκλησία για την Παναγιά στο σημείο που του υπέδειξε ο φαντάρος και ζήτησε από τον Τσαρούχη να ζωγραφίσει τις τοιχογραφίες. Ωστόσο, το κτίριο όπου θα χτιζόταν η εκκλησία, ένας παλιός μύλος, ήταν επικίνδυνο και στόχος των Ιταλών, γι'αυτό ο Τσαρούχης έφτιαξε εικόνες ως τέμπλο πάνω σε τέσσερις σανίδες. 

Διαβάστε την ιστορία της εικόνας, όπως την είχε αφηγηθεί ο Τσαρούχης: 

 Το μέρος αυτό εβάλλετο πολύ από τους Ιταλούς και εφοβόμουν. Δέχτηκα όμως να κάνω τέσσερις εικόνες για το τέμπλο, αν βρουν τέσσερις σανίδες. Μπογιές είχε μαζί του ο λοχαγός μου, ο μακαρίτης Γεωργόπουλος, με την ελπίδα ότι θα μπορέσω να κάνω σκηνές από μάχες. Αυτές οι μπογιές εχρησίμευσαν στην αρχή του πολέμου για να καμουφλαριστούν τα νίκελ του αυτοκινήτου του διοικητού. Κι αργότερα, για να κάνω μερικά πορτραίτα του λοχαγού αυτού, που ήταν φιλότεχνος και βιβλιόφιλος. Ύστερα από πολλές έρευνες βρέθηκε ένα καπάκι από κιβώτιο. Εκεί πάνω ζωγράφισα την “Παναγία της Νίκης”, έχοντας ως πρότυπο μια κακοζωγραφισμένη Παναγία που κυκλοφορούσε σε δελτάρια.  

«Φέραμε πίσω αυτά τ’ ανάγλυφα μιας τέχνης ταπεινής»

Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Νεγάδων

«Φέραμε πίσω αυτά τ’ ανάγλυφα μιας τέχνης ταπεινής»

Η ζωγραφική παράδοση της Πίνδου, Μέρος  ΙΙ

του Γιώργου Καραμπελιά

Αν το δημοτικό τραγούδι μπόρεσε να διατηρηθεί μέσα από το ίδιο το λαϊκό σώμα, μέχρις ότου οι απηχήσεις του να φθάσουν στη λόγια ποίησή μας, με τον Κορνάρο, τον Σολωμό, τον Βαλαωρίτη ή τον Παλαμά, η ζωγραφική παραγωγή απαιτούσε την ύπαρξη και τη διαμόρφωση «σχολών» με διάρκεια, γνώση, δυνατότητα πειραματισμών και μεταφορά τους από γενιά σε γενιά. Και στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν υπήρχε η συνέχεια της ζωής και η σχετική τάξη που να διασφαλίζουν τη διαμόρφωση ζωγραφικών σχολών σε μια διάρκεια γενεών, όπως θα συμβεί για μερικούς αιώνες στην Κρήτη και εν μέρει στα μεγάλα μοναστικά κέντρα – κατ’ εξοχήν το Άγιον Όρος αλλά σε ένα βαθμό και τα Μετέωρα. Ούτε η Θήβα και η «σχολή» της, του Φράγγου Κατελάνου και των Κονταρήδων, ούτε τα Γιάννενα ή το Ναύπλιο και η Αθήνα του Γεωργίου Μάρκου, θα μπορέσουν να δημιουργήσουν μια πραγματική σχολή μεγάλης διάρκειας, ούτε βέβαια τα ορεινά χωριά και οι κώμες ζωγράφων και καλλιτεχνικών συνοδειών όπως το Λινοτοτόπι, η Γράμμουστα, το Καπέσοβο, οι Καλαρρύτες, η Σαμαρίνα, τα Άγραφα, οι Χιονιάδες, όπου θα έχει «καταφύγει» η ζωγραφική τέχνη, θα κατορθώσουν να επιβιώσουν στη μεγάλη διάρκεια (η Γράμμουστα και το Λινοτοτόπι θα ξεθεμελιωθούν από τους Τουρκαλβανούς).

Τα Ζαγοροχώρια και το Καπέσοβο

Μετά λοιπόν την παρακμή των δυτικομακεδονίτικων πόλεων και της Μοσχόπολης, που κατεστράφησαν και καταδιώχθηκαν από τις συμμορίες των Τουρκαλβανών, το επίκεντρο των εμποροβιοτεχνικών αλλά και των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων θα μετατεθεί στα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας, στο Συρράκο, τους Καλαρρύτες, το Μέτσοβο, τα Ζαγοροχώρια[1], την Κορυτσά.

Το καθένα από τα εκατοντάδες χωριά και κώμες που περιβάλλουν τα Γιάννενα ειδικεύεται σε μια ή περισσότερες δραστηριότητες, συγκροτώντας έναν ενιαίο και συνεχή γεωγραφικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό ορεινό χώρο. Λίγο βορειότερα από τα Ιωάννινα, τα 46 Ζαγοροχώρια, με δεκάδες χιλιάδες πληθυσμό, συγκροτούσαν μια ομοσπονδία, το «Κοινό των Ζαγορισίων», διοικούμενο από βεκίλη, ενώ απολάμβαναν σημαντικά προνόμια όπως την απαγόρευση  εισόδου Τούρκων στα χωριά, την απαλλαγή από την παρουσίαση ενώπιον οθωμανικών δικαστηρίων, την ελεύθερη τέλεση θρησκευτικών τελετών με κωδωνοκρουσίες. Σημαντικό ρόλο ανάμεσά τους διατηρούσε το Καπέσοβο, που δημιουργήθηκε μάλλον κατά τον 16ο αιώνα,οι δε Καπεσοβίτες διακρίνονταν ως έμποροι και γιατροί: Ο Νούτσος Καραμεσίνης, αδελφοποιτός του Αλή και βεκίλης Ζαγορίου, ο γιος του, μυστικοσύμβουλος του Αλή, Αλέξης Νούτσος, ο μεγαλέμπορος και τραπεζίτης, Κωνσταντίνος Μαρίνογλου, καθώς και αρκετοί γιατροί, ανάμεσά τους ο Χριστόδουλος Πασχάλης ή Πασχάλογλου, γιατρός και μυστικοσύμβουλος του Μαχμούτ Β΄– που φυλακίστηκε το 1821 στην Πόλη και πέθανε το 1823. Εξάλλου, το Καπέσοβο και τα γειτονικά χωριά γύρω από το φαράγγι του Βίκου αποτελούσαν και την πατρίδα των λεγόμενων «βικογιατρών», δηλαδή των πρακτικών γιατρών που, με βάση τα βοτάνια του φαραγγιού, ασκούσαν την πρακτική ιατρική σε ολόκληρη την Ελλάδα[2]. Στο Καπέσοβο υπήρχε σχολείο για τα κοινά γράμματα, μάλλον από τον 17ο αιώνα, και «ελληνικό» σχολείο μετά το 1780[3].

Το Σύμπαν του Γιάννη Μητράκα

από Γιάννης Μητράκας

Ο δημο­σιογράφος Τάκης Κάμπρας συνομιλεί με τον διακεκριμένο και πολυβραβευμένο σύγχρονο ζω­γράφο-ποιητή Γιάννη Μητράκα για την παράδοση της ελληνικής ζωγραφικής, το δικό του κό­σμο, ένα «Θρακικό Σύμπαν», όπως λέει, «το σύμπαν του καλλιτέχνη».

Ο Γιάννης Μητράκας είναι αυτοδίδακτος δημιουργός, γνήσιος εραστής της τέχνης. Άρχων αγιογράφος του οικουμενικού Πατριαρχείου, αντλεί την έμπνευσή του από την Ορθόδοξη Χρι­στιανική τέχνη και παραλαβαίνει από τη βυζαντινή το αρχέτυπο για τα έργα του. Ο ζωγραφικός κό­σμος του είναι αφηγηματικός, γεμάτος από προσωπικές εμπειρίες, με “αφελή” παραστατικό χαρακτήρα και φιλτραρισμένη την παιδικότητα του ενήλικα. Είναι ένας κόσμος ερμηνευμένος βιωματικά από τον καλλιτέχνη και όχι μιμητικό αντίγραφο. Κάθε ένα από τα έργα του είναι διαφορετικό όσον αφορά την ταυτότητα, την εκτέλεση και το σχεδιασμό, όλα όμως είναι γεμάτα από τις βαθύτερες ανθρώπινες αξίες ενώ η μορφοποίησή τους έχει μελετηθεί λε­πτομερώς, σε μια προσπάθεια να έρθουν στο προσκήνιο τα εσωτερικά χαρακτηριστικά των ηρώ­ων του.

Θεόφιλος: Η ζωή και το έργο του διασημότερου Έλληνα λαϊκού ζωγράφου

Τα φτωχικά χρόνια, οι περίοδοι δημιουργίας, η καταξίωση και η έκθεση στο Λούβρο - Τι ειπώθηκε από Σεφέρη και Ελύτη για τον καλλιτέχνη...

Η Ερωτευμένη Απελπισθείσα

Γράφει η Μαράη Γεωργούση, Δρ. Ιστορικός Τέχνης

Το βιβλίο του Βαγγέλη Παππά «Ο ΑΧΜΑΚΗΣ» αποτελεί ένα μυθιστόρημα γνώσης και πολιτισμού. Προσφέρεται για την ανάγνωση της ελληνικής κοινωνίας της εποχής με έναν όσο το δυνατόν πιο διαρθρωτικό, συνολικό και ταυτόχρονα ενδιαφέροντα και ξεκάθαρο τρόπο.

Ο ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ ΥΠΗΡΞΕ ΕΝΑΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΛΑΪΚΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ, ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ 1868 ΚΑΙ 1871 ΣΤΗ ΒΑΡΕΙΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟ 1934 ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΝΟΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΑΚΟΜΑ

O Θεόφιλος

Εκτός από την τέρψη, η εισφορά αυτού του βιβλίου έγκειται στην παρουσίαση της ζωής και του έργου του Θεόφιλου από τα παιδικά του χρόνια μέχρι το τέλος του σαν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές ενός σπουδαίου λαϊκού Έλληνα καλλιτέχνη. Υμνεί την ελληνικότητα, την πατρίδα και την λαϊκή παράδοση, ενώ μας φορτίζει έντονα συναισθηματικά. Είναι γραμμένο σε γλώσσα πλούσια, μεστή, που δημιουργεί εικόνες διεγείροντας την φαντασία του αναγνώστη. Πραγματεύεται έξυπνα και κυρίως εύληπτα μέσα από τις αφηγήσεις την ελληνικότατα, τον ανθρωπισμό, τις ρίζες μας, πλάθοντας ψυχογραφικά τους χαρακτήρες και αναπλάθοντας μια ολόκληρη εποχή.

O Θεόφιλος Ντυμένος ως Μέγας Αλέξανδρος (1968), Τσαρούχης

Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ υπήρξε ένας εξαιρετικός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, που γεννήθηκε μεταξύ του 1868 και 1871 στη Βαρειά Μυτιλήνης και το 1934 έφυγε από τη ζωή μόνος και σχεδόν άγνωστος ακόμα. Ήταν το μεγαλύτερο από τα οκτώ παιδιά του Γαβριήλ και της Πηνελόπης Χατζημιχαήλ. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου. Ο «ζερβοκουτάλας», καθότι αριστερόχειρας, ο «μισακάτης», ο «αχμάκης», όπως τον αποκαλούσαν περιπαικτικά όσο ζούσε, έμελλε να αφήσει ισχυρό αποτύπωμα στην ιστορία της ελληνικής και όχι μόνο τέχνης.

 Ο Θεόφιλος με την τέχνη του να αποτελεί συνώνυμο της ελληνικότητας, απαθανάτισε θρύλους και παραδόσεις, καθημερινές στιγμές από την ελληνική πραγματικότητα με το μοναδικό του προσωπικό ύφος, που καθιστά τα έργα του από τα πλέον αναγνωρίσιμα της ελληνικής ζωγραφικής.

Ο Θεόφιλος με την μητέρα του

Σε όλη του την ζωή ήταν ιδιαίτερα φτωχός και συχνά ζωγράφιζε τοίχους καφενείων, ελαιοτριβείων, φούρνους, μύλους ή σπιτιών μόνο για ένα πιάτο φαγητό. Στο Βόλο ζωγραφίζει και πλήθος επιγραφών στα προσφυγικά των εκδιωχθέντων από την Μικρά Ασία. Δυστυχώς ελάχιστα έργα του έχουν διασωθεί μετά από σεισμούς και πυρκαγιές αλλά και  από κατεδαφίσεις και αμέλεια.

Ο Γιάννης Κοντός ο πλούσιος γαιοκτήμονας της Μαγνησίας του αναθέτει το 1912 την τοιχογράφηση του σπιτιού του στην Ανακασιά. Ο Θεόφιλος ζωγραφίζει σκηνές από την Επανάσταση του 1821, αρχαίους θεούς και τοπία. Ο γαιοκτήμονας συνήθιζε να λέει για τον Θεόφιλο : «Αυτός, παιδί μου, ήταν τρελός στο μυαλό και σοφός στα χέρια». Σήμερα, η οικία Κοντού είναι το Μουσείο Θεόφιλου στον Βόλο.

Η ντελικάτη φύση του αλλά κυρίως η επιλογή του από μια ηλικία και μετά, να εγκαταλείψει τον ευρωπαϊκό τρόπο ένδυσης και να φοράει φουστανέλα, όπως ακριβώς οι ήρωες που απεικονίζονταν στα έργα του, σε συνδυασμό με την τραχύτητα της εποχής, τον έφερναν συχνά σε δύσκολη θέση, καθώς έπεφτε θύμα εμπαιγμού και περιφρόνησης. Ένα ιδιαίτερα σκληρό περιστατικό έλαβε χώρα στον Βόλο, το 1927, μετά από αυτό τρόμαξε τόσο και επέστρεψε στην Μυτιλήνη. Λέγεται ότι κάποιος, για να διασκεδάσει τους θαμώνες ενός καφενείου, έριξε τον Θεόφιλο από μια σκάλα, όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε.  

Θεόφιλος

Του Γιώργου Σεφέρη* από τον νέο Λόγιο Ερμή τ. 17

Μ ιὰ φορὰ κι ἕναν καιρό, καθὼς λένε, ἕνας φούρναρης παράγγειλε σ᾿ ἕνα φτωχὸ ζωγράφο νά τονε ζωγραφίσει τὴν ὥρα ποὺ φούρνιζε ψωμιά. Ὁ ζωγράφος ἄρχισε νὰ δουλεύει, καὶ ὅταν καταπιάστηκε νὰ εἰκονίσει τὸ φουρνιστήρι, ἀντὶ νὰ τὸ φτιάξει ὁριζόντιο, σύμφωνα μὲ τὴν προοπτική, τὸ ἔφτιαξε κάθετο δείχνοντας ὅλο του τὸ πλάτος· ἔπειτα, μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, ζωγράφισε πάνω στὸ φουρνιστήρι κι ἕνα καρβέλι. Πέρασε ἕνας ἔξυπνος ἄνθρωπος καὶ τοῦ εἶπε: «Τὸ ψωμὶ ἔτσι ποὺ τὄβαλες, θὰ πέσει». Ὁ ζωγράφος ἀποκρίθηκε, χωρὶς νὰ σηκώσει τὸ κεφάλι: «Ἔννοια σου· μόνο τὰ ἀληθινὰ ψωμιὰ πέφτουν· τὰ ζωγραφισμένα στέκουνται· ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά!».

Τὸ παραμύθι αὐτὸ μοῦ θυμίζει ἕναν πολὺ μεγάλο τεχνίτη, ποὺ ἐπειδὴ ἀκριβῶς «ὅλα πρέπει νὰ φαίνουνται στὴ ζωγραφιά», ἱστορίζοντας τὴν ἄποψη τοῦ Τολέδου, ἔβγαλε ἀπὸ τὴ μέση μὲ τὸ δικαίωμα τῆς τέχνης του, τὸ νοσοκομεῖο τοῦ Δὸν Χουὰν Ταβέρα καὶ τὸ τοποθέτησε σ᾿ ἕνα χάρτη, Ὁ μεγάλος τεχνίτης, τὸ ξέρετε, εἶναι ὁ Κρητικὸς Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, καὶ ὁ ζωγράφος τοῦ παραμυθιοῦ εἶναι ὁ Μυτιληνιὸς Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, «ἄλλοτε ὁπλαρχηγὸς καὶ θυροφύλαξ ἐν Σμύρνῃ».

Ἡ παραβολή μου δὲν εἶναι ἀσέβεια. Γιατὶ ἡ μεγάλη διάκριση δὲν εἶναι ἀνάμεσα στοὺς πολὺ μεγάλους καὶ στοὺς μικρότερους τεχνῖτες, ποὺ ξεκινᾶ τὶς περισσότερες φορὲς ἀπὸ μιὰ ἐγκυκλοπαιδικὴ ἢ μιὰ τουριστικὴ διάθεση, ἀλλὰ ἀνάμεσα σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔφεραν ἔστω καὶ μιὰ σταγόνα λάδι στὸ φάρο τῆς τέχνης καὶ σ᾿ ἐκείνους ποὺ ἡ ὕπαρξή τους εἶναι γιὰ τὴν τέχνη ἀδιάφορη. Τὸ πρῶτο ζήτημα δὲν εἶναι ποιὸς εἶναι μεγάλος καὶ ποιὸς εἶναι μικρός, ἀλλὰ ποιὸς κρατάει τὴν τέχνη ζωντανή. Ἕνας ἀπό τους ἐλάχιστους ἀνθρώπους ποὺ βλέπω σὰ μιὰ πηγὴ ζωῆς γιὰ τὴ σύγχρονη ζωγραφική μας εἶναι ὁ Θεόφιλος. Τὰ ψωμιά του δὲν ἔπεσαν, στέκουνται, γιὰ νὰ μεταχειριστῶ τὰ δικά του τὰ λόγια· στέκουνται καὶ θρέφουν.

Ἡ Ἑλληνική Διάρκεια, Ἡ Ζωγραφική στήν Ἑλλάδα

Προπύλαια,  Ελαιογραφία, 89×114 εκ.Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών.

Του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα* δημοσιεύτηκε στον νέο Λόγιο Ερμή τ. 17 

Ἄν ἡ σύγχρονη Ἑλλάδα ἀπέδειξε κατά τή διάρκεια τοῦ Ἀγῶνα γιά τήν Ἀνεξαρτησία της καί, πρόσφατα, ἀκόμη, ὅτι μπορεῖ νά συναγωνισθεῖ τήν ἀρχαία, ἀπομένει, ὅμως νά ἀποδείξει αὐτή τή συγγένεια καί μέ ἄξια ἔργα πλαστικῆς δημιουργίας.

Ἴσως νά μήν ὑπάρχει καμμιά τέχνη πού νά γεννιέται ἀπό μόνη της, δίχως προετοιμασία καί δίχως «παρελθόν». Ἀκόμη καί οἱ καλλιτέχνες πού στή Γαλλία ἀπετίναξαν τό ζυγό τοῦ ακαδημαϊσμοῦ, δέν τό ἔκαναν γιά νά ἀρνηθοῦν τό παρελθόν ἀλλά γιά νά ἐπικοινωνήσουν μέ αὐτό ἀκόμη πιό ἄμεσα. Ὁ Ροντέν καί ὁ Ρενουάρ π.χ. αἰσθάνονται ἀπόγονοι τοῦ 18ου αἰῶνα. Ὁ Σεζάνἐπικαλεῖται τόν Πουσσέν. Ἄλλοι πάλι αὐτοανακηρύσσονται μαθητές τῶν Βενετῶν ἤ τῶν Ὀλλανδῶν ἀλλά ἡ τέχνη τήν ὁποία μυήθηκαν στή Γαλλία ἦταν αὐτή καθεαυτή γαλλική. Τόσο, δηλαδή, στή Γαλλία ὅσο καί γενικότερα σέ ὁλόκληρη τήν Δυτική Εὐρώπη δέν ὑπῆρξε ὁλοκληρωτική καί ἀποτομή ρήξη μέ τό παρελθόν.

Στήν Ἑλλάδα τά πράγματα δέν ἔγιναν ἔτσι. Ἡ Ἑλληνιστική τέχνη μετατρέπεται στήν τέχνη τῶν Κατακομβῶν. Ἡ τελευταία, καρπούμενη ἀνατολικά στοιχεῖα, μεταμορφώνεται σέ Βυζαντινή τέχνη. Ἀργότερα, μερικοί καλλιτέχνες καί διανοούμενοι ἐκπατρίσθηκαν στήν Ἰταλία ὅπου σχολίασαν καί ἐξέδωσαν τόν Πλάτωνα καί τόν Ἀριστοτέλη πού εἶχαν μεταφέρει, στίς ἀποσκευές τους. Οἱ ἄλλοι παρέμειναν στήν κατεχόμενη χώρα. Ἀλλά τώρα εἶχαν μετατραπεῖ σέ δούλους ἀπό μιά νέα καί διαφορετική σέ ἔθιμα καί σέ θρησκεία φυλή. Ἀπό τότε ὅλες οἱ σχέσεις ἀνάμεσα στήν Ἀνατολή καί στή Δύση διακόπηκαν. Ὅλα γίνονται κεκλεισμένων τῶν θυρῶν. Τό Ἀναγεννησιακό ρεῦμα δέν εἰσχωρεῖ στήν Ἑλλάδα. Οἱ «μοντέρνοι καιροί» δέν εἰσέδυσαν στήν Ἑλληνική σκέψη καί στήν τέχνη ὅπως στήν ὑπόλοιπη Εὐρώπη. Ἀντίθετα, ἐδῶ, συνεχίζεται ὁ μεσαίωνας. Ἐπισημαίνουμε στοιχεῖα του στόν 18ο καί ἀκόμη καί στόν 19ο αἰῶνα. Ἡ Βυζαντινή τέχνη συνεχίζει γιά μερικούς αἰῶνες νά ἀνανεώνεται, ἀπό ἕνα σημεῖο, ὅμως καί πέρα ἀντιγράφει «ἑαυτήν».

Εἶναι πολύ σημαντικό τό ὅτι ἡ Ἰταλική Ἀναγέννηση δέν εἰσέδυσε ποτέ πραγματικά στόν Ἑλληνικό χῶρο. Εἶναι κάτι γιά τό ὁποῖο μποροῦμε νά αἰσθανθοῦμε θλίψη ὅσο καί χαρά. Θλίψη, γιατί ἡ Ἀναγέννηση σά «σημεῖο τῶν καινούριων καιρῶν» ἔφερε νέα στοιχεῖα ἀπό τά ὁποία δέν ἐπωφελήθηκε οὔτε ἡ Ἑλληνική σκέψη οὔτε ἡ τέχνη. Χαρά, γιατί ἡ Ἀναγέννηση πού εἶναι ἕνα καθαρά Ἰταλικό φαινόμενο συχνά ἀποπλάνησε ἤ ἀποπροσανατόλισε τίς τέχνες καί τούς πολιτισμούς πού τήν υἱοθέτησαν. Καί αὐτό, γιατί συνετέλεσε μέν στό νά δημιουργηθοῦν ἔργα μιᾶς οὐσιαστικῆς ὡραιότητας. συγχρόνως, ὅμως, μέ τό νά ἰσχυρίζεται ὅτι εἶναι ἡ μοναδική αὐθεντική τέχνη δολοφόνησε τήν ἐθνική τέχνη (τή γοτθική ἤ τήν πρωτόγονη) καί τάχθηκε σάν ἀντίπαλος πού ὑποτιμᾶ τίς αὐτόχθονες τέχνες. Ἤδη ἡ Ἰταλία εἶχε παίξει στήν Εὐρώπη τόν καταδυναστευτικό ρόλο του ἐθνικοῦ αἰσθήματος μεταφέροντας παντοῦ τήν ἀρχαία Ἑλληνική τέχνη, τήν ὁποία ἡ ἴδια εἶχε τόσο ἀδέξια ἀντιγράψει.

2014, Έτος Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541-1614)

ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ

Βελτιωμένη αναδημοσίευση από την έκδοση "επίλογος 2014" προς χρήση των φοιτητών ιστορίας της τέχνης.

Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (1541 – 1614) συνιστά ένα αληθινό μετέωρο: Ισορροπεί ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, τη βυζαντινή παράδοση και τους νεωτερισμούς της Αναγέννησης, τον Μανιερισμό και το Μπαρόκ ενώ εισάγει τη τέχνη μαζί με τον Caravaggio στη νέα εποχή του Seicento. Ο Γκρέκο αποστρέφεται νωρίς την καλλιέπεια της βενετσιάνικης ή ρωμαϊκής ζωγραφικής και ενσωματώνεται στον ισπανικό μυστικισμό για να εκφράσει τα συχνά υπερφυή και τρομακτικά οράματα της αντιμεταρρύθμισης. Γοητευτικό αμάλγαμα βυζαντινών τύπων και καθολικής θεματογραφίας η τέχνη του παραμένει ως σήμερα αινιγματική και άκρως υποβλητική. Ανήκει σε συγκεκριμένη εποχή και τόπο και είναι συγχρόνως παγκόσμια και εξαιρετικά σύγχρονη. Σε βαθμό ώστε να προοικονομεί τους εξπρεσιονιστές και τους σουρεαλιστές του Μοντερνισμού.

Η Πέμπτη Σφραγίδα της Αποκαλύψεως και η Πάτμος ως εκδοχή του Παραδείσου.

Όσο είναι βέβαιο ότι η ιταλική Αναγέννηση, αυτό το ξανακέρδισμα της οπτικής εμπειρίας και αυτή η επανανάγνωση της Αρχαιότητας, στηρίχθηκε καθοριστικά στον Πλάτωνα και την ανακάλυψή του από τον βυζαντινό ουμανισμό, άλλο τόσο είναι βέβαια πως ο κόσμος του Βυζαντίου όδευε προς το τέλος του, καθώς είχαν ολοκληρωθεί οι ιστορικές του δυνατότητες, ασχέτως του αν η πτώση της Πόλης καθόρισε τα πράγματα ταχύτερα. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η τέχνη των Λατίνων στάθηκε μισητή, όσο και οι Λατίνοι οι ίδιοι, για τους χειμαζόμενους της Ανατολής. Είναι λοιπόν η ματαιωμένη -ή ματωμένη- Αναγέννηση της Ανατολής ένα ιδεολόγημα, μια κατασκευή ιστορίας, στηριγμένη καθαρά σε φανταστικές «αναλογίες» ή στην επιθυμία συγκεκριμένων ερευνητών, οι οποίοι υπερασπίζονται το πατροπαράδοτο σέβας, όπως έγραφε ο Γεννάδιος ;

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ - Απρίλιος του 1822

Για την καταστροφή της Χίου.

Μικτή τεχνική ( Κάρβουνα, αυγοτέμπερα, ξηρά παστέλ). 150Χ200 εκ.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ - Απρίλιος του 1822

Του Γιώργου Κόρδη

Ήτανε παλιά σε ένα από τα αξέχαστα συμπόσια που κάναμε στην Γκαλερύ Αέναον όταν συναντιόμασταν Σαββατοκύριακα πολλοί μαζί και ζωγραφίζαμε και το χαιρόμασταν.

Τότε έφτιαξα αυτό έργο που ήταν και η αρχή για ολόκληρη τη σειρά για το 1821. 

Το έφτιαξα θυμάμαι μονορούφι.  Ύστερα αρρώστησα για καιρό. Σμπαράλιασα τα έντερα μου...

Δ. Μυταράς: Ο στρατηγός και ο ζωγράφος

                                                     Οι πολιορκίες του Μεσσολογίου 

Του Δημήτρη Μυταρά* 

Αγαπητοί δάσκαλοι και συνάδελφοι, φίλοι σπουδαστές,

Πριν ασχοληθώ με το κυρίως θέμα μου το οποίο είναι σχετικό με τη συνεργασία του στρατηγού Μακρυγιάννη και του Παναγιώτη Ζωγράφου στις πασίγνωστες ζωγραφιές του δεύτε­ρου, θα ήθελα να σημειώσω με κάθε ειλικρίνεια την αδυναμία μου να ασχοληθώ ουσιαστικά και όπως θα ήθελα με την επέτειο της 25ης Μαρτίου, της οποίας τον πανηγυρικό με πολύ γενναιοφροσύνη μου ανέθεσε ο σύλλογος των καθηγητών.

Μετά από εργασία πολλών ημερών και ξεφύλλισμα βιβλίων, λεξικών και παλαιότερων μελετών, διαπίστωσα ότι η μεγά­λη αυτή επέτειος ξεπερνάει κατά πολύ την ικανότητα που μου χρειάζεται για να συνθέσω τις γνώσεις και πληροφορίες που έχω στη διάθεση μου. Πολύ γρήγορα δηλαδή αντελήφθην ό­τι οι απόψεις για το ’21 είναι τόσο πολλές και σε πολλά ση­μεία τόσο αξεκαθάριστες, ώστε να μην αντιμετωπίζουμε πλέον μια εκδοχή αλλά τρεις το λιγότερο κατά την κρίση μου. Η πρώτη είναι εκείνη πού όλοι γνωρίζουμε και διδάσκε­ται επίσημα στην κατώτερη, μέση και ανώτατη εκπαίδευση. Η δεύτερη είναι η ανεπίσημη, μολαταύτα όχι αμελητέα, πού δέχεται μόνο τους αρματωλούς και κλέφτες και αμφισβητεί σοβαρά το ρόλο των κοτζαμπάσηδων, του κλήρου και των ιδιοκτησιών του, ακόμη και της Φιλικής Εταιρείας, υπο­στηρίζοντας ότι η επανάσταση του ’21 συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Ο ίδιος ο Μακρυγιάννης με πολύ πικρία γράφει κά­που στα απομνημονεύματα του: «Καὶ καθόμουν ἐκεῖ, κι ὅποτε ἀπόσταινα ἔκλαιγα βλέποντας τά μέρη ἐκεῖνα ὅπου πολεμούσαμεν μέ τόση τουρκιά καί πληγωνόμαστε καί σκοτωνόμαστε καί σ’  αὐτήν τή γῆς ὅπου ζυμώσαμε μέ τό αἷμα μας θέλουν νά μᾶς θάψουν ἀδίκως καί παράωρα ὅσοι μᾶς κάναν συγρί μακριά ὅταν κινδυνεύαμεν. Μᾶς πῆραν τήν ματοκυλισμένη μας γῆ τήν ἀγόρασαν ἀπόνα γρόσι τό στρέμμα καί βάλαν ἐμάς μέ τ’ ἀλέτρι καί τραβοῦμεν τό γενί καί βγάνομεν τῶν συγγενῶν μας τά κόκκαλα καί οἱ ἀφεντάδες μας περπατᾶνε μέ τίς γκαρότσες τους καί οἱ ἀγωνιστές δέν ἔχουν οὔτε γουμάρι καί ξυπό­λυτοι καί γυμνοί διακονεύουν στά σοκάκια».

Η τρίτη είναι εκείνη που προβάλλει μέσα από το φίλτρο της λαϊκής τέχνης με τον Παναγιώτη Ζωγράφο, τα δημοτι­κά τραγούδια του Ρήγα και του Καραγκιόζη, δηλαδή η ιστο­ρία «ποιητική αδεία» και που προσωπικά βρίσκω ότι είναι η πιο πειστική προς το παρόν, τουλάχιστον εφόσον τα κριτήρια είναι ανιδιοτελή και η φαντασία θέλει να ξεπερνά την πραγ­ματικότητα.

Σήμερα μετά από 150 χρόνια, η ελληνική ιστορία εκδίδεται πάλι σε δύο παραλλαγές και φαίνεται ότι θα περάσουν πολλά χρόνια ακόμη, πριν ο ταλαίπωρος αυτός τόπος βρει τον ιστορικό του, που θα δώσει τις σωστές αναλογίες στα γεγονό­τα που μας διαμόρφωσαν σαν έθνος. Διότι είναι σίγουρο ότι χαρακτηριστικό του λαού μας ανάμεσα στα τόσα προτερήμα­τα, είναι κι αυτό που ο ποιητής σημειώνει σε μεγαλοπρεπή ει­κόνα:

Μεγάλη τρομερή

μέ τά πτερά ἁπλωμένα

καθώς ἀετός ἀκίνητος

κρέμεται στόν ἀέρα ψηλά ἡ Διχόνοια