Ο Γιώργος Μερτίκας (1957-2023), στενός φίλος και συνεργάτης, έφυγε χθες μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο.

Εκδόσεις Κουκκίδα 

Ο Γιώργος Μερτίκας (1957-2023), στενός φίλος και συνεργάτης, έφυγε χθες μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο.

Πολιτικοποιημένος από τα μαθητικά του χρόνια, κοινωνικά ευαίσθητος, με αξιόλογη θεωρητική παρουσία και προσφορά. 

Τη δεκαετία του 1980 ίδρυσε το περιοδικό Λεβιάθαν, καθώς και τον ομώνυμο εκδοτικό οίκο, με ξεχωριστούς τίτλους στον κατάλογό του (Καρλ Σμιτ, Πολιτική θεολογία, Χάνα Άρεντ, Μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, κ.ά.).

Ως μεταφραστής-επιμελητής συνεργάστηκε με σημαντικούς εκδότες (Έρασμος, Έρμα, Πανοπτικόν, Κριτική, Πατάκη, Scripta κ.ά.).

Τα τελευταία χρόνια διατηρούσε τη σειρά Λεβιάθαν στις εκδόσεις Κουκκίδα, αφήνοντας χαρακτηριστικούς τίλους (Η πόλη και ο άνθρωπος του Λέο Στράους, Η άνοδος και πτώση των ελίτ του Βολφρέντο Παρέτο, Η έννοια της 

αυθεντίας του Αλεξάντερ Κοζέβ, κ.ά.).

Έζησε έντιμα, πιστός εραστής της σκέψης και του πνεύματος, αλλά... και του καπνίσματος.

Η κηδεία θα γίνει τη Δευτέρα 27/11/23 στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών στις 12:00 το μεσημέρι.

Ο Γιώργος Μερτίκας έφυγε χθες από κοντά μας σε ηλικία 66 ετών.

Ο Γιώργος Μερτίκας έφυγε χθες από κοντά μας σε ηλικία 66 ετών.

Τον θυμάμαι στις βιβλιότσαρκες πότε στο Ναυτίλο και πότε στο Εναλλακτικό με το Λευτέρη και άλλους φίλους.

Βρήκα στη σελίδα της κόρης του ένα δικό του σημείωμα για το Πολυτεχνείο του 73, και το παραθέτω εδώ σαν μια αυθεντική μαρτυρία της αόρατης πτέρυγας της «γενιάς του πολυτεχνείου». Διότι ο Γιώργος έμεινε εφ' όρου ζωής στην υπηρεσία εκείνης της ίδιας εξεγερτικής φλόγας, με μια ώριμη όμως αποστασιοποίηση από την ταραχή της εξέγερσης, και χωρίς το άγχος της εγκόσμιας επιτυχίας - «όχι για να σωθεί, αλλά για να τη σώσει, αν μ' ενννοείς».

Ο Γιώργος ήταν ένας σεμνός αριστοκράτης· πρωτοπόρος εργάτης της θεωρητικής αναζήτησης και του διαλόγου, με τεράστιο έργο στον χώρο της μεταμαρξιστικής σκέψης από τη δεκαετία του 80 έως και σήμερα.  Ίσως τώρα που έφυγε να μπορέσουν οι φίλοι του να μιλήσουν ελεύθερα και πιο φωναχτά, όχι μόνο για τη σημασία της δουλειάς του, αλλά και γι' αυτόν τον ίδιο· την προσωπικότητά του, τον τρόπο που έζησε και τον τρόπο που εργάστηκε. Αυτή νομίζω είναι η πιο σημαντική κληρονομιά που αφήνει πίσω του ο Γιώργος Μερτίκας ως εκπροσώπος της συκοφαντημένης γενιάς του.

_______****_______

ΤΟ ΕΡΜΑ 

Ο Γιώργος Μερτίκας που εφυγε χθες, είναι ο νεαρός με το ζιβάγκο  στο Πολυτεχνείο

Γιώργος Ν. Μερτίκας

Το έρμα μας είναι ό,τι βαραίνει στη συνείδηση, ό,τι της προσδίδει ουσία και υλικό. Δίχως αυτό δεν έχουμε επίγνωση του τι λέμε και τι κάνουμε, είμαστε έρμαια καταστάσεων στις οποίες αφηνόμαστε ηδονικά μια και τούτες κεντρίζουν τα αισθητήρια όργανα προσφέροντας ικανοποίηση και αφήνοντάς μας συνάμα ανικανοποίητους στο διηνεκές. 

Το έρμα μας σε μιαν άλλη προοπτική είναι ό,τι πρόθυμα πετάξαμε άρον-άρον στη θάλασσα, ξαλαφρώνοντας, κι έτσι ταξιδεύουμε δίχως ρότα, χωρίς βάρος στη συνείδηση, κατά που φυσάει ο άνεμος των μεταμοντέρνων καιρών.

Το έρμα μας είναι ο πρώτος πλους της νεότητας μέσα στον κόσμο. Η εμπειρία που μαζέψαμε παρακούγοντας τις ώριμες συμβουλές των μεγάλων καθώς επαναλάμβαναν μονότονα το μάθημα της προσαρμογής και της σωφροσύνης: «Θα μεγαλώσεις και συ και θα δεις πως έχω δίκιο». Και πράγματι· καθώς μεγαλώναμε κι απομακρυνόμασταν από τις εμπειρίες της νιότης γινόμασταν όλο και πιο πειθήνιοι, πιο προσγειωμένοι αφού αναγνωρίζαμε πως η επιβίωση δεν απαιτεί συνείδηση μα φυσική προσαρμογή. «Δεν μπορείς να ξεφύγεις από τη φύση και τους νόμους της» είναι το μάθημα της ψευδο-επιστήμης στην κοινωνική-ιδεολογική της εκδοχή κι αυτό απηχεί την προαιώνια διδασκαλία της υποταγής που ερχόταν στ’ αυτιά μας απ’ το στόμα των μεγάλων: «Συ θ’ αλλάξεις τον κόσμο; Δεν βλέπεις τι παθαίνουν όσοι δεν ακούνε τις συμβουλές των μεγάλων;»

Κάπως έτσι έρχονται ακόμη στ’ αυτιά μου οι συμβουλές των ώριμων λίγο πριν, λίγο μετά τον Νοέμβρη του 73. Όταν με τον συμμαθητή μου Διομήδη Κομνηνό, αφήσαμε με την καρδιά μας μπιλιάρδα και σκιρτήματα του νου για να βρεθούμε στο Πολυτεχνείο.

Η παρουσίαση του βιβλίου του Γ.Καραμπελιά για τον Π.Κονδύλη (video)

Παρουσίαση Γένεσης του Ολοκληρωτισμού του Κ. Παπαϊωάννου (βίντεο)

Ακμή και παρακμή των ελίτ

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΕΡΤΙΚΑ

Δημήτρης Μεράντζας, Έρως Αναίσθητος, 2017, πτυσσόμενο φορείο, θραύσματα μαρμάρων διαφορετικών προελεύσεων, 230 x 50 x 35 εκ.

VILFREDO PARETO, Ακμή και παρακμή των ελίτ, μτφρ.: Άννα Δούκουρη – Γιώργος Μερτίκας, εκδόσεις κουκκίδα

Ο Vilfredo Pareto (1848-1923) είναι ένας από τους κλασικούς στοχαστές της κοινωνιολογίας. Για την ακρίβεια, είναι ευρύτερα γνωστός για το κοινωνιολογικό του έργο, παρ’ ότι στην εποχή του (και όχι μόνο) απέκτησε φήμη κι έγινε ακαδημαϊκός δάσκαλος χάρη στις καινοτόμες αντιλήψεις του για την οικονομετρία. Στο σύντομο εισαγωγικό σημείωμα που ακολουθεί δεν φιλοδοξούμε να παρουσιάσουμε τον βίο και το έργο του Ιταλού λόγιου. Θα περιοριστούμε σ’ όσα στοιχεία, κατά τη γνώμη μας, συμβάλλουν στην κατανόηση όσων μελετών του εδώ δημοσιεύονται.[1]

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας με μακρά ιστορία στην πολιτική ζωή της Λιγουρίας και της Ιταλίας, ο Παρέτο γεννήθηκε στο Παρίσι όπου η οικογένειά του ζούσε εξόριστη. Το 1858, έτος που ο Καβούρ εγκαινιάζει το φιλελεύθερο πρόγραμμά του, θα επιστρέψουν στην Ιταλία. Μετά το πέρας των εγκύκλιων σπουδών ο Βιλφρέντο Παρέτο θα φοιτήσει στην πολυτεχνική σχολή μηχανικών του Τορίνο και θα εκπονήσει τη διδακτορική του με θέμα την ισορροπία των στερεών σωμάτων. Στη συνέχεια θα ασκήσει το επάγγελμα του μηχανικού στην εταιρεία σιδηροδρόμων της Φλωρεντίας, όπου και εγκαταστάθηκε το 1874.

Οι επαγγελματικές του υποχρεώσεις θα τον φέρουν συχνά στην Αγγλία∙ εκεί εντάσσεται στην «Κοινωνία Άνταμ Σμιθ» κι έκτοτε παραμένει ένθερμος υποστηρικτής του ελεύθερου εμπορίου. Μεταξύ 1883 και 1892 δημοσιεύει σειρά άρθρων υπέρ του ελεύθερου εμπορίου, κατά της αυξημένης φορολογίας, των προνομίων των μονοπωλίων και των καρτέλ, μα και κατά της αύξησης των μισθών. Σ’ αυτά τα άρθρα καυτηριάζει την απληστία των ανώτερων τάξεων, χωρίς να επιφυλάξει καλύτερη μοίρα στις κατώτερες. Πολέμιος της αποικιοκρατικής πολιτικής και των δασμών στο εξωτερικό εμπόριο, υποστηρίζει την ενιαία εσωτερική αγορά της Ιταλίας που αναπτύχθηκε χάρη στην κρατική ενοποίηση. Το 1893, κι έπειτα από πρόταση του Walras, ο Παρέτο θα αναλάβει την έδρα της πολιτικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο της Λωζάννης.

Φύση και κυριαρχία

Του Γιώργου Μερτίκα

Τα επάλληλα κύματα της νεωτερικότητας, που με ορμητήριο την ευρωπαϊκή ήπειρο εξαπλώθηκαν στο σύνολο του πλανήτη, έθεσαν σε κίνηση διαδικασίες με απρόβλεπτες συνέπειες. Το έναυσμα αυτών των επικών διαδικασιών ήταν η σχέση του ανθρώπου με τη φύση, η διευθέτηση της ανθρώπινης τάξης πραγμάτων με βάση την κυριαρχία του ανθρώπου στη φύση. Το πρόταγμα της κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση υποδήλωνε αφενός την κυριαρχία στις διανθρώπινες σχέσεις και αφετέρου την κυριαρχία του ανθρώπου στο εξωτερικό περιβάλλον. Ωστόσο, κάθε νεότερο κύμα με στόχο την κυριαρχία στη φύση είχε το ίδιο αποτέλεσμα: την κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο μιας δεύτερης, τεχνητής φύσης που δημιούργησε ο ίδιος και υπακούει σε όσους φυσικούς νόμους τον υπερβαίνουν και ήθελε να καθυποτάξει. 

Οι απαρχές αυτής της διαδικασίας θα μπορούσαν να εντοπιστούν σε όσους πολιτικούς αγώνες διεξάγονταν με θεολογικούς όρους, για να υπερβεί ο άνθρωπος τη φυσική κατάσταση και να διευθετήσει τον κόσμο του σε συμφωνία με τον θεϊκό νόμο. Η διέξοδος από τους θρησκευτικούς πολέμους ήταν να δημιουργηθεί μία ανθρώπινη τάξη βασιζόμενη στους νόμους που θεσπίζει ο άνθρωπος. Η νέα δογματική αρχή της νεοτερικότητας ήταν πως ο άνθρωπος μπορεί να μην κατανοεί τη βούληση του Θεού, μπορεί να γνωρίσει όμως τους νόμους της φύσης που ο Θεός δημιούργησε και να τους υπάγει στη δική του ελεύθερη βούληση. Αντί της φυσικής αναγκαιότητας μπορεί να δημιουργήσει μιαν τεχνητή-μηχανική αιτιότητα και να υπερβεί τη φυσική σπάνη. Κατ’ αναλογία, στη σφαίρα των ανθρώπινων υποθέσεων μπορεί να γνωρίσει την ανθρώπινη φύση, και στη θέση της φυσικής κατάστασης να βάλει μια τεχνητή ανθρώπινη δημιουργία, την πολιτική κοινωνία. Η πολιτική κοινωνία γίνεται το πεδίο όπου ο άνθρωπος υποτίθεται ότι υπερβαίνει την απλή φυσική ύπαρξη και είναι κυρίαρχος, επιβάλλοντας τους κανόνες. Κυριαρχία πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις και σχέσεις κυριαρχίας αποτελούν τον καμβά στον οποίο υφαίνεται η ετερογονία των σκοπών, μια και κάθε νέο κύμα με στόχο την απελευθέρωση από τους φυσικούς καταναγκασμούς απέληγε σε κοινωνικές σχέσεις κυριαρχίας.

Είναι η Ελλάδα μια χαμένη υπόθεση;

του Γιώργου Μερτίκα

Με όρους κέρδους και χασούρας φτιάχτηκαν οι κοινωνικές νοοτροπίες της τελευταίας τουλάχιστον εικοσαετίας. Σ’ αυτήν την αγοραία αξιολογική κλίμακα ο πάτος της ήταν οι λούζερ, οι χαμένοι ενός παιγνιδιού παγκόσμιας κλίμακας. Στην κορυφή της η «Ιδέα» του ελληνικού έθνους που παραδομένο στην κραιπάλη εξαργυρώνει αδιάντροπα τις αιμάσσουσες πληγές του, συμβάλλοντας έτσι στην πραγμάτωση της φιλελεύθερης ουτοπίας. Η τελευταία έγινε πραγματικότητα χάρη σε μια ψευδεπίγραφη υλική ισότητα, σύμφωνα με την οποία όλοι έχουν πρόσβαση σε μια αφθονία από τα ίδια υλικά αγαθά. Διείσδυσε στα σοσιαλιστικά ιδεώδη κι έγινε ο πολιορκητικός κριός με τον οποίο αλώθηκε διεθνώς η σοσιαλδημοκρατία, ενώ σχεδόν ταυτόχρονα της παραδόθηκε άνευ όρων ο έσχατος γόνος του φιλελευθερισμού, η κομμουνιστική ουτοπία.