Από που ερχόμαστε, ποιοι είμαστε, που πάμε;* Η επέτειος του 1821 πλοηγός μνήμης για την επέτειο του 1922 πέρα από συντηρητικά και προοδευτικά στερεότυπα

 

Του ΓΙΑΓΚΟΥ ΑΝΔΡΕΑΔΗ και της ΠΕΠΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ

Την πρώτη Ιανουαρίου 1922 το επίσημο ενδιαφέρον στην Ελλάδα μετακινήθηκε από την μνήμη της Επανάστασης του 21 στην μνήμη της Καταστροφής του 22.


Για την πλειοψηφία των Ελλήνων η μνήμη τέτοιων κορυφαίων – χαρμόσυνων είτε επώδυνων- γεγονότων δεν είναι θέμα επετείων διότι αυτά αφορούν στο παρελθόν το παρόν και το μέλλον μας.

Για όσους ωστόσο θα ασχοληθούν και πάλι αυτά προσπαθώντας να ισορροπήσουν από την μια ανάμεσα στις εξουσίες και σε κάποιους ιδεολογικούς συρμούς, -έτσι κι αλλιώς εχθρικούς προς ότι θεωρούν «εθνοκεντρισμό»- και από την άλλη στο κοινό αίσθημα που καθορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία στις εκλογές και την δημοφιλία στα Μέσα, θα πρόκειται πάλι για μια δύσκολη υπόθεση.


Οι ρητορικές μετακινήσεις κάποιων διαχειριστών της μνήμης στην διάρκεια των επετειακών εκδηλώσεων υπήρξαν αρκετά διαφωτιστικές για ευρύτερα ζητήματα που σχετίζονται με την πρόσληψη του παρελθόντος του ελληνισμού που ενδεχομένως θα λειτουργήσουν εκ νέου για την επέτειο του 22.

Ερευνητές, σχολιαστές και άλλοι παράγοντες του εορτασμού ξεκίνησαν με δηλώσεις ότι δεν επρόκειτο να αναφερθούν στον «ρομαντικό» ύμνο των Ελλήνων επαναστατών, αλλά ότι θα προτείνουν ένα νέο αφήγημα, αποκαλύπτοντας τα λάθη ή/και τα εγκλήματά τους.


Ωστόσο, στην διαδρομή, άλλαξαν ρητορική και λεξιλόγιο. Αυτό που μάλλον μέτρησε, πέραν της πενίας των επιχειρημάτων τους, ήταν ότι η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας έστειλε εκ των κάτω πολλαπλά μηνύματα που βεβαίωναν ότι, παρά τις αναθεωρητικές ενστάσεις, ο Κολοκοτρώνης, η Μπουμπουλίνα και ο Κανάρης συνέχιζαν να είναι στην κοινή συνείδηση ήρωες και το Μεσολόγγι έπος.
Η συνέχεια εδώ...Από που ερχόμαστε, ποιοι είμαστε, που πάμε;* Η επέτειος του 1821 πλοηγός μνήμης για την επέτειο του 1922 πέρα από συντηρητικά και προοδευτικά στερεότυπα

Χρήση και κατάχρηση της Ιστορίας και της Μνήμης

Γιάγκος Ανδρεάδης*

Στις 2 Δεκεμβρίου παρουσιάστηκε στην ελληνική της εκδοχή η Πλατφόρμα MOG (Memories of the Occupation in Greece - Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα). Το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Οφειλών για τα εγκλήματα των Γερμανών στην Κατοχή κατήγγειλε την πρωτοβουλία αυτή ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου του γερμανικού κράτους με δύο κυρίως στόχους: τον ενταφιασμό, πρώτον, της ελληνικής απαίτησης για αποζημιώσεις, αφού η «γερμανοελληνική φιλία» εμφανίζεται ουσιαστικά ως υποκατάστατο των γερμανικών οφειλών. Και, δεύτερον, την αναθεώρηση της Ιστορίας και την υπόσκαψη της μνήμης του ελληνικού λαού μέσα από την εξίσωση θυτών και θυμάτων.

Η πλατφόρμα MOG βασίζεται στην επιλεκτική χρησιμοποίηση στο πλαίσιο «σεναρίων» δεκατριών από τις ενενήντα τρεις συνεντεύξεις που σχετίζονται με την Κατοχή. Και προσπαθεί χρησιμοποιώντας τις πολύτιμες αυτές αφηγήσεις ζωής να νομιμοποιηθεί επιστημονικά αναφερόμενη σε ένα ρεύμα ιστορικής σκέψης, αυτό της Προφορικής Ιστορίας. Η οποία ωστόσο, όπως θα δούμε, θα ήταν άδικο να ενοχοποιηθεί γι’ αυτές και άλλες προσπάθειες αναθεώρησης.

Η συζήτηση για το ρεύμα αυτό μπορεί να ξεκινήσει από το κλασικό βιβλίο του ιστορικού και κοινωνιολόγου Paul Thompson, εμπνευσμένου πρωτοπόρου της Προφορικής Ιστορίας στη Μεγάλη Βρετανία. («Φωνές από το παρελθόν», μετ. Ρ. Β. Μπουσχότεν, Πλέθρον, 2009). Ο συγγραφέας, πολυσχιδής προσωπικότητα που συνδυάζει επιστημονικά, δημιουργικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, παρουσιάζει γλαφυρά τους στόχους αυτού του ρεύματος που στοχεύει να δώσει φωνή για να μιλήσουν για τις μνήμες τους αυτοί που συνήθως δεν έχουν φωνή. Παράλληλα, προτείνει έγκυρους μεθοδολογικούς κανόνες επιμένοντας στον έλεγχο των προφορικών πηγών μέσα και από τον διάλογο με άλλους κλάδους της ιστορικής επιστήμης.

Για μια ιδέα και μια χούφτα χώμα – Αγία Σοφία και Αιγαίο

Ανδρεάδης Γιάγκος

Ο Ερντογάν αποφάσισε η Αγία Σοφία να γίνει αυτό που δεν είναι: Τζαμί. Η Αγία Σοφία όμως είναι κάτι άλλο: Κέντρο. Όχι «κέντρο του κόσμου», «ιερό κέντρο», αλλά, κάτι που περιέχει και υπερβαίνει όλα τα άλλα, Κέντρο. Μοναδικό αν και όχι το μόνο. Στο νου μου έρχονται τρία τουλάχιστον ακόμα: Ο Παρθενώνας, ο καθεδρικός ναός της Σαρτρ στην Γαλλία και το Τατζ Μαχάλ στην Ινδία. Το ότι είναι τόσα, ή περισσότερα, δεν αλλάζει την μοναδικότητά τους.

Υπάρχουν εκφράσεις τους σε κείμενα και εικόνες τους σε βιβλία ή και καρτ ποστάλ. Αλλά τίποτε δεν συγκρίνεται με τον συγκλονισμό που γεννούν όταν κάποιος τα δει με τα μάτια του. Συγκλονισμός που σφραγίζει σώμα και ψυχή, συνείδηση και όνειρα. Και στα τέσσερα κυριαρχεί το φως. Εξωτερικό στον Παρθενώνα και στο Τατζ Μαχάλ. Εσωτερικό στην Αγία Σοφία και στην Σαρτρ, αλλά πάντοτε ίδιο: ένα και μοναδικό. Φως που οδηγεί τα βήματά μας. Τότε και τώρα.

Ο Όμηρος χάραξε μια για πάντα τα ελεύθερα βήματα των ποιητών. Η Αγία Σοφία το ορατό που αιχμαλωτίζει το αόρατο. Η Αγία Σοφία είναι το κέντρο. Μοναδικό, ανεπανάληπτο και πολυώνυμο. Τέτοιος –ένας και μοναδικός– είναι και ο Θεός του οποίου την σοφία υμνεί. Υπό την ακριβώς αντίθετη έννοια από την μισαλλόδοξη ισλαμική ρήση "Ένας είναι ο Αλλάχ".

Λέγοντας ότι ο Θεός είναι ένας δεν αποκλείουμε, αλλά αγκαλιάζουμε. Καταφάσκοντας τον θεό της Αγίας Σοφίας αγκαλιάζουμε τον θεό της κάθε θρησκείας. Και ακόμα και τον θεό των αθέων που, όταν δεν είναι ρηχοί, μοιράζονται κάτι από την λάμψη του Βούδα που ήταν –κι ας του έχτισαν ναούς– και αυτός άθεος.

Ωστόσο, αυτό το ένα κέντρο ο καθένας το πλησιάζει από τον δρόμο που είναι γραμμένος μέσα του. Για τον Έλληνα τον δρόμο του Παρθενώνα και της Αγίας Σοφίας. Με δεδομένο ότι οι άλλοι, όταν αξίζουν, δεν μας ζητούν να τους μαϊμουδίσουμε, αλλά να τους συναντήσουμε, αποκαλύπτοντας με την σκέψη και την πράξη σε αυτούς και σε μάς του ίδιους από πού κρατούμε και τι είμαστε.

Οι τόποι είναι σαν τους ναούς

Σκοτώνοντας την γλώσσα (και) με την επιείκεια...

του Γιάγκου Ανδρεάδη, Καθηγητή Ιστορίας Πολιτισμού και Θεάτρου, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Διορθώνοντας εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες εκατοντάδες γραπτά φοιτητών και φοιτητριών κάθε εξάμηνο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο παρακολουθούσα αποκαρδιωμένος την όλο και μεγαλύτερη υποβάθμιση του γλωσσικού τους οργάνου. Τα συμπτώματα ήταν αρκετά και δεν είχαν πάντοτε να κάνουν μόνο με την μορφολογία, δηλαδή την γραμματική και το συντακτικό και το λεξιλόγιο. οι εξεταζόμενοι υποτίθεται ότι έγραφαν και γράφουν στο μονοτονικό. Στην πραγματικότητα ο τόνος σε πολλά γραπτά είχε υποκατασταθεί από μια τελίτσα, ενώ σε αρκετά το μονοτονικό είχε γίνει… ατονάλ, καθώς απουσίαζε κάθε τονισμός. Το ποσοστό των απλοϊκων εκφράσεων και των ακυρολεξιών αυξάνονταν συνεχώς, και αυτό που συνέβαινε δεν οφειλόταν απλώς στο φαινόμενο που αποκαλούμε λεξιπενία, φτώχια δηλαδή του λεξιλογίου. Το είδος των λαθών έδειχνε ότι η -προβληματική- επαφή που είχαν όσοι...

έκαναν αυτά τα λάθη με τις εκφράσεις που χρησιμοποιούσαν ήταν περισσότερο ακουστική παρά οπτική. Η συνήθης έκφραση «οσαναναφορά αυτό το ζήτημα», (αντί για όσον αφορά) είναι ένα κλασικό τέτοιο παράδειγμα όπου ο γράφων καταφεύγει σε κάτι που έχει αρπάξει λανθασμένα το αυτί του, κάτι που συνήθως συμβαίνει με τις ξένες γλώσσες. Επιπλέον, τα ορθογραφικά λάθη ήταν τόσα και τόσο εξωφρενικά, ώστε επέμενα στους φοιτητές, ιδίως σε αυτούς που δίδασκα το μάθημα Δημιουργική γραφή, να χρησιμοποιούν ορθογραφικό λεξικό, τόσο στις ασκήσεις στην τάξη όσο και στις εξετάσεις. Ακόμη, κάτι πιο ανησυχαστικό, αυτό που χανόταν και χάνεται όλο και παραπάνω είναι η ικανότητα υπόταξης, σωστής δηλαδή σύνδεσης κύριων και δευτερευουσών, αιτιολογικών, συμπερασματικών κ.λ.π. φράσεων, δηλαδή η ικανότητα να συνδέονται μεταξύ τους τα διάφορα νοήματα. Τέλος τα γραπτά έφεραν και φέρουν την σφραγίδα του φροντιστηρίου. Πομπώδεις σοβαροφανείς εκφράσεις του τύπου «από την πρώτη στιγμή κατά την οποία ο άνθρωπος» έστω και αν το ζήτημα αφορούσε την ηλεκτρική κουζίνα ή «αποδεικνύεται με τον τρόπο αυτό ότι» ακόμα και αν επρόκειτο για κάτι το τόσο αποδείξιμο όσο είναι η διαφορά του φύλου των σεραφείμ από αυτό των χερουβείμ. Εννοείται ότι το τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου είχε και γλωσσικά μαθήματα, όπου μάλιστα δίδασκαν ικανοί φιλόλογοι. Όσο όμως γνωρίζω, οι διδάσκοντες αυτοί δίδασκαν μια πιο προχωρημένη ύλη που είχε να κάνει με γλωσσολογικές, υφολογικές κ.λ.π. προσεγγίσεις, πιθανότατα θεωρώντας ότι ένας απόφοιτος λυκείου έχει ήδη κατακτήσει από την μέση εκπαίδευση τον στοιχειώδη έλεγχο των γλωσσικών του μέσων. Όσο για μένα, καθώς πιστεύω ότι η δημιουργική γραφή προϋποθέτει την ανάγνωση δημιουργών, επέμενα στο να διαβάζουν οι φοιτητές πολλές σελίδες έργων του Θερβάντες, του Μπαλζάκ, του Ντοστογιέφσκι ή του Βιζυηνού, κάτι που εννοείται ότι έκανε πολύ καλό μόνο στο ποσοστό εκείνο των φοιτητών που είχαν έρθει στο Πανεπιστήμιο πραγματικά για να σπουδάσουν και να εκφραστούν δημιουργικά.