Πόσο μπορεί να μεταρρυθμιστεί ο καπιταλισμός στην παγκοσμιοποίηση

Στάθης Θεόδωρος

Σε ένα προηγούμενο άρθρο μου, γύρω από την παγκοσμιοποίηση, ανέφερα τις δυνάμεις –πολιτικές και οικονομικές στη φύση τους– που οδήγησαν σε αυτήν και χρησιμοποίησα εκεί το αρχαίο μας ρητό "ουδέν κακόν αμιγές καλού" για να χαρακτηρίσω το βαθμό της ωφελιμότητάς της. Είχα τότε επισημάνει ότι για να διαπιστώσουμε το κακό και το καλό της πρέπει να γνωρίζουμε και τι στόχους έχει και εάν τους υλοποιεί.

Για το τελευταίο, καλό είναι να παραθέσω σήμερα ορισμένες επισημάνσεις που έκανε σε μια πρόσφατη διάλεξή του ο πρώην ισχυρός άνδρας του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και οπαδός της παγκοσμιοποίησης Pascal Lamy στο πανεπιστήμιο British Columbia στο Βανκούβερ του Καναδά (Νοέμβριος 2019), με αφορμή τις περιπέτειές της. Ο κ. Lamy είπε μεταξύ άλλων: «πρέπει να κάνουμε την παγκοσμιοποίηση λιγότερο οδυνηρή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον», προσθέτοντας: «το πρόβλημα δεν είναι η παγκοσμιοποίηση αλλά ο καπιταλισμός. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η τωρινή εκδοχή του καπιταλισμού κάνει ακόμα πιο επιθετικά τα γνωστά ελαττώματά του: αστάθεια, κοινωνική αδικία και περιβαλλοντική υποβάθμιση».

Για την αντιμετώπιση των ελαττωμάτων του προτείνει:

• «Πρώτον, χαλινάρια στα χρηματοοικονομικά και περιορισμό σε ό,τι αφορά τις εξαλλοσύνες τους.
• Δεύτερον, εφαρμογή νέων συστημάτων για να περιοριστεί η κοινωνική ανασφάλεια.
• Τρίτον, αντιμετώπιση της ψηφιακής επανάστασης με αλλαγή κατεύθυνσης των συστημάτων παραγωγής προς την κυκλικότητα δια μιας κατάλληλης πολιτικής αποτίμησης των περιβαλλοντικών όψεων»

Στο κλείσιμο της ομιλίας του πρόσθεσε: «Κατά πόσο τώρα η παγκοσμιοποίηση μπορεί να είναι ή όχι καταδικασμένη, κατά την άποψή μου αυτό εξαρτάται από το βαθμό των δικών μας ικανοτήτων να κατευθύνουμε το δεσπόζον οικονομικό σύστημα (δηλαδή τον καπιταλισμό) προς ένα διαφορετικό δρόμο. Η έκθεση των ΟΗΕ Sustainable Development Goals (SDG) προσφέρει την σωστή εικόνα ως προς ποια κατεύθυνση θα πρέπει να κινηθούμε. Σε κάθε περίπτωση οι μεταρρυθμίσεις στον καπιταλισμό αποτελούν πρώτη προτεραιότητα και μάλιστα αυτές επείγουν»!

Να μεταρρυθμιστεί ο καπιταλισμός

Αυτά είναι τα λόγια του πρώην γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Δεν είμαι βέβαιος, ότι ο κ. Lamy θα έχει και την οικονομική υποστήριξη, εκτός από λόγια, του Bill Gates, ώστε η προσπάθεια του (σήμερα ως πρόεδρος του Paris Peace Forum) να μεταρρυθμίσει τον καπιταλισμό να πετύχει. Αλλά αφού και ο Bill Gates είναι οπαδός της παγκοσμιοποίησης δεν θα έπρεπε;

Στο συμπέρασμα που καταλήγει στο τέλος της ομιλίας του είναι ότι πρέπει άμεσα να μεταρρυθμίσουμε τον καπιταλισμό! Προφανώς, ο πλανήτης έχει ανάγκη σοβαρών, κυρίως, πολιτικών μεταρρυθμίσεων και πολλοί είναι αυτοί που βλέπουν με καλό μάτι τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις του καπιταλισμού. Πολύ φοβάμαι, όμως, πως οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει ο κ. Lamy θα πέσουν στο κενό υπό το σημερινό πολιτικό καθεστώς.

Το ερώτημα είναι: μέχρι να γίνουν οι μεταρρυθμίσεις --εάν γίνουν ποτέ-- τι κάνουμε; Γιατί με αυτά που αναδεικνύει ο καθηγητής Μελάς σε άρθρο του, φοβάμαι πως δεν έχουμε και πολύ χρόνο για μεταρρυθμίσεις. Άλλωστε, οι εκλογές στο Ηνωμένο Βασίλειο, η άνοδος της Λεπέν στη Γαλλία και του Σαλβίνι στην Ιταλία, η νίκη του Τραμπ στις τελευταίες αμερικανικές εκλογές καθώς και το ενδεχόμενο επανεκλογής του, πρέπει να μας ανησυχούν. Οι πολιτικές του Τραμπ και το Brexit είναι εκφάνσεις της από-παγκοσμιοποίησης, ακριβώς γιατί τα αποτελέσματα στο Δυτικό Κόσμο έχουν ως αποτέλεσμα να αποσταθεροποιούν τις τοπικές κοινωνίες.

Ο μύθος της ελεύθερης αγοράς και οι περιπέτειες της παγκοσμιοποίησης - Στάθης Θεόδωρος

Το πολύ ενδιαφέρον, όπως άλλωστε πάντα, άρθρο του καθηγητή Κώστα Μελά με τίτλο "Οι περιφερειακές Συμφωνίες Εμπορίου υπονομεύουν την παγκοσμιοποίηση" στο SLpress.gr στις 30 Νοεμβρίου 2019, αναδεικνύει τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η παγκοσμιοποίηση, η οποία θεσπίστηκε με στόχο τη δημιουργία μιας παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς στη βάση του συγκριτικού και όχι του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.

Είναι και αυτή μια άλλη ιστορία των καλών προθέσεων που διαψεύδονται από την πραγματικότητα. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η αγορά δεν μπορεί, αντικειμενικά, να είναι ελεύθερη. Γεγονός που επηρεάζει και παραμορφώνει, με την πληθώρα των ασύμμετρων παραμέτρων που ευημερούν στην παγκόσμια "ελεύθερη" αγορά, την ιδέα του συγκριτικού πλεονεκτήματος, ώστε φυσιολογικά να δημιουργούνται φόβοι στις χώρες που προσχωρούν για να επιβιώσουν σε περιφερειακού τύπου συμφωνίες εμπορίου και φυσικά όχι πάντα με επιτυχία.

Βασικά, η αιτία που οι χώρες προτιμούν τις περιφερειακές συμφωνίες, όπως υπογραμμίζει και ο καθηγητής Μελάς στο άρθρο του, οφείλεται στο ότι σε αυτές βρίσκουν καλύτερες θέσεις εμπορικής διαπραγμάτευσης. Φυσικά όχι γιατί επικρατούν πολύ καλύτερες συνθήκες στις περιφερειακές αγορές, όπου αυτές βρίσκονται υπό την εποπτεία περιφερειακών ανεξάρτητων υπηρεσιών, όρα ΕΕ. Και εδώ, όπως και στην παγκοσμιοποίηση, το συγκριτικό πλεονέκτημα δεν βρίσκει τη δικαίωσή του.

Ούτε και σε αυτές είναι η ελεύθερη αγορά υπαρκτή, ακόμα και όταν συμφωνούμε ότι οι διάφορες ανεξάρτητες αρχές κάνουν πολύ καλά τη δουλειά τους. Απλώς, σε αυτές προβλέπονται τα διάφορα αντισταθμιστικά ωφελήματα για τις αδύνατες χώρες, ώστε στην πορεία του χρόνου να δημιουργούνται για το σύνολο των χωρών που συμμετέχουν στην περιφερειακή συμφωνία ισχυρότερες θέσεις διαπραγμάτευσης. Κι αυτή η κατάσταση εξηγεί, επίσης, γιατί κάποιες από τις χώρες, υποθέτω οι πιο ισχυρές, συμμετέχουν σε περισσότερες της μιας περιφερειακής συμφωνίας.

Ο λύκος που φυλάει τα πρόβατα