+Χρήστος Γιανναράς(1935-2024) : Εβγαλε τη θεολογία από το γκέτο

Το έργο του σπουδαίου στοχαστή και καθηγητή - Γράφουν στην «Κ» οι Σταύρος Ζουμπουλάκης και Δημήτρης Αγγελής.

Νικόλας Ζώης

«Η Ελληνική Ορθοδοξία πιστεύει πως αρκείται στη γλώσσα της Παραδόσεως. Ωστόσο, έχει απομείνει χωρίς τη δυνατότητα να διαλεχθεί οικουμενικά. Στον ευρωπαϊκό χώρο ο λόγος της είναι απών. Ο Ευρωπαίος δεν ζητάει σήμερα από την Ορθοδοξία μια ξενάγηση σε ένα λαμπρό παρελθόν. Χρειάζεται απάντηση στο προσωπικό του ιστορικό πρόβλημα, στο πρόβλημα του αιώνα, που δεν είναι για τον Ευρωπαίο το πρόβλημα του Θεού, αλλά το πρόβλημα του ανθρώπου. Η σωτηρία, η κόλαση, η αμαρτία, η θέωση του ανθρώπου. Εχει λόγο σ’ αυτά η Ορθοδοξία; Λόγο, που να μπορεί να αναμετρηθή με την απελπισία και τον χλευασμό του σύγχρονου Ευρωπαίου;».

Να ένα από τα ερωτήματα που έθετε ο Χρήστος Γιανναράς σε μια παλιά του επιφυλλίδα στην «Καθημερινή». Ο τίτλος της ήταν «Λιμός επερχόμενος» και παρέπεμπε σε αυτό που περιγραφόταν ως «πείνα για ζωή και αλήθεια», η οποία απαιτούσε μια «λύση οντολογική».

Μια τέτοια λύση, έγραφε ο συντάκτης, μπορούσε να την προσφέρει η Ορθοδοξία μέσα από την αποκάλυψη του «προσώπου» του ανθρώπου, ο οποίος ολοκληρώνεται όταν βρίσκεται «σε κοινωνία αγάπης με τα υπόλοιπα πρόσωπα».

Και το αξιοσημείωτο ήταν ότι τα παραπάνω συνοδεύονταν από μια δριμεία κριτική στην τότε ελληνική Ορθοδοξία, η οποία δεν συμμετείχε στον διάλογο για τον άνθρωπο της εποχής.

Το σημείο του σταυρού

Την τρίτη Κυριακή των νηστειών, στη μέση δηλαδή της Μεγάλης Σαρακοστής, προτίθεται στις εκκλησίες μας σε προσκύνηση ο σταυρός, εξ ου και Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, προς ανάψυξη και γλυκασμό των κεκμηκότων από τη νηστεία πιστών, όπως εξηγεί το συναξάριο του Τριωδίου

Από τα τέλη του 2ου αι., αλλά μπορεί και νωρίτερα, οι χριστιανοί κάνουν τον σταυρό τους. Για δύο χιλιάδες χρόνια η ίδια χειρονομία! Φωτ. SHUTTERSTOCK

Σταύρος Ζουμπουλάκης

Την τρίτη Κυριακή των νηστειών, στη μέση δηλαδή της Μεγάλης Σαρακοστής, προτίθεται στις εκκλησίες μας σε προσκύνηση ο σταυρός, εξ ου και Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, προς ανάψυξη και γλυκασμό των κεκμηκότων από τη νηστεία πιστών, όπως εξηγεί το συναξάριο του Τριωδίου. Με αφορμή τη μέρα αυτή, που πέρασε πριν από δύο εβδομάδες, θέλω να πω λίγα λόγια όχι για τη θεολογία του σταυρού, που δεν έχει αρχή και τέλος, αλλά για μια απλή, καθημερινή χειρονομία, για το σημείο του σταυρού, το σταυροκόπημα. Oποιος θέλει να σκεφθεί πάνω στη θεολογική σημασία του σταυρού μπορεί να προσφύγει στο βιβλίο του Γιούργκεν Μόλτμαν «Ο σταυρωμένος Θεός. Ο σταυρός του Χριστού ως θεμέλιο και κρίση της χριστιανικής θεολογίας» (Aρτος Ζωής, 2023). Για την ταπεινή χειρονομία του σταυροκοπήματος θα έχω αρωγό μου, σε τούτο το σύντομο σημείωμα, το βιβλίο του Γάλλου λειτουργιολόγου, ιερέα και εκκλησιαστικού συνθέτη Michel Wackenheim [Μισέλ Βακενέμ] «Le signe de croix. Un geste pascal dans la vie liturgique», Cerf/Patrimoines, 2021. Θα κάνω λόγο μόνο για το σημείο του σταυρού που σημειώνουν οι πιστοί πάνω στο σώμα τους και δεν θα αναφερθώ στη λειτουργική χρήση του από τους επισκόπους και τους ιερείς στη λατρεία και στα μυστήρια της Εκκλησίας.

Σταύρος Ζουμπουλάκης: Ο Παπαδιαμάντης και η Αθήνα

Πώς έζησε στην Αθήνα αυτός ο άνθρωπος που νοσταλγεί διαρκώς το νησί του, τι είδε στην Αθήνα και στους ανθρώπους της;

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης συγκεντρώνει σε έναν τόμο τα «Αθηναϊκά» του Παπαδιαμάντη (Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης - ΜΙΕΤ) και μας ξεναγεί στου Ψυρρή.

Ένας συγγραφέας που έχουμε συνδέσει με τη Σκιάθο, που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής του στην Αθήνα. Τον έχουν χαρακτηρίσει κοσμοκαλόγερο, εκκεντρικό, ιδιόρρυθμο, μποέμ. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, όμως, δεν χρειάστηκε να αναζητήσει ούτε για μια στιγμή την προσωπική του ταυτότητα. Ήταν αυτό που ήταν και –πάνω απ’ όλα– έγραφε αυτό που ήταν. Τα «Αθηναϊκά», τα κείμενα που έγραψε όταν έμενε στην Αθήνα, κυκλοφόρησαν πρόσφατα από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης μαζί με μία επεξηγηματική, πλούσια και… συγκινητική σε σημεία Εισαγωγή του Σταύρου Ζουμπουλάκη.

Συνέντευξη του Σταύρου Ζουμπουλάκη για τα «Αθηναϊκά»

Τι ήταν αυτό που σας έκανε να ασχοληθείτε σε αυτή τη χρονική στιγμή με ένα βιβλίο που περιλαμβάνει κείμενα του Παπαδιαμάντη;

Η έκδοση δεν έχει καμία σχέση με την παρούσα στιγμή. Με ενδιέφερε πάντα πώς έζησε στην Αθήνα αυτός άνθρωπος που νοσταλγεί διαρκώς το νησί του, τι είδε στην Αθήνα και στους ανθρώπους της. Υπάρχει ωστόσο και μια βιογραφική πτυχή, δική μου, σε αυτό το ενδιαφέρον. Δούλεψα δεκατέσσερα χρόνια στη γειτονιά που ζούσε ο Παπαδιαμάντης, στου Ψυρρή. Τα γραφεία και η αποθήκη της Εστίας ήταν χαμηλά στην Ευριπίδου, στο 84, κοντά στην πλατεία Ελευθερίας (Κουμουνδούρου), πολύ κοντά στην ταβέρνα του Καχριμάνη. Εκεί πέρναγα όλη την ημέρα, εκεί έτρωγα πολλές φορές τα μεσημέρια. Γνώρισα την περιοχή σημείο προς σημείο. Κατά παράδοξο τρόπο υπήρχε ακόμη η σκιά του εκεί. Άκουγες να σου λένε εδώ έμενε ο Παπαδιαμάντης, εδώ έτρωγε ο Παπαδιαμάντης… Αστήρικτα βέβαια όλα αυτά. Πριν από λίγα χρόνια ξενάγησα ανθρώπους στην Αθήνα του Παπαδιαμάντη, στο πλαίσιο ενός προγράμματος ξεναγήσεων του Athens Walking Stories. Μου έκανε εντύπωση ο μεγάλος αριθμός των ανθρώπων που συμμετείχαν, μολονότι δεν ήταν δωρεάν, αλλά και το μεγάλο ενδιαφέρον τους. Όταν λοιπόν μου έγινε πρόταση από τον Διονύση Καψάλη να επιμεληθώ έναν τόμο με διηγήματα του Παπαδιαμάντη, η απόφαση ήταν εύκολη: τα αθηναϊκά. Στην αρχή πηγαίναμε για μια ανθολογία, για να μην είναι ογκώδες το βιβλίο. Καθώς δυσκολευόμουν να διαλέξω, πρότεινα διστακτικά στον Διονύση Κ. μήπως θα γινόταν να τα βάλουμε όλα. Το δέχτηκε ασμένως. Πρόσθεσα στο τέλος, ως επιστέγασμα, και το «Αι Αθήναι ως ανατολική πόλις». Αυτή είναι η μικρή ιστορία της έκδοσης.

Η κρυμμένη δύναμη της αγιότητας

ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ

Ο Ογκαστ Ντιλ, που υποδύεται τον Αυστριακό αγρότη Φραντς Γαιγκερσταίτερ, την πραγματική ζωή του οποίου περιγράφει η ταινία «Μια κρυφή ζωή» του Τέρενς Μάλικ, που προβάλλεται στους κινηματογράφους. Ο Γαιγκερσταίτερ αποκεφαλίστηκε από τους ναζί στις 9 Αυγούστου 1943, γιατί αρνήθηκε, μέχρι τέλους, να πολεμήσει.

Πριν από κάμποσους μήνες, τον Σεπτέμβριο 2018, έγραφα σε αυτήν εδώ τη στήλη για τον άγιο (beatus, για την ακρίβεια, από το 2007) της Καθολικής Εκκλησίας Φραντς Γαιγκερσταίτερ. Η μνήμη του τιμάται στις 9 Αυγούστου, ημέρα του αποκεφαλισμού του στην γκιλοτίνα από τους ναζί, το 1943, στη φυλακή του Μπράντενμπουργκ, στο Βερολίνο. Ευχόμουν εν κατακλείδι η ταινία του Τέρενς Μάλικ να κάνει γνωστότερη τη μνήμη του νεοφανούς αγίου και να προβληθεί και στην Ελλάδα, γιατί είχα διαπιστώσει με έκπληξη ότι ακόμη και φίλοι μου καθολικοί κληρικοί αγνοούσαν την ύπαρξή του. Η ταινία ήρθε πράγματι και προβάλλεται αυτές τις μέρες στις αίθουσες με αβέβαιη επιτυχία.

Ο Αυστριακός αγρότης Φραντς Γαιγκερσταίτερ, στο ορεινό χωριό Σανκτ Ράντεγκουντ των Αλπεων, δεν είναι αντιρρησίας συνείδησης, όπως γράφουν πολλοί σε ελληνικές και ξένες εφημερίδες, αλλά πιστός καθολικός, ενεργό μέλος της μικρής ενορίας του χωριού του, που παίρνει τοις μετρητοίς την εντολή «ου φονεύσεις» και το Ευαγγέλιο, που βάζει την κρίση και τη δικαιοσύνη του Θεού πάνω από την κρίση και τη δικαιοσύνη των ανθρώπων. Ζει μια ειρηνική αγροτική και οικογενειακή ζωή, μέσα στο κάλλος της φύσης και στην αιώνια εναλλαγή των εποχών. Η βία όμως θα φτάσει και εκεί· όταν ο πόλεμος σαρώνει όλη την Ευρώπη, κανείς δεν είναι προφυλαγμένος από τη βία του. Ο Φραντς δεν μπορεί να συνταχθεί με τον ναζισμό και τη φονική ιδεολογία του, γι’ αυτό και ρίχνει αρνητική ψήφο στο δημοψήφισμα (10 Απριλίου 1938) για την προσάρτηση της Αυστρίας, όταν το υπέρ επικράτησε με ποσοστό 97,75% (το γεγονός αυτό δεν ιστορείται στην ταινία), δεν παίρνει τα επιδόματα που δίνει το κράτος, δεν χειροκροτεί στις ναζιστικές ομιλίες, δεν δίνει τον οβολό του στον έρανο για τον ναζιστικό στρατό. Η κρίσιμη ώρα, ωστόσο, είναι η ώρα της επιστράτευσης. Ο Φραντς αρνείται να συμπολεμήσει με τους ναζί, γιατί απλούστατα ως χριστιανός αρνείται να σκοτώνει. Ο επίσκοπος προσπαθεί να τον μεταπείσει λέγοντάς του ότι έχει υποχρέωση να υπερασπιστεί την πατρίδα, ο αγρότης όμως ξέρει ότι κανένας πόλεμος δεν είναι ευλογημένος, απολύτως κανένας και για κανέναν λόγο. Η Εκκλησία, που σήμερα τον τιμά ως άγιο και μάρτυρα, την εποχή του μαρτυρίου του δεν ήταν μαζί του, πολλοί κληρικοί και λαϊκοί της μάλιστα υπήρξαν δραστήριοι ναζιστές. Οι συγχωριανοί του στρέφονται εναντίον του, εναντίον της γυναίκας του, ακόμη και εναντίον των τριών μικρών παιδιών του. Δεν λείπουν, ωστόσο, και οι μικρές πράξεις καλοσύνης.

Σταύρος Ζουμπουλάκης «Στ’ αμπέλια»

από Σταύρος Ζουμπουλάκης

Μια αναφορά στην ελληνική επαρχία των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Και μια διακριτική της αντίστιξη με τα πολιτιστικά δεδομένα του σήμερα.

Ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Σταύρος Ζουμπουλάκης, προσκεκλημένος του Δημήτρη Τρίκα, μέσα στα πλαίσια της εκπομπής BookFly του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας μιλά για το αφήγημά του «Στ’ αμπέλια» – εκδόσεις Πόλις, Οκτώβριος 2018.

Ο Αμος Οζ, η Βίβλος, το Ταλμούδ και οι Εβραίοι - ΣΤΑΥΡΟΣ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ

Ο Αμος (φωτ.) και η Φάνια Οζ μπορούν να φανταστούν –ίσως και να εύχονται– έναν εβραϊσμό χωρίς την πίστη στον Θεό της Βίβλου, αλλά ποτέ χωρίς την ίδια τη Βίβλο και την ερμηνεία της. Είναι αυτό δυνατό, και για πόσο ακόμη;

Τ​​ούτες τις μέρες γράφτηκαν πολλά –και δικαίως– για τον Αμος Οζ (1939-2018), στον ελληνικό και τον διεθνή Τύπο. Στις λίγες λέξεις που μου αναλογούν σε αυτήν εδώ τη φιλόξενη στήλη δεν θα επαναλάβω πράγματα που έχουν ήδη ειπωθεί, αλλά, προκειμένου να αποφύγω και το αμάρτημα της γενικότητας, θα μιλήσω για ένα μόνο βιβλίο του –ένα, κι αυτό μισό–, εκείνο που έγραψε στα αγγλικά μαζί με την κόρη του: Αμος Οζ, Φάνια Οζ-Ζαλτσμπέργκερ, «Οι Εβραίοι και οι λέξεις» (Καστανιώτης 2012). Στο βιβλίο αυτό, οι δύο συγγραφείς συζητάνε, από την πρώτη σελίδα μέχρι την τελευταία, για τη Βίβλο και το Ταλμούδ, έχοντας ωστόσο διευκρινίσει εξαρχής ότι είναι και δύο κοσμικοί Ισραηλινοί Εβραίοι, ότι δεν πιστεύουν στον Θεό και ότι η ταυτότητά τους δεν προσδιορίζεται από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Μα για ποιο λόγο τότε καταγίνονται με τη Διαθήκη του Θεού; Η απάντηση που διατρέχει όλο το βιβλίο είναι πως μιλάνε για τη Βίβλο γιατί, απλούστατα, είναι και οι δυο τους αυτό που είναι, επειδή οι ίδιοι και οι πρόγονοί τους διαβάζουν αδιάκοπα ανά τους αιώνες αυτό ακριβώς το βιβλίο. Η Βίβλος είναι το βιβλίο που δίνει συνέχεια και συνοχή στον εβραϊσμό.

Σταύρος Ζουμπουλάκης: Πώς και γιατί να διαβάσουμε Παπαδιαμάντη σήμερα

δωρής Σκριβάνος  | ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 21/08/2016 22:50 |

http://www.tanea.gr/instanea/instavideo/article/5383290/stayros-zoympoylakhs-pws-kai-giati-na-diabasoyme-papadiamanth-shmera/#.WBzol1bicKR.blogger

  

ΕΔΩ:http://www.tanea.gr/instanea/instavideo/article/5383290/stayros-zoympoylakhs-pws-kai-giati-na-diabasoyme-papadiamanth-shmera/#.WBzol1bicKR.blogger

Ο φιλόλογος, συγγραφέας και δοκιμιογράφος Σταύρος Ζουμπουλάκης στο πρόσφατο βιβλίο του με τον τίτλο «Ο στεναγμός των πενήτων» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2016), περιλαμβάνει 16 δοκίμια για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τα οποία δημοσιεύθηκαν από το 2001 ως το 2015. Αφορμή για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν «να ξεκαθαρίσει το τοπίο γύρω από τον Παπαδιαμάντη», όπως εξηγεί ο ίδιος φλεγματικά συμπληρώνοντας: «ας πάψουμε να τον προσεγγίζουμε ιδεολογικά, είτε θετικά είτε αρνητικά και ας δούμε τον συγγραφέα».

Στο βίντεο, ο Ζουμπουλάκης φωτίζει τις πολλαπλές όψεις του Σκιαθίτη, τον χριστιανισμό του, την ιδιότυπη γλώσσα, καθώς και την αρνητική και θετική πρόσληψή του. Στη συνέχεια, ο γνωστός δοκιμιογράφος διαβάζει ένα απόσπασμα από το διήγημα «Ὤχ! Βασανάκια» (1894), το οποίο θεωρεί ως το καλύτερο κείμενο που έχει γραφτεί για παιδιά του σχολείου.