από

 Χάρης Ναξάκης

 -

Όταν τελειώσει ο αχός των βιασμών και των σεξουαλικών παρενοχλήσεων και έχει πάρει τον δρόμο της η δικαστική διερεύνηση των σεξουαλικών εγκλημάτων, θα πρέπει να τεθεί το πραγματικό ερώτημα. Ποιό είναι το πολιτισμικό και ανθρωπολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο εδράζεται η απόλαυση του κακού, ο ερωτισμός του σκότους; Λίγοι στην Ελλάδα γνωρίζουν ότι μετά τον Μάη του ’68, όπως αναφέρει ο Μ. Ονφρέ στο βιβλίο του για τον ντε Σαντ, ένας τεράστιος αριθμός διανοουμένων της φιλελεύθερης δεξιάς και της αριστεράς υπέγραψαν ένα κείμενο για την νομιμοποίηση της παιδεραστίας, “θεωρώντας ότι το τέλος μιας ενοχοποιημένης σεξουαλικότητας νομιμοποιούσε μια σεξουαλικότητα χωρίς ηθική, όπως εκείνη που ο ενήλικας επιβάλλει στο παιδί που δεν έχει την δυνατότητα να συναινέσει”. Όπως σωστά επισημαίνει ο Ονφρέ τα ιουδαιοχριστιανικά άμφια, η θεώρηση του σώματος ως αμαρτωλή ύπαρξη, ορθώς κατέρρευσαν με τον Μάη του ΄68, αλλά μετά την απόρριψη του χριστιανικού ευνουχισμού δεν είχαμε μια αυθεντικά διυποκειμενική ελεύθερη σεξουαλικότητα, αλλά μια μηδενιστική χρήση της σάρκας, μια εγωιστική απόλαυση του άλλου. Αλλά και ο Έρικ Φρομ στην “Ανατομία της ανθρώπινης καταστροφικότητας” είχε επισημάνει ότι η αριστερά μετά τον Μάη του ’68, με προεξάρχοντα τον Μαρκούζε θεωρούσε ότι ο πολιτισμός είχε οικοδομηθεί πάνω στην καταστολή της λίμπιντο και αυτή πρέπει να αποδεσμευτεί ακόμα κι αν είναι σαδική και μαζοχιστική. Όλες οι επιθυμίες είναι αποδεκτές, η απόλαυση δεν έχει όρια, το μόνο όριό της είναι να προσφέρει στο εγωκεντρικό υποκείμενο απόλαυση. Κι όμως, αιώνες πριν ο Ηράκλειτος είχε επισημάνει “ανθρώποις γίνεται οκόσα θέλουσιν, ουκ άμεινον”, σε ελεύθερη μετάφραση, αν αφήσεις τους ανθρώπους να εκπληρώνουν ότι επιθυμούν αυτό θα είναι πάντα σε βάρος κάποιου άλλου. Θα πρόσθετα εγώ ότι το περίσιο χαλάει το ίσιο, διότι η έλλειψη ορίων, η συρρίκνωση του ατόμου σε νάρκισσο, οδηγεί αναπόφευκτα στην ενόρμηση του θανάτου.

Μισέλ Ονφρέ: Ντε Σαντ - ένας κοινός σεξουαλικός εγκληματίας

Επιμελείται ο Χρήστος Μαυρόπουλος

Ενάντια στον μύθο ενός μη σαδιστή Σαντ

Πρώτη κοινοτοπία: ο Σαντ δεν ήταν σα­διστής. Διαβάζουμε στον Απολλιναίρ: «Νομίζω πως ο μαρκήσιος ντε Σαντ ήταν λιγότερο ένοχος από όσο κάποιοι ισχυρίζο­νταν». Ας αφήσουμε κατά μέρος το «νομίζω» και το «κάποιοι», έστω και αν, για την ακρίβεια και την κατανόηση της συζήτησης, ο κάθε αναγνώστης επιθυμεί να γνωρίζει, με αιτιολόγηση, επιχειρήμα­τα, αποδείξεις, για ποιον λόγο πιστεύει ο ποιητής ότι ο πεζογράφος δεν υπήρξε ο ένοχος που η ιστορία υποδεικνύει, εντούτοις, χωρίς καμιά αμφισβήτη­ση! Ποιος κρύβεται πίσω από αυτό το τόσο βολικό «κάποιοι», ώστε να αποφεύγει να κατονομάζει τους αντιπάλους του σε αυτό το εγχείρημα;

Όταν ο Απολλιναίρ γράφει αυτήν τη φράση, αναφέρεται στην υπόθεση Ροζ Κελλέρ. Ας κάνουμε λοιπόν λίγο ιστορία:

στις 3 Απριλίου 1768, ο Σαντ πλησιάζει στον δρόμο μια ζητιάνα τριάντα έξι χρονών, την Ροζ Κελλέρ. Χήρα, άνεργη υφάντρα, φτωχιά, ζητιανεύ­ει. Ο μαρκήσιος της προσφέρει ένα σημαντικό ποσό αν τον ακολουθήσει στο σπίτι του. Εκείνη αρνείται. Τότε αυτός της απαντά ότι τον έχει παρεξηγήσει, και ότι θέλει απλώς να του καθαρίσει το σπίτι. Εκείνη δέχεται. Την ανεβάζει σε μια άμαξα και την οδηγεί σε μια εξοχική κατοικία.

Σε όλη τη διάρκεια του τα­ξιδιού, ο μαρκήσιος προσποιείται τον κοιμισμένο. Μόλις φτάνουν, την κλειδώνει σε ένα δωμάτιο. Μια ώρα αργότερα, επιστρέφει, την οδηγεί σε ένα άλλο δωμάτιο και της ζητάει να γδυθεί. Εκείνη αρνείται. Την απειλεί με θάνατο και της υπόσχεται ότι, αφού τη θανατώσει με τα χέρια του, θα τη θάψει στο βά­θος του κήπου του. Ο Σαντ φεύγει από το δωμάτιο. Αυτή, τρομοκρατημένη, γδύνεται, αλλά κρατάει το εσώρουχό της. Ο Σαντ επιστρέφει και της αποσπά αυτό το μοναδικό ρούχο.

Στη συνέχεια την πετάει σε έναν καναπέ, μπρούμυτα, αφού της δέσει τα πόδια και τα χέρια. Την ακινητοποιεί πιέζοντας με ένα μα­ξιλάρι τον αυχένα της. Την μαστιγώνει με βία. Εκείνη φωνάζει. Αυτός επαναλαμβάνει τις απειλές του ότι θα την σκοτώσει και της λέει ότι δεν θα διστάσει να θάψει το λείψανό της στον κήπο. Αυτή συγκρατεί τις κραυγές της. Την χτυπά πέντε-έξι φορές, πότε με ρα­βδί και πότε με καμουτσίκι. Χαράζει τη σάρκα της με έναν σουγιά και, στη συνέχεια, για να επιτείνει τον πόνο, χύνει λιωμένο κερί στις αιμάσσουσες πληγές.

Αυτή φοβάται να πεθάνει αμαρτωλή και ζητάει να κοινωνήσει. Ο Σαντ την καθησυχάζει: θα την εξομολογήσει ο ίδιος... Έπειτα εκσπερματώνει βγάζοντας κραυγές ζώου. Κλειδώνει το θύμα του σε ένα άλλο δωμάτιο και της λέει ότι θα την ξανασυναντήσει το βράδυ. Αυτή φτιάχνει ένα σκοινί με τα σεντόνια και δραπετεύει από το παράθυρο...

Αποδομώντας τον Ντε Σαντ

του Γιώργου Σταματόπουλου.

Καιρός ήταν να βγει ένας Γάλλος διανοούμενος και να τα πει έξω από τα δόντια για πολλούς ομοτέχνους του, που κάνουν το άσπρο μαύρο γιατί έτσι τους κάπνισε ή γιατί ήθελαν να προκαλέσουν τα κοινά και χρηστά ήθη της εποχής τους ή για να ξεχωρίσουν ή… Ο Μισέλ Ονφρέ δεν μασάει τα λόγια του και ας έχει να κάνει με δήθεν ιερές αγελάδες του γαλλικού πνεύματος, όπως ο Απολινέρ (ο πρώτος διδάξας), ο Μπρετόν, ο Αραγκόν, ο Μπατάιγ (αυτόν πια τον εξευτελίζει), ο Μπαρτ (ποια κοινωνία του θεάματος), ο (εντελώς δυσνόητος) Λακάν, ο Ντελέζ και άλλοι πολλοί που κατάφεραν να πείσουν ότι ο Ντε Σαντ ήταν ένας δημοκράτης, απελευθερωτής των αισθήσεων, μάλλον των παραισθήσεων θα λέγαμε και της ασυναρτησίας.

Ενας μαρκήσιος που χρησιμοποιώντας τη δύναμή του (υψηλές γνωριμίες και χρήμα) διαστρέφει τη γενετήσια πράξη θεωρώντας ότι υπακούει στο ενδότερο κακό που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, κοντά στον Χομπς που πρέσβευε το ίδιο και κόντρα στον Ρουσό που πίστευε στη φυσική καλοσύνη του είδους άνθρωπος.

Με αυτό το διανοητικό τερατούργημα βίαζε και βασάνιζε αθώα μικρά κορίτσια, λέγοντας πως απελευθερώνει την ακράτητη ορμή του ανθρώπου για κατοχή και χρήση δύναμης ακόμη και αν αυτά επέφεραν τον θάνατο των νεαρών υπάρξεων.

Είχε δίκιο ο Ρενέ Ζιράρ όταν έγραφε ότι αν δώσεις στους ανθρώπους ό,τι επιθυμούν αυτοί θα καταλήξουν στην παρανόηση.

Η εγωιστική κατανάλωση του άλλου

Του Χάρη Ναξάκη*

Στις αρχές των φοιτητικών μου χρόνων, τη δεκαετία του ‘80, σε μια ταραγμένη και πλούσια σε εμπειρίες εποχή, μόλις απελευθερωνόμουν από τον ένα μεσσιανισμό έπεφτα στον άλλο. Θυμάμαι όταν είχα αρχίσει να απογαλακτίζομαι από το Μαοϊκό μου παρελθόν και έπαψα να κραδαίνω εν είδη ευαγγελίου το κόκκινο βιβλίο του Μάο, σαγηνευμένος από τα μηνύματα του Μάη του ‘68 το αντικατέστησα εκτός των άλλων με τα βιβλία του «θεϊκού μαρκήσιου», του ντε Σαντ. Με αυτά και άλλα κατακεραυνώναμε πλέον τους κνίτες στα πηγαδάκια. Ευτυχώς έπρεπε να περάσουν λίγα χρόνια ακόμα για να λυτρωθώ από τις ερινύες του μεσσιανισμού χωρίς να είναι ανάγκη να περιμένω μέχρι το 2015 για να διαβάσω το εκπληκτικό βιβλίο του Μισέλ Ονφρέ, «De Sade, το πάθος του κακού και η ιδεολογία του εικοστού αιώνα», Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Το δοκίμιο του Ονφρέ, που διαβάζεται απνευστί, 179 σελίδες, απογυμνώνει πλήρως τον μύθο του δήθεν καταραμένου φιλοσόφου, του ακόλαστου, ελευθεριακού, φεμινιστή και πρόδρομου του διαφωτισμού συγγραφέα που κατασκεύασαν οι Απολιναίρ, Μπρετόν, Αραγκόν, Μπάρτ, Λακάν, Ντελέζ και ο πρώιμος Φουκό, οι υπερρεαλιστές, οι στρουκτουραλιστές και η εξωκοινοβουλευτική αριστερά του Μάη του ΄68. Ελάχιστοι είναι οι διανοούμενοι που δεν συνέβαλλαν στο να ανέβει ο ντε Σαντ στο θρόνο του απελευθερωτή, όπως οι Καμύ, Χορκχάιμερ, Άρεντ, Παζολίνι και ο ύστερος Φουκό.

Μαρκήσιος Ντε Σάντ: ο βασιλιάς του «αβασίλευτου» ολοκληρωτισμού…

Η σαδιστική κυριαρχία του μηδενιστικού καπιταλιστικού «εγώ» 

Στο μνημειώδες έργο τους : «Η διαλεκτική του Διαφωτισμού», οι Μάξ Χορκχάιμερ και Θεοντόρ Αντόρνο, φιλόσοφοι της Σχολής της Φρανκφούρτης, μιλούσαν για τον Ντε Σάντ, ως έναν γνήσιο εκπρόσωπο του βαθύτερου εγωιστικού υποκειμένου του Διαφωτισμού. Του υπερ-ορθολογικού Διαφωτισμού, ως μιας νέας θρησκείας του «εγώ» και της αντικειμενοποίησης των σχέσεων, ως απόλυτου ποσοτικού υπολογισμού. Στο έργο, αυτό, ουσιαστικά εξυφαίνεται το νήμα που συνέδεε τον Κάντ και την φιλοσοφία του με τον Ντε Σάντ και από κει στους φασίστες και τον Χίτλερ. Ο Χίτλερ ενυπάρχει ήδη στον Μαρκήσιο, όπως δραματουργικά είχε δείξει και ο Παζολίνι στην εκπληκτικά συμβολική ταινία: «Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα»-1975.

Ο ακηδεμόνευτος αστός, ως λογική του του φιλελευθερισμού, βρίσκει την ακρότατη εφαρμογή του στα έργα του Ντε Σάντ. Η μήτρα του ορθολογικού σχεδιασμού και υπολογισμού ως Λογική, που απελευθερώνει το άτομο, εκφράστηκε και υλοποιήθηκε στην κυριολεξία, από την ολοκληρωτική φασιστική τάξη πραγμάτων. Ο πρίγκηπας Φρανκαβίλα του Σάντ, αιώνες πριν, περιγράφει τον σύγχρονο ολοκληρωτισμό, «δεξιό»και «αριστερό» : «Κάντε άθεο και διαφθείρεται το λαό τον οποίον θέλετε να υποτάξετε. Όσον καιρό δεν θα λατρεύει άλλο θεό εκτός από σας, όσον καιρό δεν θα έχει άλλα ήθη εκτός από τα δικά σας, θα είστε πάντα αφέντης του (…). Από την άλλη μεριά, αφήστε τον να είναι όσο πιο εγκληματικός γίνεται (…), μην τον τιμωρείτε παρά μόνον αν στραφεί εναντίον σας». Ο Σάντ προετοιμάζει το ναζισμό, γιατί επικρίνει κάθε οίκτο. Και βέβαια ο Χίτλερ και ο ναζιστικός Λόγος, έλεγε στους πολίτες ότι θα τους απαλλάξει «από την τυραννία της συνείδησης και των ηθικών συναισθημάτων». Και το έκανε αυτό εξυψώνοντας, την ίδια στιγμή, τα συναισθήματα στο επίπεδο της ιδεολογίας. Με τον τρόπο αυτό τα έκανε, στην πραγματικότητα, να φαίνονται χυδαία και ένας ανώριμος τρόπος σκέψης. Έτσι τα εξόριζε από την ανθρώπινη πράξη, όσο κι αν τα επικαλείτο, και άφηνε να θριαμβεύει ο ατράνταχτος ορθολογιστικός Λόγος της ακραίας δύναμης και κυριαρχίας. Όμως η καταδίκη των συναισθημάτων εμπεριεχόταν ήδη στην τυποποίηση του Λόγου (του εργαλειακού Διαφωτισμού και της κυριαρχίας της Τεχνικής), θα μας πουν οι φιλόσοφοι της σχολής της Φρανκφούρτης. Στον οικονομικό τομέα, η λυσσασμένη καπιταλιστική αγορά ήταν η εμπράγματη μορφή του Λόγου αυτού.