Η Ορθοδοξία τροχοπέδη στην ανάπτυξη

Η Ορθοδοξία τροχοπέδη στην ανάπτυξη

Παγκόσμια Τράπεζα: 

Δυστυχώς οι κοινωνίες δεν πλουτίζουν με "προσευχή και υπακοή"

Η Θρησκεία και η θρησκευτική παράδοση έχουν παίξει τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση οικονομικών και κοινωνικών αντιλήψεων, επηρεάζοντας καθοριστικά την οικονομική ανάπτυξη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Η ορθοδοξία απετέλεσε μάλιστα τροπέδη στην ανάπτυξη, σε αντίθεση με τον προτεσταντισμό, που συνέβαλε θετικά στη δημιουργία πλούτου, στη διαμόρφωση σύγχρονων οικονομικών αντιλήψεων και στον εκσυγχρονισμό.

Η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε έρευνα δύο Βουλγάρων επιστημόνων, που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η υπανάπτυξη των ορθοδόξων εθνών της ΕΕ οφείλεται σε σηματικό βαθμό στη θρησκευτική τους παράδοση.

Οι δύο επιστήμονες, ο Συμεών Τζάνκοφ που διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών στη Βουλγαρία και η ακαδημαϊκό του UCL Ελένα Νικόλοβα, επισημαίνουν ότι "η Δυτική Χριστιανοσύνη έδωσε έμφαση στον ρασιοναλισμό, τη λογική και την ατομικότητα, καθώς και την αμφισβήτηση των κατεστημένων αρχών. Η Ανατολική Χριστιανοσύνη συνδέθηκε με τον μυστικισμό, το συναίσθημα και την κοινότητα και έδωσε μικρότερη έμφαση στον νόμο και τον λόγο."

Γιώργος Ροδίτης: “Ένας πεινασμένος για τη δικαιοσύνη”

του Θανάση Παπαθανασίου*

Ο Γεώργιος Ροδίτης ήταν θεολόγος. Νομίζω όμως πως δεν θα πέφταμε έξω αν τον αποκαλούσαμε και καπετάνιο παγοθραυστικού. Αυτή την ιδιότητα προσέλαβε εν τοις πράγμασι με τη συγγραφή του βιβλίου του «Χριστιανισμός και πλούτος. Το πρόβλημα της κατανομής και της χρήσης των βιοτικών αγαθών υπό το φως της Αγίας Γραφής και της εκκλησιαστικής παραδόσεως των τεσσάρων πρώτων αιώνων».

Ο Ροδίτης κόπιασε για τη διάνοιξη περασμάτων σε ένα πολικό τοπίο, με μαχητική πλώρη τη μαρτυρία του Ευαγγελίου και τον πόθο της Βασιλείας του Θεού. Με δυο λόγια, το εμβληματικό πλέον αυτό βιβλίο φωτίζει το δράμα που εκτυλίσσεται ασταμάτητα στο μάτι της

βελόνας (Λουκ. 18:25). Και καταδεικνύει ότι η πείνα για κοινωνική δικαιοσύνη δεν είναι στοιχείο παράπλευρο (ή και αντίρροπο!) προς την πνευματική προκοπή του Χριστιανού, αλλά σύμφυτο προς αυτήν. Ουσιώδης όρος της και καρπός της, ταυτόχρονα!

Το βιβλίο πρωτοεκδόθηκε το 1970 από τη Χριστιανική Δημοκρατία. Δεν γεννήθηκε απλώς καταμεσής της επταετούς δικτατορίας,αλλά και καταμεσής μιας θρησκευτικότητας η οποία επί δεκαετίες σκαρφιζόταν πλήθος θεολογίες που νομιμοποιούσαν την ταξική αδικία και στήριζαν μεταφυσικά τον καπιταλισμό. Ακριβώς αυτό προσδίδει στο βιβλίο επικαιρότητα και σήμερα, σε εποχή κατά την οποία διατυπώνονται, με νέα γλώσσα, λογιών ραφιναρισμένες θεολογίες που αποδέχονται την ανισότητα ως μοχλό της ανάπτυξης. Χαρακτηριστικές είναι οι συγκρούσεις του συγγραφέα με επιχειρήματα (ο ίδιος τα αποκάλεσε «κωμικά σοφίσματα») όπως ότι η ανισότητα πρέπει να είναι αποδεκτή σαν την ανισότητα μεταξύ των δαχτύλων του χεριού, ή ότι ο Χριστός υποστήριζε τον έντοκο δανεισμό, επειδή στις παραβολές του είχε χρησιμοποιήσει την κοινή στην εποχή του εμπειρία τοκισμού (σσ. 174-5,122-3 της α΄ έκδοσης / 252-3, 153-4 της γ΄ έκδοσης, 2009). Ο Ροδίτης απάντησε εδραζόμενος στη χριστιανική ανθρωπολογία (η προσωπική ετερότητα δεν συνεπάγεται κοινωνική – οικονομική ανισότητα) και στη βιβλική ερμηνευτική (διάκριση μεταξύ του μηνύματος και των τρόπων διατύπωσής του).

Το βιβλίο είναι κυριολεκτικά χρυσωρυχείο παραθεμάτων. Το ιδιαίτερο στίγμα του ήταν η εκτεταμένη χρήση της πατερικής γραμματείας. Σφύζει ριζοσπαστικών πατερικών αναφορών σε πάμπολλες παραμέτρους του ζητήματος του πλουτισμού: στον θεσμό της ιδιοκτησίας, στις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, στην εκμετάλλευση του εργατικού κόπου κλπ. Βασικός άξονας όλων αυτών είναι η ασυμβατότητα Χριστιανισμού και πλούτου. Ασυμβατότητα!

Η Χριστιανική απέχθεια για τον καπιταλιστικό τόκο

Εδώ θα δείξουμε το μέγεθος της άγνοιας που έχουν οι εχθροί του Χριστιανισμού, όταν συγχέουν τον κίβδηλο "χριστιανισμό" της Δύσης, με τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό της Ανατολής, ο οποίος υπήρξε πάντοτε αντιεξουσιαστικός. Γιατί μόνο ένας εντελώς αμαθής ή ψεύτης, είναι δυνατόν να κατηγορήσει την κατ' εξοχήν αντικαπιταλιστική πίστη για... Καπιταλισμό!

Η Χριστιανική απέχθεια για τον καπιταλιστικό τόκο Έχουν ισχυριστεί ότι ο Χριστιανισμός είναι το θεμέλιο του καπιταλισμού. Και αυτός ο ισχυρισμός των ιθαγενών αντιχριστιανών δεν είναι προϊόν της σκέψης του εγκεφάλου τους αλλά αντιγραφή ξένων θεωριών των Δυτικών. Στη Δύση (Αμερική-Δ. Ευρώπη) κυρίαρχη εκδοχή του Χριστιανισμού είναι ο Προτεσταντισμός. Αυτός πράγματι βοήθησε στην ανάπτυξή του επιτρέποντας τον δανεισμό με τόκο, αλλά αυτός είναι αίρεση. Ωστόσο οι αντιχριστιανοί, μη Χριστιανοί Νεοέλληνες, που κακοαντιγράφουν ό,τι ανιστόρητο δυτικό βιβλίο βρουν μπροστά τους και δεν ξέρουν που παν τα τέσσερα όσον αφορά την Ορθοδοξία, θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικοί προτού αποκαλέσουν «δεκανίκια του καπιταλισμού» τον Χριστιανισμό. Ως γνωστόν ο καπιταλισμός στηρίζεται στη συσσώρευση πλούτου και στον δανεισμό με τόκο. Η Ορθοδοξία όμως δια των Πατέρων της αποτρέπει αυστηρά τον δανεισμό με τόκο και συνιστά την αποφυγή του δανεισμού, ενώ ιδανικό της έχει την κοινοκτημοσύνη και την έλλειψη ατομικής ιδιοκτησίας (το οποίο πραγματώνεται, στο μέτρο του δυνατού, στον ορθόδοξο μοναχισμό). Δεκάδες είναι τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας κατά του τόκου και του δανεισμού. Έτσι ο Μέγας Βασίλειος γράφει (Κατά τοκιζόντων, 2): «Ψεύδους αρχή το δανείζεσθαι˙ αχαριστίας αφορμή, αγνωμοσύνης, επιορκίας», και (Κατά τοκιζόντων, 3) «Πλούσιος είσαι; Μη δανείζεσαι. Φτωχός είσαι; Μη δανείζεσαι», και «μην αποκτήσεις πείρα του αλλόκοτου αυτού θηρίου, του τόκου» και (Κατά τοκιζόντων, 5): «Εκατοστολόγοι και δεκατοστολόγοι λέγονται μερικοί, φρικτά και να ακούγονται ονόματα, μηνιαίοι απαιτητητές, σαν τους επιληπτικούς κατά τις περιόδους της Σελήνης επιτίθενται στους φτωχούς, για την πονηρή δόση τους» και (PG 95, 1372B) «σκίσε, άνθρωπε, το άδικο γραμμάτιο, ώστε να λυθεί η αμαρτία. Εξάλειψε την ομολογία των βαρύτατων τόκων». Για τον Μέγα Βασίλειο το να έχουμε κάτι δικό μας στην αδελφότητα «είναι αντίθετο προς την μαρτυρία των Πράξεων περί των πιστευσάντων, όπου αναφέρεται ότι "ουδείς έλεγε ότι είναι εαυτού κάτι εκ των υπαρχόντων αυτού" (Πράξεις 4, 32). Εκείνος λοιπόν που λέγει ότι κάτι είναι ιδικόν του, κατέστησε τον εαυτόν του ξένον από την Εκκλησία του Θεού και από την αγάπη του Κυρίου (Όροι κατ’ επιτομήν, 85). Για τον άγιο Γρηγόριο Ναζιανζηνό ο τόκος μιαίνει τη γη (Λόγος ιστ’, 18): «Ο δε τόκος και πλεονασμοίς την γην εμίανε». Κατακρίνονται οι «σιτοκάπηλοι» και γενικά όσοι έμποροι καραδοκούν για οικονομικά δύσκολες εποχές, ώστε να αισχροκερδίσουν (Λόγος ιστ΄, 19): «Τι προς ταύτα ερούμεν, οι σιτώναι και σιτοκάπηλοι, οι τηρούντες τας των καιρών δυσκολίας, ίνα εμπορήσωμεν, και ταις αλλοτρίαις συμφοραίς εντρυφήσωμεν».

“Ἡ κακὴ τοῦ Διαβόλου ἀγορά”

Ἄκρως ἐπίκαιρος ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου ποὺ ἔζησε τὸν 4ο μ.Χ. αἰώνα.  Ἀναδεικνύει πολλὲς διαστάσεις τοῦ κοινωνικοῦ μηνύματος τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

• Χωρὶς περιστροφὲς τονίζει ὅτι ἡ ἀνισότητα εἶναι τὸ βασικὸ αἴτιο τῶν δεινῶν τῆς ἀνθρωπότητας: «Ἡ δέ κατά πενίαν τε καί πλοῦτον ἀνισότης τοῦ βίου τό γενικώτατόν ἐστιν αἴτιον τῆς ποικίλης τε καί πολυειδοῦς τῶν ἐν ἀνθρώποις πραγμάτων ἀνωμαλίας». Δηλαδή: «Ἡ ἀνισότητα στὴ ζωὴ μὲ τὸν διαχωρισμὸ σὲ πλούσιους καὶ φτωχοὺς εἶναι τὸ βασικὸ αἴτιο τῆς ποικίλης καὶ πολύμορφης ἀνωμαλίας στὶς ὑποθέσεις τῶν ἀνθρώπων». «Εἰς τήν ἐπιγραφήν τῶν Ψαλμῶν» 2, 12, PG 44, 557C.
• Ἀναδεικνύει τὶς συνέπειες τῆς «τυραννίδας τῆς πλεονεξίας», ἡ ὁποία, « Ἀφοῦ ὑποδουλώσει τὴν ἄθλια ψυχή, συνεχῶς τὴν ἀναγκάζει νὰ ἐκπληρώνει τὶς ἄπληστες ἐπιθυμίες της, χωρὶς ποτὲ νὰ ἱκανοποιεῖται, σὰν κάποιο πολυκέφαλο θηρίο, ποὺ τρώει μὲ χιλιάδες στόματα καὶ ποτὲ τὴν κοιλιά του δὲν γεμίζει. Ἔτσι καὶ μὲ τὸ κέρδος, ὅσο κι ἂν εἶναι, δὲν ὑπάρχει κορεσμός, ἀφοῦ τὸ λαμβανόμενο, γίνεται καύσιμη ὕλη τῆς ἐπιθυμίας γιὰ περισσότερα.» Εἰς τούς Μακαρισμούς 5, PG 44, 1260A.
• Μιλᾶ γιὰ τὴν τεχνητὴ διόγκωση τῶν ἀναγκῶν σὲ σχέση μὲ ὅσα ὁ ἄνθρωπος χρειάζεται γιὰ νὰ ζήσει: «Ὁ δέ ὑπηρέτης τῶν ἡδονῶν, ἔκανε τὶς βασικὲς ἀνάγκες ὀχήματα ἱκανοποίησης παθῶν: Ἀντὶ γιὰ τροφή, τρυφὴ ἐπιζητώντας, ἀντί περιβολῆς τόν καλλωπισμό, ἀντί γιὰ τ’ ἀναγκαῖα τοῦ νοικοκυριοῦ τήν πολυτέλεια, ἀντί τῆς παιδοποιΐας τὶς παράνομες καὶ ἀπαγορευμένες ἡδονές. Γι’ αὐτὸ καὶ διάπλατα ἄνοιξε ὁ δρόμος γιὰ νὰ εἰσβάλουν στὴν ἀνθρώπινη ζωὴ ἡ πλεονεξία, ἡ μαλθακότητα, ἡ ἀλαζονεία, ἡ χαυνότητα, ἡ πολύμορφη ἀσωτία. Αὐτὰ κι ἄλλα παρόμοια, ξεφύτρωσαν σὰν διογκώσεις τῶν βασικῶν ἀναγκῶν, προκειμένου νὰ δημιουργηθεῖ ὄρεξη μεγαλύτερη ἀπὸ τὴν ἀπαραίτηττη καὶ νὰ ἐπιδιώκονται πράγματα ἐντελῶς ἄχρηστα.» Πρός τούς πενθοῦντας, PG 46, 528CD….
• «Ἡ κακὴ τοῦ διαβόλου ἀγορά», ποὺ προάγει τὴν ὑπερκατανάλωση καὶ διογκώνει τεχνητὰ τὶς ἀνάγκες, «εὔκολα καθιστᾶ ἐλεγχόμενες τὶς πιθηκώδεις ψυχές». «Περί τι τό χριστιανῶν ὄνομα ἤ ἐπάγγελμα», PG 46, 241Β

Γιὰ μιὰ δίκαιη διακυβέρνηση