Ζαν Μπωντριγιάρ – To be or not to be myself

«Δεν υπάρχει γυναίκα, όσο απαιτητική κι αν είναι, που να μη μπορεί να ικανοποιήσει τις προτιμήσεις καιτους πόθους της προσωπικότητάς της με μια Mercedes-Benz! Από το χρώμα του δέρματος, την επένδυση και το χρώμα του αμαξώματος μέχρι τα καπάκια στις ρόδες και τις χίλιες και μια ευκολίες που προσφέρει ο στάνταρ ή της αρεσκείας σας εξοπλισμός. Όσο για τον άνδρα, καίτοι προπάντων σκέφτεται τις τεχνικές ιδιότητες και τις αποδόσεις του αυτοκινήτου του, θα εισακούσει πρόθυμα τις επιθυμίες της γυναίκας του, γιατί θα είναι περήφανος και ακούγοντάς την να τον συγχαίρει για το ωραίο του γούστο. Ανάλογα με τις προτιμήσεις σας, μπορείτε να διαλέξετε την δική σας Mercedes-Benz από 76 διαφορετικούς χρωματισμούς και 697 διαφορετικές εσωτερικές διακοσμήσεις…»

«Να βρεις την προσωπικότητά σου, να ξέρεις να την επιβεβαιώνεις, σημαίνει ν’ ανακαλύπτεις την απόλαυση να είσαι αληθινά ο εαυτός σου. Συχνά, αρκεί γι’ αυτό κάτι πολύ μικρό. Για πολύν καιρό έψαξα και αντιλήφθηκα ότι μια ξανθή νότα στα μαλλιά μου αρκούσε για να δημιουργήσει την τέλεια αρμονία με το χρώμα της επιδερμίδας μου, με τα μάτια μου. Αυτό το ξανθό, το βρήκα στην γκάμα του shampooing colorant Récital… Μ’ αυτό το ξανθό του Récital, το τόσο φυσικό, δεν έχω αλλάξει: είμαι περισσότερο από κάθε άλλη φορά ο εαυτός μου».

Τα δυο αυτά κείμενα (από πολλά άλλα) είναι το πρώτο από την Monde, το δεύτερο από ένα μικρό εβδομαδιαίο γυναικείο περιοδικό. Το κύρος και το standing που κινητοποιούν είναι ασύμμετρα: από την πολυτελή Mercedes-Benz 300 SL μέχρι την «μικρή ξανθή νότα» του shampooing Récital, εκτείνεται ολόκληρη η κοινωνική ιεραρχία, και οι δυο γυναίκες που παρουσιάζονται στα δυο κείμενα μάλλον δεν θα συναντηθούν ποτέ (εκτός, ίσως, στο Club Mediterranée, ποιος ξέρει;).

Jean Baudrillard [Στα μονοπάτια της σκέψης, 1995]

Στην εκπομπή Στα μονοπάτια της σκέψης παρουσιάζεται συνέντευξη με τον Jean Baudrillard, γεννημένο το 1929. Ο Jean Baudrillard είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της σύγχρονης γαλλικής σκέψης. Μετά από μια περίοδο κατά την οποία παρέμενε ενταγμένος στην παράδοση του μαρξισμού, επικεντρώνοντας την προβληματική του γύρω από την παραγωγή, την κατανάλωση και την λειτουργία των αντικειμένων ως εμπορευμάτων, οδηγήθηκε στην οριστική ρήξη με το παρελθόν. Ως προφήτης του λεγομένου μεταμοντερνισμού, ανήγγειλε διαδοχικά την εξαφάνιση του υποκειμένου, της πολιτικής οικονομίας, της σημασίας της αλήθειας, ακόμα και της πραγματικότητας.

Ο Μποντριγιάρ και η συνωμοσία της τέχνης - Γιώργος Λαμπράκος

Στη διάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας του ο Ζαν Μποντριγιάρ, ίσως ο σημαντικότερος στοχαστής της μετανεωτερικότητας, δημοσίευσε κάποια δοκίμια για την τέχνη και την αισθητική. Με άξονες τα δοκίμια «Προς το σημείο εξαφάνισης της τέχνης» (1987), «Αισθητική ψευδαίσθηση και άρση της ψευδαίσθησης» (1995) και «Η συνωμοσία της τέχνης» (1996), o Μποντριγιάρ ανέλυσε την κατάσταση της διεθνούς εικαστικής σκηνής του 20ού αιώνα, προκαλώντας σκάνδαλο. Το σκάνδαλο, ωστόσο, δεν ήταν ότι φαινόταν να εναντιώνεται στη σύγχρονη τέχνη, όσο το ότι ο κόσμος της τέχνης εξέλαβε τα λεγόμενά του ως σκανδαλιστικά. 

Το ζήτημα εν προκειμένω είναι το εξής: εδώ και λίγες δεκαετίες η εικαστική τέχνη, ιδίως η εννοιολογική, βρίσκεται διεθνώς στο ζενίθ, τόσο ως προς τη δημοτικότητα, όσο και ως προς το χρηματιστήριο αξιών της. Βρίσκεται όμως στο προσκήνιο και εξαιτίας των λυσσαλέων επικρίσεων που δέχεται. Ποια είναι η θέση της σε σχέση με ό,τι αποκαλούμε «τέχνη» βάσει πιο παραδοσιακών αισθητικών κριτηρίων; 

Η συνωμοσία της τέχνης

Κατά τον Μποντριγιάρ, το μεγαλύτερο τμήμα της σύγχρονης τέχνης εξυψώνει την «κοινοτοπία και τη μηδαμινότητα στο επίπεδο των αξιών ή ακόμα και της διεστραμμένης αισθητικής απόλαυσης». Είναι το μηδέν στο τετράγωνο. «Αξιώνει να είναι μηδέν –“Είμαι μηδέν! Είμαι μηδέν!”– και είναι όντως μηδέν». Αυτή είναι η μία όψη της συνωμοσίας της σύγχρονης τέχνης: επιδιώκει την έλλειψη νοήματος, ενώ η σημασία της είναι ήδη ιστορικά μηδενισμένη. 

Η άλλη όψη της συνωμοσίας της σύγχρονης τέχνης είναι το γεγονός ότι όσοι την προωθούν, πασχίζουν να πείσουν τους δύσπιστους ότι «δεν μπορεί, όλο και κάποιο νόημα θα κρύβει». Οι μυημένοι σε αυτή την «εμπορική στρατηγική της μηδαμινότητας» αποκομίζουν μεγάλα οικονομικά οφέλη. Μάλιστα οι «συνωμότες» δεν είναι καν μαφιόζοι: διότι οι μαφιόζοι παραμένουν συνήθως παράνομοι, ενώ εκείνοι έχουν στήσει οι ίδιοι τους κανόνες όλου του παιχνιδιού.