Ο πολιτισμός του θεάματος

Η υπεράσπιση της υψηλής κουλτούρας συνδέεται με τη μεγάλη φροντίδα για την ελευθερία και τη δημοκρατία

Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

 Ο ακόλουθος διάλογος μεταξύ του Περουβιανού νομπελίστα λογοτέχνη Μάριο Βάργκας Λιόσα και του Γάλλου φιλοσόφου Ζιλ Λιποβετσκί δημοσιεύτηκε στην περιοδική επιθεώρηση Lettera Internazionale.

---

 Ας δούμε όμως τώρα τις αρνητικές, ξεκινώντας από την εξαφάνιση –ή από την κατάρρευση– της υψηλής κουλτούρας, που οδήγησε στον θρίαμβο μιας μεγάλης σύγχυσης. Μαζί με το τέλος της υψηλής κουλτούρας, είμαστε μάρτυρες και του τέλους ορισμένων αισθητικών αξιών. Οι παλιοί κανόνες που μας επέτρεπαν να διακρίνουμε το έξοχο, το μέτριο και το απαίσιο δεν λειτουργούν πλέον. Ολα εξαρτώνται από το γούστο του πελάτη (…). Αν η κουλτούρα είναι μόνον ψυχαγωγία, τίποτα δεν είναι σημαντικό. Αν το ζητούμενο είναι να διασκεδάζουμε, ένας απατεώνας μπορεί να με διασκεδάσει πολύ περισσότερο από ένα πρόσωπο βαθιά αυθεντικό. Αν όμως η κουλτούρα σημαίνει κάτι περισσότερο από αυτό, τότε είμαστε σε άσχημη κατάσταση. Εγώ δεν είμαι αντικαπιταλιστής. Ο καπιταλισμός συνέβαλε σε μια μεγάλη πρόοδο της ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι μεγάλοι θεωρητικοί της αγοράς έλεγαν πάντοτε ότι ο καπιταλισμός είναι ένας ψυχρός μηχανισμός, που δημιουργεί πλούτο αλλά και εγωισμό.

 Μάριο Βάργκας Λιόσα: Το βιβλίο μου «Ο πολιτισμός του θεάματος» είναι ένα δοκίμιο που εκφράζει ανησυχία, για να μην πω αγωνία, καθώς βλέπουμε ότι αυτό που εννοούσαμε ως «κουλτούρα» όταν ήμουν νέος μετασχηματίστηκε, στη διάρκεια της ζωής μου, σε κάτι πολύ διαφορετικό σε σχέση με τις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970.

Ο πολιτισμός του θεάματος

Η υπεράσπιση της υψηλής κουλτούρας συνδέεται με τη μεγάλη φροντίδα για την ελευθερία και τη δημοκρατία

Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών

Ο ακόλουθος διάλογος μεταξύ του Περουβιανού νομπελίστα λογοτέχνη Μάριο Βάργκας Λιόσα και του Γάλλου φιλοσόφου Ζιλ Λιποβετσκί δημοσιεύτηκε στην περιοδική επιθεώρηση Lettera Internazionale.

Ας δούμε όμως τώρα τις αρνητικές, ξεκινώντας από την εξαφάνιση –ή από την κατάρρευση– της υψηλής κουλτούρας, που οδήγησε στον θρίαμβο μιας μεγάλης σύγχυσης. Μαζί με το τέλος της υψηλής κουλτούρας, είμαστε μάρτυρες και του τέλους ορισμένων αισθητικών αξιών. Οι παλιοί κανόνες που μας επέτρεπαν να διακρίνουμε το έξοχο, το μέτριο και το απαίσιο δεν λειτουργούν πλέον. Ολα εξαρτώνται από το γούστο του πελάτη (…). Αν η κουλτούρα είναι μόνον ψυχαγωγία, τίποτα δεν είναι σημαντικό. Αν το ζητούμενο είναι να διασκεδάζουμε, ένας απατεώνας μπορεί να με διασκεδάσει πολύ περισσότερο από ένα πρόσωπο βαθιά αυθεντικό. Αν όμως η κουλτούρα σημαίνει κάτι περισσότερο από αυτό, τότε είμαστε σε άσχημη κατάσταση. Εγώ δεν είμαι αντικαπιταλιστής. Ο καπιταλισμός συνέβαλε σε μια μεγάλη πρόοδο της ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι μεγάλοι θεωρητικοί της αγοράς έλεγαν πάντοτε ότι ο καπιταλισμός είναι ένας ψυχρός μηχανισμός, που δημιουργεί πλούτο αλλά και εγωισμό.

Μάριο Βάργκας Λιόσα: Το βιβλίο μου «Ο πολιτισμός του θεάματος» είναι ένα δοκίμιο που εκφράζει ανησυχία, για να μην πω αγωνία, καθώς βλέπουμε ότι αυτό που εννοούσαμε ως «κουλτούρα» όταν ήμουν νέος μετασχηματίστηκε, στη διάρκεια της ζωής μου, σε κάτι πολύ διαφορετικό σε σχέση με τις δεκαετίες του 1950, 1960 και 1970.Το βιβλίο δεν θέλει να είναι απαισιόδοξο, αλλά θέλει να θέσει το πρόβλημα και να προσκαλέσει να στοχαστούμε για τη σημασία που έχουν αποκτήσει η ψυχαγωγία και η διασκέδαση στους καιρούς μας και να αναρωτηθούμε αν αυτές μπορούν να γίνουν η σπονδυλική στήλη της πολιτιστικής ζωής. Διαφορετικά από μένα, ο Λιποβετσκί έχει προσεγγίσει αυτό το θέμα χωρίς ανησυχία, χωρίς φόβο και μάλιστα με συμπάθεια, ανακαλύπτοντας στη νέα κουλτούρα στοιχεία εξαιρετικά θετικά: για παράδειγμα, τον εκδημοκρατισμό που επιφέρει μια κουλτούρα η οποία φτάνει σε όλους, μια κουλτούρα η οποία, διαφορετικά από την παραδοσιακή, δεν κάνει διακρίσεις, δεν μονοπωλείται από καμία ελίτ, από περιορισμένους κύκλους κληρικών ή διανοουμένων, αλλά διαπερνάει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ολόκληρη την κοινωνία.

Ζιλ Λιποβετσκί: Τι ήταν η ανώτερη κουλτούρα, η υψηλή κουλτούρα, για τους ανθρώπους των νεότερων χρόνων; Η κουλτούρα αντιπροσώπευε το νέο απόλυτο. Οταν οι νεότεροι θα αρχίσουν να αναπτύσσουν την επιστημονική και δημοκρατική κοινωνία, οι Γερμανοί ρομαντικοί θα δημιουργήσουν ένα είδος θρησκείας της τέχνης, που ανέλαβε το καθήκον να προμηθεύει αυτό που ούτε η θρησκεία ούτε η επιστήμη ήταν σε θέση να δώσουν, επειδή η επιστήμη περιγράφει μόνον τα πράγματα του κόσμου. Ετσι η τέχνη έγινε ιερή. Στον 17ο και 18ο αιώνα, ήταν οι ποιητές και οι καλλιτέχνες γενικά εκείνοι που έδειχναν τον δρόμο, εκείνοι που έλεγαν αυτό που προηγούμενα έλεγε η θρησκεία.