ΚΑΜΠΥΛΗ, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ

(Μνήμη Περικλή Γιαννόπουλου, μνήμη 8ης Απριλίου 1910)

Του Κώστα Χατζηαντωνίου

Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Περικλής Γιαννόπουλος καλούσε τους Έλληνες να ανεβούν στην Ακρόπολη για να αντιληφθούν, παρατηρώντας το αττικό τοπίο τριγύρω, την σαφήνεια, την δύναμη του φωτός, την διαφάνεια του αέρα, την διαυγέστατη ελληνική γραμμή. 

« Ἡ φυσικὴ αὐτή, διαυγεστάτη Γραφὴ τῆς Γραμμῆς -έγραφε-, δὲν εἶναι δυνατὸν παρὰ νὰ εἶναι ἡ θεμελιώδης ἰδέα, ἡ θεμελιώδης βάσις, ἡ ἀναπότρεπτος Ἀνάγκη, πρὸς τὴν ὁποίαν θέλουσαι καὶ μὴ θέλουσαι θὰ συμμορφωθοῦν αἱ Τέχναι ὅλαι (...) Πουθενὰ μαυρίλα, πουθενὰ θηριωδία, πουθενὰ πάλη, πουθενὰ μῖσος, πουθενὰ κτηνωδία, πουθενὰ ὀξύτης, πουθενὰ χολή, πουθενὰ ἀπαισιοδοξία, πουθενὰ τεραστιότης, πουθενὰ ὄγκος, πουθενὰ κόμπος, πουθενὰ βάρος, πουθενὰ πλῆθος, πουθενὰ ἀνάμιξις, πουθενὰ σύγχυσις, πουθενὰ θεομανία, πουθενὰ βαρυσοφία, πουθενὰ ἀπελπισία, πουθενὰ βαρυθυμία, πουθενὰ καρηβαρία, πουθενὰ συλλογισμός.

Παντοῦ φῶς, παντοῦ ἡμέρα, παντοῦ τερπνότης, παντοῦ ὀλιγότης, ἄνεσις, ἀραιότης· παντοῦ εὐταξία, συμμετρία, εὐρυθμία· παντοῦ εὐγραμμία, εὐστροφία Ὀδυσσέως, λιγυρότης παλληκαριοῦ· παντοῦ ἡμερότης, χάρις, ἱλαρότης· παντοῦ παίγνιον ἑλληνικῆς σοφίας, διάθεσις γελαστική, εἰρωνεία Σωκρατική· παντοῦ φιλανθρωπία, συμπάθεια, ἀγάπη· παντοῦ ἵμερος, πόθος ᾄσματος, φιλήματος· παντοῦ πόθος ὕλης, ὕλης, ὕλης· παντοῦ ἡδονὴ Διονύσου, πόθος φωτομέθης, δίψα ὡραιότητος, λίκνισμα μακαριότητος· παντοῦ πέρασμα ἀέρος θουρίου, ἀέρος ὁρμῆς, ἀέρος ἀλκιμότητος, σφριγηλότητος καὶ παντοῦ μαζὺ πέρασμα ἀέρος μελαγχολίας καλλονῆς, λύπης καλλονῆς, θρήνου θνήσκοντος Ἀδώνιδος. 

Περικλής Γιαννόπουλος – Το άγνωστο και μακρυνό ταξείδι

Του Αντώνη Λαμπίδη 

110 χρόνια από την ηρωική έξοδό του

Κλάψτε τον ώριο Ιππόλυτον! Ώ νιάτα,

πού κρατάτε καθάρια μιαν Ελλάδα σκαλισμένη

στα μάρμαρα, ή της Πάρου

ή της Πεντέλης, στης γυμνής Aθήνας

το φως, ή μες στης πλούσιας Ολυμπίας

τα νερά και τα δέντρα, εδώ ζυγώστε.

Σιμώστε στο παράμερο ακρογιάλι

π᾿ ανθοστεφανωμένος εκατέβη

στ᾿ απριλιάτικο πέλαγο να σμίξει,

σ᾿ ένα φιλί θανάτου, της γης όλης

την άνοιξη, όμοιος ως φαντάζουν

στων Ετρούσκων τους τάφους τα πανώρια

των εφήβων κορμιά που κατεβαίνουν.

(Άγγελος Σικελιανός, «Απολλώνιος Θρήνος»  εφημερίς «Ακρόπολις», 15 Απριλίου 1910).

Στις 8 Απριλίου 2020 συμπληρώνονται 110 χρόνια από την απονενοημένη μα και συνάμα ηρωική έξοδο του Περικλή Γιαννόπουλου από την επίγεια ζωή.

Υπήρξε – κατά τον Γρηγόριο Ξενόπουλο – «ο μεγαλείτερος ως τώρα, ο ευγλωττότερος και ο φωτεινότερος απόστολος του κατά φύσιν ελληνικήν ζην». Το έργο του ημιτελές. Τα σωζόμενα δεν αποτελούν παρά μόνον την Αγγελία. Όμως, κάθε φράση του Γιαννόπουλου μπορεί να αποτελέσει τίτλο ένος ολόκληρου βιβλίου, μια αγωνιώδης κραυγή, ένα ουρανόμηκες σάλπισμα για την ανάδειξη του απαράμιλλου Ελληνικού Κάλλους… (1)

Δεν υπήρξε άλλοτε τόσο παρεξηγημένη προσωπικότητα όσο εκείνη του Περικλή Γιαννόπουλου. Στο διάβα των ετών, με τις έντονες ιδεολογικές συγκρούσεις και …παρακρούσεις, την παραχάραξη των εννοιών και την ισοπέδωση αρχών και αξιών, τον ευτελισμό των πάντων και την αποθέωση της μετριότητας, το διορατικό πνεύμα και η αισθητική αντίληψη του Περικλή Γιαννόπουλου υπήρξαν terra incognita για τους μικρονοϊκούς, αλλά και πεδίο εκμετάλλευσης από φανατικούς ποικίλης προέλευσης.

Απευθυνόμενος «στους ανθρώπους των Ιδεών και των Τεχνών», ο Περικλής Γιαννόπουλος στο έργο του «Η Ελληνική Γραμμή» (2) γράφει «Πρέπει να γίνει νοητόν, ότι ο Θεός εβαρύνθη πλέον να επεμβαίνη και να στέλλη αγγέλους εξ ουρανού. Και καιρός να παύσουν τα απελπίσματα και τα αναστενάγματα… Να αρχίση ο αγών… Αγωνισθείτε με αίμα και πυρ… Είναι ηλίθιον να περιμένετε από τα μαρμαρένια σπίτια, τους νεκρούς ανθρώπους, τα Πολυτεχνεία και κάθε τοιαύτα Άσυλα των Πνευματικών Ανιάτων. Σαν ελεύθεροι άνδρες δημιουργήσατε ελεύθερους, ανεξάρτητους πυρήνας…».

Δεν διδαχθήκαμε τίποτε…

Προς την ελληνικήν αναγέννησιν

*Το κεί­με­νο του Πε­ρι­κλή Γιαν­νό­που­λου,  που δη­μο­σιεύ­τη­κε στην  ε­φημ. “Α­κρό­πο­λις” 11, 13 Μαρ­τ. 1903, πι­στεύ­ου­με πως δια­τη­ρεί δυ­στυ­χώς ό­λη του την ε­πι­και­ρό­τη­τα, 114 χρό­νια με­τά τη δη­μο­σί­ευ­σή του, και ταυ­τό­χρο­να εί­ναι έ­να υ­πέ­ρο­χο κεί­με­νο που α­ξί­ζει να δια­βά­σου­με και πά­λι.

του Π. Γιαννόπουλου

Το πρώ­τον βή­μα

Α΄. Δια να ο­μι­λή­ση κα­νείς λο­γι­κά δι’ έ­να ζή­τη­μα ελ­λη­νι­κόν, εί­τε γλωσ­σι­κόν, εί­τε ε­θνι­κόν, εί­τε κοι­νω­νι­κόν, α­νά­γκη να α­να­τρέ­ξη εις το πα­ρελ­θόν, να συμ­βου­λευ­θή την Ι­στο­ρί­αν. Και Ελ­λη­νι­κή Ι­στο­ρί­α δεν υ­πάρ­χει. Δι’ αυ­τό βα­σι­λεύ­ει τοιαύ­τη σύγ­χυ­σις και σύ­γκρου­σις ι­δε­ών εις ό­λα α­νε­ξαι­ρέ­τως τα ι­δι­κά μας πράγ­μα­τα. Και δεν ή­το δυ­να­τόν να υ­πάρ­χη α­κό­μη. Διό­τι έ­ως χθες η με­γα­λει­τέ­ρα και σπου­δαιο­τέ­ρα ε­πο­χή του πα­ρελ­θό­ντος μας, η Βυ­ζα­ντι­νή, το Κλει­δί προς νό­η­σιν της αρ­χαί­ας, προς νό­η­σιν της τω­ρι­νής Ελ­λά­δας, προς νό­η­σιν Ελ­λη­νι­σμού και Έλ­λη­νος, το εί­χε βυ­θί­σει η Ευ­ρώ­πη εις α­πύθ­με­νον βά­θος βορ­βό­ρου. Υ­πάρ­χει λοι­πόν μί­α Ι­στο­ρί­α, γρα­φεί­σα χω­ρίς το κλει­δί αυ­τό, συρ­ρα­φεί­σα α­πό τας Ευ­ρω­πα­ϊ­κάς ι­στο­ρί­ας και γνώ­μας πε­ρί η­μών, με έ­να πνεύ­μα σχε­δόν δου­λι­κόν, με έ­να πνεύ­μα μα­θη­τι­κόν, το ο­ποί­ο τρέ­μει τον ευ­ρω­παί­ον δά­σκα­λον. Άν­θρω­ποι, με πνεύ­μα, ε­ντε­λώς ε­λεύ­θε­ρον δου­λι­κών αι­σθη­μά­των προ του Ευ­ρω­παί­ου, δεν ε­πα­ρου­σιά­σθη­σαν εις την με­λέ­την της Ι­στο­ρί­ας. Άν­θρω­ποι, με πύ­ρι­νον πά­θος έ­ρω­τος ρι­χθέ­ντες εις την με­λέ­την της Ι­στο­ρί­ας, δεν ε­φά­νη­σαν μέ­χρι τού­δε. Και οι φα­νέ­ντες τοιού­τοι κα­τέ­γι­ναν εις τας λε­πτο­με­ρεί­ας, α­φω­σιώ­θη­σαν εις τον πο­λυ­τι­μώ­τα­τον φω­τι­σμόν μιας ή άλ­λης ε­πο­χής. Ώ­στε ελ­λη­νι­κή ι­στο­ρί­α δεν υ­πάρ­χει. Δεν κα­τη­γο­ρώ. Θέ­τω τα πράγ­μα­τα. Και δεν ή­το δυ­να­τόν να συμ­βή άλ­λως. Μέ­γι­στον και δυ­σκο­λώ­τα­τον και υ­πε­ράν­θρω­πον, ή­το το πρό­βλη­μα το ο­ποί­ον ε­τέ­θη α­πό της Ε­λευ­θε­ρί­ας ε­νώ­πιον των ι­στο­ρι­κών της α­φυ­πνι­σθεί­σης Ελ­λά­δος. Και το έρ­γον υ­πε­ραν­θρω­πό­τε­ρον. Και ι­δού αυ­τό.

Περικλῆς Γιαννόπουλος - Ἡ ἑλληνικὴ γραμμὴ καὶ τὸ ἑλληνικὸ χρῶμα (ἀποσπάσµατα)

Περικλῆς Γιαννόπουλος (1869-1910):πεζογράφος, μεταφραστὴς καὶ δοκιμιογράφος ἀπὸ τὴν Πάτρα.

Ἀπό: Τὰ Νέα Γράµµατα, Χρόνος Δ, ἀρ. 13, Ἰανουάριος-Μάρτιος 1938, σσ. 117-124, 132-139, 213-214.

Εἶχε πρωτοδημοσιευθεῖ εἰς τὴν Ἐφημερίδα «Ἑστία» 12 Ἀπρ. 1910

Τὸ κείμενο ἦταν ἀρχικῶς ἀνηρτημένο σὲ μορφὴ pdf στὸ www.ellopos.net· ἐν συνεχείᾳ πληκτρολογήθηκε στὸ πολυτονικὸ σύστημα.

---

Σταθῆτε εἰς ἕνα μέρος τῶν Ἀθηνῶν ἀνοικτόν. Εἰς τὸ Ζάππειον, εἰς τὰ Πατήσια, ὅπου θέλετε. Ἀναβῆτε εἰς ἕνα λοφίσκον, λόφον εἰς τὸν Ἀρδηττόν, εἰς τὸν Λυκαβηττόν, εἰς τὸν Φιλοπάππον, εἰς τὴν Ἀκρόπολιν, εἰς οἱονδήποτε σημεῖον θέλετε. Προτιμήσατε νὰ ἀναβῆτε εἰς τὸ ἐξωκκλήσιον τοῦ Ἁγ. Δημητρίου, ὑπὸ τὴν Ἀκρόπολιν, καὶ στρέφοντες δεξιόθεν ὅπου σᾶς ἐχάραξαν καὶ δρόμον νὰ κάμετε ὀλίγα βήματα μέχρις ὅτου σᾶς ἀποκαλυφθοῦν τὰ πάντα πανταχόθεν. Ἐκεῖ εἶναι καλύτερα, διότι ἡ κεφαλὴ τοῦ θεατοῦ εἶναι εἰς στὴν γραμμὴν μὲ ὅλους τοὺς λόφους καὶ τὰ βουνὰ καὶ βλέπει τὰ πάντα, οὔτε πολὺ ὑψηλόθεν, οὔτε πολὺ χαμηλόθεν.

Πηγαίνετε ἐκεῖ, εἴτε ἕνα ξηρὸν ἀνέφελον ροδοξύπνημα ἡμέρας, εἴτε ἕνα πάμφωτον μεσημέρι, εἴτε καλήτερον, τρεῖς ὥρας πρὸ τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου, ὅτε ὅλα διαβάζονται καθαρώτερα καὶ ἁπλούστερα ἀπὸ τοὺς ἀμυήτους ὀφθαλμούς. Μείνατε ἐκεῖ, δυό, τρεῖς, τέσσαρες, πέντε ὥρας. Δὲν θὰ πάθετε τίποτε διὰ μίαν φοράν. Εἶναι τόσον ὡραῖα τόσον ἡδονικὰ νὰ κάθεται κανεὶς εἰς τὸ μητρικὸν χῶμα καὶ νὰ θωπεύει τὰ χόρτα καὶ τὰ ὡραῖα πετράδια, μὲ τὰ ὁποῖα τόσον γρήγορα γίνεται ἕνα. Καθίσατε χωρὶς καμμίαν σκέψιν, χωρὶς κανένα σκοπόν· ἀφήσατε τὴν ψυχήν σας ἐλευθέραν νὰ τέρπεται ἀπὸ τὰ ὁρώμενα ἀθύρματα καὶ τὸν ἐγκέφαλόν σας νὰ φωτογραφίζει εἰς τὸν σκοτεινόν του θάλαμον λόφους, βουνά, ἀκτάς, νερά, καπνούς, χρώματα, ὅ,τι φαίνεται.

Τί βλέπετε;

Ἕναν ὁλόκληρον κόσμον.

Καὶ τοῦ κόσμου αὐτοῦ τὸ κάθε τί λεπτὸν ξηρὸν καὶ τὸ κάθε τί χρωματιστόν. Ἀκολουθήσατε μὲ τὰ μάτια σας τὰ θωπεύοντα δάκτυλά σας τὸ χῶμα. Χῶμα ξηρόν, ἐλαφρόν, τριμμένον, κοῦφον, τρίμματα πετραδιῶν πολυχρώμων, συχνὰ καὶ τρίμματα ἀγγείων τοῦ τριμμένου κόσμου. Προσέξατε περισσότερον· μία βλάστησις μόλις διακρινομένη, μόλις προβάλλουσα εἰς τὴν ἐπιφάνειαν, μικροσκοπικωτάτη, λεπτοφυεστάτη, πολύχρωμος, μόλις ἐννοουμένη ἂν εἶναι ξηρὰ ἢ χλωρά. Παρατηρήσατε τὰ ὁρατότερα, τὰ πλησίον σας πετράδια, χορτάρια. Κάθε πετράδι, λιθάρι, χορτάρι, καθήμενον ὡραῖα, διαγραφόμενον διαυγέστατα, προβάλλον τὴν φυσιογνωμίαν του σὰν ἄτομον, σὰν ἄνθρωπος.

Περικλής Γιαννόπουλος – Σοφία Λασκαρίδου: Μια τραγική ιστορία αγάπης

Πριν από ένα αιώνα περίπου, ένας ξανθός Αθηναίος με γαλανά μάτια και φλογερή ιδιοσυγκρασία μπήκε στη θάλασσα του Σκαραμαγκά. Καβάλα σ” ένα λευκό άλογο φύτεψε μια σφαίρα στον κρόταφό του. Ήταν ο Περικλής Γιαννόπουλος, μια από τις λαμπρότερες ελπίδες των ελληνικών γραμμάτων. «Αυτοκτόνησε γιατί δεν βρήκαν απήχηση στο κοινό οι ιδέες του», έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής. Η αληθινή όμως αιτία του θανάτου του Γιαννόπουλου βρισκόταν αλλού..

Λίγες μέρες μετά την αυτοκτονία του Γιαννόπουλου, τα κύματα του Σκαραμαγκά ξέβρασαν το πτώμα του. Ο θάνατος δεν είχε νικήσει την ομορφιά του, μόνο τα μαλλιά του είχαν γίνει κατάλευκα. Ο Γιαννόπουλος φορούσε λευκή φανέλα, κοστούμι και γάντια γκλασέ. Το ρολόι που βρέθηκε στην τσέπη του, είχε σταματήσει στις 11 και 3 λεπτά. Ο αστυνομικός Ελευσίνος, διέταξε να μεταφερθεί το πτώμα στην εκκλησία. Εκεί έμεινε ως την άλλη μέρα το πρωί που έγινε η κηδεία. Αλλά στο διάστημα που μεσολάβησε: 

«…διεπιστώθη ότι το πτώμα είχον ήδη περιποιηθεί χείρες αβραί, οι οποίαι είχαν αποθέσει επί της κεφαλής του στέφανον ανθέων εξαιρετικών και είχαν χύσει επ” αυτού μύρα. Ο αστυνόμος εξήγησεν ότι με το πρωινόν τραίνον, κατήλθαν εξ Αθηνών δύο κυρίαι του εξωτερικού, οι οποίαι μετέβησαν εις την εκκλησίαν και απέθεσαν επί του πτώματος πλήθος ανθέων τα οποία έφεραν εξ Αθηνών και το εμύρωσαν. Ακολούθως, έφυγον χωρίς να καταστήσουν γνωστά τα ονόματά των». (Εφημερίδα «Πατρίς» 22/4/1910) 

Ποιές ήταν αυτές οι δύο γυναίκες; Τι σχέση είχαν με τον Γιαννόπουλο και γιατί χάθηκαν μετά χωρίς να αποκαλύψουν την ταυτότητά τους; Οι εφημερίδες έκαναν μια μικρή εξόρμηση για να εξιχνιάσουν το μυστήριο, αλλά δεν μπόρεσαν να βρούν τίποτα. Ο Γιαννόπουλος πίστευε βαθιά στο απόρρητο της ιδιωτικής του ζωής. Σπάνια μιλούσε για τον εαυτό του. Μερικοί Αθηναίοι, ήξεραν ότι ο ποιητής συνδεόταν με μια γυναίκα. Είχαν δει τις σφιχταγκαλιασμένες σκιές τους να ανεβαίνουν στην Ακρόπολη ή να κάνουν περίπατο ανάμεσα στα δέντρα της Ελευσίνας. Αλλά κανείς δεν είχε δει τίποτα περισσότερο, κανείς δεν ήξερε κάτι που να έριχνε φως στη ζωή και στο θάνατο του ποιητή. 

Το δίδαγμα της χθεσινής Eurovision: Όταν εκπροσωπείς την Ελλάδα ως φραγκολεβαντίνος – μαϊμού, πάντα θα σου πετούν μπανάνες

Του Περικλή Γιαννόπουλου

Δημοσιεύθηκε στο 4o τεύχος του λογοτεχνικού περιοδικού «Νουμάς» στις 12 Ιανουαρίου του 1903.

Εμείς οι ιδεολόγοι είμαστε οι πνευματικοί πατέρες του λαού, είμαστε οι πραγματικοί ποιμένες του. Εμείς κρατάμε στα χέρια μας, τη ψυχή του, τη καρδιά του, το πνεύμα του. Εμείς αν το θελήσουμε τον διαφθείρουμε ως το κόκκαλο. Εμείς αν θέλουμε τον αναρρώνουμε, τον αρρωσταίνουμε, τον πεθαίνουμε, του στερούμε κάθε καλό, κάθε χαρά. Εμείς αν θέλουμε τον βοηθούμε να ανθίσει, να είναι παραδειγματικός, θαυμάσιος. Ούτε ο Δεληγιάννης, ούτε ο Τρικούπης (πολιτικοί της εποχής) ούτε κάποιος άλλος φταίει, για ότι έγινε, ή για ότι γίνεται. Φταίνε κυρίως πρώτα οι άνθρωποι του πνεύματος και εμάς βαρύνει όλη η ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση, αλλά και εξ’ ολοκλήρου η φοβερή ευθύνη για το μέλλον.

Ιδού ποια είναι η δύναμή μας: Κάθε γη έχει τα μεταλλεύματά της, τα φυτά της, τα ζώα της, τους ανθρώπους της και οι εκδηλώσεις των ανθρώπων κάθε γης είναι φυσιολογικό να διαφέρουν. Συνεπώς άλλου είδους οικογένεια έχει ο Άγγλος, άλλη ο Γάλλος, άλλη ο Ιταλός, άλλη ο Γερμανός. Άλλο πατρικό αίσθημα έχει ο Άγγλος, άλλο μητρικό, άλλο αδελφικό. Άλλο ο Γάλλος, άλλο ο Ιταλός, άλλο ο Γερμανός. Άλλη λοιπόν είναι και η Ελληνική οικογένεια, διότι άλλη είναι η γη του.