Οι Έλληνες που δόξασαν τη Μαριούπολη

Μνημείο του Γκεόργκι Κοστοπράφ και των Ελλήνων θυμάτων των σταλινικών διώξεων στο χωριό Μαλογιανισόλ (πηγή: www.hecucenter.ru)

Οι συγγραφείς και οι ποιητές που ζωντάνεψαν τη γλώσσα των προγόνων τους, από τη θρυλική Ταυρίδα

Το τρίτο μέρος της έρευνας του ιστορικού Βασίλη Τσενκελίδη από την ιστοσελίδα pontosnews.gr

Οι Έλληνες έμειναν στην Αζοφική και μετά την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1922. Οι Μαριουπολίτες ήταν αυτόχθονες κάτοικοι της περιοχής και δεν είχαν σκοπό να αρχίσουν τη ζωή τους από την αρχή. Αντιθέτως αρκετά γρήγορα προσαρμόστηκαν προς τα νέα δεδομένα και μεγαλούργησαν παρά τις διώξεις από το νέο καθεστώς, τις δεκαετίες του 1920 και του 1930.

Η προσφορά των Μαριουπολιτών σε διάφορους τομείς της οικονομίας και του πολιτισμού της Ουκρανίας και της ΕΣΣΔ ήταν σημαντική.

Οι προσωπικότητες, που συνέχισαν να δοξάζουν τον τόπο τους ήταν αντάξιες των προπατόρων τους με καταγωγή από τη θρυλική Ταυρίδα.

Γκεόργκι  (Γεώργιος) Κοστοπράφ

Ο Γκεόργκι (Γεώργιος) Αντόνοβιτς (του Αντώνη) Κοστοπράφ ήταν πρωτοπόρος στη δημιουργία της σοβιετικής ελληνικής μαριουπολίτικης λογοτεχνίας. Ήταν γνωστός στο χώρο του ελληνισμού της ΕΣΣΔ ως ποιητής, μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας.

Ο Γκεόργκι Κοστοπράφ γεννήθηκε σε αγροτική οικογένεια, στις 27 Οκτωβρίου 1903, στο ελληνικό χωριό Μάλι Γιανισόλ (Μαλογιανισόλ), στην περιοχή Βολοντάρσκογιε της περιφέρειας Ντονέτσκ.

Γκεόργκι (Γεώργιος) Κοστοπράφ, ζωγράφος Ν. Γκλαντκίχ (πηγή: Βιβλίο του Λεβ Γιαρούτσκι, «Οι διάσημοι Έλληνες της Μαριούπολης», Μαριούπολη, 1991)

Ο Ελληνισμός της Ουκρανίας: Αναγέννηση και Διαίρεση

Τα ελληνικά χωριά απλώνονται σε ένα ημικύκλιο με ακτίνα 75 χλμ. από τη Μαριούπολη, με όριο ανατολικά το Σταραμπέσεβο και δυτικά την πόλη-λιμάνι Μπερντιάσκ των 100 χιλιάδων κατοίκων, στην οποία πριν από εκατό χρόνια υπήρχε ελληνικό προξενείο! Από την αρχική εγκατάσταση των Ελλήνων, είκοσι ήταν τα βασικά ελληνικά χωριά, αλλά στη διάρκεια των 244 χρόνων που πέρασαν από τότε που μετοίκησαν από την Κριμαία στο βόρειο τμήμα της Αζοφικής Θάλασσας, ο ελληνικός πληθυσμός απλώθηκε σε τουλάχιστον άλλα τόσα χωριά τα οποία σταδιακά ιδρύθηκαν στη στέπα με την ανάπτυξη της περιοχής και την αύξηση του πληθυσμού της.

Αυτοί οι Έλληνες ζούσαν στην Κριμαία παλαιόθεν. Υπάρχουν εκτιμήσεις, αλλά όχι βεβαιότητες για το πώς και πότε βρέθηκαν στην Κριμαία. Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να ήταν για πολύ μεγάλο διάστημα στην χερσόνησο και μόνο με το δεδομένο ότι μιλούσαν ελληνικές διαλέκτους που χρειάζονται πολύ χρόνο για να δημιουργηθούν σε ένα τόπο όταν ακριβώς όμοιές τους δεν βρίσκουμε αλλού. Επίσης, σίγουρο θεωρείται ότι εγκαταστάθηκαν κατά κύματα στην Κριμαία. Τόσο κατά τη βυζαντινή περίοδο όσο και την οθωμανική. Μερικοί πιστεύουν ότι ενδεχομένως κάποιοι από τους Έλληνες μπορεί να είναι απόγονοι της ελληνοκρατούμενης αρχαίας Ταυρίδας, από το Παντικάπαιον και τη Χερσόνησο!

Πάντως, οι πέντε ελληνογενείς διάλεκτοι των Ελλήνων, όσο συγγενείς κι αν είναι, δείχνουν μια πολυπλοκότητα που δεν ξέρουμε πού οφείλεται. Επίσης, ένα μέρος των Ελλήνων έχει μητρική γλώσσα μια παραλλαγή της κριμαιοτατάρικης, που αποδίδεται στο ό,τι η Κριμαία ήταν τατάρικο χανάτο, δηλαδή τατάρικο βασίλειο και η γλώσσα του ήταν τατάρικη. Στην Κριμαία, σήμερα, οι περισσότεροι Έλληνες είναι μετανάστες της νεώτερης εποχής κυρίως από τη Γεωργία και τη Νότια Ρωσία.

Ξεριζωμός

Στη Μαριούπολη κατοικούν οι απόγονοι των Ελλήνων που από την Κριμαία μεταφέρθηκαν, ελέω Αικατερίνης της Μεγάλης, στη στέπα της Αζοφικής Θάλασσας, το 1778-79, στη φάση που η Κριμαία γινόταν αναπόσπαστο μέρος της ρωσικής αυτοκρατορίας. Μέχρι τότε, στην Ταυρική Χερσόνησο, οι Έλληνες έμεναν σε 80 χωριά και οικισμούς, σύμφωνα με τον παλιό χάρτη που μου έδωσε η Μαργαρίτα Αρατζιώνη, η οποία ασχολήθηκε με τις μειονότητες της Κριμαίας για λογαριασμό της Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας και ιδίως με την ελληνική επειδή, όντας Ουκρανή από τη Μαριούπολη, αγαπάει πολύ την Ελλάδα, έμαθε ελληνικά και ερευνάει την ιστορία, τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα και τη γλώσσα των Ελλήνων. Με τη Μαργαρίτα οργώσαμε όλη την Κριμαία, ανεβήκαμε σε βουνά, μπήκαμε σε φαράγγια, επισκεφτήκαμε μοναστήρια, κάναμε συνεντεύξεις, βγάλαμε φωτογραφίες, ξεναγηθήκαμε σε αρχαιολογικούς χώρους και γι’ αυτό της οφείλω μεγάλη ευγνωμοσύνη.

Οι στρατηγοί της Αικατερίνης Β΄, βάζοντας μπροστά τον Μητροπολίτη Ιγνάτιο μάζεψαν τους Έλληνες από όλη την Ταυρίδα και τους οδήγησαν στο βόρειο τμήμα της Μαιώτιδας Λίμνης, στην οποία δια θαλάσσης μπαίνεις από τη Μαύρη Θάλασσα περνώντας τον Κιμμέριο Βόσπορο. Τότε, όμως, το 1778, οι Έλληνες που μεταφέρανε όλο το βιος τους μαζί, ταξίδευαν με βοϊδάμαξες και κάρα που τα έσερναν άλογα, γαϊδούρια και άνθρωποι. Ούτε βέβαια, υπήρχαν αμαξιτοί δρόμοι της προκοπής. Έτσι, για μια απόσταση 500 περίπου χιλιομέτρων (από τη Συμφερούπολη ως τη Μαριούπολη) που με αυτοκίνητο τη διανύεις σε έξι ώρες, το τεράστιο κονβόι των Ελλήνων, με μωρά παιδιά, με τους ηλικιωμένους, με τα νοικοκυριά τους και τα ζωντανά τους, χρειάστηκε ενάμιση χρόνο και είχε πολλές απώλειες επειδή ήταν πάρα πολύ βαρύς ο χειμώνας που τους βρήκε στο δρόμο. Αυτές οι μετατοπίσεις πληθυσμών ήταν συνηθισμένες στις αυτοκρατορίες, οι οποίες με αυτό τον τρόπο ενίσχυαν τα πιο αδύναμα σημεία της επικράτειάς τους. Οι Έλληνες ήταν πιστοί ορθόδοξοι, γεγονός που τους καθιστούσε ιδανικούς εποίκους μιας περιοχής σχεδόν ακατοίκητης και ακαλλιέργητης, όπως ήταν η στέπα στην Αζοφική, για να της δώσουν ζωή. Και πράγματι, έχτισαν και ανέπτυξαν τη Μαριούπολη και τα χωριά μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, με τρόπο και με γούστο εκπληκτικό. Ως τα μέσα του 19ου αιώνα, δηλαδή στα 1850, είχαν κάνει θαύματα. Είχαν μετατρέψει τη στέπα σε γόνιμο έδαφος για δημητριακά, φύτεψαν καρποφόρα δέντρα, άνοιξαν δρόμους, ξέραναν έλη, πραγματοποίησαν μια απίστευτη μεταμόρφωση της περιοχής ενώ ταυτόχρονα απογειώνονταν οι ίδιοι ρίχνοντας το βάρος στην εκπαίδευση και στη γλώσσα με φωτισμένους Έλληνες διανοητές όπως ο Θεόκτιστος Χαρταχάι.

Μια επίσκεψη στους Έλληνες της Ουκρανίας, 2.000 χρόνια πριν

Του Νικόλα Δημητριάδη

Αυτές τις μέρες, λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων στην Ουκρανία και της εκεί επίσκεψης του υπουργού Εξωτερικών, είχαμε την ευκαιρία να «ξαναθυμηθούμε» τους ξεχασμένους Έλληνες της Μαριούπολης. Οι Μαριουπολίτες είναι απόγονοι των Ελλήνων της Κριμαίας, που μετακινήθηκαν στα βόρεια παράλια της Αζοφικής Θάλασσας στα τέλη του 18ου αιώνα. Εκεί ιδρύσανε μία νέα πόλη, την οποία ονόμασαν «Μαριούπολη» προς τιμήν της Παναγίας, καθώς και μια εικοσάδα χωριών στα περίχωρά της, στα οποία έδωσαν ονόματα όπως «Αθήνα», «Βυζάντιο» και «Κωνσταντινούπολη». Η τοπική διάλεκτος των Μαριουπολιτών, τα «ρουμαίικα» αποτελούν ένα ιδιαίτερο γλωσσικό κράμα, καθώς από τη μία έχει υποστεί πολλές αλλοιώσεις στο διάβα των αιώνων και από την άλλη διατηρεί αρκετά αρχαϊκά στoιχεία. Αντίστοιχα με τους αρχαϊσμούς που βλέπουμε και σε άλλες ακριτικές διαλέκτους του ελληνισμού, από τα ποντιακά ως τα γκρεκάνικα της Ιταλίας. Είναι μάλλον ίδιον των απομονωμένων ακριτών να συνδυάζουν την αναπόφευκτη ενσωμάτωση του αλλότριου με την επίμονη επιβίωση του αρχαίου.

Δίων Χρυσόστομος

Μία τέτοια κατάσταση αντιμετώπισε και ο φιλόσοφος Δίων ο Χρυσόστομος, τον 1^ο μ.Χ. αιώνα, όταν επισκέφτηκε τους μακρυνούς προγόνους των Μαριουπολιτών στην Ποντική Ολβία. Η παλιά αυτή αποικία των Μιλησίων, γνωστή και ως Βορυσθένης, στεκόταν κοντά στις εκβολές του ομώνυμου ποταμού Βορυσθένη, δηλαδή του Δνείπερου, στον ουκρανικό νότο. Τον 1ο μ.Χ. αιώνα που πήγε ο Δίωνας, η πόλη ήταν περικυκλωμένη από τους Σκύθες, θύμα αλλεπάληλων επιδρομών και καταστροφών, και είχε χάσει την παλαιότερη αίγλη της, «τό μέγεθός ἐστιν οὐ πρός τήν παλαιάν δόξαν διά τάς συνεχεῖς ἁλώσεις καί τούς πολέμους». Οι Σκύθες είχαν επιτρέψει μεν την παραμονή των Ελλήνων, που τους ήταν χρήσιμοι για το εμπόριο, αλλά η πόλη είχε χάσει οριστικά το παλιό της μεγαλείο, «ὅθεν δή καί σφόδρα ταπεινά τά πράγματα κατέστη τῶν ταύτῃ Ἑλλήνων».

Εμπαιγμός και κοροϊδία της κυβέρνησης και όλων των κομμάτων για την «ψήφο των ομογενών»

Επιστολική ψήφος η λύση για όλους.

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης από το Αντίβαρο

Διάβασα τις προτάσεις των κομμάτων και του υπουργού κ. Θεοδωρικάκου στα κόμματα με τα 4 σημεία και εξεπλάγην από την προχειρότητα και την ολοφάνερη μικροπολιτική σκοπιμότητα.

Ο διαχωρισμός μεταξύ Ελλήνων «του εξωτερικού και του εσωτερικού» όχι μόνο δεν λύνει το ζήτημα, αλλά δυσχεραίνει την κατανόησή του. Η ωφέλιμη διάκριση είναι μεταξύ όσων είναι Έλληνες υπήκοοι και όσων δεν είναι. Το να ομαδοποιεί κανείς τους Έλληνες υπηκόους που διαβιούν στο εξωτερικό με τους Έλληνες που δεν είναι Έλληνες υπήκοοι, αποτελεί την αρχή παρερμηνειών και δυσκολιών επίλυσης.

Οι Έλληνες υπήκοοι δεν ζητούν δικαίωμα ψήφου! Ζητούν διευκόλυνση συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία. Αυτό το αίτημα διευκόλυνσης είναι ανεξάρτητο από το που διαβιούν. Άλλος στην Βουλγαρία, δύο ώρες δρόμο από το εκλογικό του τμήμα, άλλος στο Λονδίνο, τρεις ώρες με το αεροπλάνο, άλλος στις ΗΠΑ.

Το αίτημα διευκόλυνσης αυτών των ανθρώπων είναι ταυτόσημο με το αίτημα ετεροδημοτών του νομού Αχαΐας, Ιωαννίνων ή Έβρου που ζουν στην Αθήνα, ταυτόσημο και με το αίτημα ασθενών, γηραιών, όσων ταξιδεύουν λόγω εργασίας, οικογενειακών υποχρεώσεων ή αναψυχής.

Το αίτημα αυτό λύνεται απλούστατα με την θέσπιση της επιστολικής ψήφο. Πιθανώς, δεν είναι καν ανάγκη α συμπεριληφθεί σε «νόμο για την ψήφο των Ελλήνων του εξωτερικού», άρα ίσως απλή πλειοψηφία αρκεί.

Το 60% συμμετοχής στις εκλογές θα γίνει αμέσως 80% με «ένα άρθρο και έναν νόμο» περί επιστολικής ψήφου. Γιατί διστάζουν; Πλειάδα χωρών έχει θεσπίσει επιστολική ψήφο. Ας παραδειγματιστούν. Ως και το Κοσσυφοπέδιο.

Το 2ο σημείο συνδέει το δικαίωμα ψήφου Ελλήνων υπηκόων με την χρονική περίοδο 30 ετών που απουσιάζουν και (δηλαδή: επιπρόσθετα!) να διαθέτουν ελληνικό ΑΦΜ ή συγγενική σχέση πρώτου βαθμού με Έλληνα φορολογούμενο. Πρώτος βαθμός, δηλαδή γονείς ή παιδιά. Εφόσον τα παιδιά αποκλείεται, άρα πρέπει και να βρίσκεσαι στο εξωτερικό για λιγότερο από 30 χρόνια και να έχεις γονείς στην Ελλάδα, ώστε να διευκολυνθείς να ψηφίσεις!

Η διευκόλυνση θα είναι να πας στο προξενείο της χώρας που βρίσκεσαι. Στις πρόσφατες ευρωεκλογές υπήρξη δυνατότητα αυτή στο Λονδίνο εκ μέρους του ΗΒ. Το Εδιμβούργο απέχει 650 χιλιόμετρα, όσα η Καβάλα από την Αθήνα. Βέβαια, αν πληρώσεις αεροπορικό εισιτήριο, μπορείς να ψηφίσεις κανονικότατα! Πόσο παράλογο;

Χάρτης: Πόσοι (και πού) είναι οι Έλληνες του εξωτερικού

Κωστής Χριστοδούλου

Το ότι υπάρχει μία ακόμη Ελλάδα εκτός συνόρων μπορεί να ακούγεται υπερβολικό, όμως έχει σε ένα μεγάλο βαθμό βάση. Μπορεί το τρίτο μεγάλο κύμα μετανάστευσης που γνωρίζει η χώρα να μην έχει τη δυναμική που είχαν τα δύο προηγούμενα (το πρώτο στις αρχές του περασμένου αιώνα και το δεύτερο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο) όμως ενισχύει σημαντικά τη δεύτερη αυτή Ελλάδα.

Με βάση τα τελευταίες εκτιμήσεις της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού σήμερα, περισσότεροι από 5.000.000 πολίτες ελληνικής καταγωγής ζουν εκτός των ελληνικών συνόρων, διεσπαρμένοι σε 140 χώρες της υφηλίου. Μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού ελληνικής καταγωγής παρατηρούμε στις ΗΠΑ (περί τα 3.000.000), με δεύτερη την Ευρώπη (1.000.000)- συμπεριλαμβανομένων και των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης-, την Αυστραλία (650.000 με 700.000), τον Καναδά (περί τις 350.000), την Ασία – Αφρική (περί τις 100.000) και την Κεντρική και Νότια Αμερική (περί τις 60.000).