Ιδιοφυία και τρέλα, Van Gogh - Χαλεπάς

(Αποσπάσματα από το ομότιτλο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις  ΛΑΒΡΥΣ)

Βλέπω τώρα, μέσα στη λυπημένη νύχτα, μαθαίνω

Γνωρίζω πώς η κόλαση ανοίγεται στον κόσμο

όσο ο άνθρωπος απομακρύνεται τρελός, απ’ την αγνότητα του πάθους Σου...

Giuseppe Ungaretti, Σπουδή Θανάτου, «Ποταμός μου κι εσύ», 1949, σ. 39

Αντί προλόγου

 

... Αναντίρρητα υπάρχει ένας ομφάλιος λώρος που συνδέει την τρέλα, αυτό δηλαδή που οι αρχαίοι ονόμαζαν ιερά νόσο, ιερά μανία, με την ιδιοφυΐα. Όμως επίσης υπάρχει μια μυστική οδός –βασιλική οδός!– που ενώνει κάποιες μορφές τέχνης με κάποιες παρεκκλίνουσες συμπεριφορές, αυτό δηλαδή που κάπως γενικά και απλουστευτικά ονομάζουμε παράνοια. Υπό μία έννοια η τέχνη είναι ένα είδος παράνοιας, εφόσον αμφισβητεί εμπράκτως την τρέχουσα, την εργαλειακή λογική και εφόσον καταφεύγει στα υλικά της φαντασίας, στη συνδρομή του ονείρου, στην απελευθερωτική δύναμη του παραλόγου. Η τέχνη δημιουργεί μια πραγματικότητα με εξωπραγματικά υλικά. Αυτή είναι η δουλειά της. Από μία άλλη έννοια, η τέχνη είναι το βασικό επικοινωνιακό εφόδιο του δημιουργού, και το όπλο του για να αντιμετωπίσει «εσωτερικούς» και «εξωτερικούς» εχθρούς, υπαρκτούς ή φανταστικούς. Είναι η άμυνά του, η καταφυγή του, η δικαίωσή του.

Βαν Γκογκ, ένας άγιος για μια θρησκεία χωρίς θεό

«Ερωτεύεσαι καμιά φορά, Τεό; Θα ‘θελα να ερωτευόσουν, γιατί, πίστεψέ με, οι «μικρές δυστυχίες» έχουν κι αυτές την αξία τους. Είσαι απελπισμένος, υπάρχουν στιγμές που νομίζεις πως βρίσκεσαι στην κόλαση, μα υπάρχει και κάτι άλλο, κάτι το καλύτερο.»

Επιστολή στον Τεό

Του Μάνου Στεφανίδη από το ιστολόγιό του

Λίγοι ζωγράφοι από την παγκόσμια ιστορία της τέχνης έχουν κερδίσει τόση και τέτοια δημοφιλία όση ο Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Βοήθησε σε αυτό η μυθολογία που πλέχτηκε γύρω από την δραματική του αυτοκτονία; Επειδή ακόμα και οι νεοτερικές κοινωνίες χρειάζονται ένα αποδιοπομπαίο τράγο, έναν αμνό που θα σηκώσει τις αμαρτίες των υπολοίπων. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι η ίδια η ζωγραφική του πρόταση και ο μοναδικός χαρακτήρας της έντασής της που τον κατέστησε με μιας αποδεχτό και σε ειδήμονες αλλά και στο ευρύ κοινό. Και επειδή μέσα σε δέκα μόλις χρόνια κατάφερε να μετατρέψει την ανάλαφρη ηλιακή ζωγραφική των Ιμπρεσιονιστών σε κάτι πιο βαθύ και πιο υπαρξιακό και να καταστεί ο απόλυτος πρόδρομος όλων των εξπρεσιονιστικών κινημάτων του 20ου αιώνα. Ο Βαν Γκογκ, στροβιλίζοντας το πινέλο του πάνω σε έναν πυρπολημένο από ένταση καμβά ανασηκώνει την επιδερμίδα της φύσης για να δει τι συμβαίνει μέσα, σπάει τη κρούστα των προσώπων και των πραγμάτων για να συναντήσει άλλοτε τη Κόλαση και άλλοτε τον Παράδεισο. Σήμερα πάλι ο Βαν Γκογκ αντιμετωπίζεται σαν ένας σταρ ισότιμος με όλους τους σύγχρονους σταρ, ισορροπώντας ανάμεσα στην αγιότητα και τη διαφήμιση. Κι όμως. Η βαθύτερη ουσία του έργου του διασώζεται παρά τον θεσμοποιημένο κανιβαλισμό του μεγάλου πλήθους.

Τα αναπάντεχα μαθηματικά πίσω από την “Έναστρη νύχτα” του Van Gogh- ΒΙΝΤΕΟ

Η Έναστρη Νύχτα είναι ένας από τους πιο διάσημους ζωγραφικούς πίνακες του Ολλανδού μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Βίνσεντ βαν Γκογκ. Απεικονίζει τη θέα από το δυτικό παράθυρο του δωματίου του, στο άσυλο Σεν Ρεμί ντε Προβάνς, μόλις πριν την ανατολή του ηλίου, τον Ιούνιο του 1889.

Γράφει ο ζωγράφος στον αδερφό του στις 23 Μαΐου του 1889: «Μέσα από το παράθυρο με τα σιδερένια κάγκελα, μπορώ να διακρίνω ένα τετράγωνο κομμάτι γης με σιτάρι… πάνω από το οποίο, το πρωί, βλέπω τον ήλιο να ανατέλλει σε όλο του το μεγαλείο.»

Ο Βέρνερ Καρλ Χάιζενμπεργκ (νόμπελ φυσικής 1932) είχε πει : “Όταν συναντήσω τον Θεό θα τού θέσω δύο ερωτήματα: γιατί σχετικότητα; Και γιατί τυρβώδης ροή; Πιστεύω ειλικρινά ότι για το πρώτο θα έχει μια απάντηση να μου δώσει”.

Η Natalya Clair δείχνει στο παρακάτω video πώς ο Van Gogh κατανόησε αυτό το βαθύ μυστήριο της κίνησης, της ρευστότητας και του φωτός στο έργο του.

(Υπάρχει μετάφραση στα ελληνικά την οποία μπορείτε να επιλέξετε από το κουμπί των ρυθμίσεων στην μπάρα του video)

Βίνσεντ Βαν Γκογκ 1ο, 2ο, 3ο Αφιέρωμα

Ο ουρανός και τα αστέρια, ο ήλιος και το φεγγάρι, οι κοιλάδες και τα σύννεφα. Τα σπίτια βεβαίως, στις εξωτερικές όσο και στις εσωτερικές όψεις τους. Οι άνθρωποι, ανάμεσα σε όλα ετούτα, οι άνθρωποι κυρίως του μόχθου μα συνάμα και της γαλήνης, οι άνθρωποι την ώρα της ασχολίας τους συχνότερα παρά της σχόλης. Από δω ή από κει τα λιτά (ακόμα, τότε) χρηστικά αντικείμενα. Σπαρμένα ολούθε και τα άνθη, εκείνα, που μορφοποιούν την προοπτική τής κάθε μιας απ' τις εφέσεις μας προς το κάλλος.

«Εκεί όπου οι γραμμές είναι πολύ πυκνές και τονισμένες, εκεί αρχίζει η ζωγραφική» -- όπως μας λέει ο ίδιος. Ειδικά, η ζωγραφική του Βίνσεντ Βαν Γκογκ (1853-1890).