Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος*
Σημειώσεις από το βιβλίο του Γάλλου ιστορικού Fernand Braudel (1902-1985) "Η Γραμματική των Πολιτιμών", του 1963. Το βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά το 2001 από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Η πρωταρχική έννοια του πολιτισμού
Η λέξη και η έννοια του πολιτισμού (civilisation) είναι πρόσφατη, προέρχεται από τη Γαλλία του 18ου αιώνος. Αρχικώς νοείται ως το αντίθετο της βαρβαρότητος, τα εξευγενισμένα ήθη, οι καλοί τρόποι και η αγωγή, διάκριση πολιτισμένων και αγρίων.
Από τα γαλλικά διαδίδεται στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η ελληνική λέξη «πολιτισμός» είναι αρχαία και σήμαινε τα πολιτικά πράγματα, η χρήση της δε ήταν σπάνια. Με τη σύγχρονη έννοια αποτελεί σύλληψη του Αδαμαντίου Κοραή το 1804 ως μετάφραση της γαλλικής civilisation.
Civilisation και culture, πολιτισμός και κουλτούρα: Έννοιες που εμφανίζονται άλλοτε ως συνώνυμες και άλλοτε ως συμπληρωματικές.
- Υπό μίαν άποψη κουλτούρα συνιστά τις πνευματικές και ηθικές αξίες (ευγενής, ανώτερη) ενώ ο πολιτισμός τα υλικά, τεχνικά επιτεύγματα (ταπεινός, κατώτερος).
- Η αντίστοιχη διάκριση στον Μαρξ είναι μεταξύ υποδομών (ύλη) και εποικοδομήματος (πνεύμα), με τις πρώτες να ορίζουν το δεύτερο.
- Στην αγγλόφωνη ανθρωπολογία cultures είναι οι πιο πρωτόγονοι πολιτισμοί ενώ civilisations οι προηγμένοι και ανεπτυγμένοι.
- Στα ελληνικά υπάρχουν τα επίθετα «πολιτισμικός», που αφορά τις έννοιες με μεγάλο βάρος και σημασία για τον υψηλό πολιτισμό, και «πολιτιστικός», το οποίο αφορά απλούστερες εκφράσεις, π.χ. πολιτισμικό φαινόμενο-πολιτιστικός σύλλογος.
Το 1819 η λέξη civilisation αποκτά πληθυντικό αριθμό. Εδώ σημαίνει το σύνολο των χαρακτηριστικών που παρουσιάζει η συλλογική ζωή μίας ομάδας ή μίας εποχής. Ο όρος του πολιτισμού ως μίας, πανανθρώπινης έννοιας υποβαθμίζεται από την έμφαση στους διαφορετικούς πολιτισμούς. Αντικαθίσταται εν πολλοίς από έννοιες όπως ανθρωπότητα και ανθρωπισμός.
