Στη ζούγκλα του Παγκόσμιου Ιστού

Σπύρος Μανουσέλης

Το Διαδίκτυο (Internet) είναι ένα πολύπλοκο και φαινομενικά άναρχο δίκτυο επικοινωνίας που συγκροτείται από επιμέρους μικρότερα δίκτυα για την καταγραφή, αποθήκευση και ανταλλαγή πληροφοριών. Ανάμεσα στις πλατφόρμες και υπηρεσίες παροχής ή ανταλλαγής πληροφοριών στο Διαδίκτυο η πιο δημοφιλής υπηρεσία είναι ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web ή www), που φιλοξενεί, σήμερα, αμέτρητα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social networks).

Τα πιο γνωστά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το My Space, το Orkut και το Twitter, έχουν καταφέρει να μετατρέψουν τον Παγκόσμιο Ιστό σε μια πολυσύχναστη «εικονική πλατεία» όπου καθημερινά συναντιούνται και επικοινωνούν -με πρωτοφανή ευκολία και ταχύτητα- άνθρωποι που ζουν ενδεχομένως στην ίδια γειτονιά χωρίς να έχουν συναντηθεί ποτέ ή και στα πιο απόμακρα σημεία του πλανήτη.

Το πιο δημοφιλές και ταυτόχρονα πιο προβληματικό από τα υπάρχοντα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το Facebook, το οποίο ιδρύθηκε μόλις το 2004 από τον Μαρκ Ζάκερμπεργκ (M. Zuckerberg), τότε φοιτητή Πληροφορικής στο Χάρβαρντ, ο οποίος το προόριζε αρχικά για μέσο επικοινωνίας και επαφής μεταξύ των αποφοίτων του Χάρβαρντ. Σε λιγότερο από 20 χρόνια, αυτή η τυπικά αμερικανική κοινωνική συνήθεια να διατηρούν εφ’ όρου ζωής -έστω και διαδικτυακά- την επαφή τους οι απόφοιτοι ενός κολεγίου μετατράπηκε σε κυρίαρχη κοινωνική συμπεριφορά σε όλον τον πλανήτη!

Η επέλαση των «fake news»

Gender» ή μόνο οι άγγελοι δεν έχουν... φύλο

Σπύρος Μανουσέλης

Με τον όρο «κοινωνικό φύλο», αγγλιστί «gender», οι σύγχρονες ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες περιγράφουν τους διαφορετικούς και περίπλοκους τρόπους σύμφωνα με τους οποίους εκδηλώνονται οι διαφορές ανάμεσα στα ανθρώπινα φύλα. Ωστόσο, η έννοια του ανθρώπινου φύλου ούτε προφανής (κοινωνικά) ούτε και δεδομένη (επιστημονικά) πρέπει να θεωρείται, δεδομένου ότι οι τυπικές εκδηλώσεις της βιολογικής μας ταυτότητας δεν είναι επ’ ουδενί κατανεμημένες ομοιόμορφα ανάμεσα στα άτομα του ίδιου φύλου, ούτε και ταυτίζονται απαραίτητα με την προσωπική ταυτότητα κάθε ανθρώπου.

Αντίθετα, όπως θα δούμε, υπάρχει μεταξύ των ατόμων του ίδιου φύλου ευρύτατο περιθώριο για ατομικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες, σε μεγάλο βαθμό, ενισχύονται ή καταστέλλονται από «εξωγενείς» παράγοντες, π.χ. οικογενειακούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς.

Στην πραγματικότητα, το βιολογικό φύλο, οι ιδιαίτερες σεξουαλικές προτιμήσεις και η έμφυλη ταυτότητα δεν ταυτίζονται πάντα στον ίδιο άνθρωπο. Γι’ αυτό, σε κάθε ιστορική εποχή, υπήρξαν αμέτρητοι δυνατοί συνδυασμοί από αυτές τις τρεις βασικές παραμέτρους που διαμορφώνουν ό,τι, κάπως αόριστα, περιγράφουμε ως ανθρώπινο φύλο.

Αναζητώντας την «ανθρώπινη φύση» μεταξύ επιστήμης και ιδεολογίας (ΙΙ)

Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, οι ανθρώπινες κοινωνίες, στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν ή, συνηθέστερα, να καταστείλουν τις όποιες αποκλίσεις από το διαζευκτικό δίπολο «άνδρας - γυναίκα», επιχείρησαν να τις ερμηνεύσουν είτε ως βιολογικές «ανωμαλίες» είτε ως, λίγο-πολύ, διεστραμμένες ατομικές επιλογές.

«Σταματήστε τους στρατιώτες-ρομπότ, απειλούν την ανθρωπότητα»!

Του Σπύρου Μανουσέλη

Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εντυπωσιάστηκαν από την αποφασιστικότητα με την οποία επιφανείς επιστήμονες αλλά και αρκετοί πρόεδροι μεγάλων εταιρειών της ρομποτικής βιομηχανίας, όπως ο Ελον Μασκ (Elon Musk) και ο Μουσταφά Σουλεϊμάν (Mustafa Suleyman), ζήτησαν επίσημα με κοινή επιστολή τους προς τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών να αναλάβει άμεσα πρωτοβουλίες και να επέμβει ώστε να εμποδιστεί, μέσω μιας διεθνούς συμφωνίας, η χρήση αυτόνομων ρομποτικών μηχανών σε στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Αυτή η ανοιχτή επιστολή-έκκληση προς τον ΟΗΕ, την οποία κατέθεσαν στις 20 Αυγούστου, ήταν το προϊόν της Διεθνούς Διάσκεψης για την Τεχνητή Νοημοσύνη (Joint Conference on Artificial Intelligence ή IJCAI) που έλαβε χώρα στη Μελβούρνη της Αυστραλίας.

Μια διεθνής πρωτοβουλία στην οποία συμμετείχαν, φέτος, όχι μόνο επιφανείς επιστήμονες αλλά και πρωταγωνιστές από τις πιο μεγάλες εταιρείες ρομποτικής και η οποία, πρωτίστως, στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και στην ενημέρωση της διεθνούς πολιτικής κοινότητας για τις μη προβλέψιμες και εξαιρετικά επισφαλείς εφαρμογές της ρομποτικής και της Τεχνητής Νοημοσύνης για πολεμικούς σκοπούς.

Πέρα από τη νευρομανία και τη νευροφοβία

neyroepistimes_3.jpg

Η «νευρομανία» ή, εναλλακτικά, η «νευροφοβία» οφείλονται στην κυρίαρχη σήμερα τάση να εξηγούνται σχεδόν τα πάντα από τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου μας.

09.07.2016, 

Συντάκτης: 

Σπύρος Μανουσέλης

Οπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, χάρη στην εντυπωσιακή ανάπτυξη των Νευροεπιστημών, ο εγκέφαλός μας, έδρα των πιο ανομολόγητων συναισθημάτων μας και των πιο μύχιων σκέψεών μας, έχει καταστεί διαφανής στην επιστημονική γνώση και άρα πολύ πιο εύκολα χειραγωγήσιμος από τη σύγχρονη βιοεξουσία (βλ. «Εφ.Συν.», 02-07-16).

Στην κοινωνική ιδιοποίηση και διαχείριση αυτής της γνώσης υπεισέρχονται αφενός η «νευρομανία» και αφετέρου η «νευροφοβία». Δύο επιστημονικοφανή μυθεύματα που επιβλήθηκαν στην ανθρώπινη σκέψη χάρη στις πρόσφατες, ιδιαίτερα εντυπωσιακές, νευροεπιστημονικές εξελίξεις.

Πράγματι, τόσο η «νευρομανία» όσο και η δήθεν εναλλακτική «νευροφοβία» θα πρέπει να αποδοθούν στην κυρίαρχη σήμερα μόδα να εξηγούνται σχεδόν τα πάντα από τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου μας.

Οπως θα δούμε, δυστυχώς, έχει επικρατήσει ένα ιδιαιτέρως παραπλανητικό είδος «επιστημονικής» ενημέρωσης, που σκοπίμως δημιουργεί ψευδαισθήσεις και μυθεύματα σχετικά με τις εφαρμογές των Νευροεπιστημών.

Γεγονός που εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους, δεδομένου ότι αυτές οι επιστήμες μπορούν ήδη να επεμβαίνουν άμεσα στη λειτουργία και στην υγεία της ανθρώπινης εγκεφαλικής μηχανής.

Δύσκολα βρίσκει κανείς σε εφημερίδες ή σε εκλαϊκευτικά επιστημονικά περιοδικά ειδικές ενημερωτικές στήλες που να μην παρουσιάζουν, με απίστευτη ευκολία και ελαφρότητα, τις πιο πρόσφατες και συχνά ασήμαντες εξελίξεις στην επιστήμη ή στη τεχνολογία ως δήθεν «αποφασιστικά βήματα» ή ως «μεγάλες επαναστάσεις», οι οποίες υποτίθεται ότι ανατρέπουν τα όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα για τη λειτουργία της φύσης ή για το ανθρώπινο σώμα.

Γιατί, βέβαια, τι νόημα ή αξία θα είχε η επιστημονική ενημέρωση των πολιτών αν δεν πρόκειται για ανακαλύψεις με... κοσμοϊστορικές συνέπειες!

Όταν η επιστημονική γνώση του εγκεφάλου μετατρέπεται σε ιδεολογία

egkefalos_nevroepistimies.jpg

Απ’ ό,τι φαίνεται τον 21ο αιώνα στην επιστημονική έρευνα θα κυριαρχούν οι Νευροεπιστήμες, δικαίως λοιπόν περιγράφεται ως ο «αιώνας του εγκεφάλου και του νου»

02.07.2016

Συντάκτης: 

Σπύρος Μανουσέλης

Η γνωστική περιπέτεια τον 21ο αιώνα

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να διαπιστώσει ότι τα τελευταία χρόνια, χάρη στην εντυπωσιακή ανάπτυξη των Νευροεπιστημών, ο εγκέφαλός μας, έδρα των πιο ανομολόγητων συναισθημάτων μας και των πιο μύχιων σκέψεών μας, έχει γίνει όχι μόνο διαφανής στην επιστημονική γνώση αλλά και πολύ πιο εύκολα χειραγωγήσιμος από τη σύγχρονη βιοεξουσία, η οποία τελικά διαχειρίζεται αυτή τη γνώση.

Σε αυτή την ιδιοτελή διαχείριση της γνώσης υπεισέρχεται και η «νευρομανία», η κυρίαρχη σήμερα μόδα να ανάγονται σχεδόν τα πάντα στον... εγκέφαλο.

Πρόκειται για ένα εξόφθαλμα απλοϊκό ιδεολόγημα που, ωστόσο, γίνεται ευρύτατα αποδεκτό επειδή οι Νευροεπιστήμες είναι όντως σε θέση να εντοπίζουν και να αναλύουν -με αυστηρά νευροβιολογικούς όρους- τις εγκεφαλικές δομές που εμπλέκονται όταν π.χ. ερωτευόμαστε, όταν μαθαίνουμε ή απομνημονεύουμε κάτι, όταν λέμε ψέματα, όταν κοιτάζουμε ένα έργο τέχνης ή ένα αγαπημένο μας πρόσωπο.

Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσουμε τη σημασία της συντελούμενης στις μέρες μας «νευροεπιστημονικής επανάστασης», ενώ στο επόμενο θα εξετάσουμε τα επιστημονικοφανή μυθεύματα που δημιουργούν στο μυαλό των ανθρώπων αυτές οι επιστημονικές εξελίξεις.

Στις μέρες μας, η έρευνα του ανθρώπινου εγκεφάλου και των νοητικών φαινομένων που προκύπτουν από τη λειτουργία του δεν ανήκει στη δικαιοδοσία κάποιου ιδιαίτερου επιστημονικού κλάδου, όπως η νευροβιολογία, η νευροφυσιολογία, η γνωστική ή η εξελικτική ψυχολογία, κ.ο.κ.

Ο ανεγκέφαλος νους της Τεχνητής Νοημοσύνης

Σπύρος Μανουσέλης

Ακριβώς πριν από ένα μήνα, στην περίφημη επιστημονική εταιρία Royal Society του Λονδίνου ανακοινώθηκε πανηγυρικά ότι ένα νέο υπολογιστικό πρόγραμμα, δημιουργημένο στη Ρωσία, κατάφερε να περάσει επιτυχώς την περιβόητη δοκιμασία Τιούρινγκ για τη διαπίστωση της νοημοσύνης των μηχανών.

«Γεια, μου αρέσουν πολύ τα χάμπουργκερ και οι καραμέλες. Είμαι δεκατριών χρονώ και ο πατέρας μου είναι γυναικολόγος…», έγραψε στην οθόνη του υπολογιστή ένας Ουκρανός πιτσιρικάς, ο Ευγένιος Γκόστμαν (Eugene Goostman).

Στην πραγματικότητα όμως, ό,τι μόλις διαβάσατε είναι κάποιες από τις γραπτές απαντήσεις που έδωσε από μόνο του ένα πρόγραμμα για υπολογιστή που οι δημιουργοί του το βάπτισαν «Ευγένιος Γκόστμαν». Και μάλιστα, σύμφωνα με τη γνώμη ορισμένων ειδικών, πρόκειται για το πρώτο πραγματικά «νοήμον λογισμικό», αφού είναι σε θέση να περνά επιτυχώς τη δοκιμασία Τιούρινγκ, το περίφημο τεστ που το 1950 πρότεινε ο μεγάλος μαθηματικός Αλαν Τιούρινγκ (Alan Turing) ως μια ασφαλή μέθοδο για να διαπιστώνουμε αν μια ευφυής υπολογιστική μηχανή μπορεί να επιδεικνύει νοημοσύνη ανάλογη με αυτήν των ανθρώπων.

Το πρόγραμμα «Ευγένιος» παραπλανά τους ειδικούς

Η είδηση, που άρχισε να κυκλοφορεί πριν από ένα μήνα προκαλώντας τις πιο αντιφατικές αντιδράσεις και τις πιο σφοδρές διενέξεις μεταξύ των ειδικών, είναι ότι ένα ειδικά σχεδιασμένο και περίπλοκο υπολογιστικό πρόγραμμα κατάφερε, για πρώτη φορά, να ξεγελάσει πάνω από το 30% των ειδικών που το εξέτασαν. Από τον διάλογό τους -μέσω υπολογιστή- με το συγκεκριμένο πρόγραμμα, αυτοί οι ειδικοί πείστηκαν ότι συνομιλούσαν με έναν άνθρωπο και όχι με μια… μηχανή!

Για να τιμήσει τη μνήμη του Αλαν Τιούρινγκ, πατέρα της σύγχρονης επιστήμης των υπολογιστών και της Τεχνητής Νοημοσύνης (φέτος συμπληρώθηκαν εξήντα χρόνια από τον πρόωρο θάνατό του), ο διάσημος Βρετανός επιστήμονας Κέβιν Γουόργουικ (Kevin Warwick) διοργάνωσε, πριν από ένα μήνα, στην περίφημη επιστημονική εταιρεία Royal Society του Λονδίνου, έναν διαγωνισμό ανάμεσα σε υπολογιστικά προγράμματα τα οποία θα έπρεπε να υποβληθούν στη δοκιμασία Τιούρινγκ. Μοναδικός νικητής αναδείχτηκε το πρόγραμμα «Ευγένιος Γκόστμαν».

Διαδικτυακή απελευθέρωση ή υποδούλωση

Σπύρος Μανουσέλης

 

Μολονότι ο κυβερνοχώρος και ο Παγκόσμιος Ιστός μάς παρέχουν μια φαινομενικά απεριόριστη δυνατότητα επικοινωνίας, αποθήκευσης και διακίνησης πληροφοριών, ταυτόχρονα αποτελούν έναν ανεξερεύνητο επιστημονικά και άρα αρκετά επισφαλή «τόπο» για τους χρήστες. Οσο για τη νέα ψηφιακή και διαρκώς επιτηρούμενη διαδικτυακή μας ζωή, αυτή μας προκαλεί πρωτοφανή κοινωνικά, ψυχολογικά και πολιτικά προβλήματα.

Εκατομμύρια άνθρωποι σε κάθε γωνιά του πλανήτη χρησιμοποιούν καθημερινά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) είτε για να δημιουργήσουν νέες σχέσεις με άγνωστους ανθρώπους είτε για να διατηρήσουν με διαφορετικό τρόπο τις ήδη υπάρχουσες. Οι περισσότεροι από όσους αρχίζουν να επισκέπτονται αυτούς τους διαδικτυακούς τόπους αποκτούν κυριολεκτικά εμμονή με αυτήν τη νέα μορφή κοινωνικής συναναστροφής, στην οποία αφιερώνουν πολύ μεγάλο μέρος του χρόνου τους.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο που οι σύγχρονοι ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι το μελετούν συστηματικά τα τελευταία χρόνια με στόχο να ανακαλύψουν τα πιθανά οφέλη αλλά και τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση αυτής της τεχνολογίας τόσο για τους μεμονωμένους χρήστες όσο και ευρύτερα για την κοινωνία. Ωστόσο, όπως θα δούμε, μια αυστηρά επιστημονική διερεύνηση των πολυάριθμων μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι κάθε άλλο παρά εύκολη: πολύ πριν ολοκληρωθεί η έρευνα, το αντικείμενό της έχει ήδη αλλάξει! Τα ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα απαιτούν χρόνο ενώ οι τεχνολογικές εξελίξεις σε αυτά τα νέα επικοινωνιακά εργαλεία τρέχουν με την ταχύτητα του φωτός.