Στάλιν και Γκόρκι
Με αφορμή το βιβλίο «Η αλήθεια για τον Γκόρκυ»
Του Πιότρ Βαλεντίνοβιτς Ρομάνωφ
Ο Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πεσκόφ ή Μαξίμ Γκόρκυ, κατά τη σοβιετική ορολογία υπήρξε ένας «μεγάλος προλεταριακός συγγραφέας». Το «μεγάλος» είναι κάτι που θα το κρίνουν οι κριτικοί λογοτεχνίας. Αλλά το πόσο «προλεταριακός» ήταν παραμένει ένα ερώτημα. Επειδή, με τον όρο αυτόν δεν υπονοούσαν τόσο την αδιαμφισβήτητη συμπάθειά του στους εργάτες, όσο τη σχέση του προς την επανάσταση, σύμβολο της οποίας έγινε το γνωστό «Μπουρεβέστνικ» (στμ. «Το άσμα του πουλιού της καταιγίδας», ποίημα του 1901). Αυτό που για το τότε καθεστώς είχε σημασία ήταν ο «μπολσεβικισμός» του Γκόρκυ. Κι αυτό δεν είναι ζήτημα απλό.
Στο βιβλίο «Η αλήθεια για τον Γκόρκυ», ένα επετειακό αφιέρωμα στον συγγραφέα, που εκδόθηκε το 1932, ο αδιάσπαστος δεσμός του με τους μπολσεβίκους παρουσιάζεται με τον πιο προσεκτικό τρόπο – από τα τσιτάτα του Λένιν και του Στάλιν, μέχρι την έγκυρη γνώμη του συνδικάτου των μυλωνάδων (ο Γκόρκυ στα νιάτα του, μεταξύ άλλων, ήταν και φούρναρης). Ωστόσο, όπως και κάθε άλλος θρησκευτικός ή ιδεολογικός βίος, κι αυτό το επετειακό βιβλίο «αμαρτάνει» έναντι της πραγματικής ιστορίας. Είναι πολλά τα γεγονότα που απαλείφθηκαν, με μεγάλη προσοχή, από τη βιογραφία του Γκόρκυ.
Και πρώτα απ’ όλα, καθόλου τυχαία, εξαφανίσθηκε η σχέση του Γκόρκυ με την επανάσταση του 1917. Κι αυτή δεν ήταν καθόλου μπολσεβίκικη. Ήδη, μετά τον θάνατο του Λένιν, ο Γκόρκυ θα τον θυμόταν λέγοντας: «Τον αγαπούσα με οργή!» Ακριβώς έτσι αντιμετωπίζει και τον μπολσεβικισμό στο σύνολό του. Απλώς την οργή του προς τον Ίλιτς και την πολιτική των μπολσεβίκων ο Γκόρκυ δεν την εξέφραζε πολύ συχνά ανοιχτά. Αλλά όταν ξεσπούσε, το έκανε με ειλικρίνεια. Κατόπιν, το «επαναστατικό πουλί της καταιγίδας» κατάπινε τον θυμό του και μιλούσε ξανά στον Λένιν, στον Στάλιν και στους μπολσεβίκους, με τον τρόπο που τους ευχαριστούσε. Αυτό εν μέρει υπαγορευόταν από τον αντιφατικό και πολυπρόσωπο χαρακτήρα του Γκόρκυ, εν μέρει από τις συνθήκες, και εν μέρει από το γεγονός ότι, όπως πολλοί έξυπνοι άνθρωποι, ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος της αμφιβολίας. Δεν ξεχνούσε τα βάσανα που είχε περάσει. Και στα τελευταία χρόνια της ζωής του φαίνεται ότι επηρεάστηκε από την πολύ κοινή στους ανθρώπους αδυναμία.
